CLAUDE LEVI - STRAUSS „ANTROPOLOGIA STRUKTURALNA”
WPROWADZENIE: HISTORIA I ETNOLOGIA
metoda socji - porównawcza, metoda historyczna - monograficzna i funkcjonalna.
etnografia i etnologia - gałęzie socjologii:
socjologia nie zyskała takiego znaczenia o jakim marzył Durkheim:
jest albo utożsamiana z filozofia społ, albo staje się uszczegółowieniem etnografii
etnografia - obserwowanie i analiza grup ludzkich, celem jest wierne odtworzenie
etnologia - wykorzystuje porównania wobec materiałów zebranych w etnografii
może być rozumiana różnie w różnych krajach:
antropo społ - bada raczej instytucje
antropo kulturowa - bada techniki, ewentualnie instytucje jako techniki w służbie życia społ
celem tych nauk jest odtworzenie przeszłości społ, których historia pozostaje nieosiągalna
interpretacja ewolucjonistyczna w etnologii jest bezpośrednia reperkusją ewolucjonizmu biologicznego
etnolog nie może porównywać jedynie na podstawie zewnętrznego podobieństwa, tak jak to robili dyfuzjoniści, musi się zagłębić w znaczenia
historyk bada indywidua, dyfuzjonista pseudoindywidua
konstrukty teoretyczne dyfuzjonistów i ewolucjonistów są owocem abstrakcji np. kręgi kulturowe są owoce
badania w/w kierunków rozczarowują, bo nie mówią nic o uświadamianych i nieuświadamianych procesach, znajdujących wyraz w konkretnych doświadczeniach indywidualnych lub zbiorowych, dzieli kt ludzie nie posiadający pewnej instytucji doszli do uzyskania jej bądź przez wynalazek, bądź przez przekształcenie instytucji dotychczasowej, bądź dzięki temu, że otrzymali ją z zewnątrz.
Występwoanie analogicznych ibyczajów nie moze być uznane za znak kontaktu, jeśli brak łańce\ucha faktów tego samego typu, który by pozwalał połączyć fakty skarjne przez całą serię pośrednich
Nie można stwierdzić nic ze 100% pewności - dokonuje się rekonstrukcji, która jest ułomna
Znajomość faktów społ może wynikac tylko zindukcji, opatej na konkretnej i jednostkowej wiedzy, wiedza ta moze wyniać tylko z historii każdej grupy
ORGANIZACJE DUALISTYCZNE podział grupy społecznej: plemniania, klanu, wioski ... na dwie połowy, których członkowie utrzymują ze sobą stosunki
Celem połów moze być m.in: reglamentowanie małżeństw, są wtedy egzogamiczne lub czynności religijne
Przynaleznośc do połów może być m.in. przekazywana w lini macieżystej lub ojcowskiej
Ewolucjoniści widzieli w org dual jedno z koniecznych stadiów ewolicji
Dyfuzjoniści szukali takiej org, która byłaby najbogatsza kulturowo i uważali ją za pierwotną, najstarszą na danym terenie:
L-S nie zgadza się z w/w
Zadaniem etnografa jest opis i analiza różnic, kt występują w sposobie przejewiania się cech uniwersalnych w poszczególnych społ, etnolog tłumaczy te różnice
Tym, co interesuje etnologa nie jest uniwersalność funkcji, ale to, że zwyczaje są tak bardzo zmienne
L-S nie pochwala Malinowskiego, bo nie szukał on głębokich struktur znaczeniowych, zatrzymał się na obserwazji
L-S bardzo pochwala działania Boasa, ale mówi, ze był on troszkę nieśmiały w stosowaniu nowatorskich metod
OGÓLNIE: Malinowski NIE, Boas TAK!!!
Metoda etnografii a historii:
Obie badają świat, w kt żyjemy
Jedna bada kultury oddalone przestrzenie, duga czasowo, ale dla metodologii jest to szczegół
Celem jest poszerzenie doświadczenia jednostkowego do wymiarów ogólnego, tak, by ludie mogli poznać inne perspektywy
Niektórzy mówią, że4 historia bada źródła pisane, a etnologia obserwuje jednostkę
L-S odmienność metodologiczna jest złudzeniem - etnograf to ten kt zbiera fakty i przedstawia je zgodnie z wymogami, kt podlega historyk
W każdym przypadku etnograf oparcowuje dokumenty, kt mają służyć historykowi
Obie dziedziny mają ten sam przedmiot - życie spopłeczne, ten sam cel - lepsze zrozumienie człowieka, tą samą metodę - zmianie w niej ulegają tylko proporcje zabiegów badawczych
Różnią się gł tym, że wybierają dopełniające się perspektywy:
H - organizacja danych wokół uświadamianych przejawów życia społ
E- wokół nieuswiadamianych
Oryginalność etnologii - zjawiska zbiorowe mają charakter nieuświadomiony
Działamy i myślimy zwyczajowo - tak jest łatwiej, „na skróty”
Czasami dokonuje się pseudoracjonalizacji, ale są one tylko płytką próbą tłumaczenia, które nie dociera do źródła czyli nieuswiadamianych struktur
Boas zwrócił uwagę na nieuświadomioną naturę zjawisk kulturowych
Struktura języka do czasu pojawienia się gramatyki naukowej pozostawała nieznana mówiącemu i nawet później kształtuje ona nadal mowę poza świadomością podmiotu - tak też jest z kult - jej podstawowe mechanizmy nie są świadome
Przejściu od stanu świadomości do nieświadomości, odpowiada przejście od szczegółu do ogółu
Dotarcie do nieuświadamianej struktury = otrzymanie zasady interpretacji stosowalnej prawomocnie do zjawisk w innych kult
