Klaudia Drewczyńska, Magdalena Orczykowska, Albert Walczak
9. Arystoteles, Poetyka, przeł. H. Podbielski, Wrocław 1983 (BN II 209) - lub następne wyd., stąd: wstęp,
WSTĘP
Rys biograficzny
- urodził się w 384 r. p.n.e. w Stagirze
- od 343 r. wychowawcą Aleksandra Wielkiego (przez ok. trzy lata)
- wstępuje do Akademii Platońskiej (367-347)
- przeciwstawiał się poglądom Platona, m.in. idealistycznym koncepcjom
- kierował przez trzy lata szkołą w Assos,
- na wyspie Lesbos poślubił Pythię
- miał wielki wpływ na A. Wielkiego; zaszczepił w nim umiłowanie kultury greckiej, literatury, filozofii i nauk przyrodniczych
- umiarkowane poglądy polityczne; jak większość Greków zaświadczał o wyższości Hellenów nad barbarzyńcami
- w Atenach założył własną szkołę filozoficzną - LICEUM, perypatem (uczniowie i nauczyciele: perypatetycy)
- liceum miało charakter stowarzyszenia religijnego, w którym pielęgnowany był kult Muz,
- zmarł w 322 przed Chr.
- należał do najpłodniejszych i najbardziej wszechstronnych uczonych starożytności,
Podział pism:
pisma literackie (egzoteryczne) - utwory wydane dla szerszej publiczności; miały formę filozoficznego dialogu, którym kierował Arystoteles; m.in. O filozofii, O dobru, O ideach, O Poetach
pisma szkolne (ezoteryczne, wewnętrzne, akroamatyczne - do wysłuchania, czyli wykłady), które tworzą Corpus Aristotelicum
pisma logiczne, m.in. O wyrażaniu się, Analityki, Topika, Sofizmaty
pisma z dziedziny filozofii przyrody, nauk przyrodniczych, matematyki, psychologii, Fizyka, O Niebie, Meteorologia, Historia zwierząt, O duszy, O świecie, O roślinach, Mechanika, Fizjonomika, O wylewach Nilu
pisma ontologiczne zebrane w dziele Metafizyka
pisma z dziedziny filozofii praktycznej, Etyka Eudemejska, Etyka Nikomachejska, Polityka, Ekonomia, Ustrój Polityczny Aten
pisma z dziedziny retoryki i poetyki, Retoryka, Poetyka
- niełatwa jest sprawa datowania i autentyczności dzieł (stanowią one rodzaj notatek z wykładów spisanych przez mistrza lub ucznia)
Dzieje myśli Arystotelesa (trzy okresy)
- okres platonizmu
- okres platonizmu zreformowanego
- okres właściwego arystotelizmu
Poetyka
- przekazany przez średniowieczne rękopisy tekst Poetyki nie jest kompletny (najprawdopodobniej istniała jeszcze druga księga Poetyki)
- najstarszy przekaz Poetyki z języka arabskiego Abu Bisra (940 r.)
Sądy krytycznoliterackie przed Arystotelesem
- cel poematów homeryckich: przyjemność płynąca z oczarowania słowem poetyckim; poezja traktowana jest jednak jako jeden z ważnych elementów procesu heroizacji (poetów zalicza się w tym czasie do demiurgów - ludzi pracujących na rzecz użytku publicznego)
- od VI w. przed Chr. proponuje się alegoryczną interpretację mitów, która ma odsłonić wielką mądrość i prawdę ukrytą w poezji,
- V w przed Chr. - Pindar z Teb mówi o „prawach sztuki”; podkreśla wyższość wrodzonego talentu nad wyuczoną umiejętnością tworzenia; postulat zwięzłości poetyckiej wypowiedzi,
- Arystofanes: ubolewa nad upadkiem komedii, wyśmiewa stereotypowość jej tematów i chwytów, rubaszność żartów itp.; retorykę określa jako „sztukę oszukiwania”; komedia Żaby oparta na motywie krytyki literackiej,
Poglądy Platona na sztukę literacką:
- sztuka jako jeden z najważniejszych czynników wychowawczych; niemniej wskazuje na negatywny wpływ w kształtowaniu postawy etycznej, moralnej i umysłowej w procesie obywatelskiego wychowania
- dzieli poezję na trzy rodzaje: 1) poeta mówi wszystko we własnym imieniu, 2) poeta sam się nie ujawnia i wszystkie wypowiedzi wkłada w usta bohaterów (mimetyka, dramat), 3) forma „mieszana”, charakterystyczna dla eposu
- jest przeciwnikiem całkowitego naśladowania wzorów poetyckich: Platon dostrzega skłonność człowieka do naśladowania >> podstawa moralnego osłabienia charakteru i osobowości. Z naśladownictwa rodzi się przyzwyczajenie, które może stać się drugą naturą.
