http://www.zielarnia.pl/ziololecznictwo/
Ziołolecznictwo czy inaczej fitoterapia jest rodzajem leczenia, w którym znajdują zastosowanie surowce oraz przetwory roślinne. Zaliczyć tu należy także rośliny znane nam z codziennej diety, czyli warzywa oraz owoce.
Rys historyczny
Historia ziołolecznictwa jest tak długa jak historia cywilizacji. Z egipskich papirusów oraz inskrypcji na ścianach grobowców i świątyń dowiadujemy się o ziołach stosowanych przez kapłanów przed pięcioma tysiącami lat. Sumerowie 5000 lat temu znali już właściwości lecznicze czosnku, mięty, rumianku, babki, piołunu. Papirus Ebersa z Teb /1550 rok p.n.e./ podaje kilkaset nazw roślin leczniczych m.in. aloes, miętę, anyż.
Także Indie już 2000 lat p.n.e. pochwalały rośliny lecznicze. Do dziś Europa zawdzięcza im dużą liczbę przypraw i produktów leczniczych: kminek, pieprz, kardamon, goździki i imbir.
Chińczycy rozwinęli ziołolecznictwo na niezwykłym poziomie. Istnieją zapiski na kościach wróżebnych z II wieku p.n.e. o stosowaniu ziół w różnych schorzeniach. Chińczycy wierzyli, że przyroda kryje w sobie lekarstwo na każdą chorobę. Do dzisiaj cały naturalny sposób leczenia związany z filozofią i religią Chin nazywa się medycyną chińską. Chińczykom zawdzięczamy takie rośliny jak rzewień /rabarbar/, kamforę i żeń-szeń oraz umiejętności leczenia nakłuciami czyli akupunkturę.
Ojcem medycyny zwany jest Hipokrates z Kos /ur. ok. 460 roku p.n.e./. W swoim dziele “Corpus Hipocraticum” wymienia ok. 300 leków pochodzenia naturalnego w tym 200 leków pochodzenia roślinnego. W I wieku n.e. Plimusz Stary w swym dziele “Naturalis historia” opisuje aż 1000 gatunków roślin leczniczych. Ostatnim wielkim znawcą leku roślinnego epokiantycznej, był Galen /ur. ok. 130 roku/ przyboczny lekarz kilku cesarzy rzymskich m.in. Marka Aureliusza. Jego wielką zasługą było stworzenie nowych postaci leku roślinnego: naparu, odwaru, nalewki, mazidła. Te postaci do dziś nazywają się galenowymi. Twórcą nowej idei w ziołolecznictwie był Paracelsus/ur. w 1493roku/. Pragnął izolować z rośliny istotę leczniczą, czyli aktywną farmakodynamicznie substancję.
Na prawdziwe naukowe tory weszło ziołolecznictwo w XIX wieku, kiedy Serturner wyizolował z opium /makowca/ morfinę /1805 rok/, a Derosne -narkotynę. W 1818 roku Pelletier i Carentou izolują strychninę z nasion kulczyby, a w 1820 roku – chininę z kory chinowej i kofeinę z kawy. W 1830 roku Leroux izoluje z kory wierzbowej salicynę /prekursor aspiryny/. “Złotaera leku roślinnego” trwała do lat trzydziestych XX wieku. Kiedy to w1935 roku Domagk zsyntetyzował sulfonamidy. Rozpoczęła się erachemioterapii, antybiotyków, leków psychotropowych. W chwili obecnej obserwujemy znów powrót do ziołolecznictwa. Okazało się, że wiele syntetycznych leków może przynieść oprócz korzyści także duże i nieodwracalne szkody dla organizmu. Przyroda wprost fenomenalnie potrafi łączyć w niektórych roślinach silnie działające substancje z innymi łagodzącymi ich szkodliwe skutki, dlatego leki pochodzenia roślinnego są nadal niedościgłym wzorem dla leków syntetyzowanych chemicznie.