Nieuswiadamiane stosunki obecne u jednego ludu powinny być iobecne u innego ludu, u kt nie występują w postaci instytucji
Cel etnologii - osiągniecie poza uświadamianym i stale wyopbrażanym wyobrażeniem, jakie ludzie wytwarzają o swym stawaniu się, inwentarza nieuświadamianych możliwości, kt istnieją w liczbie ograniczonej
Etnolog skupia swą analizę przede wszystkim na nieuświadomionych składnikach życia społ
JĘZYK I POKREWIEŃSTWO
ANALIZA STRUKTURALNA W JĘZYKOZNAWSTWIE I W ANTROPOLOGII
językoznawstwo jest tą nauka społ, kt osiągnęła największe postępy
ma pozytywną metodę, może poznać naturę faktów poddawanych przez nią analizie
Językoznaw dostarcza socjologii danych etymologicznych pozwalających ustanowić między pewnymi terminami pokrewieństwa związki, kt nie byłyby dostrzeżone bezpośrednio
znaczenie fonologii - musi ona odegrać wobec nauk społ taka rolę odnowicielską, jak fizyka atomowa wobec nauk ścisłych
4 kroki metody fonologicznej:
przechodzenie od uświadamianych zjawisk językowych do badania ich nieuświadomionej struktury
bada relacje między członami, kt nie są niezależne
wprowadza pojęcie systemu
zamierza odkrywać ogólne prawa
nie chodzi już o przypadkową współpracę językoznawcy i socjologa, którzy spotykają się okazjonalnie i dzielą spostrzeżeniami
metody fonologii mogą przyspieszyć postęp w socjologii
prawdziwie naukowa analiza musi być rzeczywista, upraszczająca i tłumacząca
na poziomie słownictwa nie sinieją stosunki konieczne
pojęcie „system pokrewieństwa” obejmije 2 różne porządki rzeczywistości:
terminy określające różne typy stos rodzinnych system nazw
to, co ludzie czują: zobowiązanie, szacy\unek, przywiązanie, wrogość system postaw
nie jest tak, ze wszędzie system pokrewieństwa stanowi podstwaę stos społ
2 typy postaw:
Płynne - niezinstytucjonalizowane
Ujete w styl - obowiązkowe, usankcjonowane
AWUNKULAT - rola wuja w systemie matrylinearnym, jest najprostszą zdolna do istnienia strukturą pokrewieństwa, jaką daje się pomyśleć = ELEMENT POKREWIEŃSTWA, brat matki(wuj) nie jest traktowany jako czynnik zewn, ale integralna cz. Podstawowej struktury rodzinnej, jest one cechą charakterystyczną struktury elementarnej
Warunek istnienia struktury pokrewieństwa: muszą istnieć 3 tyoy stosunków rodzinnych:
Stos pokrewieństwa
Stos więzi
Stos filiacji, innymi słowy sa to stposunki między:
Rodzeństwem
Małżonkami
Rodzicami a dziećmi
Pokrewieństwo nie jest związkiem statycznym, istnieje tylko po to by się przedłużać i utrwalać
Awinklat nie jest zjaw powszechnym
Naprawdę elementarne nie są rodziny, a zachodzące między nimi stosunki
JĘZYK I SPOŁECZEŃSTWO
L-s przytracza stanowisko niejakiego Wienera, kt zastanawiał się nad wprowadzeniem do nauk społ metod matematycznego przewidywania, ostatecznie porzucił tą hipotezę:
sam faky badania wpływa na zmianę w badanym zjawisku
przedmioty badań SA określane subiektywnie
L-S zgadza się ogólnie z nim, ale mów, że jego obiekcje nie mają zastosowania w językoznawstwie, a szczególnie jego strukturalnej odmianie
język jest zjaw społ, wszystkie zachowania językowe sytuują się na poziomie myśli nie uświadamianej
język żyje i rozwija się na poziomie zbiorowości
język pojawił się w bardzo wczesnych fazach rozwoju ludzkości
język to zjaw społ niezależne od obserwatora i dla którego posiadamy długie serie statystyczne można badać go metodami matematycznymi
L-S przedstawia marzenie maszyny która przez liczenie fonemów, repertuar dźwięków itp. tworzyłaby pewne wzory
obecnie tylko język można badać prawdziwie naukowo, tłumacząc fazy jego kształtowania określać jego przyszłą ewolucję
L-S - postuluje metodę indukcyjną
język to nie tylko to co mówimy, to również zespół operacji mających zapewnić pewien typ komunikacji między jednostkami a grupami np. kobiety mogą być znakiem językowym, czyli elementem komunikacji
reguły zawierania małżeństw tworzą równie skomplikowany system co język
aby móc badać społ metodami lingwistyki trzeba przez analizę stworzyć uniwersalny kod, będą wtedy możliwe porównania
obecne w różnych regionach języki, dzięki analizie strukturalnej, można porównać z systemami pokrewieństwa:
OBSZAR INDOEUROPEJSKI - występuje głównie wymiana uogólniona (nie ma wielu negatywnych zaleceń)
OBSZAR CHIŃSKO - TYBETAŃSKI - najprostsza forma wymiany uogólnionej - preferencyjne małżeństwo z córką brata matki
OBSZAR AFRYKAŃSKI - rozwój instytucji „okup za narzeczoną” + pewne zakazy małżeństw
OBSZAR OCEANII - prosta struktura
OBSZAR PÓŁNOCNOAMERYKAŃSKI - skomplikowany system pokrewieństwa
im bardziej skomplikowane zasady zawierania małżeństw tym bardziej skomplikowane struktury językowe
JĘZYKOZNAWSTWO I ANTROPOLOGIA
różne poziomy związków obu dziedzin:
stosunek między jednym określonym językiem a jedna ok. kult
stosunek między mową a kulturą w ogóle - np. w jednych kult mówi się dużo a w innych nie nadużywa się mowy, uzewnętrznienie słowne jest ograniczone do ok. okoliczności