- kryteria negatywnej oceny sztuki przez Platona czysto zewnętrzne: stosunek sztuki do prawdy oraz jej funkcja społeczna (pożytek)
- odrzuca poezję jako źródło wiedzy i prawdy; poezja jako źródło zabawy, które jest nastawione na dostarczenie „przyjemności”,
- podział sztuk na: użytkujące, wytwarzające, naśladujące,
- sztuki odtwórcze nazywa mimetycznymi
- poprzez użycie pojęcia mimesis w sensie odtwarzania wyglądu rzeczy zwrócił uwagę na fakt, że stworzony przez sztukę obraz rzeczywistości należy już do innego porządku, jest bądź „podobizną”, bądź „fantazmatem”
- uznając mimetyczny charakter sztuki literackiej nie zaprzeczał jednocześnie, że jest ona twórczością,
- sformułował zasadę organicznej jedności dzieła sztuki: ma ono być nie tylko skończone i pełne. Jeśli ma spełnić pozytywną rolę wychowawczą, musi je cechować „prawdziwość”, która jest wynikiem wewnętrznego ładu, właściwego układu części, które muszą funkcjonować na wzór żywego organizmu >> tę jedność może artysta osiągnąć wyłącznie, gdy zna i stosuje odwieczne prawa rządzące światem
- artysta musi się kierować rozumem i postępować zgodnie z nakazem umiaru, na którym opiera się porządek w sztuce
- sztuka może dostarczać przyjemności; nie może ona jednak stanowić ostatecznego celu sztuki
- jako istotę komedii przyjmuje przyjemność z czyjegoś niepowodzenia (obecność satyry w komedii)
- Platon uznał, że początki języka mają charakter naturalny, natomiast w jego dalszym rozwoju decydującą rolę odegrała konwencja i przypadek
Podstawy i założenia Poetyki Arystotelesa
- Arystoteles stworzył trwałe podwaliny dla powstania i rozwoju teorii literatury jako odrębnej dziedziny naukowej,
- odkryte prawidłowości mają stanowić pomoc w kształtowaniu i rozwijaniu kunsztu poetyckiego, więc są rodzajem normy, jaką mogą się kierować poeci dla osiągnięcia właściwego celu swej twórczości,
- poetyka w ujęciu Arystotelesa jest rodzajem nauki normatywnej
- poezja swe pochodzenie i swą istotę zawdzięcza naturze człowieka
Zaproponowane przez Arystotelesa kategorie opisowe poetyki można podzielić na:
językoznawcze - zakres „środków naśladowania” (język, rytm, śpiew) oraz zakres sposobu naśladowania (bezpośrednia wypowiedź, forma dramatyczna i mieszana)
kategorie dotyczące analizy świata przedstawionego: fabuła, charaktery, perypetie, rozpoznanie, akcja dramatyczna, jej zawiązanie i rozwiązanie
kategorie, które obecnie wchodzą w zakres ogólnej teorii tekstu: początek, środek i koniec utworu,
Zarys i układ problematyki
- jako najwyższy przejaw poezji została potraktowana sztuka tragiczna
- Arystoteles rozpoczyna dzieło od omówienia twórczości poetyckiej w jej ogólnym ujęciu jako odrębnej sztuki; włącza ją do sztuk „mimetycznych”, które można z kolei podzielić na sztuki muzyczne, plastyczne i poetyckie
- ze względu na formę podawczą wypowiedzi autorskiej, wyróżnia trzy rodzaje literackie: rodzaj „opowiadający” (liryka), rodzaj dramatyczny i rodzaj o formach mieszanych (epopeja poetycka)
