„Słownik pojęć antropologii strukturalnej Levi - Straussa”

Teoria stosunków pokrewieństwa:

1. Natura i kultura

2. Zasada wzajemności

3. Zakaz kazirodztwa

4. Poligamia i monogamii

5. Małżeństwo jako forma wymiany

6. Endogamia i egzogamia

7. Małżeństwo kuzynów przeciwległych

8. Organizacja dualistyczna

9. Wymiana ograniczona i wymiana uogólniona

10. Struktury pokrewieństwa elementarne i złożone

Ad 1. Natura i kultura

1. Niemożliwość ustalenia momentu przejścia od natury do kultury

2. Opozycja natura - kultura:

• przeciwieństwa:

- Uniwersalność / partykularność

- Spontaniczność / norma

- Bezwzględność / względność

• natura stanowi całość samowystarczalną, zrozumiałą bez uwzględniania kultury - kultura nie może być zrozumiana bez odniesienia do natury

• zjawisko zaprzeczające temu podziałowi - zakaz kazirodztwa

- uniwersalny i norma

• funkcją zakazu kazirodztwa jest uruchamianie wymiany matrymonialnej, dzięki której ludzie nawiązują stosunki powinowactwa

• 3 podstawowe struktury umysłu ludzkiego:

- zasada wzajemności

- syntetyzujący charakter Daru

- wymóg Normy jako Normy (podstawowe struktury umysłu ludzkiego)

• małżeństwo jako forma wymiany

- wzajemne prawa i obowiązki stanowią treść stosunków powinowactwa

- kobieta jest wartością seksualna i ekonomiczną, dzięki temu może funkcjonować jako znak (poprzez znaczenie systemu powinowactwa) i wartość (zaspokaja potrzeby materialne)

- bycie wartością związane z naturą, bycie znakiem związane z kulturą

- kobiety uczestniczą w wymianie jako przedmioty

- 2 różne stos. biol.:

1. 
   
   **- symetryczny

2. **- asymetryczny

3. * a jego żoną (kobieta otrzymana) - koniunkcja - złączenie

4. *a jego siostrą lub córką (kobiety oddane) - dysjunkcja - rozłączenie

- opozycja między stosunkiem kuzynostwa równoległego a przeciwległego

3. Zdolność ujmowania stos. ujmowania stos biol. Jako systemów opozycji => myślenie symboliczne

4. u podstaw wymiany matrymonialnej, jak u podstaw wymiany językowej, znajduje się zdolność człowieka do myślenia sym.

5. Przejście z nat. do kult. Znajduje wyraz w ustanowieniu zakazu kazirodztwa czy zasady egzogamii, a z drugiej strony w ukonstytuowaniu się języka (=> dwa rozwiązania tego samego problemu - stosunku pomiędzy jednostką, a inną jednostką)

Kultura jest systemem komunikacji między ludźmi - systemem relacji, w obrębie którego poszczególne przedmioty stają się znakami i jako takie są wymieniane, umożliwiając istnienie organizacji społecznej

Budulec z którego kultura tworzy stosunki społ jest dany przez naturę - są to stosunki biologiczne. kultura stanowi dziedzinę nadbudowującą się na naturze, pozostaje jednak poddana jej prawom - inny sposób organizacji tych samych elementów.

Ad 2. Zasada wzajemności

1.„Esej o darze” M. Mauss - w społ pierwotnych wymiana dóbr i usług nie tylko jako transakcja handlowa ale i wzajemne ofiarowywanie sobie darów- charakter nie tylko ekonomiczny:

przedmioty wymiany: dobra użytkowe, pieśni, tańce, przedstawienia, mity, tradycje

grupy kt. w niej uczestniczą dążą nie tyle do wzbogacenia się ile do zwiększenia swego prestiżu i utrwalenia już istniejących przymierzy lub nawiązania nowych

również wymiana podarków między rodzinami lub jednostkami przy okazji różnorakich uroczystości

najjaskrawsze przejawy w potlaczach Indian północnego zachodu Ameryki (plemiona Kwakiutl, Tlingit, Haida)

„Potlacz”

• Więcej niż zjawisko prawne - określenie „całościowe”:

- zjawisko religijne, mitologiczne i szamanistyczne, ponieważ uczestniczącyw nim wodzowie ucieleśniają przodków i bogów, kt. imiona noszą, kt. tańce tańczą i kt. duchy nimi władają.