stosunek między językoznawstwem a antropo jako naukami:
język jako wytwór kultury, jęz używany w społ odzwierciedla ogólną kulturę ludności
język może też być uważany za część kultury - jeden z jej elementów
jęz jako warunek kult :
- enkulturacji zachodzi przez głównie przez język
- kultura posiada budowę podobna do języka: na zasadzie opozycji i korelacji (stosunków logicznych)
przez wiele lat obie dyscypliny pracowały obok siebie, teraz językoznawcy zaczynają korzystać z metod ścisłych, które są dla antropo mniej dostępne
językoznawstwo osiąga większy stopień drobiazgowości, szczegółowości i ścisłości, jednak nadal należy do nauk o człowieku
językoznawcy podejmują współpracę z inżynierami i budują teorie komunikacji - rozkwit językoznawstwa
język i kultura są równoległymi przejawami fundamentalnej aktywności - umysłu ludzkiego
jęz i kul ewoluowały obok siebie przez pewien czas bez wyraźnej interwencji czynników zewnętrznych
prawdziwie elementarna struktura pokrewieństwa - atom pokrewieństwa - składa się z męża, żony, dziecka ora przedstawiciela grupy, od której mąż otrzymał żonę
tabu kazirodztwa nie pozwala uznać za rodzinę członków powiązanych więzami krwi np. babka - matka - córka
Antropo z językoznawstwem łączy to ,że badają aspekty, różnymi przejawami, w jakich dane pojęcie (np. czasu) jest realizowane w równych kult
L-S mówi, że aby określić stos między antropo a językoznawstwem trzeba wyłączyć 2 hipotezy: że nie ma między nimi żadnego zw oraz że są w pełni skorelowane na wszystkich poziomach
POSŁOWIE do rozdziałów III i IV
w tym rozdziale Levi polemizuje z 2 naukowcami, którzy opacznie zrozumieli jego wykłady zawarte w rozdziałach wymienionych w tytule
chodzi chyba o to, że zbyt powierzchownie zrozumieli powiązania językoznawstwa i strukturalizmu, wręcz zaliczają Leviego do nurtu metajęzykoznawców, z którymi się on nie utożsamia
L-S reguły zawierzania małżeństw służą krążeniu kobiet, tak jak reguły ekonomiczne służą wymianie dóbr i usług, a reguły językowe krążeniu przekazów
ORGANIZACJA SPOŁECZNA
POJĘCIE ARCHAIZMU W ETNOLOGII
etnologia bada społ pierwotne - czym one są:
nie poznały pisma, więc nie mogą być badane metodami czysto historycznymi
obecnie bada się też współczesność
antropologia różni się od innych nauk raczej metoda niż przedmiotem
lud pierwotny nie jest zacofany, nie jest ludem bez historii
L-S przyjmuje, ze nierównomierność rozwoju może wynikać z:
ewoluowania z niedostrzegalną powolnością
przedwcześnie zatrzymał się ich proces ewoluowania
społ archaiczne - pierwotne
kultury tubylców Ameryki tropikalnej:
kultura wybrzeża
kult Orinoko - Amazonka
ludy te są zróżnicowane ze względu na miejsce zamieszkania, typ zdobywania pożywienia: rolnictwo, zbieractwo, myślistwo, architekturę
między kulturami występują podobieństwa np. organizacja dualistyczna - podział społ na 2 grupy, z czego to wynikało - kontakty miedzy grupami (handel, wojny itp.), ale nie tłumaczy to faktu, że podobne cechy pojawiały się często bez żadnej logiki, zanikały niezależnie od siebie
nie należy oddzielać definitywnie różnych rodzajów kultur np. kultury sawanny i lasu - stykają się ze sobą
prawdziwy archaizm jest domeną archeologa i prehistoryka, a etnolog nie może zapominać, aby być musiały na żyć, trwać, a zatem zmieniać się
zmiany, które wprowadzają taki stan rzeczy, ze przypomina on archaizm są regresem
za pierwotne uważa się takie społ, które jest mniej rozwinięte niż inne - dokonuje się porównania, najczęściej w odniesieniu do społ, które jest sąsiednie
są elementy wspólne społ pierwotnym i bardziej rozwiniętym np. organizacja dualistyczna występuję w Am. Południowej w obu typach społ, ta zależność dotyczy tez pewnych instytucji np. rodziny
wewnętrzna org społ archaicznego - niespójności i sprzeczności, nie jest prosta jak mogłoby się wydawać, wiele elementów jest niezrozumiałych np. w społ, kt kultywuje trucicielstwo wytwarzanie trucizny jest domeną sfery świeckiej, a nie sakralnej
w społ Nambikwara umieją nakładać ostrza na topory, ale nie potrafią ich wytwarzać
w kulturach występują opozycje, kt są związane z najgłębszą ich strukturą np. mężczyzna poluje - wyniki jego pracy są widoczne szybko, kobieta to zbieracz - wyniki nie są szybko widoczne i tak spektakularne
STRUKTURY SPOŁECZNE W CENTRALNEJ I WSCHODNIEJ BRAZYLII
SPOŁ CENT I WSCH Brazylii zaliczane SA do prymitywnych - niski poziom kult materialnej
mimo to ich organizacja jest bardzo złożona - wiele różnokierunkowych podziałów, poszczególne grupy mają zróżnicowane f-cje, występują klany, stowarzyszenia sportowe czy obrzędowe, klasy wieku… - Canella, Bororo, Apinaje
dawniej obserwatorzy zaliczali te skomplikowane organizacje do najprostszych
