dr hab. Marek Kucia

Historia socjologii

Wykład 4

Max Weber

filozoficzno-metodologiczne źródła i podstawy „socjologii rozumiejącej”

Zagadnienia

• Postać

• Ewolucja zainteresowań

• Filozofia i metodologia nauk (Wissenschaftslehre) a socjologia

• Źródła intelektualne

• Założenia filozoficzne

• Rodzaje nauk

• Rola wartości

• Typ idealny

• Socjologia i jej przedmiot

Postać

Max Weber (1864-1920)

• urodzony 21 kwietnia 1864 w Erfurcie

• najstarszy z ośmiorga dzieci Maxa Webera seniora i Heleny z domu Fallenstein

• ojciec prawnik, urzędnik miejski i parlamentarzysta

• okres szkolny w Berlinie-Charlottenburgu

• studia w Heidelbergu i Berlinie

• służba wojskowa w Strassburgu

• egzaminy z prawa: magisterium (1886), doktorat (1889), habilitacja (1891)

• chciał być politykiem, wielu widziało go jako przyszłego przywódcę Niemiec

• po wojnie bywał postrzegany jako autor, którego myśl przyczyniła się do „narodowej katastrofy”

• 1893, ślub z Marianną Schnitger, która została jego „muzą” a po śmierci wydawcą, biografem i współtwórcą „mitu Webera”

• błyskotliwa kariera akademicka, przerywana chorobą nerwową

• 1894 profesor ekonomii we Fryburgu

• 1896 profesor ekonomii w Heidelbergu

• 1898 pobyt w sanatorium

• 1902/1903 powrót do pracy i rezygnacja

• 1904 podróż do Ameryki

• współredaktor Archiv für Sozialwissenschaften und Sozialpolitik

• 1910 współzałożyciel Deutsche Gesellschaft für Soziologie

• 1914-1915 służba wojskowa w okolicach Heidelbergu

• 1915 działalność publicystyczna

• 1918 członek Niemieckiej Partii Demokratycznej

• 1918 profesor socjologii w Wiedniu

• 1919 profesor socjologii w Monachium

• umiera 14 czerwca 1920

• dla współczesnych - charyzmatyczna osobowość, niedoszły przywódca polityczny

• dla potomnych - niemal wyłącznie jeden z ojców duchowych socjologii i współfundator instytucjonalny tej dyscypliny

Ewolucja zainteresowań

• prawo - prawo handlowe - ekonomia - socjologia

• prawie wszystkie prace socjologiczne powstały po przebytej chorobie

• socjologia - nie jedynym przedmiotem zainteresowań i nie najważniejszym

• najpierw metodologia nauk o kulturze, potem nauki o kulturze, w tym socjologia

Filozofia i metodologia nauk (Wissenschaftslehre) a socjologia

Zdzisław Krasnodębski:

• „związek między metodologicznymi deklaracjami a używanymi metodami i rozwiniętą teorią nie jest bynajmniej jasny”

• „pisma metodologiczne są dość eklektyczne, zazwyczaj źle napisane i skonstruowane […], ich lektura wymaga od czytelnika sporo trudu”

• stanowią niezbędną wskazówkę dla zrozumienia dzieł socjologicznych

Filozofia i metodologia nauk (Wissenschaftslehre) a socjologia

główne pytanie

• czy możliwa jest nauka o społeczeństwie, spełniająca te same rygory, co nauki o przyrodzie (kumulatywność poznania, jednolitość języka, niezależność od kontekstu)

odpowiedź

• nauki o kulturze, w tym socjologia, nie mogą mieć cech nauk przyrodniczych

• społeczeństwo nie może być badane jak przyroda

Źródła intelektualne

• filozofia życia W. Diltheya

• neokantyzm H. Rickerta

• niemiecka szkoła historyczna w ekonomii

Źródła intelektualne

Dilthey i idea Lebenswelt

• extensiv und intensiv unendliche Mannifältigkeit

• przedmiot poznania ma nieskończoną liczbę elementów

• przedmiot poznania ma nieskończoną liczbę przyczyn

Źródła intelektualne

Rickert i idea aktywnego podmiotu poznania

• „chaos świata i porządek wiedzy” [Szacki]

• podmiot jest aktywny w poznaniu

„pojęcia są […] myślowymi środkami służącymi do duchowego opanowania tego, co jest empiryczne” [GAzW, 208]

• poznanie jest pojęciowym przekształcaniem rzeczywistości

• pojęcia i twierdzenia naukowe nie są samą rzeczywistością ani jej nie odzwierciedlają, lecz ją „porządkują myślowo”

Źródła intelektualne

niemiecka szkoła historyczna w ekonomii

• określenie przedmiotu poznania jako „działania”

• „całościowe” ujmowanie procesów gospodarczych, w związku z innymi zjawiskami społecznymi, np. religią

Założenia filozoficzne. Rodzaje nauk.

• socjologia nauką o rzeczywistości (Wirklichkeitswissenschaft, nauką idiograficzną), badającą „społeczne życie kulturowe” - jedną z nauk o kulturze

• socjologia nie jest nauką o prawach (Gesetzwissehchaft, nauką nomotetyczną), dążącą do poznania ogólnych prawidłowości

Założenia filozoficzne. Rola wartości.

• nauki o kulturze jako nauki o świecie wartości

• wartości - obiektem naszego odniesienia (Wertbeziehung)

• rzeczywistość empiryczna odniesiona do wartości staje się kulturą

• wartości - również kryterium selekcji fragmentu rzeczywistości, jaki poznajemy

Założenia filozoficzne. Typ idealny.

• typ idealny jako narzędzie naukowego poznania konkretnych zjawisk kulturowych, w tym społecznych

• „idealny” nie znaczy „doskonały”

• „idealny” nie znaczy „istotny”

• „idealny” znaczy „nierealny”

• „idealny” znaczy „pomyślany”

• typ idealny = pojęcie

Założenia filozoficzne. Typ idealny.

Max Weber

Typ idealny „uzyskuje się […] przez jednostronne spotęgowanie jednego lub kilku punktów widzenia oraz przez złączenie w jednym wewnętrznie spójnym myślowym obrazie całego bogactwa rozproszonych i z trudem zauważalnych, ówdzie liczniejszych, ówdzie mniej licznych, miejscami w ogóle nieobecnych jednostkowych zjawisk, które dobrze pasują do owych jednostronnie uwypuklonych punktów widzenia. W swej pojęciowej czystości ten idealny obraz empirycznie nigdzie w rzeczywistości nie występuje, jest utopią, zaś dla historyka wyłania się zadanie ustalenia w każdym poszczególnym przypadku, jak dalece rzeczywistość zbliża się bądź odbiega od tego idealnego obrazu […]”

[„Obiektywność” poznania w naukach społecznych, 81]

Założenia filozoficzne. Typ idealny.

• rzecz

• podmiot poznający

• punkt lub punkty widzenia

• aspekt lub aspekty rzeczy

• spotęgowanie zjawisk

• złączenie w jednym pojęciu

Socjologia i jej przedmiot

• celem socjologii - rozumienie i wyjaśnianie ludzkich działań

• zainteresowanie stałymi związkami i regularnościami - socjologia nauką uogólniającą

• skupienie się na zachowaniach mających sens - procedura rozumienia

• rozumienie, nie wczuwanie się