Przedmiot badań socjologii:
Mówiąc bardzo ogólnie mówimy, że przedmiotem badań socjologii są:
zjawiska i procesy tworzenia się różnych form zbiorowego życia ludzi,
struktury różnych form zbiorowości ludzkich,
zjawiska i procesy zachodzące w tych zbiorowościach, wynikające ze wzajemnego oddziaływania ludzi na siebie,
siły skupiające i siły rozbijające te zbiorowości,
zmiany i przekształcenia zachodzące w formach zbiorowego życia ludzi.
Przedmiotem socjologii są zjawiska i procesy zachodzące w różnych formach zbiorowego życia ludzi. Szczególnie w następujących obszarach:
1.Instytucjach – wychowawczych, prawnych, religijnych itp.
2.Zbiorowościach – grupy zawodowe, terytorialne, tłum, naród, mniejszości itp.
3. Procesach – industrializacja, urbanizacja, migracja, alkoholizm, przestępczość (jako procesy dezorganizacji).
4. Stosunkach – więzi, konflikty itp.
5.Zjawiskach kulturowych – wartości, normy, ideologie itp.
6.Ruchach społecznej
7.Świadomości społecznej
Jan Szczepański tak definiuje pojęcie socjologii: „socjologia poszukuje praw zjawisk zachodzących między ludźmi, zajmuje się badaniem struktur, czyli wzajemnego przyporządkowania sobie ludzi w zbiorowościach”.
Zjawisko społeczne – zjawisko, fakt społeczny czy proces który istnieje, powstaje i zmienia się w czasie dzięki działaniom zbiorowości społecznych lub grup społecznych. Może występować jedynie w odczuciu przedstawicieli danej społeczności
Ludwik Gumplowicz pojmuje ją następująco: „socjologia to nauka o grupach społecznych”.
Georg Simmel pisze o socjologii, jako „nauce o stale powtarzających się formach życia społecznego”.
Według Zygmunta Baumana „socjologia to zazwyczaj spoglądanie na ludzkie czynności, jak na fragmenty większych całości. Owymi całościami są nieprzypadkowe grupy ludzi, które są powiązane siecią wzajemnych zależności”.
Piotr Sztompka wyjaśnia w jednej ze swoich książek, że „socjologia zrodziła się, jako naukowe badanie historii”.
Zdaniem E. Durkheima i uczniów jego szkoły, socjologia jest nauką o faktach społecznych. Faktem społecznym jest wszelki sposób działania, zdolny do wywierania na jednostkę przymusu zewnętrznego. Może to być np. moralność, prawo, moda...
Georg Lunberg definiuje socjologię jako naukę o "przewidywanych sekwencjach zachowań ludzkich w sytuacjach dostatecznie sprecyzowanych". Z kolei Robert Merton traktuje socjologię jako naukę o systemie wzajemnie powiązanych ze sobą elementów (klasy, warstwy, organizacje, grupy)".
Proces Społeczny- jest to seria zjawisk mających wpływ na osobowość jednostki bądź grupy społecznej. Grupy te i jednostki ścierają się ze sobą pod wpływem różnego rodzaju zależności przyczynowych lub strukturalno-funkcjonalnych. I w wyniku tych zjawisk następują różnego rodzaju przeobrażenia społeczno-kulturowe.
Proces - powiązania strukturalno-funkcjonalne lub przyczynowe, ciągła seria zmian, rozwój.
1. Procesy społeczne dzieli się na:
a) układ w jakim przebiegają:
- procesy interpersonalne
- procesy zachodzące między jednostkami
- procesy zachodzące między jednostką, a grupą
- procesy zachodzące między dwoma grupami
b) ze względu na dążenia jednostek i grup społecznych:
- procesy przystosowania
- procesy współpracy
- procesy współzawodnictwa
- procesy konfliktowe
c) ze względu na zmiany w organizacji:
- procesy rozwoju i postępu
- procesy dekadencji
- procesy reorganizacji
- procesy dezorganizacji
2.a)
Proces interpersonalny zachodzi tylko w obrębie osobowości jednostki, jak np.: samokształcenie,adaptacja.
Proces zachodzący między jednostkami kontakty między ludzkie powstawanie przyjaźni, wrogości
Proces zachodzący między jednostką, a grupą, np. podporządkowania, identyfikacji, buntu, chęć oderwania się
Proces zachodzący między dwoma grupami, np. współpracy, wzajemnej pomocy, tolerowania się. niechęci, konkurencji, wrogości, konfliktu, walki, wojny.
b)Proces przystosowania
kiedy jednostka lub grupa znajdzie się w nowych warunkach, w nowym środowisku,sytuacji, wtedy należy się przystosować,czasem zatrzeć różnice(kulturalne,obyczajowe,witanie się,gesty,tradycje) Etapy: I.-orientacja psychologiczna: zauważamy inność zachowań,co nie znaczy, że się do nich dostosowujemy. II.-tolerancja: przyjmujemy inne zachowania, szanujemy je. III.-akomodacja: nie tylko tolerujemy, ale także przejmujemy niektóre sposoby bycia,które wydają się nam lepsze IV -asymilacja: pełne przystosowanie,przejęcie wszystkich zachowań, stanie się "tubylcem"tutejszym.
Proces współpracy
współpraca->dotyczy dwóch lub więcej osób,grup
jest możliwa gdy obie strony mają wspólny cel,interes
jest możliwość podziału pracy na części, podział czynności
wzajemne zaufanie
sposób komunikowania się(informowanie,postęp pracy,czasem istnieje system kontroli)
Współpraca zbliża ludzi,ale może również prowadzić do konfliktów,gdy pewne osoby nie wykazują się ze swoich obowiązków.
Proces współzawodnictwa
współzawodnictwo->ma miejsce wtedy,gdy jest rozbieżność interesów, gdy ilość dóbr nie wystarcza dla wszystkich.Rywalizacja ta może mieć charakter: -koleżeński -konfliktowy(np.:gdy jedna ze stron okazuje się nieuczciwa)
Proces konfliktowy
konflikt->gdy strony dążą do wyeliminowania przeciwnika, podporządkowania lub zniszczenia, rozbieżność interesów. eliminowanie osoby konfliktowej->przestać z nią się kontaktować podporządkowanie->gdy zmusza do uległości,gdy strony nie są równe(siła i słabość) Konflikty są szkodliwe, ale też mają charakter twórczy,sam konflikt nie jest zły,ale często nie potrafimy go rozwiązać, nie ma krajów,miejsc, gdzie nie ma konfliktów, życie składa się z konfliktów,a gdy on narasta prowadzi do dezorganizacji. Rozwiązanie konfliktów:
podporządkowanie->korzystne dla osoby mocniejszej(siła)gdyż ta słabsza musi ulec(słabość)
eliminacja->niekorzystna dla osoby wyeliminowanej
porozumienie->gdy każdy musi z pewnych rzeczy zrezygnować, iść na kompromis,daje korzyści tylko częściowe i jest rozwiązaniem na pewien czas.
integracja->znalezienie takiego rozwiązania konfliktu,by każda ze stron miała pełne korzyści, bez rezygnacji z niczego, nikt nie musi ustępować.
konflikty są i będą. Sztuką jest umiejętność ich rozwijania, przyczyniają się do postępu, rozwoju,mają charakter twórczy.
c)Proces rozwoju i postępu zmiany pozytywne wnoszące coś nowego,lepszego
Proces dekadencji upadek norm społecznych w danej społeczności
Proces reorganizacji stworzenie nowego porządku oceniania, wzorców zachowań, systemu instytucji w miejsce starych
Proces dezorganizacji jest wynikiem gwałtownych przemian społecznych i wzrostu patologicznych zachowań takich, jak np. narkomania. Prowadzą też do niej duże kataklizmy zachodzące na kuli ziemskiej takie jak: powódź,trzęsienia ziemi itd. Których wynikiem jest dezorganizacja społeczeństwa, którą pogłębiać może nie radzenie sobie z tym problemem władz i służb porządkowych. Dłuższe nie radzenie sobie z tym problemem może prowadzić do rozruchów i wojen domowych.
3. Ruchliwość społeczna jako proces społeczny - rodzaje ruchliwości:
a) pionowa(ruchliwość werdykalna) - przesuwanie się jednostki w wyniku awansu lub degradacji(np.Wałęsa z robotnika na prezydenta-szczeble drabiny zawodowej)
b) pozioma(ruchliwość horyzontalna) - ludzie awansują ale zmieniają miejsce pracy(np.zmiana firmy)
pokoleniowa(generacyjna) - porównując z poprzednim pokoleniem szanse awansu(Unia Europejska, rozwijająca się gospodarka, możliwości zagranicznych wyjazdów, praca poza krajem)
międzypokoleniowa-polega na tym,by zbadać czy państwo osiągnie więcej teraz w porównianiu z pokoleniem naszych rodziców.