- ze względu na przedmiot odróżnia epopeję i tragedię od poezji jambicznej (satyry) i komediowej
Dalsze rozdziały:
IV - geneza i historyczny rozwój poezji. Powstanie poezji łączy z samą naturą człowieka skłonną do „naśladowania” i czerpiącą z tego naśladowania intelektualne przyjemności,
V - początki i rozwój poezji tragicznej i komediowej
VI-XIX - analiza sztuki tragicznej
- wyodrębnia sześć elementów konstytutywnych: fabuła, charakter postaci, język, sposób myślenia, widowisko, śpiew,
VII-XI, XIII-XIV, XVI-XVIII - analiza struktury zdarzeń (mythos)
XIII - ekskurs na temat głównych części kompozycyjnych, nazywanych przez Arystotelesa elementami ilościowymi tragedii (prolog, epejsodia, występy chóru)
XV - omówienie stosownych dla akcji tragicznej charakterów postaci
XVI - problematyka struktury fabularnej
XX-XXII - problem języka poetyckiego
XXIII-XXIV - poezja epicka rozpatrywana w nawiązaniu do tragedii; cztery wspólne im cechy konstytutywne: fabuła, charakter, myśl, język
Zachowany tekst Poetyki kończy typowa formuła podsumowująca. Nie dotyczy ona jednak całości wykładu, lecz tylko kilku ostatnich rozdziałów stanowiąc niejako pomost do dalszej części rozważań.
Poetyka należy do gatunków pism izagogicznych (elementarne wprowadzenie w dziedzinę sztuki retorycznej lub poetyckiej)
- pierwsze cztery rozdziały dotyczą samej sztuki poetyckiej i jej miejsca wśród innych sztuk „mimetycznych”
- kolejne osiem: morfologia samego utworu (tragedii)
- XIII-XVIII - zasady sztuki obowiązujące w modelowym utworze
Pojęcie mimesis w Poetyce Arystotelesa
- poezja stanowi pewną formę naśladownictwa,
- zadanie poety nie polega na przedstawieniu wydarzeń rzeczywistych, ale takich, które mogłyby się zdarzyć jako prawdopodobne lub konieczne
- historyk - mówi o wydarzeniach, które miały miejsce w rzeczywistości; poeta - mówi o wydarzeniach, które mogą się zdarzyć
- o istocie poetyckiej mimesis w rozumieniu Arystotelesa nie decyduje ani wiersz, ani też wierne odtworzenie rzeczywistości w jej historycznym i przypadkowym biegu. Stosunek wierności świata przedstawionego do rzeczywistości pozaliterackiej nie odgrywa w procesie „poetyckiego naśladowania” istotnej roli
- rzeczywistość mimetyczna: rzeczywistość celowo ukonstytuowana i uporządkowana, oczyszczona z wszelkiej przypadkowości - wyrażająca to, co istotne, możliwe prawdopodobne lub konieczne. Jest to najczęściej rzeczywistość w stosunku do istniejącego świata tylko potencjalna
- poeta musi być raczej twórcą fabuły niż wierszy, skoro naśladownictwo czyni zeń poetę i skoro przedmiotem tego naśladowania jest akcja
- mimesis rozumiana jako akt twórczy, akt kreowania rzeczywistości potencjalnej, ale zarazem obiektywnej, bo odzwierciedlającej aktywne życie ludzkie, działalność człowieka znaczącą i nieprzypadkową (najwyższy wytwór procesu mimetycznego - tragedia
- naczelna zasada poety - zasada prawdopodobieństwa
- rzeczywistość stworzona przez zamysł artysty, zmyślona lub celowo ukonstytuowana, istniejąca jako swego rodzaju analogia w stosunku do świata realnego