L-S zgadza się z tym, że przedstawiane przez badaczy terenowych opisy kultur odpowiadają wyobrażeniu tubylców o ich własnym społ, ale wyobrażenie to nie jest pełne i nie odzwierciedla nie uświadamianej struktury organizacji
tubylec opisuje pewne wrażenie, a więc różne opowieści mogą się różnić
małżeństwa są różnymi sposobami zapewniania obiegu kobiet w obrębie grupy społ tzw. zastąpienia związków krwi o pochodzeniu biolog przez socjologiczny system więzi
L-S daje przykład małżeństw:
wymiana ograniczona - zakłada podział społ na sekcje, małżeństwo między synem siostry a córka brata i miedzy synem brata a córka siostry
wymiana uogólniona - liczba partnerów jest dowolna, nie ma ograniczeń kto z kim może, a kto nie
małżeństwo matrylateralne- najbardziej zupełna, najbogatsza forma wymiany małżeńskiej, partnerzy SA określenia raz na zawsze w strukturze globalnej i nieograniczenie otwartej
małżeństwo matrylateralne - łączy tylko grupy w pary par i pociąga za sobą w każdym pokoleniu całkowite odwrócenie wszystkich cykli
rodzaje małżeństw zakładają zróżnicowana terminologię typów powinowactwa:
matrylateralne: mężowie sióstr i bracia żon
matrylateralne - nie dał przykładu
L-S wyróżnia 2 typy kuzynów - z jednym kuzynem można się żenić, z innym nie
organizację dualistyczna cechuje to, że połowy świadczą sobie wzajemnie usługi, połowy są zarazem zespolone i przeciwstawne - te zależności wyrażają się m.in. w stosunkach rodzinny np. wuj a siostrzeniec
każdy w rodzinie spełnia jakieś funkcje na rzecz innych członków
w jednej połowie występuje częste wzajemnie świadczenie sobie usług
stowarzyszenia w pewnych wypadkach mogą współpracować np. przy tworzeniu masek, można przechodzić miedzy stowarzyszeniami, odbywa się wg ściśle ustalonych prawideł
granice między klasami i stowarzyszeniami nie są nieprzenikalne
w niektórych wioskach podział dualistyczny jest widoczny „gołym okiem” - wioska jest okrągła i podzielona na połowy, w każdej połowie jest po środku dom mężczyzny, jeden jest otwarty dla żonatych, a drugi dla kawalerów itd.
w nazywaniu członków rodziny stosuje się pewne zabiegi np. syn syna brata matki to mąż córki lub wnuk a jeszcze ciekawsze jest to, ze syn syna brata matki matki matki to syn
czasami klany podzielone SA na sekcje i małżeństwa mogą zachodzić tylko miedzy członkami równoważnych sekcji
wnioski L-S
od nowa trzeba przeprowadzić badanie org społ w Brazylii, bo do tej pory badano tylko powierzchniowe zasady
wyobrażenia tubylców o strukturze społ są widoczne w ich języku, za pomocą którego akcentują dualistyczność podziałów
CZY ISTNIEJĄ ORGANIZACJE DUALISTYCZNE?
organizacje dualistyczne są bardzo rozpowszechnione
jest to struktura społ typu symetrycznego, ale stosunek między połowami nigdy nie jest statyczny ani tak wzajemny, jakby się mogło to wydawać
L-S opisuje jakieś przykłady, konkluzja: są 2 rodzaje org dual:
struktura średnicowa - podział przebiega wzdłuż granicy, która jest średnicą koła, na planie którego jest wioska
struktura współśrodkowa - podział na centrum (w środku) i peryferia, kt otaczają centrum
podział na centrum i peryferia może pokrywać się też z innymi podziałami np. na świeckie i święte, związane z małżeństwem i stanem wolnym, tym co kobiece i męskie
L-S podaje opis wioski, kt zaprezentował Malinowski
nie musi być tak, że w danym plemieniu istnieje tylko jedna struktura, średnicowa i współśrodkowa mogą koegzystować i odnosić się do różnych dziedzin
L-S mówi jeszcze o trzeciej formie dualizmu - utajonej
tubylcy, którzy opisują swoją wioskę, kt ma strukturę dualistyczną nie widzą jej jako jedności, ale jako 2 połączone części
części wioski, wytyczone wg jakiegoś podziału mogą spełniać różne funkcje w zależności od pory roku, pogody itp.
L-S: to co jest określane jako struktura dualistyczna, tak naprawdę jest bardziej skomplikowane, bo występują podziały wg różnych kryteriów
symbole, kt określają połowy są zróżnicowane:
jednorodne - opozycje zima/lat, noc/dzień…
niejednorodne - byt/stawanie się, proste/dwoiste sprowadzają się do opozycji to co ciągłe/co nieciągłe
instytucje typu zerowego - nie mają żadnych przysługujących im wartości, z wyjątkiem jednej: mają one stworzyć warunki niezbędne dla istnienia systemu społ, do którego należą i któremu ich obecność pozwala ustanowić siebie jako całość
Levi obrazuje swoje przemyślenia na przykładzie ludu Winnebago, ludu Indonezji i Bororo
MAGIA I RELIGIA
CZAROWNIK I JEGO MAGIA
Klątwa wywołuje w ofierze pewne odpowiedzi natury fizjologicznej:
Strach, wyłączenie ze wspólnoty, utratę odnośnika w określaniu własnej tożsamości mogą doprowadzić do reakcji fizjologicznych, które grupa uzna za działanie czarów
W zw z w/w można uznać, ze magia jest skuteczna, jeżeli się w nią wierzy
Wiara musi występować, dopełniających się postaciach:
Wiara czarownika w skuteczność praktyk
Wiara we władzę czarownika u chorego itp.
