dr hab. Marek Kucia
Historia socjologii
Wykład 4
Max Weber
filozoficzno-metodologiczne źródła i podstawy „socjologii rozumiejącej”
Zagadnienia
Postać
Ewolucja zainteresowań
Filozofia i metodologia nauk (Wissenschaftslehre) a socjologia
Źródła intelektualne
Założenia filozoficzne
Rodzaje nauk
Rola wartości
Typ idealny
Socjologia i jej przedmiot
Postać
Max Weber (1864-1920)
urodzony 21 kwietnia 1864 w Erfurcie
najstarszy z ośmiorga dzieci Maxa Webera seniora i Heleny z domu Fallenstein
ojciec prawnik, urzędnik miejski i parlamentarzysta
okres szkolny w Berlinie-Charlottenburgu
studia w Heidelbergu i Berlinie
służba wojskowa w Strassburgu
egzaminy z prawa: magisterium (1886), doktorat (1889), habilitacja (1891)
chciał być politykiem, wielu widziało go jako przyszłego przywódcę Niemiec
po wojnie bywał postrzegany jako autor, którego myśl przyczyniła się do „narodowej katastrofy”
1893, ślub z Marianną Schnitger, która została jego „muzą” a po śmierci wydawcą, biografem i współtwórcą „mitu Webera”
błyskotliwa kariera akademicka, przerywana chorobą nerwową
1894 profesor ekonomii we Fryburgu
1896 profesor ekonomii w Heidelbergu
1898 pobyt w sanatorium
1902/1903 powrót do pracy i rezygnacja
1904 podróż do Ameryki
współredaktor Archiv für Sozialwissenschaften und Sozialpolitik
1910 współzałożyciel Deutsche Gesellschaft für Soziologie
1914-1915 służba wojskowa w okolicach Heidelbergu
1915 działalność publicystyczna
1918 członek Niemieckiej Partii Demokratycznej
1918 profesor socjologii w Wiedniu
1919 profesor socjologii w Monachium
umiera 14 czerwca 1920
dla współczesnych - charyzmatyczna osobowość, niedoszły przywódca polityczny
dla potomnych - niemal wyłącznie jeden z ojców duchowych socjologii i współfundator instytucjonalny tej dyscypliny
Ewolucja zainteresowań
prawo - prawo handlowe - ekonomia - socjologia
prawie wszystkie prace socjologiczne powstały po przebytej chorobie
socjologia - nie jedynym przedmiotem zainteresowań i nie najważniejszym
najpierw metodologia nauk o kulturze, potem nauki o kulturze, w tym socjologia
Filozofia i metodologia nauk (Wissenschaftslehre) a socjologia
Zdzisław Krasnodębski:
„związek między metodologicznymi deklaracjami a używanymi metodami i rozwiniętą teorią nie jest bynajmniej jasny”
„pisma metodologiczne są dość eklektyczne, zazwyczaj źle napisane i skonstruowane […], ich lektura wymaga od czytelnika sporo trudu”
stanowią niezbędną wskazówkę dla zrozumienia dzieł socjologicznych
Filozofia i metodologia nauk (Wissenschaftslehre) a socjologia
główne pytanie
czy możliwa jest nauka o społeczeństwie, spełniająca te same rygory, co nauki o przyrodzie (kumulatywność poznania, jednolitość języka, niezależność od kontekstu)
odpowiedź
nauki o kulturze, w tym socjologia, nie mogą mieć cech nauk przyrodniczych
społeczeństwo nie może być badane jak przyroda
Źródła intelektualne
filozofia życia W. Diltheya
neokantyzm H. Rickerta
niemiecka szkoła historyczna w ekonomii
Źródła intelektualne
Dilthey i idea Lebenswelt
extensiv und intensiv unendliche Mannifältigkeit
przedmiot poznania ma nieskończoną liczbę elementów
przedmiot poznania ma nieskończoną liczbę przyczyn
Źródła intelektualne
Rickert i idea aktywnego podmiotu poznania
„chaos świata i porządek wiedzy” [Szacki]
podmiot jest aktywny w poznaniu
„pojęcia są […] myślowymi środkami służącymi do duchowego opanowania tego, co jest empiryczne” [GAzW, 208]
poznanie jest pojęciowym przekształcaniem rzeczywistości
pojęcia i twierdzenia naukowe nie są samą rzeczywistością ani jej nie odzwierciedlają, lecz ją „porządkują myślowo”
Źródła intelektualne
niemiecka szkoła historyczna w ekonomii
określenie przedmiotu poznania jako „działania”
„całościowe” ujmowanie procesów gospodarczych, w związku z innymi zjawiskami społecznymi, np. religią
Założenia filozoficzne. Rodzaje nauk.
socjologia nauką o rzeczywistości (Wirklichkeitswissenschaft, nauką idiograficzną), badającą „społeczne życie kulturowe” - jedną z nauk o kulturze
socjologia nie jest nauką o prawach (Gesetzwissehchaft, nauką nomotetyczną), dążącą do poznania ogólnych prawidłowości
Założenia filozoficzne. Rola wartości.
nauki o kulturze jako nauki o świecie wartości
wartości - obiektem naszego odniesienia (Wertbeziehung)
rzeczywistość empiryczna odniesiona do wartości staje się kulturą
wartości - również kryterium selekcji fragmentu rzeczywistości, jaki poznajemy
Założenia filozoficzne. Typ idealny.
typ idealny jako narzędzie naukowego poznania konkretnych zjawisk kulturowych, w tym społecznych
„idealny” nie znaczy „doskonały”
„idealny” nie znaczy „istotny”
„idealny” znaczy „nierealny”
„idealny” znaczy „pomyślany”
typ idealny = pojęcie
Założenia filozoficzne. Typ idealny.
Max Weber
Typ idealny „uzyskuje się […] przez jednostronne spotęgowanie jednego lub kilku punktów widzenia oraz przez złączenie w jednym wewnętrznie spójnym myślowym obrazie całego bogactwa rozproszonych i z trudem zauważalnych, ówdzie liczniejszych, ówdzie mniej licznych, miejscami w ogóle nieobecnych jednostkowych zjawisk, które dobrze pasują do owych jednostronnie uwypuklonych punktów widzenia. W swej pojęciowej czystości ten idealny obraz empirycznie nigdzie w rzeczywistości nie występuje, jest utopią, zaś dla historyka wyłania się zadanie ustalenia w każdym poszczególnym przypadku, jak dalece rzeczywistość zbliża się bądź odbiega od tego idealnego obrazu […]”
[„Obiektywność” poznania w naukach społecznych, 81]
Założenia filozoficzne. Typ idealny.
rzecz
podmiot poznający
punkt lub punkty widzenia
aspekt lub aspekty rzeczy
spotęgowanie zjawisk
złączenie w jednym pojęciu
Socjologia i jej przedmiot
celem socjologii - rozumienie i wyjaśnianie ludzkich działań
zainteresowanie stałymi związkami i regularnościami - socjologia nauką uogólniającą
skupienie się na zachowaniach mających sens - procedura rozumienia
rozumienie, nie wczuwanie się