Aspekty społeczeństwa ważne z punktu widzenia socjologii:
1. Demograficzny – wielość, zbiór jednostek
2. Grupowy— występowanie powiązań, zależności, zintegrowana całość złożona z jednostek
3. Systemowy - układ pozycji i typowych ról
4. Strukturalny — sieć relacji międzyludzkich (np. struktura władzy), schemat odnoszenia się do siebie
5. Aktywistyczny — ludzie należą do zbiorowości przez to, co robią
i mówią, wzajemnie zorientowane działania jednostek
6. Kulturalistyczny —znaczenie, symbole, reguły, normy, wartości, które są podzielane przez zbiorowość i określają uczestnictwo
w tejże zbiorowości.
7. Zdarzeniowe (polowe)— to, co się dzieje w społeczeństwie jest płynne, zmienne, ciągle się tworzy, społeczeństwo nie „istnieje” ale „staje się”
KOMPLEMENTRANOŚC ASPEKTÓW - WIELOWYMIAROWOŚĆ SPOŁECZEŃSTWA
Dwuetapowość wiedzy o społeczeństwie:
1) wiedza potoczna — zbiór spostrzeżeń osobistych i przypadkowych — wiedza niespójna, fragmentaryczna, pochopna, apodyktyczna
2) wrażliwość artystyczna — literatura, poezja, dramat, publicystyka, malarstwo, rzeźba, muzyka, film, fotografia, reportaż – opisanie losu człowieka, który przecież jest członkiem społeczeństwa
refleksja filozoficzna — filozofia społeczna, polityczna — odkrywanie prawdy o świecie uprawiane zawodowo od czasów starożytnych, uprawiana przez profesjonalnych myślicieli, porządkuje, porównuje, gromadzi itd. by dojść do prawdy
Socjologia jako nauka zakłada że:
społeczeństwo to nie chaos ludzkich zachowań, ponieważ posiada swoiste powtarzalne cechy i prawidłowości czyli może być przedmiotem nauki zmierzającej do formułowania ogólnych praw rzeczywistości nowoczesnej,
socjologia posługuje się swoistym językiem dyscypliny (pojęcia, twierdzenia, teorie)
naukowa wiedza socjologiczna ma służyć do uzasadnionej odpowiedzi na pytania:
jak jest naprawdę? dlaczego tak właśnie jest? jak będzie? co zrobić, jak zmienić społeczeństwo w pożądanym kierunku?
Co to znaczy społeczeństwo?
zbiorowość ludzi w ramach pewnego państwa:
to jednostki powiązane relacjami więziami z innymi
to jak organizm – same komórki nie wystarczą muszą stworzyć całość by funkcjonować
Społeczeństwo Definicja I – Claude Levi-Strauss
Społeczeństwo – to pewna całość struktur, których jest wiele na różnych poziomach.
Najczęściej wyróżnia się trzy poziomy:
Jednostkowy np. osobowość.
Mikrostrukturalny np. role społeczne, zawodowe.
Makrostrukturalny np. o charakterze kulturalnym – idei, nauki, klasowe.
Definicja II – Norman Goodman
Społeczeństwo – zbiór ludzi o wspólnej kulturze, którą przekazują kolejnym pokoleniom, wspólnym terytorium
i wspólnej tożsamości.
- zbiór
- kultura
- terytorium
- tożsamość
Społeczeństwo — przedmiot socjologii
Definicja III – Jerzy Turowski:
Społeczeństwo – historycznie ukształtowany kompleks grup
i zbiorowości społecznych.
Definicja IV – Jan Szczepański:
Społeczeństwo – wszystkie formy życia zbiorowego współistniejące, krzyżujące się tzn. mające część wspólnych członków, uzupełniające się
w ramach jednego narodu, państwa czy konfiguracji kulturowej, mające określoną zasadę odrębności, utrzymujące swój byt przez dłuższy okres,
co najmniej kilku pokoleń, mające swoje odrębności kulturowe, strukturalne i swoje osobliwości rozwoju dziejów.
Ojcowie socjologii i nie tylko…
August Comte
Twórca socjologii – (autor nazwy) królowej nauk zajmującej się przedmiotem
o najwyższym stopniu złożoności czyli społeczeństwem
Autor sformułowania „Rodzina to podstawowa komórka społeczna”
Społeczeństwo jako skomplikowany organizm
Nauka o strukturze społeczeństwa, prawach jego rozwoju i metodach jego badania
Przedstawiciel pozytywizmu w nauce - czyli opieraniu się w formułowaniu twierdzeń na faktach i ich wzajemnych zależnościach
Herbert Spencer
Świat społeczny podobnie jak przyrodniczy nieustannie ewoluuje – od stanów prostych do bardziej złożonych - ewolucjonizm
Wyróżnił dwa typy społeczeństw – tradycyjne i (militarne) i nowoczesne (postindustrialne)
Społeczeństwo to skomplikowany organizm (wzrost, różnicowanie struktur
i funkcji, przystosowanie do zmian środowiska, ciągłość i trwanie)
Społeczeństwo realizuje pewne funkcje np. Instytucje polityczne zapewniają porządek, ekonomiczne - produkcję
Emil Durkheim
Jako jeden z pierwszych łączył teorię z badaniami empirycznymi
Przedmiot socjologii to fakty społeczne czyli przekonania, reguły które podzielane są przez zbiorowość, są zewnętrzne wobec, wywierają na nacisk na członków społeczeństwa– czyli kultura (moralność, prawo, religia)
Badał proces socjalizacji i kontroli społecznej, stajemy się ludźmi poprzez przyswajanie wzorów kulturowych
Prowadził badania nad samobójstwami
Anomia czyli zanik norm
Kontynuował myśl ewolucjonistyczną – czynnik rozwoju to podział pracy
i specjalizacja funkcji jednostki
w społeczeństwie
Solidarność mechaniczna więź oparta na podobieństwie pracy, sposobu życia, otoczenia
Solidarność organiczna – poczucie wzajemnej niezbędności i komplementarności zróżnicowanych ról i działań społecznych
Karol Marks
Twórca teorii konfliktu
Społeczeństwo składa się z klas
Duża rola czynnika ekonomicznego – czyli sposób produkowani
i dystrybucji dóbr
Nierówności
i napięcia międzyklasowe źródłami konfliktów
Max Weber
Jedna z największych postaci socjologii
Głosił odrębność socjologii od nauk przyrodniczych
Wartości i przekonania kierują naszym zachowaniem
Socjologia rozumiejąca – analiza działań ludzkich musi prowadzić do ich rozumienia
„Etyka protestancka a duch kapitalizmu”
Georg Simmel
Twórca socjologii formalnej – zajmuje się czystymi formami życia społecznego analizowanymi niezależnie od konkretnego kontekstu – np. konflikt, konkurencja, obcość itp.
Społeczeństwo to nie organizm tylko ciągłe interakcje – skomplikowana pajęczyna wzajemnych interakcji
Analiza zjawiska „obcy”
Florian Znaniecki
Twórca polskiej szkoły socjologii
Socjologia jest nauką o kulturze
WSPÓŁCZYNNIK HUMANISTYCZNY – patrzenie na świat oczami danej jednostki, uwzględnianie w badaniach doświadczeń jednostki
Wykorzystanie analizy dokumentów w socjologii( listy, pamiętniki)
Główny składnik życia społecznego to czynności społeczne- zachowania skierowane ku innym i regulowane przez reguły społeczne.
Stanisław Ossowski
Świat społeczny należy badać poprzez interpretację sensów
i wartości jaką ludzie nadają rzeczywistości, aspekt świadomościowy
Badania nad pojęciem ojczyzny - ojczyzna prywatna
i ideologiczna
„O osobliwościach nauk społecznych”
Podział socjologii
Ze względu na skalę zjawisk społecznych wyróżnia się:
makrosocjologię — socjologię dużych struktur społecznych — badającą zjawiska społeczne dużej skali (np. państwa, rasy, klasy czy warstwy społeczne ponadpaństwowe, globalne)
mikrosocjologię — socjologię małych struktur społecznych (małe grupy społeczne, interakcje międzyludzkie)
Ze względu na specjalizacje:
antropologia społeczna
historia socjologii
socjologia miasta
socjologia prawa
religii
wsi i rolnictwa
rodziny
nauki
kultury
organizacji itd.
Funkcje socjologii
1 . Diagnoza społeczna (socjografia) zbieranie danych w sposób intersubiektywny, sprawdzalny, systematyczny, subiektywnie rozumiany; chłodny opis dziedzin życia społecznego (miasto praca, instytucje obyczajowość) opis bez wyjaśniania, badacz dostarcza wiedzy o pewnym wycinku rzeczywistości w celu:
Usunięcia niepożądanego stanu rzeczy
Oceny skuteczności określonej akcji
Zebrania danych ogólnych
2. Apologetyczna - wiedza socjologiczna zbierając niektóre dane a pomijając inne układając różne mozaiki z materiału empirycznego może zestawiać argumenty w ten sposób, aby do celów pozanaukowych chwalić bezpośrednio pewne sytuacje społeczne, instytucje koncepcje itp. (np. pewne dane statystyczne można dobierać tak, aby udowodnić z góry określoną tezę)
3 . Demaskatorska — rozumiana dwojako.
demaskowanie metodologiczne -ukrywanie pewnych cech, które z pozoru nie są łatwo uchwytne lub wskazywanie pewnych cech które są przysłonięte -
demaskowanie oceniające, emocjonalne wskazywanie pewnych motywacji, które są celowo lub nieświadomie ukrywane
4 . Teoretyczna - przygotowanie modelu teoretycznego do uporządkowania zbioru zgromadzonych danych i wyjaśnianie opisywanych zależności oraz empatyczne rozumienie wielości możliwości sytuacji międzyludzkich.