Wiara opinii zbiorowej
Czarownik ma bliskie kontakty z siłami nadprzyrodzonymi, ale może również wykorzystywać swoją władzę by zakamuflować działalność świecką (np. konszachty z wrogiem) - te 2 ewentualności nie są wykluczające
U Zuni oskarżony o czary lepiej wychodził na tym, ze się przyznał i udowodnił, wtajemniczył sędziów niż na zaprzeczaniu, sędziom chodzi ni tyle o to, by udowodnić winę, ile o to, by zdobyć dowody na poparcie systemy, w kt żyją, czary ucieleśniają się w rzeczywistej osobie, nie są już tylko sferą świadomości i wiary
L-S przytacza hist opisaną przez F.Boasa o człowieku imieniem Quesalid, kt badał szamanów i ich praktyki, bo w nie nie dowierzał. W pewnym momencie przeniknął do struktur szamańskich i odkrył mistyfikacje (podsłuchują rozmowy, udają omdlenia, uczą się wymiotować na zawołanie itp.). Q zaczął być postrzegany przez ludzi jako szaman i prosili go o pomoc - pomagał, ale sam w to nie wierzył, później poznał inne metody i uznał, że są jeszcze bardziej oszukańcze od tych, kt on stosuje. Po jakimś czasie stał się szanowanym i o wielkiej mocy szamanem.
Szaman mógł zostać okryty hańbą - np. inny wyleczyło, czego on nie potrafił
Zespół szamanistyczny - składniki, kt są nierozłączne, na mim opiera się uporządkowanie rzeczywistości związanej z siłami nadprzyrodzonymi, składa się z:
Osobistego doświadczenia szamana, kt przeżywa podczas zabiegów szczególny stan (jeśli jest z powołania, inaczej udaje)
Doświadczenie chorego- jest mu lepiej lub nie
Doświadczenie ogółu publiczności, kt emocjonalnie angażuje się w zabiegi, wyraża aprobatę lub niezadowolenie
Najważniejsze w systemie są doznania szamana i publiczności, a stosunkowo najmniej chorego
Chory uleczony jest predestynowany do stania się szamanem
Klęska szamana - może prowadzić do zaniku zgody społ., kt zostanie odtworzona wokół innego systemy praktyk, innego szamana
Szaman w akcie leczenia dostarcza widowisko - wchodzi w trans itp.
Struktury językowe są również związane ze zjaw nadprzyrodzonymi - zróżnicowane kategorie pojęciowe, specyficzne formy czasowników
Szaman i chory są przeciwnościami:
Sz- aktywny, wykracza poza siebie
Ch - bierność, wyobcowanie w samym sobie
Akt uleczania - zespolenie przeciwności, ukazanie jedności świata
SKUTECZNOŚĆ SYMBOLICZNA
opisuje pieśń mieszkańców Ameryki Środkowej, której celem jest pomoc przy trudnym porodzie
rodzaje kuracji szamanistycznych:
chory narząd jest przedmiotem oddziaływania fizycznego, ssania lub manipulacji, mających na celu wydobycie przyczyny choroby, na ogół piórka lub kolca, kt ujawnia się w odpowiednim momencie
symulowana walka przeciw szkodliwym duchom
lekarz wypowiada zaklęcia i zaleca odpowiednie działanie, kt związek z zaburzenie jest nieuchwytny
L-S mówi o pieśni jako o psychologicznej manipulacji chorego narządu, od manipulacji oczekuje się wyzdrowienia
w pieśni - kuracji szamana - dochodzi do przejścia z rzeczywistości do mitu, świata fizycznego do fizjologicznego, świata zewnętrznego do wewnętrznego,
w kuracji bierze udział chora, szaman i społeczność, budują oni całość, kuracja musi być „zamknięta”
chora wierzy w kurację i jest członkiem społ, kt też wierzy, nigdy nie poddawała w wątpliwość wierzeń
L-S porównuje szamanizm z psychoanalizą:
chodzi o doprowadzenie do świadomości konfliktów, kt do tej pory były tylko w nieświadomości, ważne jest doświadczenie
ważne jest pobudzenie przemian organicznych, polegających na intensywnym przeżyciu mity, którego struktura jest na poziomie nieświadomości taka, jaką chce się uzyskać w świadomości (rzeczywistości)
nieświadomość jako funkcja symboliczna, specyficznie ludzka, ale realizowana w społ, kt członkowie utożsamiają się z pewnymi wierzeniami
psychoanaliza jako współczesna forma szamanistyki
w micie odzwierciedlone są poszczególne elementy porodu
STRUKTURA MITÓW
A odchodzi od badania faktów religijnych
Etnologia religijna: Tylor, Frazer, Durkheim - nie byli psychologami, ich koncepcje szybko się zdezaktualizowały,
Psychologia za mało interesuje się intelektem, który przedkłada nad uczucia
Fenomenologia religii - badała ją jako wynik sfery uczuciowej - to źle, na rel wpływa też intelekt
Mitologia - rozpatrywana jako prymitywne spekulacje filozof. Czy forma zabawy - wiele traci na tym podejściu
Czy są dla różnych społ mity:
Wyraz uczuć
Tłumaczenia niezrozumiałych zjawisk
W mitach można szukać odbicia struktury społecznej-np. przedstawianie w jakiś sposób pewnej gr. społ., jednak czasami tak nie jest i wtedy mity można traktować jako sposób wyrażania uczuć
Z badania mitów mogą wynikać wzajemnie sprzeczne wnioski - brak reguł log.