- zjawisko gospodarcze

- zjawisko z zakresu morfologii społecznej - zgromadzenie plemion, klanów i rodzin a nawet narodów, wytwarza nerwowość i podniecenie; ludzie bratają się, a jednak pozostają sobie obcy, ustanawiają wspólnotę, a zarazem przeciwstawiają się sobie w gigantycznej wymianie i nieustającym turnieju.

- liczne zjawiska estetyczne

• Podstawą wszystkich aktów wymiany rozpatrywanych przez Maussa - jest żywione przez ich uczestników przekonanie o istnieniu trojakiego obowiązku:

1. dawania (zapraszania, częstowania)

2. przyjmowania podarunków

3. odwzajemniania ich

• wymiana - jako całościowy fakt społeczny (obejmujący nie tylko dobra ekonomiczne, lecz wszystko , czemu grupa przypisuje wartość) , a zarazem angażuje najróżniejsze instytucje i rodzaje zachowań tak, że całość życia zbiorowego bywa okresowo zorganizowana wokół niej

• teoria ta(uogólniona) podstawą teorii stosunków pokrewieństwa Levi Straussa.

2. Teoria stosunków pokrewieństwa:

wymiana zachowuje charakter całościowego faktu społecznego nie tylko w tzw. Społeczeństwach pierwotnych, lecz również w naszym własnym (zwyczaj dawania sobie podarunków, uroczystości, święta)

Święta Bożego Narodzenia - gigantyczny potlacz

fundamentalny kompleks kultury (zakaz kazirodztwa i zasada wymiany)

małżeństwo = akt wymiany (małżeństwo ma charakter całościowy - seksualny i ekonomiczny, prawny i społeczny - w nim splatają się wszystkie formy wymiany - najwyższa postać sojuszu między dwiema grupami.)

Organizacje dualistyczne

Myślenie dziecinne - wspólny mianownik wszystkich myśli i wszystkich kultur

3 podstawowe struktury umysłu ludzkiego: zasada wzajemności syntetyzujący charakter Daru wymóg Normy jako Normy (właściwość umysłu ludzkiego do wprowadzania porządku) To one decydują, że społ. ludzkie istnieją jako społeczeństwa dzięki nieustającemu procesowi wymiany, kt. na obszarze stosunków pokrewieństwa, jest uruchamiana przez zakaz kazirodztwa i zasade egzogamii.

zakaz kazirodztwa - małżeństwo kuzynów przeciwległych

- małżeństwo kuzynów przeciwległych dokonuje się w trybie wymiany (Frazer)

- Frazer zauważył pewna historyczną formę małżeństwa

- błąd Frazera - traktował wymianę jako instytucję, ujmował ją z czysto ekonomicznego punku widzenia, przypisywał swym pierwotnym mentalność „Homo oeconomicus” - nie dostrzegł różnicy miedzy kuzynkami równoległymi a przeciwległymi

postulat Levi Straussa opozycji między dwoma typami kobiet

• kobiety oddane (spokrewnione)

• kobiety otrzymane (spowinowacone)

Ad3. Zakaz kazirodztwa

• zakaz uniwersalny - należy do natury i do kultury

• nie istnieją grupy, gdzie ten rodzaj małżeństwa nie jest zakazany (w Egipcie niby starsza siostra mogła z młodszym bratem

• zakaz kazirodztwa jest więc normą wyznaczającą każdemu mężczyźnie zbiór kobiet, z którymi nie wolno było wiązać się i sypiać

• teorie tłumaczące zakaz kazirodztwa:

1. rezultat przekonania o zgubnym wpływie, jaki wywierałyby na los gatunku małżeństwa między krewnymi

2. usiłujące pozbawić zakaz kazirodztwa tej cechy, która stanowi o jego związku z kulturą, i wywodzące go wprost z instynktów czy słabości => człowiek odczuwa wrodzony wstręt do stosunków kazirodczych

3. widząca w z.k. tylko normę pochodzenia społecznego

3 pytania:

1. na czym polega zakorzenienie zakazu kazirodztwa w naturze??

Natura daje wyposażenie genetyczne

2. na czym polega związek uniwersalności i normy w zakazie kazirodztwa??

Natura narzuca konieczność związku płci, kultura ogranicza kojarzenie się par przez wprowadzenie normy (inaczej strefa stos. sex. Pozostawałaby poza jej obrębem)

3. Dlaczego kultura nie może istnieć bez zakazu kazirodztwa??

Kultura musi unormować stos. sex. => wprowadza w ten sposób porządek

Z.k. nie jest tylko zakazem; zabrania on a zarazem poleca. Zakaz kazirodztwa, jak egzogamia - to zasady wzajemności. Z chwila gdy odmawiam sobie kobiety, która staje się przez to dostępna dla innego mężczyzny, znajduje się gdzieś inny mężczyzna, rezygnujący z kobiety, która staje się dostępna dla mnie.