5 . Socjotechniczna - zespół ogólnych zaleceń dotyczących tego, jak przy uwzględnieniu istniejących ocen społecznych dokonywać świadomie przekształceń po to, aby osiągnąć zamierzone cele społeczne
Funkcja socjotechniczna socjologii traktowana jest czasem jako odrębna dyscyplina
Funkcja opisowa i teoretyczna są naukowo neutralne
Funkcja apologetyczna demaskatorska i socjotechniczna mogą być społecznie zaangażowane
Połączenie funkcji demaskatorskiej z socjotechniczną — znamionuje pozytywne zaangażowanie społeczne Socjologii
Połączenie funkcji socjotechnicznej z apologetyczną znamionuje negatywne zaangażowanie społeczne socjologii.
Solidarność mechaniczna – poczucie wspólnoty oparte na podobieństwie ról, funkcji, sytuacji życiowej, wykonywanego zawodu.
Solidarność organiczna – w przeciwieństwie do solidarności mechanicznej opiera się ona nie na podobieństwie między ludźmi, lecz właśnie na różnicach między nimi. Ale tylko takich różnicach, które nadają wzajemnie sens działaniom i które pozwalają wszystkim razem lepiej osiągnąć swoje cele.
Émile Durkheim (ur. 15 kwietnia 1858 r., zm. 15 listopada 1917 r.) - francuski filozof, socjolog i pedagog. Jego prace miały wielki wpływ na rozwój nowoczesnej socjologii. Poglądy
Socjologia w ujęciu Durkheima to najważniejsza i najbardziej podstawowa spośród nauk społecznych. Rzeczywistość społeczna jest rzeczywistością sui generis (swoistą). Jest ona zewnętrzna w stosunku do jednostki. Jest zawsze przez jednostkę zastana, a jednostka przyswaja ją w procesie socjalizacji. Społeczeństwa nie należy traktować jako sumy jednostek (realizm socjologiczny).
Kluczowym elementem badań socjologicznych są fakty społeczne. Socjolog powinien traktować je "jak rzeczy", czyli odrzucić wszelkie założenia i uprzedzenia na ich temat, stanąć "na zewnątrz" badanych zjawisk. Fakty społeczne stanowią odrębną klasę zjawisk, która w tylko niewielkim stopniu może być wyjaśniana przez odwołanie się do innych, pozaspołecznych klas zjawisk. W społeczeństwie zachodzą bowiem zjawiska jakościowo odrębne od tych, które charakteryzują świadomości indywidualne; nie mogą być zatem z nich wywodzone ani do nich redukowane.
Fakty społeczne wg Emile Durkheima Fakty społeczne – wszelki sposób robienia, utrwalony lub nie, zdolny do wywierania na jednostkę zewnętrznego przymusu..
a) Materialne fakty społeczne - Społeczeństwo - Strukturalne skladniki społeczenstwa np: kościół, instytucje itd. - morfologiczne składniki społeczenstwa np: rozmieszczenie ludności, kanały informacyjne itd.
b) Niematerialne fakty społeczne - Moralność - Swiadomość zbiorowa - Wyobrażenie zbiorowe - Prądy społeczne
Durkheim swoją teorią FAKTÓW SPOŁECZNYCH w dużym stopniu określił zadania socjologów. Był zdania, iż socjologia tudzież socjolodzy winni zajmować się studiowaniem faktów społecznych.
Zdaniem Durkheima, socjolog zbliżając się do faktów społecznych winien zachowywać się tak jakby wszedł w obcy mu świat tj. wyzbyć się wszelkich uprzedzeń. Powinien wprawić się w stan ducha w jakim znajdują się np.: fizycy czy chemicy wtedy gdy zapuszczają się w nie zbadane jeszcze regiony swej działalności naukowej. Jego postulat metodologiczny zbliżony był do metodycznego wątpienia Kartezjusza – była to inaczej mówiąc próba odnalezienia socjologicznego COGITO – punktu, od którego można byłoby zacząć budowę gmachu rzeczywiście pewnej wiedzy. Tym punktem dla Emile Durkheima była EMPIRIA.
Utopia epistemologiczna nakazywała badaczowi zachowywać się w duchu zasady relatywizmu kulturowego – wchodząc w obcy świat, badacz zmuszony jest wyzbyć się wcześniej wiedzy, poznanych praw moralnych, zasad postępowania etc. – jego zadaniem jednak jest poznawanie nowego świata, w który wkroczył takim jaki faktycznie jest, nie zaś taki jaki powinien być..
Nauka winna czerpać elementy swych wstępnych definicji z danych zmysłowych – to nie wiedza przednaukowa jest drogowskazem ale wrażenia czy zmysłowe doświadczenia.
Fakty społeczne traktowane jako rzeczy – możliwe są do poznania jedynie drogą obserwacji i eksperymentów, stopniowo przechodząc od cech najbardziej zewnętrznych do cech mniej widocznych i głębszych. Tylko zewnętrzne poznanie jest możliwe, gdyż fakty społeczne tj. rzeczy są: - Sprzeczne z ideą – którą poznaje się od wewnątrz - Zewnętrzne wobec jednostki.
Człowiek jest istotą Homo Duplex - z jednej strony jest organizmem "biopsychicznym", kierowanym przez instynkty, a z drugiej jest istotą kierowaną przez moralność i inne elementy wytwarzane przez społeczeństwo. Tym, co pozwala człowiekowi wyjść poza "zwierzęcą" naturę jest najczęściej religia, która narzuca określony system normatywny i jest sposobem uregulowania zachowań.
Filozofia człowieka – HOMO DUPLEX Pomimo wielokrotnie deklarowanej niechęci do filozofii Durkheima niemożliwe byłoby mówienie o postulatach tego autora bez nuty tejże nauki. Chociażby dzięki jego wykształceniu oraz licznych nawiązań do wielu założeń filozoficznych.
Jednym z takich postulatów, w których filozofia odegrała wielką role jest wyobrażenie o istocie człowieka i jego człowieczeństwu. Od zawsze badacze/filozofowie zmagali się z problematyką człowieka składającego się z ciała i duszy(dwóch sprzecznych biegunów). Problematyka HOMO DUPLEX na przestrzeni wieków była tłumaczona różnie, jednak nigdy nie można było znaleźć konsensusu pomiędzy przyziemnością zwierzęcą i wyniosłością ludzką.
Biegunowy podział człowieka na istotę biologiczną jej wrażenia, zmysły, instynkty, popędy z drugiej zaś strony dusza, myślenie, moralność i RELIGIA. W oczach Durkheima te dwa bieguny w człowieku są od zawsze w konflikcie. Ów konflikt polega na grze opierającej się na zasadzie 0 -1 – jeżeli człowiek chce postepować jak zwierze, wówczas przegrywa jego natura wyniosła – jego człowieczeństwo – i na odwrót. Te dwa bieguny prowadzą ciągłą bitwę, w której wygrać może tylko jeden z nich.
Takim punktem przejścia z natury zwierzęcej w pełne człowieczeństwo jest rzecz tudzież fakt społeczny bliżej nazywanym religią. Dzięki religii tj. przejściu z czasu profanum w czas sacrum, który wywiera zewnętrzny wpływ na jednostkę w postaci np.: lęku, szacunku prowadzi jednostkę do pohamowania zwierzęcych instynktów, popędów i wówczas uwalnia się spod hamulców człowieczeństwo.
Czas sacrum i profanum różnicuje to co jest jednostkowe(zwierzęce, egoistyczne) od tego co jest zbiorowe tudzież społeczne(ludzkie, moralne, altruistyczne). Społeczeństwo(które jest ponad jednostką) wywiera zewnętrzny wpływ na jednostki, który sprowadza je do zachowań odpowiednich tylko naturze ludzkiej tj. zbiorowe, moralne, altruistyczne postępowanie ludzi.
Wyniosłość zbiorowości nad jednostką. Twierdzenie wyższości(zewnętrzności) społeczeństwa nad jednostką u Durkheima nie ma jedynie zabarwienia filozoficznego, ów autor był zdania, iż jest możliwe do uzasadnienia empirycznego.