- struktura dzieła ma doprowadzić do przeżycia pewnego rodzaju wstrząsu i sprawić specyficzną przyjemność, która dokonuje się poprzez katharsis
- poeta popełnia błąd przeciw sztuce, jeśli przeprowadzi naśladownictwo nieudolnie
- umiejętność naśladowania nie łączy się z odtworzeniem przez sztukę wiernego obrazu rzeczywistości, lecz raczej z jej przedstawieniem w sposób artystyczny, tj. zgodny z wewnętrznymi prawami sztuki
- element, który stanowi o indywidualnych właściwościach rodzaju, gatunku, czy dzieła sztuki jest dynamis (siła)
- tragedia jest rodzajem naśladownictwa, którego przedmiot stanowi akcja poważna, skończona i posiadająca odpowiednią wielkość >> tragedia musi doprowadzić do katharsis
- większa filozoficzność charakteryzuje poezję niż historię, ponieważ interesuje ją to, co ogólne, podczas gdy historię - to, co szczegółowe, jednostkowe
I Znaczenie pojęcia „Katarshis”
Nie można stworzyć jednej definicji katharsis
ze względu na liczne koncepcje artystyczne i naukowe powstałe na bazie nie niejednorodnej definicji
liczne definicje odgrywają ogromną inspirującą rolę kulturotwórczą
„Katharsis” przed Arystotelesem:
Nie można określić etymologii tego słowa (w świetle języków indoeuropejskich). Prawdopodobnie słowo pochodzi z tzw. kultury śródziemnomorskiej, gdzie wiązało się z kultem i obrzędem religijnym (rytuał oczyszczenia podczas uroczystości Thangelii i Anthesterii polegający na oczyszczeniu miasta z sił nieczystych poprzez składanie ofiar lub wydalanie złoczyńców -pharmakoi - podobne cechy kozła ofiarnego posiada Edyp opuszczający miasto, aby je oczyścić).
Kathairo - XXII pieśń Odysei, w której Odys prosi Eurykleję o oczyszczenie pomieszczenia za pomocą ognia i siarki. W całym utworzone słowo kathairo użyte jest w znaczeniu fizycznym oznaczającym dosłownie ”oczyszczenie czegoś”.
VI w. p.n.e. -nowe znaczenie katharsis - pojawia się nowa kategoria semantyczna związana z moralnością i etyką oraz z nieśmiertelną wędrówką duszy
orficy - wybawienie człowieka z elementu tytanicznego, wyzwolenie duszy z ciała (nawiązanie do religii dionizyjskiej). Katarsis jest czystością rytualną i moralną, która umożliwia na wieczne odradzanie i powrót do ciała duszy.
pitagorejczycy - czystość fizyczna i moralna poprzez praktyki puryfikacyjne
Katharsis u Platona:
„Fedon” Sokrates Platona opisuje katartyczną moralność opartą już nie na podłożu religijnym, ale przedstawia model życia zapewniający poznanie istoty rzeczy, którą można poznać tylko rozumem zagłuszanym przez namiętność i zmysły. Filozof dąży do wyzbycia się tego poprzez oczyszczenie.
„Kratylos” Platona nawiązanie do myśli hipokratyków - katharsis to oczyszczenie i zapewnienie zdrowia fizycznego (sztuka lekarska), a katharmos - oczyszczenie duchowe (sztuka religijna).
„Sofista” Platona - katharmos - z punktu widzenia filozofa przyrody - selekcja mająca na względzie zachowanie tego, co dobre i odrzucenie tego, co złe.