Surowce zielarskie
W ziołolecznictwie najczęściej używane są następujące wysuszone i odpowiednio rozdrobnione rośliny lub ich części:
Bulwa /tuber/ – podziemny, zmięśniały pęd wypełniony materiałami zapasowymi np. bulwy salepu /Tubera Salep/
Cebula /bulbus/ – podziemny pęd o bardzo skróconej łodydze i silnie zgrubiałych w nasadach łuskowatych liściach, np. cebula cebuli morskiej /Bulbus Scillae/
Drewno /lignum/ – zdrewniała część gałęzi, pni i korzeni drzew lub krzewów, np. drewno kwasji / Lignum Quassiae/
Kłącze /rhizoma/ – pęd podziemny z węzłami, miedzywęźlami, pączkami oraz zredukowanymi łuskowatymi liśćmi, np. kłącze tataraku / Rhizoma Calami/
Kora /cortex/ – tkanka okrywająca gałązki krzewów i drzew, zawierająca również tkanki leżące pod nią, dochodzące do miazgi np. kora kruszyny /Cortex Frangulae/
Korzeń /radix/ – podziemna część rośliny, nie mająca węzłów, miedzywęźli i zredukowanych liści, np. korzeń prawoślazu /Radix Althae/
Koszyczek /anthodium/ – kwiatostan charakterystyczny dla rodziny złożonych /compositae/ np. koszyczek rumianku /Anthodium Chamomillae/
Kwiat /flos/ – organ rośliny zawierający części generatywne, np. kwiat bzu czrnego /Flos Sambuci/
Kwiatostan /inflorescentia/ – skupienie pojedynczych kwiatów na łodydze np. kwiatostan głogu /Inflorescentia Crategi/
Liść /folium/ – organ służący roślinie m.in. do prowadzenia procesu fotosyntezy, np. liść mięty /Folium Menthae/
Nasienie /semen/ – narząd służący roślinie do rozmnażania, np.nasienie lnu /Semen Lini/
Owocnia /pericarpium/ – jest częścią owocu po usunięciu nasion, np.owocnia fasoli /Pericorpium Phaseoli/
Owoc /fructus/ – organ rozwijający się z zalążni po zapłodnieniu komórki jajowej np. owoc kopru /Fructus Foeniculi/
Pączek /gemma/ – nie rozwinięty pęd otoczony łuskami ochronnymi, z którego wiosną rozwija się łodyga z liśćmi i kwiatami, np. pączek topoli /Gemma Populi/
Szyszka /strobilus/ – kwiatostan żeński, a później owocostan chmielu /Strobilus Lupuli/
Zarodek /embryo/ – zarodek roślinny, np. zarodek kola /Embryo Colae/
Znamię /stigma/ – szczytowa częśc słupka kwiatu, np. znamię kukurydzy /Stigma Maydis/
Skład i właściwości
Skład i właściwości lecznicze roślin zależą od wielu czynników, a przede wszystkim od warunków, w jakich roślina żyje, od rodzaju gleby, nawożenia, właściwej pory zbioru, sposobów konserwacji, suszenia i przechowywania. Ważną sprawą jest pora zbioru roślin. Okazało się, że zbiór pewnych roślin o określonych porach doby decyduje o zawartości w nich surowców leczniczych, że stosowanie ich przez ludzi także w odpowiednich porach może wywierać silniejsze działanie. Poznano, bowiem rytmy biologiczne, według których pracuje ludzki organizm. Niektóre zioła i procesy otrzymywania z nich leków są odkrywane od nowa i stosowane w najbardziej renomowanych ośrodkach wiedzy medycznej.
Substancje lecznicze czynne
Rośliny lecznicze zawierają w swoim składzie wiele rodzajów substancji czynnych, którym zawdzięczają swoje działanie. A oto najważniejsze z nich: alkaloidy, antrazwiązki, fenole, flawonoidy, antocyjany, garbniki, glikozydy nasercowe, kumaryny, irydoidy, glukozynolaty, saponiny, olejki eteryczne, śluzy, tłuszcze, pektyny