4 argumenty przemawiające „za” empirycznym uzasadnieniem postulatu wyższości społeczeństwa nad jednostką. Społeczeństwo to nie suma jednostek…
• Analogia z nauk przyrodniczych – zjawiska życiowe nie można wyjaśnić przez powołanie się na właściwości komórek, z jakich składa się organizm (jednostka). (Dlaczego więc można przypuszczać, że wiedza o jednostkach może w jakikolwiek sposób tłumaczyć tajemnice życia społecznego?) • Psychologia tłumów – ludzie zachowują się inaczej w zbiorowości(aktorzy – odgrywają swoje role) a z racji, iż jednostki rzadko bywają w stałym odosobnieniu – takie „zrazy psychiczne”, mają tendencje do utrwaleń w postaci wyobrażeń zbiorowych.(socjologia Durkheima znacznie różnicuje się z psychologią tłumów) • Zastana rzeczywistość – jednostka nie wymyśla stosowanych przez siebie metod pracy, nie wynajduje praktykowanej przez siebie religii, nie tworzy języka stosowanego przez siebie – ale wszystko to w drodze socjalizacji przyswaja sobie tj. dostosowuje się do norm powszechnie obowiązujących w danej zbiorowości. • „Fałszywe” wyobrażenia jednostek – Chcemy działać jako egoiści tym czasem kierujemy się bezinteresownością, uważamy, iż jesteśmy rozumni a tym samym jesteśmy niewolnikami bezsensownych przesądów. Reasumując – zamierzenia jednostki są bezsilne wobec praw rządzących społeczeństwem
W swoim pierwszym większym dziele O podziale pracy społecznej (1893 r.) Durkheim wyróżnił dwa typy więzi / solidarności:
solidarność mechaniczną (charakterystyczna dla społeczeństw pierwotnych) - opiera się na podobieństwie pomiędzy jednostkami i jednolitym dla wszystkich jednostek systemie norm ujętym w (prawo karne), świadomość indywidualna jest zaś niemal tożsama ze świadomością zbiorową
solidarność organiczną (charakterystyczna dla społeczeństw rozwiniętych) - opiera się na zróżnicowaniu jednostek i społecznym podziale pracy, wynika z potrzeby współpracy (którą reguluje prawo kooperacyjne (restytucyjne) np. prawo cywilne czy prawo handlowe), gdzie świadomość zbiorowa odgrywa mniejszą rolę, pozostawiając więcej miejsca na indywidualną inicjatywę i refleksję.
Uważał on, że w toku dziejów maleje rola represyjnego prawa karnego, rośnie natomiast rola prawa restytucyjnego. Przyczynami są: wzrost liczby ludności, komplikacja struktur społecznych i postęp podziału pracy. Konsekwencją podziału pracy jest jednak powstawanie napięć i zjawisko anomii ze względu na brak instytucji, które przejęłyby funkcje regulujące pełnione dotąd przez religię i tradycyjne państwo. Zjawisko to analizuje Durkheim w pracy pt. Samobójstwo (1897 r.), w której argumentuje, że samobójstwa można tłumaczyć czynnikami o charakterze społecznym. Była to praca przełomowa także ze względów metodologicznych: opierała się na wtórnej analizie oficjalnych danych statystycznych. Durkheim podzielił samobójstwa na 4 rodzaje: samobójstwo anomiczne, fatalistyczne, egoistyczne (inaczej egotyczne) i altruistyczne
Wzorcową instytucją społeczną, czyli ustalonym zespołem społecznych działań i idei, była dla Durkheima religia. Pełni ona w społeczeństwie takie funkcje jak: inicjację jednostki do życia zbiorowego, integrowanie zbiorowości, kultywowanie tradycji grupowych oraz podtrzymywanie jednostki w ciężkich chwilach. Durkheim nie przywiązywał wagi do treści wierzeń religijnych skupiając się na ich funkcjach; bóstwa uważał zaś za symboliczną reprezentację społeczeństwa. W swoich analizach religii (Elementarne formy życia religijnego, 1912 r.) podejmuje po raz kolejny interesujący go problem świadomości zbiorowej, czyli zbioru ponadjednostkowych wyobrażeń, idei i zachowań.
Herbert Spencer (27 kwietnia 1820 - 8 grudnia 1903) był angielskim filozofem oraz socjologiem. Był przedstawicielem organicyzmu oraz ewolucjonizmu w naukach społecznych.
Mimo iż niewielu socjologów odnosiło się do jego dzieł, spopularyzował wiele terminów w socjologii, m.in. takie terminy jak: społeczeństwo przemysłowe, struktura społeczna, organizacja.
Spencer spopularyzował i filozoficznie analizował teorię ewolucji Karola Darwina. Wyróżnił trzy rodzaje ewolucji: nieorganiczną, organiczną i ponadorganiczną, przy czym zakładał, że zjawisk jednego poziomu nie da się zredukować do poziomu niższego, chociaż prawa w każdym z wymienionych rodzajów ewolucji są takie same. Uważał, że prawo ewolucji rządzi nie tylko w świecie przyrody żywej, ale jest prawem powszechnym: wyjaśnia kształtowanie się planet, umysłów, społeczeństw:
Rzeczywistość społeczna wywodzi się z przyrodniczej
Instytucje społeczne są tym, dzięki czemu dokonuje się przystosowanie niespołecznego z natury człowieka do naturalnego stanu współpracy ze społeczeństwem.
Wyróżnił 3 rodzaje prawa: powszechne, ogólne, szczegółowe. Uważał, że wojna to agresja, obrona i rozkazy. Podstawą prawa natury było prawo równej wolności, ustrój liberalny, bo to on wyzwalał pełnię aktywności jednostki. Państwo to organizacja stabilna, państwo w przyszłości ma być przemysłowe, wolne i sprawiedliwe. Zakładał, że każde społeczeństwo i społeczeństwo globalne będzie ewoluować od militaryzmu do industrializmu.
Ewolucja zdaniem Spencera polega na stopniowym, postępowym różnicowaniu się części. Spencer wywodził ewolucjonistyczną etykę z teorii "walki o byt": dobre jest to, co służy przystosowaniu i rozwojowi. Należy w tym celu wspierać silnych, a nie słabych i upośledzonych przez naturę.
Spencer także zajął się badaniami nad rozwojem religii. Podobnież jak Tylor uznawał jej stadialny rozwój. Uważał za pierwotną formę religii manizm, czyli wiarę w dusze przodków. Poszukiwał źródeł religii u ludzi pierwotnych. Wg niego człowiek pierwotny zauważając dualizm wielu zjawisk wyst. w naturze (np. wschody, zachody słońca, księżyca itp.) przeniósł ów dualizm na swoje życie (sen, marzenia senne). W ten sposób wg Spencera wykształciła się wiara w istnienie ponadnaturalnej sfery, rządzonej siłami. Jest to nawiązanie do animizmu i animatyzmu Tylora.
Max Weber (ur. 21 kwietnia 1864 w Erfurcie, zm. 14 czerwca 1920 w Monachium) - niemiecki socjolog, historyk, ekonomista, prawnik, religioznawca i teoretyk polityki.
Dzieła -Najważniejsze dzieła Webera to Etyka protestancka i duch kapitalizmu (Die protestantische Ethik und der Geist des Kapitalismus, 1905, wyd. pol. 1994) oraz Gospodarka i społeczeństwo (Wirtschaft und Gesellschaft, 1922, wyd. pol. 2002). Inne dzieła to: „Der Nationalstaat und die Volkswirtschaftspolitik” (1895), „Wahlrecht und Demokratie in Deutschland” (1917), „Gesammelte politische Schriften” (1921) i in.
Poglądy - Jedną z podstawowych zasług Webera jest umocowanie metodologii nauk społecznych. Weber odrzucał pozytywistyczną koncepcję nauk społecznych jako nauk przyrodniczych (której przedstawicielem był np. Auguste Comte). Weber postulował, aby nadać naukom społecznym ścisły i obiektywny charakter poprzez opracowywanie specyficznej dlań metodologii i filozofii nauki (np. koncepcja typów idealnych[2]), opisywanie ich jak najbardziej precyzyjnym językiem (wprowadził wiele do dziś użytecznych pojęć) oraz prowadzenie zakrojonych na szeroką skalę badań historyczno-porównawczych.
Swoją teorię socjologiczną Weber buduje na pojęciu działania. Od innych zachowań ludzkich odróżnia je to, że działający podmiot wiąże z nim subiektywny sens. Operacja rozumienia (Verstehen) jest możliwa tylko w odniesieniu do działań racjonalnych. Weber wierzył jednak, że człowiek w większości przypadków nie zachowuje się racjonalnie. Dlatego też postulował badanie ludzkich zachowań poprzez zestawianie ich z w pełni racjonalnymi i logicznie spójnymi typami idealnymi. Badacz miał wyciągać wnioski na podstawie różnic między typem idealnym, a faktycznym działaniem. W odniesieniu do działań afektywnych, opierających się na stanach uczuciowych, pomocna jest też empatia, do tradycjonalnych zaś - pamięć historyczna.