„Prawa” Platona - katharsis - pojęcie metaforycznie nawiązujące do terapeutyki lekarskiej - zdrowemu państwu nie jest potrzebna wojna, jak zdrowemu ciału nie jest potrzebne oczyszczenie.
- Praktyki lekarskie szkoły Hipokratesa - katharsis - terapeutyka wiążąca zdrowie z równowagą cieczy ustrojowych i usuwaniu z ciała cieczy szkodliwych - przeczyszczenie
- Arystoteles w pismach biologicznych - leczenie opętania melancholików za pomocą katharsis - wydalanie za pomocą różnych środków z organizmu nadwyżek soków somatycznych.
Droga transformacji pojęcia: Animistyczne rozumienie w epoce archaicznej spekulacje religijne orfizmu i pitagoreizmu dualistyczna koncepcja oczyszczenia duszy i ciała proces somatyczny wg. koncepcji hipokatyków.
Czy Arystoteles posłużył się którąś z tych definicji czy stworzył coś nowego?
Interpretacja etyczna (dominująca w renesansie i klasycyzmie) funkcja etyczno-moralna sztuki nawiązująca do horacjańskiej dewizy łączącej pożytek z przyjemnością. Litość i trwoga podczas oglądanego spektaklu pozwala widzom na wyciągnięcie lekcji z zaobserwowanego nieszczęścia oraz poskromienie własnych gwałtownych uczuć - katharsis to złagodzenie uczuć (znalezienie złotego środka) - Pierre Corneille, Gothold E. Lessing, James Boshwell, A. Hatzfeld, M. Dufor. Aleksander Niczew - katharsis to uwolnienie od uczuć trwogi i litości pozwalające osiągnąć gnosis - wiedzę.
Interpretacje medyczne (zapoczątkowany w renesansie przez Minutrno, Robortello, Miltona; rozwinięty w XIX w. przez Heinricha Weila i Jacoba Bernaysa przedmiotem oczyszczenia jest okresowe złagodzenie afektów widza, a podmiotem emocjonalne przeżycie w czasie samego przedstawienia (metafora lekarska stanowiąca funkcję, a nie cel tragedii).
Interpretacje religijne Jeanne Croissant związek katartycznej terapii psychicznej za pośrednictwem muzyki z religijnymi kultami orgiastycznymi oraz homeopatyczne działanie entuzjazmu wywołanego przez rytualny taniec i muzykę w leczeniu opętana zesłanego przez bóstwo.
Interpretacje estetyczne przyczyna celowa tragedii, ściśle związana ze strukturą dramatu, uzewnętrzniająca się w oddziaływaniu na odbiorcę, katharsis to oczyszczenie estetyczne polegające na właściwym uporządkowaniu tych zdarzeń dzięki czemu są przyjemne (mimo że wywołują lęk i grozę).
Estetyczno-intelektualistycza koncepcja katharsis Humprej D.F. Kitto i Leon Golden - katharsis jest ściśle związane z pojęciem mimesis (proces poznawczy), jest uwieńczeniem tego procesu przez co jest także przyczyną celową tragedii; intelektualne wyjaśnienie zdarzeń budzących litość i trwogę, prowadzi do poznania ogólnego charakteru ludzkiej egzystencji i do zrozumienia uczuć bólu, litości i trwogi.
P. Somville katarsis jest związane z procesem mimetycznym. Wymiar uczuciowy należy właśnie do katharsis i łączy się z realnym życiem akcji wyrażonej za pośrednictwem języka i przedstawienia.