Treści mitów powtarzają się w różnych miejscach świata - czy można więc uznać ich treść za całkowity przypadek?
Podstawowym znaczeniem jest odszukanie znaczenia mitu (porównanie do teorii języka - kiedyś myślano, że każda litera ma to samo znaczenie, ale tak nie jest)
Jung - ok. znaczenie jest wiązane z ok. tematami mitologicznymi, kt są archetypami wg L-S tak nie jest
Znaczenie mitu pochodzi ze sposobu połączenia jego części
Mit należy do mowy jednostkowej(mowa jednostkowa nie jest tym samym co język:
Mowa - dziedzina czasu nieodwracalnego
Język - dziedzina czasu odwracalnego)
Mit jest jednocześnie w języku i poza nim:
Odnosi się do zdarzeń minionych, ale wartość mitu ma znaczenie dla tego co dzieje się w teraźniejszości (L-S daje przykład myślicieli politycznych i Rewolucji Francuskiej - była kiedyś, ale jej skutki są obecne i interpretuje się je prze pryzmat właśnie RF)
Mit nie jest jak poezja - łatwo go przetłumaczyć na inny język, bo jego esencja tkwi w historii, kt jest opowiadana
Mit składa się z fonemów, morfemów i semantemów - każda następna forma jest na wyższym poziomie złożoności, mit oz zwykłej mowy wyróżnia obecność mitemów (analityczna jednostka mitu) - najbardziej złożone jednostki ze wszystkich, mają naturę relacji
L-S ma taką hipotezę - jednostkami konstytutywnymi mity nie są relacje , ale wiązki relacji i tylko jako takie mają funkcję znaczeniową
Analizuje mit o Edypie - „poszatkowanie” różnych motywów mitu - stworzenie tablic, przypisanie im znaczeń, wyznaczenie pewnych relacji miedzy mitemami (mit mówi o tym jak jeden może zrodzić się z dwóch…)
Przy tej metodzie nie jest bardzo istotne czy posiadamy pierwotną wersję mitu, bo mit jest zbiorem swoich wersji np. wersja Sofoklesa i Freuda
Różne elementy mitu mogą być różnie zakwalifikowane np. polowanie - pożywienie, czyli życie lub zabijanie, czyli śmierć itp.
Mit jest zb swoich wersji - trzeba je analizować jednakowo (badanie zarówno wersji podstawowej jak i pochodnych np. o bocznych liniach Edypa) - przedstawianie każdego mitu na oddzielnych tablicach umożliwia łatwe porównania
To, że komparatyści chcieli badać „prawdziwe wersje mitu” sprawił, że wyniki ich badań nie były poprawne
Analizuje mit plemienia Pueblo
Metoda analizy strukturalnej, stosowana systematycznie, prowadzi do uporządkowania wszystkich wersji mitu w jedną serię (grupa permutacji, na przeciwległych biegunach są wersje skrajne, między którymi znajdują się pośrednie)
Myśl mityczna wychodzi od uświadomienia sobie pewnych opozycji i zmierza ku ich stopniowemu zapośredniczeniu
Jeśli uda się uporządkować pełną serię wariantów grupy permutacji, to możliwe jest odkrycie praw tej grupy
Każdy mit posiada strukturę warstwową, która przejawia się w zjawisku powtarzania. Poszczególne warstwy nigdy nie są identyczne.
Wzrost mitu (rozwój) jest ciągły, ale struktura jest nieciągłą
Różnice w umyśle są wynikiem charakteru rzeczy, kt dotyczą operacje umysłowe, a nie sposobu wykonywania tych operacji
STRUKTURA A DIALEKTYKA
niektórzy w micie widzą ideologiczną projekcję obrzędu, występuje między nimi uporządkowana odpowiedniość - homologia
jednak nie zawsze istnieje taka homologia - nie każdy mit odpowiada obrzędom
L-S - związki między mitem a obrzędem należy szukać na płaszczyźnie dialektyki, osiągalnej jedynie pod warunkiem uprzedniego sprowadzenia mitu i obrzędu do ich elementów strukturalnych
mity są zbudowane z opozycji, które widać czasami nawet w szczegółach
analiza strukturalna pozwala uzyskać reguły transformacji - umożliwiają przejście od jednej odmiany mitu do drugiej za pomocą operacji przypominających działania algebraiczne
czasami jest tak, ze mit odnosi się do jakiś obrzędów, ale nie odnajdujemy ich w danym społ, trzeba wtedy analizować obrzędy społ, kt są w sąsiedztwie, prawdopodobnie odkryje się, że mit donosi się do obrzędu z innego społ
takie porównanie pozwoli dokładnie zrozumieć mit
zjawiska wzajemnego wpływu między geograficznie sąsiadującymi obszarami językowymi - TEORIA POWINOWACTW JĘZYKOWYCH Jakobsona
SZTUKA
ROZDWOJENIE PRZEDSTAWIENIA W SZTUKACH AZJI I AMERYKI
obecnie - niechęć do porównań sztuki pierwotnej - strach przed popełnieniem błędów
L-S bada Am północną, Chiny, Syberię, Nową Zelandię, elemenety Indii i Persji
źródła pochodzą z różnych epok historycznych
analogie sztuki północnego Zach. Am i Chin - zewnętrzny wygląd, podstawowe zasady, kt pozwala odkryć analiza, wg Leonharda Adama są to:
intensywna stylizacja
schematyzm, symbolizm - akcent na cechy charakterystyczne
ciała przedstawiane jako obraz rozdwojony
dyslokacja szczegółów arbitralnie obdzielonych od całości
jeden osobnik przedstawiany z przodu przez 2 profile
wypracowana symetria
nielogiczne przekształcanie szczegółów - łapa=dziób