Pojęcie działania racjonalnego jest kluczem do zrozumienia procesu racjonalizacji, charakterystycznego dla kultury zachodniej. Nastawienie na racjonalność jest tym, co wyróżnia etykę protestancką rozwijaną przez wywodzący się z kalwinizmu purytanizm. Weber stawia tezę, że kierunkiem rozwoju społeczeństwa zachodniego jest odchodzenie od tradycji i rozszerzenie obszarów, w których dominuje myślenie i działanie o charakterze racjonalnym. Proces ten Weber określał jako odczarowywanie świata - niszczenie świata opartego na magii. Wyrazem tych przekonań są zwłaszcza analizy Webera dotyczące biurokracji. Słynna jest jego teza o wyższości protestanckich świąt Wielkiej Nocy nad katolickim Bożym Narodzeniem.
Weber a sprawa polska Weber był aktywnym ideologiem działań skierowanych przeciw Polakom i kulturze polskiej na ziemiach znajdujących się pod panowaniem pruskim. Uważał, iż Polacy zachowując swoją tożsamość nie mogą być obywatelami państwa niemieckiego, które powinno być w jego przekonaniu oparte na wspólnej kulturze (Kulturstaat). Popierał w związku z powyższym publicznie zdecydowane działania germanizacyjne w wymiarze administracyjnym, ekonomicznym i kulturowym. Aktywnie wspierał swoimi wystąpieniami "Hakatę" dostarczając jednocześnie jej ideologom naukowych uzasadnień. W poźniejszym okresie wyrażał także opinie o nieprzystawalności do niemieckiej tożsamości katolików i Żydów
Weber rozróżnił cztery typy działań:
działania racjonalne ze względu na cel (zweckrational), w którym działający kieruje się racjonalnością instrumentalną: ze zbioru wartości podmiot wybiera cele i przy uwzględnieniu alternatywnych kosztów i korzyści dobiera odpowiednie środki,
działania racjonalne ze względu na wartości (wertrational), w odróżnieniu od powyższych, działający podmiot nie kieruje się kalkulacją następstw działania (w myśl zasady "cel uświęca środki"),
działania afektywne, odpowiadające aktualnym stanom uczuciowym,
działania tradycjonalne, opierające się na nawyku.
Kultura ogół wytworów ludzi, zarówno materialnych, jak i niematerialnych: duchowych, symbolicznych (takich jak wzory myślenia i zachowania). Zobiektywizowanych i przyjętych w dowolnych zbiorowościach oraz przekazana innym zbiorowoścom oraz kolejnym pokoleniom. W węższym znaczeniu kultura to ogól wytworów ludzkiej działalności zwanych wyższymi wytworami ducha, które nie są konieczne dla zaspokojenia potrzeb biologicznych, lecz wytworzone są nijako bezinteresownie ze względu na autodynamiczne znaczenie.
Subkultura (z łac. sub = 'pod' + kultura) - określa grupę społeczną i jej kulturę wyodrębnioną według jakiegoś kryterium np. zawodowego, etnicznego, religijnego, demograficznego itp.
Subkultura jest segmentem kultury i nie podlega wartościowaniu na wyższą czy niższą. Członków subkultury według socjologicznej terminologii nie można nazywać kontrspołeczeństwem, ponieważ są oni wyrazicielami jakiegoś poglądu, jakichś idei. Działają przy tym w ramach ogółu społeczeństwa. Subkulturę tworzą grupy zawodowe, które wypracowały swoje, swoiste, zachodzące wyłącznie w ich obrębie, normy - np. lekarze, prawnicy, złodzieje, politycy, nauczyciele, uczniowie, studenci, fani danego gatunku muzycznego. Świadczy chociażby o tym specyficzny język, socjolekt. Subkultury tworzą nie tylko grupy zawodowe, ale także inne grupy społeczne, do których należą osoby niepełnosprawne - niewidzący, niesłyszący, przewlekle chorzy oraz z uszkodzonymi narządami ruchu, upośledzeni umysłowo. W znaczeniu potocznym określa grupy młodzieży (zob. subkultura młodzieżowa) kontestujące przyjęty system wartości, a słowo subkultura nabrało znaczenie jakiejś formy patologii społecznej. W takim przypadku lepszym określeniem jest jednak termin kontrkultura.
Kontrkultura (z łac. contra = 'przeciw' + kultura) – określa względnie spójną grupę społeczną, która wyraża sprzeciw wobec zastanej kultury, jak i tworzeniu nowej.
Kontrkultura to w innej definicji – wielopoziomowa formacja ideologiczna, która obiera sobie za zadanie wyzwolenie człowieka z represyjnych sideł kultury, dążąca do totalnego wyzwolenia wewnętrznego i społecznego jednostki poprzez transgresyjne techniki społeczne i personalne, łączone często z okultyzmem, magią i środkami psychodelicznymi. Charakterystycznym dla kontrkultury sposobem działania jest stosowanie "taktyki bycia niewidzialnym" i postulowanie istnienia "intuicyjnej sieci porozumienia".
Kultura alternatywna - typ kultury, przeciwstawny kulturze dominującej w danym społeczeństwie czy społeczności. Powstaje zawsze w opozycji do kultury oficjalnej, popularnej, skomercjalizowanej, propagowanej przez oficjalne media; najczęściej jako kontynuacja działań kontrkulturowych. Kultura alternatywna nie walczy z tradycyjną kulturą, a jej znaczeniem jest przede wszystkim odmienne spojrzenie na sztukę, muzykę, medycynę, a nawet sposób odżywiania, ale również inne dziedziny życia; W odróżnieniu od kontrkultury jej przedstawiciele wybierają raczej wyizolowanie się od społeczności, stworzenie własnych wzorców i norm.
Przykładem mogą być: awangarda artystyczna, punkowcy, hippisi, goci zakładający komuny. W medycynie będą to niekonwencjonalne metody leczenia, takie jak akupunktura i akupresura. Na co dzień kulturę tą możemy odnaleźć w odmiennej diecie, np. wegetariańskiej. W muzyce klasycznej były to kompozycje kakofoniczne, oparte na dysharmonii i dysonansie, w jazzie powstanie free jazzu, w malarstwie zaś sztuka abstrakcyjna.
W Polsce kultura alternatywna rodziła się m. in. w środowisku studenckim lat 70. XX w. Znany był Teatr Laboratorium Jerzego Grotowskiego we Wrocławiu, popularny między innymi dzięki propagowaniu treści niezgodnych z oficjalną propagandą oraz walce z cenzurą. Nową alternatywną formą sztuki stał się happening, którego przykładem w Polsce jest działalność w latach osiemdziesiątych tzw. Pomarańczowej Alternatywy.
Relatywizm to pogląd filozoficzny, wedle którego prawdziwość wypowiedzi można oceniać wyłącznie w kontekście systemu, w którym są one wypowiadane. Tym samym relatywizm stwierdza, że nie istnieją zdania niosące absolutną treść, których ocena byłaby identyczna i niezależna od jej kontekstu. Prawdziwość dowolnego sądu zależy od przyjętych założeń, poglądów czy podstaw kulturowych.
Relatywizm etyczny głosi, że wartości i związane z nimi normy i oceny mają charakter względny, zmieniają się w czasie, są zależne od miejsca, i od oceniającego. Szczególną odmianą relatywizmu jest indywidualizm gdzie przywiązuje się dużą wagę do cech jednostkowych.
Relatywizm występował w wielu prądach filozoficznych i artystycznych, przyjmującym bardzo różne zabarwienie i rozmaite znaczenie dla tych dziedzin. Poglądy o słabym zabarwieniu relatywizmem zwracają uwagę na znaczenie wspólnych podstaw pojęciowych koniecznych do znalezienia z innymi wspólnego języka i wskazującymi, że przy braku takich podstaw nie istnieje w zasadzie możliwość porozumienia. W skrajnym zabarwieniu relatywizm jest poglądem bliskim niemal solipsyzmowi rozciągając swoje znaczenie także na sądy dotyczące rzeczywistości fizycznej i jej postrzegania.
Relatywizm jest w filozofii terminem przeciwnym do terminu absolutyzm, który ustanawia, że istnieje prawda absolutna – tzn., że prawda jest jedna i obowiązuje wszystkich, niezależnie od tego, czy ktoś potrafi w danej chwili do niej dotrzeć czy nie. Relatywizm kulturowy - pogląd głoszący, iż żadna praktyka kulturowa nie jest dobra ani zła sama w sobie, ale musi być oceniona w kontekście w jakim funkcjonuje. Takie spojrzenie doprowadziło obserwatorów do powstrzymania się od ocen oraz sądów wartościujących obce praktyki z punktu widzenia własnej kultury. Relatywizm kulturowy odrzuca więc możliwość wartościowania obcej kultury przez pryzmat własnych wartości, prowadząc do większego obiektywizmu w postrzeganiu "swojej" i "obcej" kultury. Socjalizacja a wychowanie
Wychowanie jest to pojęcie węższe niż socjalizacja. Wychowanie polega na wdrażaniu do określonego postępowania poprzez wskazanie jednostce wzorów, jak należy postępować w sposób właściwy, łącząc to z nakłanianiem do akceptowania wartości, którym realizowanie tych wzorów ma służyć. Dokonuje się tego przez perswazję, chwalenie, ganienie, nagradzanie, karanie. Wychowanego traktuje się jako osobę, a nie jako przedmiot do obrobienia w określony sposób. Wychowanie to działanie jawne, celowe w stosunkach asymetrycznych. Cechy Procesu wychowania
1. Ciągłość- proces wych. jest procesem ciągłym nierozerwalnym społeczeństwo zachowuje swoja tożsamość dzięki procesowi wychowania. Społeczeństwo które nie miałoby możliwości przekazania swojej kultury uległoby rozpadowi.