Wnioski:
Katharsis związane jest z procesem mimesis
Dotyczy nie tylko wewnętrznego uporządkowania i oczyszczenia samych zdarzeń, ale także odnosi się także do odbiorcy
Przebiega w sferze uczuciowej
II Zakres znaczenia słowa „katharsis” w języku greckim
obecnie nie da się precyzyjnie wyjaśnić znaczenia pojęcia „katharsis”, byłoby to wręcz niekorzystne dla jego roli kulturotwórczej;
pojęcie pochodzi z kultury śródziemnomorskiej i wiąże się z obrzędami „oczyszczającymi” w Atenach podczas uroczystości zwanych Thargeliami i Anthesteriami, podczas których oczyszczano miasta z sił nieczystych poprzez złożenie ofiary lub wypędzenie złoczyńców;
VI w. p.n.e. - orficy i pitagorejczycy - wyzwolenie duszy z więzów ciała - znaczenie moralno-etyczne oparte na wierze w nieśmiertelność duszy;
Platon - „katartyczna moralność”, brak podłoża religijnego, postawa zapewniająca dojście do prawdy, oczyszczeniem jest dla niego wyzwolenie duszy od pozorów prawdy, których dostarczają zmysły;
oczyszczenie ciała przez medycynę i duszy przez muzykę lub religię;
szkoła Hipokratesa - równowaga cieczy ustrojowych i wydalenie z organizmu wszelkich cieczy szkodliwych.
Interpretacje etyczne
połączenie „katharsis” z funkcją moralno-etyczną sztuki;
horacjańska dewiza łącząca pożytek z przyjemnością - utile dulci;
renesans i XVII wiek: litość i trwoga odczuwane podczas przedstawienia tragedii w teatrze pozwalają widzom na wyciągnięcie „lekcji” z losów bohaterów tragicznych i poskromienie własnych afektów;
XVIII wiek: litość i trwoga „temperują” siedzące w człowieku afekty, łagodzą uczucia;
koniec XIX wieku - Aleksander Niczew: „katharsis” to wyzbycie się uczuć litości i trwogi dzięki osiągnięciu prawdziwej wiedzy w wyniku rozwoju akcji dramatycznej; litość wg niego to błędne mniemanie o niewinności bohatera, a trwoga to błędne mniemanie o arbitralności sił karzących tego bohatera.
Interpretacje medyczne
Hipokrates, potem renesans, potem w XIX wieku;
„przez litość i trwogę tragedia uwalnia widzów od tego rodzaju niepożądanych lub nadmiernych afektów” - metafora lekarska, jest funkcja, a nie cel tragedii;
Bernays: pod wpływem wrażeń scenicznych drzemiące w duszy człowieka skłonności do różnych afektów uaktywniają się i uzewnętrzniają w formie litości i trwogi, wobec czego przestają na jakiś czas niepokoić ludzkie wnętrze.
Interpretacje religijne
Jeanne Croissant - związek katartycznej terapii psychicznej za pośrednictwem muzyki z religijnymi kultami orgiastycznymi; entuzjazm wywołany przez rytualny taniec leczy opętanie zesłane bóstwo (czyli zaburzenia psychiczne);
„święta muzyka” leczy „święte choroby” i być może tak samo działa tragedia.
Interpretacje estetyczne
definicji tragedii nie można traktować w oderwaniu od Arystotelesowskiej teorii sztuki mimetycznej;
„katharsis” wiąże się nie z odbiorcą, ale z samą konstrukcją fabuły dramatycznej;
Gerald F. Else - oczyszczenie dokonuje się w obrębie samej struktury tragedii, „uwalnia od zmazy” bohaterów tragicznych i wydarzenia, a jego motorem jest rozpoznanie;
Harvey D. Goldstein - „katharsis” to oczyszczenie estetyczne - choć wydarzenia budzą lęk i grozę, to są przyjemne;
Estetyczno-intelektualistyczna koncepcja „katharsis”
Humprey D.F. Kitto i Leon Golden - „katharsis” jako uwieńczenie procesu mimetycznego rozumianego jako proces poznawczy, jako intelektualne wyjaśnienie zdarzeń budzących litość i trwogę; w ich rozumieniu „katharsis” dotyczy odbiorcy;
P.Somville - interpretacja „katharsis” w wymiarze uczuciowym: pozwala ono odbiorcy przekroczyć reakcję, jaką mogłaby w nim wywołać sytuacja tragiczna, gdyby nie była przepuszczona przez dystans fikcji mimetycznej.