oba rodzaje występowały niezależnie od siebie, zbliżane były do sztuki Maorysów
sztuki należące do różnych obszarów i epok ukazują podobieństwa i analogie, które jednak są nie do pogodzenia z wymogami geografii i historii
dyfuzjoniści swoją gorliwością szukania kontaktów i nieostrożnością skompromitowali badania porównawcze
L-S uznaje, że niemożliwy był kontakt nap kult chińskiej i amerykańskich Indian - trzeba szukać innego wyjaśnienia podobieństw - trzeba zwrócić się ku psychologii i strukturalnej analizie form
w książce są obrazki, kt Levi analizuje np. technika rozdwojenia - zwierzę jest przedstawiane jakby rozcięte na 2 części - ma 2 ogony, 2 ust itd. - wszystko po przeciwległych stronach
tłumaczenie występowania podobnych elementów: kontakt historyczny, korzenie we wspólnej cywilizacji, nawet gdyby takie wytłumaczenie zostało udowodnione to pozostaje pewien problem: dlaczego pewna cecha kulturowa, zapożyczona lub rozpowszechniona w procesie historycznym utrzymuje się w niezmienionej formie - L-S - tylko wewnętrzne powiązania się w stanie to wytłumaczyć
cały rozdział jest ogólnie poświęcony porównywaniu wspólnych elementów różnych, czasami bardzo oddalonych w przestrzeni kultu, wniosek jest taki, ze są jakieś struktury wewnętrzne, które powodują te podobieństwa
WĄŻ O CIELE WYPEŁNIONYM RYBAMI
przytacza opowieść o wężu, który ma ryby w ogonie, poprosił one pewnego człowieka o przeniesienie do rzeki w zamian za to ofiarował mu ryby
treść mitu jest odzwierciedlana w sztuce - dekoracje waz, wazy
ten sam wątek odnajdywany jest w różnych kulturach
ZAGADNIENIA METODY I NAUCZANIA
POJĘCIE STRUKTURY W ETNOLOGII
doniosłość badań strukturalnych - nadzieja na danie wzorcowych metod i rozwiązań
trzeba rozróżnić:
strukturę społ
stosunków społ - surowce używane do budowy modelu, kt unaocznia nam strukturę społ
badania strukturalne mają być metodą, dającą się stosować do różnych problemów
BY MODEL BYŁ STRUKTURĄ MUSI SPEŁNIĆ 4 WARUNKI:
struktura ma charakter systemu - elementy są powiązane i następuje współzmienność
model należy do pewnej grupy transformacji - zbiór tych samych transformacji to grupa modeli
w/w pozwalają przewidzieć zachowania modelu w przypadku zmiany elementów
model musi być zbudowany tak, by jego funkcjonowanie mogło zdać sprawę ze wszystkich dostrzeżonych faktów
obserwacja a eksperymentowanie:
to nie jest to samo
obserwacja odnosi się do wcześniejszej fazy badania - dokładne obserwowanie wszystkich faktów, badanie, fakty SA interesujące ze względu na nei same oraz w związku z całością
model prawdziwy - najprostszy, a zarazem nie wykorzystujący tych faktów, kt są brane pod uwagę i zdający sobie sprawę sobie z nich wszystkich
!!! wiedzieć, jaki są fakty
świadomość i nieświadomość
modele dot obu poziomów
Boas zwrócił uwagę na poziom nieuświadamiany
modele uświadamiane - normy
im bardziej wyraźne jest to, co na powierzchni, tym trudniej jest uchwycić to, co wewnątrz
to, co tubylcy sobie uświadamiają jest bardziej wartościowe niż teorie, bo ma jakiś związek z tym co nie jest uświadamiane
struktura i pomiar
nie ma koniecznego związku miedzy strukturą a pomiarem
modele mechaniczne i statystyczne
m. mechaniczny - jego elementy są konstytutywne są rzędu wielkości zjawisko modelowych
m. statystyczny - składniki mają inny niż zjawiska rząd wielkości
te same zjaw iska mogą być ujmowane przez oba typy modeli
zadanie strukturalistów - utożsamienie i wyodrębnienie tych poziomów rzeczywistości, kt mają wartość strategiczną z zajmowanego przezeń punktu widzenia, takich, które mogą być przedstawione jako modele niezależnie od tego, jaka jest ich natura
etnografia i historia gromadzenie i porządkowanie materiałów źródłowych, etnologia i socjologia badanie modeli zbudowanych na podstawie w/w materiałów i za ich pomocą
etnologia i etnografia 2 kolejne fazy badania, kt prowadzi do modelu mechanicznego
historia dochodzi do m. statystycznych
etnologia odwołuje się do czasu mechanicznego = odwracalnego i niekumulatywnego
czas historii = nieodwracalny
w pojęciu struktury społecznej czas nie odgrywa roli, nie jest tak jednak w pojęciu organizacji społecznej
Goldstein - reguły metody strukturalnej: lepiej, w pogłębiony sposób badać mniej przypadków a dokładniej, niż wiele powierzchownie
przedmiotem badań strukturalnych jest badanie stosunków społecznych za pomocą modeli
czas i przestrzeń układy odniesienia
czas i przestrzeń „społeczna” - nie mają własności innych niż te, kt przysługują im w związku z zjawiskami społ
czas - rodzaje:
jako odwracalne continuum
niezależny od obserwatora i nieograniczony
będący funkcją biologiczną czasu obserwatora i ograniczony
czas rozkładany/nie na części
czas i przestrzeń społ- różne skale:
etnolog korzysta ma makro- i mikroczasu oraz makro- i mikroprzestrzeni struktury tego samego typu mogą występować w różnych skalach
zjawiska synchroniczne jest łatwiej badać niż diachroniczne
matematyczne i demograficzne ujęcie w strukturalizmie:
wtedy, gdy zajmujemy się ilościowymi własnościami grupy
dąży się do stworzenia nowej demografii - socjodemografii - która stosowałaby metody jakościowe
dzięki metodom demograficznym można z dużych społeczeństw wyodrębniać izolatory, które etnolog może badać jak małe społ
KULTURA każdy zespół etnograficzny, kt okazuje znaczące z punktu widzenia badań odchylenia od innych
przedmiotem badań strukturalnych są stałe związane z takimi odchyleniami
społeczeństwo składa się z jednostek i grup komunikujących się między sobą
granicami społ są progi, za którymi komunikacja nie zanika a schodzi na niższy poziom
w każdym społ komunikacja dokonuje się co najmniej na 3 poziomach:
krążenie kobiet
krążenie dóbr i usług
krążenie przekazów
dodatkowo można wyróżnić krążenie genów
kultura polega na regułach, dających się zastosować do wszystkich gier komunikacyjnych, niezależnie od tego, czy odbywają się one na płaszczyźnie natury czy kultury
z antropologii, ekonomii i językoznawstwa powstanie kiedyś nauka o komunikacji - jednoczy te nauki pojęcie komunikacji
antropologia dokonałaby większych postępów, gdyby panowała zgoda co do pojęcia struktury
Radcliffe - Brown - badał strukturę, ale zbyt powierzchownie
systemy pokrewieństwa - tworzą uporządkowany zespół, którego funkcją jest zapewnienie trwałości grupy społ, przez powodowanie, by stosunki oparte na związkach krwi i te, kt opierają się na powinowactwie krzyżowały się
z punktu widzenia etnologa na społeczeństwo składa się zbiór struktur odpowiadających różnym typom porządków.
System pokrewieństwa, org społ i stratyfikacje są środkami porządkującymi
POSŁOWIE DO ROZDZIAŁÓW III I IV
w tym rozdziale Levi polemizuje z 2 naukowcami, którzy opacznie zrozumieli jego wykłady zawarte w rozdziałach wymienionych w tytule
chodzi chyba o to, że zbyt powierzchownie zrozumieli powiązania językoznawstwa i strukturalizmu, wręcz zaliczają Leviego do nurtu metajęzykoznawców, z którymi się on nie utożsamia
L-S reguły zawierzania małżeństw służą krążeniu kobiet, tak jak reguły ekonomiczne służą wymianie dóbr i usług, a reguły językowe krążeniu przekazów
POSŁOWIE DO ROZDZ. 15
Levi ponownie dyskutuje z pewnym panem, który go nie zrozumiał, dziwne…
najważniejsze chyba jest to, że konkretne społeczeństwo nie sprowadza się do swojej struktury czy raczej swoich struktur, bo jest ich wiele na różnych poziomach, a te struktury są, przynajmniej częściowo, ustrukturowane
MIEJSCE ANTROPOLOGII WŚRÓD NAUK SPOŁ. I PROBLEMY ZWIĄZANE Z JEJ NAUCZANIEM
antropo rozwija się w tym czasie, w kt społ pierwotne dążą do zaniku, zatracają swe cechy wyróżniające
3 wielkie odmiany nauczania antropologii:
rozproszone katedry - najbardziej rozpowszechniona, czasami zmieniają się w wydziały
wydziały
szkoły/instytuty - po ukończeniu uniwersytetu
antropo fizyczna dylemat: czy jest nauką humanistyczną czy przyrodniczą, Levi mówi, że humanistyczna boi rozwój człowieka przebiegał w innym środowisku niż zwierzaków, Tym środowiskiem była kultura
etnografia - pierwsza faza badawcza - obserwacja, opis, praca w terenie, monografia jest właściwym typem badania etnograficznego
etnologia - pierwszy krok ku syntezie, kt może się realizować w 3 kierunkach:
geograficznym - gdy dotyczy sąsiadujących grup
historyczny6m - dot. odtwarzani przeszłości populacji
systematycznym - gdy wyodrębnia się jakiś element np. instytucję, by się na nim skupić
antropologia społeczna i kulturowa są ostatnim piętrem syntezy, budowaniem wniosków na podstawie etnografii i etnologii
w/w to trzy aspekty jednego badania
antro społ zrodziła się z odkrycia, że wszystkie aspekty życia społ tworzą całość, i nie można analizować jej części bez odniesienia do całości
ambicje antropologii:
obiektywność - osiągnąć sformułowania możliwe do zaobserwowania nie tylko dla badacza, się i obserwatora z zewnątrz, chce być nauką semiologiczną - sytuować się na poziomie znaczenia
całościowość - życie społ jako system, modele mają pomóc odnaleźć formę wspólną
znaczenie
zainteresowanie autentycznymi sposobami życia, czyli takimi które są oparte na osobistej więzi między członkami społ
nie można nauczyć się antropologii w czasie rocznego kursu, od drugiego roku powinna rozpocząć się specjalizacja, trzeba dużo czytać
w nauczaniu ważna jest rola:
muzeów antropologicznych przedłużenie terenu
zajęć praktyczne
staży na zewnątrz
antropologia jest astronomem nauk społecznych, ma odkrywać różnorodne konfiguracje, które sąsiadują bezpośrednio z obserwatorem
1