2. Długotrwałość – proces wych. w kontekście człowieka trwa całe życie ma swój początek i koniec zmieniaja się tylko sytuacje wychowawcze
3. Dynamiczność – proces wych. powinien nadążać za zmianami w płaszczyznie wychowanka i jego osobowości zmianami w płaszczyznie społeczno kulturowej. Jeśli zmienia się kultura wartości i style życia powinno to mieć odbicie w procesie wychowania . Proces powinien być dynamiczny zmienny i nadążać za zmianami .
4. Złożoność – proces jest złożony ponieważ w oddziaływaniu na wychowanka bierze udział cały szereg czynników i środowisko społeczne (nauczyciele, rodzice, gr. rówieśnicza) cechy osobowościowe wychowanka jego cechy indywidualne maja wpływ na przebieg wychowania. Jest to proces złożony bo bierze w nim udział wiele różnych zmiennych (zewnętrznych, osobowościowych i środowiskowych) nie jest to proste działanie 2 elementów a jest to działanie wielu czynników.
5. Intencjonalność – czyli celowość proces wych. powinien być procesem celowym gdzie określone są cele wychownia.
6. Relatywność – czyli względność wychowawca nie może być pewien jakie osiągnie rezultaty może tylko przypuszczać. Proces wych. jest procesem skomplikowanym bierze w nim udział wiele czynników środowiskowych a wychowawca nie wie który z nich będzie miał wpływ na proces wychowania.
7. Interakcyjność- czyli dialogowość , proces dwu kierunkowy wychowawca wpływa na wychowanka i odwrotnie.
SOCJALIZACJA jest wpisana w życie każdego człowieka od chwili narodzin jest procesem długotrwałym , zmierza do kształtowania pewnych zachowań. Wyróżniamy 3 sposoby definiowania socjalizacji: definicje antropologiczne – mówią że proces socjalizacji to wrastanie jednostki w kulturę grupy społecznej. Przyjęcie ról społecznych danej grupy sposobu pełnienia tych ról. Socjalizacja czyni z jednostki istotę społeczną kulturową. Definicje psychologiczne – w danej grupie społecznej możemy przewidzieć jak dana jednostka zachowa się w danej sytuacji bo człowiek nauczył się w trakcie socjalizacji reakcji adekwatnych do sytuacji (np. zachowanie dziecka w początkowej fazie rozwoju są nieprzewidywalne a te przewidywania pojawiają się w trakcie rozwoju i w efekcie człowiek staje się jednostka przewidywalna) proces kształtowania odbywa się na drodze kontaktu z drugim człowiekiem. Definicje socjologiczne – socjalizacja wprowadza jednostkę do udziału w życiu społecznym uczy ja zachowania wg przyjętych wzorców uczy ja rozumienia kultury oraz wykonywania określonych ról społecznych. Zadaniem i celem procesu socjalizacji jest uczynienie jednostki istotą społeczną, przekazanie atrybutów systemu wartości społecznego danej grupy społecznej i sposobu pełnienia określonych ról. Proces socjalizacji ma miejsce w płaszczyżnie - grupa społeczna, jednostka. SOCJALIZACJA A WYCHOWANIE
W socj. i wych. cele sa wspolne w zakresie przygotowania do funkcjonowania danej grupy społ. Wprocesie wych. uczestniczą 2 strony: wychowanek i wychowawca jako reprezentant społeczeństwa (rodzice, wychowawca). W procesie socj. jednostkę do udziału w grupie społ. Wprowadza społeczeństwo, człowiek bezpośrednio lub przez reprezentantów. Wychowanie i socjalizacja sa procesami mającymi wspólne elementy, zakres celów i wyniki w obu procesach (społeczeństwo, które przez przedstawicieli oddziałowuje na jednostkę) oba procesy są długotrwałe. Socjalizacja jest ciągła bo społeczeństwo przekazuje swoją kulturę cały czas przez wychowanie i socjalizację. Wychowanie jest procesem złożonym. Socjalizacja jest procesem złożonym, społeczeństwo składa się z elementów szczegółowych, tj. proces złożony wielopłaszczyznowy. Dynamiczność- występuje i w wych. i w socja. Tak jak zmienia się struktura społeczeństwa tak odbija się to w procesie socjalizacji, jednak dynamiczność jest bardziej widoczna w socjalizacji niż w wychowaniu. Intencjonalność – (w socj. i wych.) przygotowanie, uspołecznienie, wdróżenie do grupy społecznej. Relatywność – cecha procesu wych. przewidywalność w procesie socj. jest nieco większa niż w procesie wych. Interakcyjność- podobnie jak w wychowaniu w socjalizacji zależy od struktury grupy społecznej od charakteru grupy, interakcyjność może się pojawiać lecz nie musi bowiem zależy co dana grupa preferuje – jakie wartości (np. wolność, otwartość). Wychowanie i socjalizacja mają cały szereg cech wspólnych ale mimo podobieństw sa to 2 różne procesy. Różnice: proces wych. i socj. w kontekście życia jednostki jest oddziaływaniem na tę jednostkę przez oddziaływanie grupy społecznej. Oddziaływanie na jednostkę: przykłady procesu socjalizacji:
Rodzina, grupa rówieśnicza, szkoła, środowisko lokalne, mas media, religia, środowisko pracy. Nie każdy z tych przykładów będzie procesem wychowania. Każdy z tych wpływów jest przykładem socjalizacji które przygotowują jednostkę do udziału w życiu. Człowiek znajduje się nieustannie w polu różnych oddziaływań środowiskowych, które skutkują przyjęciem określonych wpływów społecznych i zachowań.
Czy rodzina zawsze wychowuje? Rodzina zawsze przekazuje pewne wzorce, wartości, normy, ale nie zawsze wychowuje.
SOCJALIZACJA
1. przekaz wszelkich wartości zarówno tyvh akceptowanych i nie akceptowanych z punktu widzenia społeczeństwa, np. rodzina patologiczna przekazuje wartości negatywe, nie akceptowane przez społeczeństwo, są to wartości i normy negatywne.
2. włączanie do grupy społecznej niezależnie czy grupa ma charkter pozytywny czy negatywny, np. dana grupa przygotowuje do funkcjonowania w innej grupie, a cele grupy jest niesienie pomocy charytatywnej – pomoc ludziom starszym ta grupa wytwarza swoje wartości, normy, zasady i wymaga tego samego od swoich członków – czyli ta grupa socjalizuje i wychowuje – bo wymaga przestrzegania norm ogólnie przyjetych (normy pozytywne – społecznie aprobowane- tj. wychowanie). Szkoła – tu występuje proces socjalizacji i wychowania z założenia bo przekazuje wartości aprobowane przez społeczeństwo.
· Nie ma pojęcia – „złe wychowanie” jest albo wychowanie , albo socjalizacja
· Wychowanie jest socjalizacją pozytywną
· Mimo szeregu cech wspólnych wychowanie i socjalizacja to 2 różne procesy
RESOCJALIZACJA
Zmierza do zmiany zachowania ale musi odbyć się to przez przewartościowanie cech negatywnych na pozytywne . Proces resocjalizacji jest konieczny gdy jednostka przeszła socjalizację negatywną, ponieważ zinternalizowała wartości i normy społecznie nie aprobowane.
SOCJALIZACJA WTÓRNA
Rozpoczyna się gdy dziecko opuszcza teren rodziny np. udaje się do szkoły.Okres szkolny – to początek tworzenia więzi emocjonalnej z osobami innymi niż rodzice, na tym etapie rozpoczyna się proces obiektywizacji. Socj. wtórna to przejście z rodziny do innych grup społecznych, człowiek zaczyna kontakt z innymi zdaniami, innymi normami. Jest to etap modyfikacji – jednostka ma możliwość modyfikowania elementów, które poznała w socjalizacji pierwotnej.
Obserwujemy 3 typy relacji między socj. pierwotną a wtórą:
I typ relacji sprzeczności – konflikty: dziecko przechobódząc do wtórnego etapu socjalizacji stwierdza zasadnicze różnice i w przypadku tego konfliktu nasza socjalizowana jednostka musi dokonć wyboru. Ale każd wybór ma swoje negatywne konsekwencje, bo w obliczu wyboru pomiędzy różnymi sprzecznymi wartościami jednostka albo wybierze to co przekazała rodzina albo to co przekazała nowa grupa społeczna. Każdy wybór skończy się konfliktem.