Wnioski
ważny kontekst teorii poetyckiej Arystotelesa, jego definicja tragedii i użycie tego terminu w innych pismach (m.in. Polityce);
proces katartyczny ściśle wiąże się z procesem mimetycznym - jest jego celem;
„katharsis” odnosi się też do odbiorcy, a nie tylko do wewnętrznego układu zdarzeń;
Dzięki temu, że mimesis stanowi świat uporządkowany, oparty na wewnętrznej logice prawdopodobieństwa i konieczności, umysł odbiorcy dokonuje oceny: nieszczęście dotknęło człowieka - a) niewinnego, b) podobnego do mnie. Z kolei „niewinność” na zasadzie „sympatii” wywołuje w sferze uczuciowej odbiorcy litość, „podobieństwo” zaś wywołuje trwogę. W tym samym momencie rozpoczyna się następny proces: umysł poznaje, że to nieszczęście dzieje się w świecie fikcji. Dystans fikcji i logika wewnętrzna przedstawionego świata dokonuje „sublimacji” (oczyszczenia) uczuć sprowadzając je do właściwej „miary”, dzięki czemu, zgodnie z Arystotelesowską definicją cnoty, stają się przeżyciem pozytywnym (cnotą) i sprawiają przyjemność.
Składniki tragedii
Mythos - organizacja przedstawionego świata i jego oddziaływanie na odbiorcę; układ, organizacja przedstawionych zdarzeń,
Arystoteles obejmuje tym pojęciem cały przedmiot „naśladowania”, rozumiany zarówno jako zamysł artystyczny, uwzględniający właściwości psychiczne i etyczne poety, jak też urzeczywistnienie tego zamysłu za pomocą odpowiedniego sposobu i środków naśladowania.
Dwa zasadnicze rodzaje fabuły: prosta i zawikłana (perypetia, rozpoznanie)
Bohater nie może być ani nieskazitelny, ani podły, lecz podobny do nas, który popełnił jakieś wielkie zbłądzenie (hamatria, wina tragiczna)
- w modelowej tragedii wina tragiczna opiera się na nieświadomości, kim jest ofiara i jakie łączą ją z bohaterem więzy
Idealnie skonstruowana fabuła tragiczna musi być naśladowaniem takiej akcji, która rozpoczyna się od „zbłądzenia” będącego wynikiem nieświadomości bohatera, nieświadomości prowadzącej do popełnienia czynu tragicznego, którego konsekwencją jest zmiana kierunku biegu zdarzeń, prowadząca do wyjaśnienia tożsamości bohatera bądź jego ofiary i do potwierdzenia w ten sposób jego winy.
Charakter (ethos) - ethos obejmuje tylko moralny aspekt charakteru; cechy charakteru, które ujawniają się w postępowaniu lub w wypowiedziach bohaterów jako wynik dokonanego przez nich wyboru kierunku działania
Dianoia (myślenie) - stała właściwość intelektualna bohaterów dramatu. Wyraża się ona wyłącznie za pomocą włożonych w usta bohaterów wypowiedzi wtedy, gdy uzasadniają oni swą postawę wobec tezy przeciwnika lub gdy „wyrażają ogólne prawdy” albo stwierdzają jakieś fakty. Zagwarantowanie wypowiedziom bohaterów stosowności polegającej na pełnym zharmonizowaniu, bądź na pewnym tylko dostosowaniu do sytuacji.
Dwa poziomy funkcjonowania struktury myślowej wg Arystotelesa:
poziom polityczny - minimum wymagań stosowności
poziom retoryczny - zaspokojenie tych wymagań w wyższym stopniu
Leksis (wysłowienie) - kompozycja słowna posiadająca formę wiersza; struktura słowna wypowiedzi bohaterów