Z.k. jest operatorem, który przekształca naturalną więź pokrewieństwa w kulturowa więź powinowactwa

Kazirodztwo jest przestępstwem przeciwko społeczeństwu, a nie naturze

Ad4. Poligamia i monogamia

• Skłonność do poligamii jest u człowieka naturalna i powszechna (ograniczona przez środowisko i kulturę)

• Monogamia nie jest zatem instytucją pozytywną - stanowi ona tylko granicę poligamii w społeczeństwach, gdzie, dla bardzo różnych powodów, konkurencja ekon. i sex. Przyjmuje formę ostrą

• Poligamia jest atrybutem władzy - stanowi część systemu świadczeń i przeciwświadczeń

Ad5. Małżeństwo jako forma wymiany

• Malinowski - stos. sex. To usługa świadczona przez kobietę mężczyźnie

• Strauss - stos. sex. wzajemna wymiana usług

Małżeństwo to całościowe świadczenia, które obejmują: bambetle (dobra mat.), wartości społ. (przywileje…)

Te stos. wymiany nie zachodzi między małżonkami, ale pomiędzy dwiema grupami mężczyzn

• Z filiacją matrylinearną (pokrewieństwo wstępne) mamy do czynienia wtedy, gdy nie uznaje się żadnej społecznej więzi pokrewieństwa między dzieckiem a jego matką; z filiacją matrylinearną wtedy gdy nie uznaje się żadnej więzi społ. dziecka z ojcem.

Ad6. Endogamia i egzogamia

• Endogamia - każdy mężczyzna musi zawrzeć małżeństwo w obrębie grupy, do której sam należy

• W Australii chłop bierze sobie babę ze swojego plemienia (endogamia) i z przeciwnego klanu (egzogamia)

• Grupa egzogamiczna wyznacza grupę/obszar endogamiczną

Ad7. Małżeństwo kuzynów przeciwległych

• Równolegli - dzieci brata ojca i siostry mamy - maja obowiązki

• Przeciwlegli - dzieci siostry ojca, dzieci brata matki - mają prawa

• Doniosłość małżeństwa kuzynów przeciwległych:

1. usytuowane jest na skrzyżowaniu róznych instytucji matrymonialnych

2. odsłania związek pomiędzy organizacja dualistyczną a zakazem kazirodztwa

3. ustala podział małżonków zakazanych i nakazanych

każda grupa ponosi stratę, gdy należąca do niej kobieta wychodzi za mąż za członka przeciwnej grupy i zyskuje, gdy kobieta należąca do przeciwnej grupy wychodzi za mąż za jej członka (dlatego tez matka, która przeszła z gr. A do B, oddaje córkę do gr. A)

Ad.8 Organizacja dualistyczna

• O.d. - taki typ organizacji społecznej, który odznacza się podziałem gr. społ.: plemienia, klanu lub wioski - na dwie połowy; członkowie każdej z tych połów utrzymują z członkami drugiej stosunki mogące przechodzić od najbardziej bliskiej współpracy do utajonej wrogości, na ogół łączące jednak te dwa zachowania

Ad9. Wymiana ograniczona i wymiana uogólniona

• Wymiana ograniczona - system, który rzeczywiście lub funkcjonalnie dzieli gr. na pewna liczbę par zbiorowości dokonujących wymiany miedzy sobą; stos. wymiany jest symetryczny (X żeni się z Y, Y żeni się z X)

• Wymiana uogólniona - gdy gr. podzielona na dowolna liczbę sekcji, a wymiana matrymonialna dokonuje się zgodnie z formułą - A żeni się z B, B z C, a C z A

Ad10. Struktury pokrewieństwa elementarne i złożone

• Elementarne - nomenklatura pozwala na bezpośrednie określenie kręgu krewnych i powinowatych; zalecają małżeństwo z pewnym kręgiem krewnych

• Ustrój harmonijny - reguła filiacji jest zgodna z tą, która rządzi przynależnością do grupy terytorialnej

• Ustrój dysharmonijny - reguła filiacji jest różna

• Małżeństwo kuzynów przeciwległych

• Bilateralne - córka brata matki będąca córką siostry ojca

• Ambiwalentnej - gdy ma się swobodę wyboru między córką brata matki, a córką siostry ojca

opozycja

---