II typ relacji – częściowa zgodność: występują różne elementy ale podstawa jest wspólna niezmienna wówczas nie ma problemu wyboru. Nowe elementy są wspomagające w rozwoju jednostki.
III typ relacji całkowita zgodność: socjalizacja wtóra będzie kontynuacją pierwotnej.
Grupa społeczna – jej cechy i rodzaje
Grupa społeczna składa się przynajmniej z trzech osób, połączonych ze sobą wspólnotą celów, potrzeb lub interesów, często też posiadających podobne (jeśli nie tożsame) normy postępowania i system wartości. To właśnie one, wyróżniają daną grupę od innych.
Grupy można podzielić na:
Małe - składające się z kilku lub kilkunastu członków, co umożliwia nawiązanie ścisłych kontaktów między nimi ( np. rodzina)
Duże - złożone z wielu członków, zrzeszonych w licznych podgrupach, których wzajemne kontakty są albo rzadkie, albo nie ma ich wcale (np. grupa zawodowa - lekarze, czy nauczyciele)
Oprócz tego, podziału grup możemy dokonać ze względu na ograniczenia liczby i przynależności członków. Wyróżnia się zatem:
Grupy ekskluzywne - które przyjmują nowych członków np. w oparciu o pochodzenie społeczne, czy posiadany status majątkowy
Grupy ograniczone - które łączą członków w podobnym wieku, pochodzących z tego samego rejonu zamieszkania, wreszcie o określonych zainteresowaniach
Grupy inkluzyjne - czyli takie, do których przynależność nie jest ograniczona określonymi kryteriami.
Grupy społeczne, możemy również podzielić ze względu na ścisłość łączących ich więzi społecznych. Wówczas mówimy o:
Grupach pierwotnych - których członkowie połączeni są bardzo silnymi więziami uczuciowymi lub emocjonalnymi,
Grupach wtórnych - których członkowie gromadzą się dla osiągnięcia jakiegoś konkretnego celu (ugrupowania i partie polityczne)
Ponadto można mówić o grupach:
Formalnych, które posiadają własny status prawny oraz działają według przyjętych norm i zasad
Nieformalnych , które nie mają jednolitej struktury wewnętrznej, opierają się natomiast na normach zwyczajowych (np. szalikowcy) Mówimy też o:
Grupach celowych, które zostały stworzone dla uzyskania jakiegoś konkretnego celu (np. sztab przeciwpowodziowy)
Grupy terytorialnych, w skład których wchodzą osoby zamieszkałe na danym terytorium
Klasach i warstwach społecznych.
Cechy konstytuujące grupę społeczną Składa się z minimum trzech osób. W niektórych przypadkach zakłada się, że do utworzenia grupy społecznej wystarcza dwie osoby, jednakże dopiero przy trzech osobach występować może struktura społeczna i niektóre typy stosunków społecznych (m.in. tworzenie koalicji, opozycji, mediacji), kontroli społecznej.
Zachodzą w niej trwałe, częste i bezpośrednie interakcje nastawione na wspólne osiąganie wyznaczonego celu. Socjologami, którzy podkreślali te cechę jako konstytuującą grupę społeczna byli przede wszystkim George Homans i Robert K. Merton.
Grupa społeczna charakteryzuje się względnie trwałą strukturą społeczną. Każdy jej członek zajmuje określoną pozycję i między nim a innymi członkami występują więzi społeczne. Miejsce w strukturze jest powiązane z przestrzeganiem przez jednostkę przyjętych w grupie norm społecznych.
Grupę społeczną ująć można więc jako system statusów społecznych a także jej strukturę można ujmować jako powiązane ze sobą role społeczne wynikające z pozycji społecznych odgrywających je członków.
Członkowie należący do grup społecznych mają świadomość przynależności do grupy oraz istnieją mniej lub bardziej wyraźne kryteria wyodrębniające tę grupę z szerszego otoczenia. Aspekt świadomościowy podkreślany był przede wszystkim w socjologii humanistycznej, m.in. przez Floriana Znanieckiego.
Struktury wewnątrzgrupowe W grupach społecznych wyróżnić można trzy typy struktur społecznych: strukturę komunikacji, strukturę przywództwa (władzy) oraz strukturę socjometryczną.
Struktura komunikacji odnosi się do sieci wzajemnych interakcji w grupie, co jest istotne ze względu na szybkość przepływu informacji przy realizowaniu przez grupę celów.
Struktura przywództwa określa relacje poddaństwa i dostęp do władzy jednostek znajdujących się w grupie. Ze względu na styl kierowania grupą jednostki mogą mieć większy lub mniejszy wpływ na podejmowane decyzje. W przypadku tej struktury istotne jest zarówno przywództwo formalne w grupie, jak i istnienie przywództwa nieformalnego.
Struktura socjometryczna określa wzajemne postawy jednostek względem siebie, przede wszystkim więzi emocjonalne, które spajają grupę. Struktura ta kształtuje się pod wpływem indywidualnych potrzeb afiliacyjnych jednostek.
Spójność grupy Jedną z ważniejszych zmiennych określających grupę społeczną jest spójność grupy (spoistość), która określa grupę jako zintegrowaną całość, brak występowania klik oraz wysokim stopniem konformizmu jednostek wobec norm i celów grupowych. Zazwyczaj spójność jest najwyższa w grupach małych, ze względu na silniejszą kontrolę społeczna względem postaw, norm i wartości.
Interakcja społeczna - wzajemne oddziaływanie na siebie jednostek społecznych, najczęściej przy użyciu języka i innych kodów kulturowych. Jest to jedno z podstawowych pojęć w socjologii.
INTERAKCJE – wzajemne oddziaływanie ludzi na siebie. Korzystają oni ze znaków, symboli. Działamy wg pewnych reguł, które są skuteczne. Interakcje utrwalają więź społeczną, budują kulturę społeczną. Wszyscy uczestnicy wymiany oddziaływują na siebie. Interakcje skierowane są do ludzi tzw. partnerów. Podczas interakcji analizujemy drugiego człowieka, patrzymy na cechy fizyczne, sposób wysławiania się i język. Stwarzamy spójny wizerunek. Także na podstawie miejsca gdzie ktoś przebywa, pracuje; innym wyznacznikiem jest ubiór. Obserwacja cech osobowości dostarcza nam pewnych schematów interpretacji, które dają nam informacje o innych ludziach. Te informacje są jakby stereotypem (pojęcie będące generalizacją opartą na wiedzy potocznej, która przypisuje cechy wszystkim członkom pewnej zbiorowości). Spójność grupy albo spoistość grupy w socjologii właściwość grupy społecznej polegająca na tym, że w danej grupie nie występują wyraźnie odróżniające się od całości podgrupy ani kliki.
W grupie spójnej między jej członkami występują silne więzi społeczne, członkowie są też konformistycznie nastawieni wobec istniejących w grupie norm i wartości, co oznacza, że realizują cele grupy względem akceptowanych w grupie wzorów.
Grupa pierwotna — grupa społeczna do której jednostka wchodzi w procesie socjalizacji pierwotnej. Przykładem takiej grupy jest rodzina. Grupy pierwotne są zazwyczaj grupami małymi, posiadają względna trwałość, charakter kontaktów jest niewyspecjalizowany (na cechy te wskazywał Charles Cooley).
Stanowisko Charlesa Cooleya
Pojęcie grupy pierwotnej wprowadził do socjologii amerykański socjolog Charles Horton Cooley, jeden z pierwszych przedstawicieli tej dyscypliny w USA. Według jego definicji grupa pierwotna to grupa odznaczająca się ścisłym zespoleniem jednostek poprzez stosunki osobiste i współpracę. Wskazał pięć cech grupy pierwotnej:
względna trwałość,
bezpośrednie kontakty,
mała liczebność,
nie wyspecjalizowany charakter kontaktów,
względna zażyłość uczestników.
Cechy te w różnym stopniu decydują o specyfice grupy pierwotnej. Względna trwałość jest warunkiem niezbędnym do nazwania jakiejkolwiek zbiorowości grupą. Bezpośrednie kontakty i mała liczebność są ze sobą ściśle powiązane, albowiem tylko w nielicznych grupach jej członkowie są w stanie bezpośrednio się komunikować. O szczególnym charakterze grupy pierwotnej świadczy niewyspecjalizowany charakter kontaktów – oznacza to, że dla członków grupy nie ważne jest wykonywane zadanie, ale to z kim się je wykonuje, oraz względna zażyłość uczestników, która wytwarza się właśnie przez kontakty.
Cooley przedstawił trzy typy małych zbiorowości społecznych, które zaliczył do grup pierwotnych:
rodzina – grupa oparta na stosunkach pokrewieństwa,
dziecięca grupa zabawowa – grupa oparta na stosunkach przyjaźni
społeczność lokalna – grupa oparta na stosunkach sąsiedzkich.
Grupy wymienione wyżej uważał Cooley za grupy pierwotne ze względu na ich podstawową rolę w rozwoju osobowości i w socjalizacji pierwotnej. Jak pisał „są one pierwotne w wielu znaczeniach, ale przede wszystkim w tym, że mają zasadniczy wpływ na kształtowanie się społecznej natury oraz ideałów jednostki”. Grupy te są pierwszymi zbiorowościami, z jakimi spotyka się człowiek w swoim życiu. Przez nie zostaje wprowadzony do pozostałych zbiorowości.
grupy własne i obce (in group - out group). W grupie własnej członkowie darzą się wzajemną sympatią; w grupie obcej występuje lekceważenie i pogarda wobec innych. Łączy się to z jednej strony z wyobrażeniem o grupie społecznej (np. "stereotypy"), z drugiej zaś z przeciwstawieniem "my" - "oni" (np. przy rozbudzonym etnocentryzmie oraz dyskryminacji). Można jeszcze wyróżnić grupy odniesienia (reference group). Jest to typ grupy, do której formalnie się nie przynależy, ale jest się zorientowanym na jej wartości i normy, co może zachwiać przynależnością do własnej grupy społecznej.
Rodzina – w socjologii rozumiana jako grupa społeczna lub instytucja społeczna.
Rodzina jako grupa społeczna. Związek intymnego, wzajemnego uczucia, współdziałania i wzajemnej odpowiedzialności, w którym akcent pada na wzmacnianie wewnętrznych relacji i interakcji.
W tym ujęciu rodzina pełni funkcje osobowe:
małżeńską lub partnerską - bycie żoną lub mężem, partnerem lub partnerką
rodzicielską - bycie ojcem lub matką
braterską - bycie siostrą lub bratem
Funkcje instytucjonalne rodziny:
materialno-ekonomiczna (polega na zaspokajaniu przez rodzinę materialnych potrzeb jej członków)
opiekuńczo-zabezpieczająca (stanowi materialne i fizyczne zabezpieczenie członków rodziny, którzy w pewnych okresach życia mają ograniczone możliwości samorealizacji, pozbawieni są środków do życia lub wymagają pomocy)
prokreacyjna (polega na zaspokajaniu rodzicielskich potrzeb emocjonalnych - ojcostwa i macierzyństwa, pozwala na utrzymywanie biologicznej ciągłości rodziny i społeczeństwa)
seksualna (zaspokajanie popędu seksualnego)
legalizacyjno-kontrolna (sankcjonowanie postępowania członka rodziny przez rodzinę, nadzorowanie jego postępowania)
socjalizacyjno-wychowawcza (wprowadzanie dziecka w świat kultury danego społeczeństwa)
klasowa (określenie pozycji członków rodziny w strukturze społeczeństwa)
kulturalna (zapoznawanie młodego pokolenia z dziejami kultury i jej trwałymi pomnikami, zachęcanie do aktywnego korzystania z wartości kulturalnych)
rekreacyjno-towarzyska (umożliwia odzyskanie w domu rodzinnym wewnętrznej równowagi emocjonalnej)
emocjonalno-ekspresyjna (zaspokaja emocjonalne potrzeby członków rodziny, sprzyja wyrażaniu osobowości, daje możliwość uzyskania kontaktu psychicznego).
RODZINA -J Szczepański- określa jako małą gr pierwotną złożoną, z osób które łączy stosunek małżeński i rodzicielski oraz silna więź międzyosobnicza.
J.Izdebska- rodz to współżyjące układy dorosłych i dzieci w których dorośli przejmują legalną odpowiedz za byt materialny i wychow dzieci.
RODZINA JAKO GRUPA-to gr podstawowa, pierwotna, licząca niewielu członków,których łączy silna więź międzyosob. Członkowie posiad wspólne cele, podobne normy moralne,oraz poczucie odrębności swojej gr w stos do innych gr sp
RODZINA WYRÓŻNIA SIĘ: -swoistą strukturą. –specyficz zasadami funkcjonow. –cechami jak:sposób wchodz nowych członków, podział międzypokol, brak przywództwa, wspólne nazwisko, własność miejsce zamieszkania.
RODZINA JAKO INSTYTUCJA:
-jako śr wychowawcze-dziecko uczestnicząc w codziennych sytua życia poznaje wzory zach związanych np. z pełnieniem roli matki ojca, poznaje element wiedzę o otacz świeci poprzez bezpoś kontakty uczy się realizowania indywid potrzeb
-rodzina poprzez prefer styl życia, zwyczaje nawyki,, trad wprowadza dzi w świat kultur
-rodz jako wspólnota związ z human nur ped
-ciepła atmosfera domu utrzymuje równowagę emocjon dzieci i dorosłych.
-rodz jako wspólnota wypływa z natury ludzkiej, kieruje się miłością.wsp małżeńska, rodzicielska, emoc przeżyć.
RODZINĘ JAKO WSPÓLNOTĘ LUDZI TWORZY:wsp kulturowa-tradycja zwyczaje, styl życia, normy moral, -wsp zamieszkania- dom rodzinny z atmosferą, -wsp majątkowa-wartości majątkowe.
KIERUNKI ROZW RODZINY WE WSPÓŁCZESNEJ POLSCE:
1)rodzina jako postawa niezmienna wartość, Adamski, Izdebska, konc podtrzymuj że jednostkowe wybory odzwierc otoczenie sopł, kultu
2)rodzina jako instytucja przetrwania, w sytuacjach zagrożenia(przemiany społ-gosp, bezrobocie
3)rodzinna zmiana w kier zmian, które określ społ ponowoczesne, zmiany te dotycz młodych polaków w sferze demografii nasilenie rozwodów.
POJĘCIA RODZINY :ujęcie
1) strukturalne- zwracamy uwagę na skład i członkostwo, w gr podkreśla się że rodz tworzy przynajmniej 1 rodzic i 1 dziecko którzy są biolog związani mają wspól zamieszkanie,
2)funkcjonalne- rodz to przynajmniej 1 rodzic i 1 lub więcej dzieci realizująca podstawowe funk rodziny małżeństwo to zwią kob i męż którzy uformow społecz akceptowany zwią i wspólnie mieszkają
3) ujęcie otwarte-podkreśla znaczenie relacji między czł gr. Członków rodziny postrzeg jako gr społ o szczególnych związkach. Rodzina to gr dorosłych i dzi podtrzym wzajemne relacje o prawach do powst więzi i uczyć rodzin różne for zw np. homoseksual
4)ujęcie uniwersalne- rodz to gr spokrewniomająca na celu wypełn zad prokreac i socjalizac samotne rodzic negaty
PRZEMIANY RODZINY POLSKIEJ:
1)zmniejsza się znacz małż jako form współ
2)przejście od modelu rodz:dzi z rodzicami do rodzina z dzi dawniej dzi było najważniej
3)przejście od zapobieg antykoncepcji do świadomej prokreacji.
4)przejście od homogenicznych typów rodz i gospod domowych do form różnorodnych.
WSKAŻNIKI PRZEMIAN MODELU RODZINY WG VAN DE KAE:
-spadek współczynn dzietności
-spadek liczby ciąż przedmałż
-spadek płodności młodych kobiet, wzrost śr wieku rodzenia
-opóźnienie zawarcia zw małżeńskiego
-rozpowszechnienie się zw przedmałż
-wzrost społ akceptacji konkubinatu.
-wzrost liczby urodzin pozamałż.
-Zwiększenie się dobrowolnej bezdzietności
PRZEMIANY DOTYCZ SFER ŻYCIA W POLSCE: 1) struktury rodziny-przyczyny zmniejsz dzietności-trudna sytuac rodzinna, praca zawodowa kobiet, realiz indyw potrzeb rodz inwestowan w rozw dzi
2)funkcjonowanie rodz kontakty seks przedniotowe liberaliz pogląd moralnych
wzrost zatrudnienia kobiet, brak czasu dla rodz, ubożenie znacznej części społ,
3)relacje pomiędzy poszcz osobami- przewaga więzi uczuciowych nad rzeczow są jednak osob które traktują mał jako przedsiębiors wzrost poczucia autonomi, wzrost świadom potrzebwobec partnera.
OBSZARY ZABURZEŃ FUNKCJONOWANIA RODZINY:
1)trudna sytu materialna, rodz zwracamy uwag na sfery społ, zdrow, edukac, a zapominamy o podstawowych potrzeb dzi
-postrzeganie dzi przez gr rówieśniczą, inne gorsze, nie są atrakcyjne dla kol brzydki ubi
te dzieci buntują się kradzież, unikanie szkoł nie znają zajęć pozalekc są pokonane na star
2)dezorganizacja struktury rodz-osamotnione dzieciństwo, rozwody,
3)dezintegracja rodz-w sferze kontaktów interperson relacja pomiędzy członkami.
4) patologie, alkoholizm, przemoc w rodz zaniedbanie nie realizow badań, szczepień
5) mediatyzacja- jesteśmy razem ale każdy zajmuje się czymś innym.
TYPY RODZ NIEPEŁNYCH:
1 stale: - z powodu śmierci rodzica, z powodu rozwodu separacji, niepeł biolog
2. czasowo: -z powodu migracji rodziców, pobyt w zakładzie karnym.