LEOPOLD STAFF - WIERSZE
KOWAL - Jest to utwór wzywający do czynu, do samodoskonalenia wewnętrznego, do przeciwstawienia się dekadentyzmowi i pesymizmowi. Podmiot liryczny jawi się jako cyklop, nadczłowiek. Poeta wskazuje na nowe źródło siły i aktywności życiowej, na pracę nad własnym wnętrzem, charakterem i osobowością. Celem dążeń człowieka powinny być siła i wielkość, dające poczucie wewnętrznego spokoju, harmonii. We współczesnym świecie tylko silna jednostka ma szansę przetrwania, każdy przejaw słabości powinien być odrzucony. Kowal to symbol siły, mocy człowieka, który kształtuje charakter. Młot to symbol kucia charakteru. Wiersz ten, to wyraz niezgody poety na pesymizm i słabość. Optymizm napawa wola i zapał człowieka do pracy nad sobą. Staff przeciwstawia się pesymizmowi i słabości dekadentów, poszukując oparcia w filozofii Fryderyka Nietzchego, głoszącego afirmację życia, pochwałę człowieka mocnego.
STUDNIA - Jest słoneczne południe, ludzie wracają z pola. Podmiot liryczny opowiada o dziewczynie, która idzie po wodę do studni. Kiedy wciąga wiadro, mówi sama do siebie, jej głos odbija się w studni. Po chwili złoty nurek przyniósł skarb, jakieś cudne kwiaty i klejnoty. Dziewczyna wyciąga wiadrem cud po cudzie. Nagle nurki kryją się, ponieważ nadchodzą ludzie wracający z pola, są spragnieni wody. Ludzie ci nie szepcą tak jak dziewczyna, oni zachowują się bardzo głośno, dlatego też im żaden nurek się nie ukaże.
CZEKAŁEM MYŚLI ŻYCIA - Utwór zaczyna się od słów: „Czekałem myśli życia, co przyjść do mnie miała Smutna wielkością i wielka swym smutkiem”. Podmiot liryczny chce zobaczyć myśl życia, która ukazuje się we śnie tylko raz w życiu. Poeta bardzo długo stał na straży, wyczekując tej myśli, aż w końcu dopadł go sen i zasnął. Słyszał ją we śnie, ale zbyt mocno spał, żeby ją zobaczyć. Kiedy rano się obudził, był bardzo zdenerwowany, ponieważ przespał największą chwilę swojego życia.
JA WYŚNIONY - Dla podmiotu lirycznego, ziemia stała się mała kulą. Porównuje się do olbrzyma, do cyklopa, potrafi dosięgnąć gwiazd. Porównuje się również do Dionizosa (boga wina), potrafi się przeciwstawić dawnym bogom. Podobnie jak w wierszu pt. Kowal, celem dążeń człowieka powinny być siła i wielkość.
MĘKA - W wierszu tym jest szereg aluzji do momentów opisanych w Ewangelii, jak nakarmienie rzeszy ludzi ułomkami pięciu chlebów, uzdrowienie paralityka, Pascha – uroczyste święto żydowskie, związane pierwotnie z wiosennym strzyżeniem owiec i ofiarowaniem jagnięcia Bogu. Chrystus wspomina tu swych uczniów: głęboko sobie oddanego Jana, Judasza, który sprzedał Go za 30 srebrników i Piotra, który zaparł się swego mistrza w obawie o własne bezpieczeństwo, a chwilę potem – usłyszawszy pianie koguta – uświadomił sobie z rozpaczą własne odstępstwo.
ŻYCIE BEZ ZDARZEŃ - W wierszu Staffa mamy do czynienia z całkiem świadomie przyjętą postawą szarego, zwykłego człowieka. Ta postawa zaleca nie oczekiwanie od życia zbyt wiele, nie poszukiwanie niezwykłych wrażeń, pogodzenie się z losem i znalezienie harmonii ze światem. W całym przemijaniu można zauważyć naturalny porządek świata, własne życie i śmierć. Autor postuluje o umiarkowanie emocji. Postawa taka bliska jest antycznemu stoicyzmowi, który nakazywał zachowanie dystansu zarówno wobec pozytywnych, jak i negatywnych doświadczeń. Czasem jedyne co może zrobić człowiek to spokojnie poddawać się losowi, na który nie mamy wpływu. W wierszu można zauważyć franciszkański ideał afirmacji życia i motyw spokojnej starości.
DESZCZ JESIENNY - Podmiot liryczny maluje tu obraz ponurego deszczowego dnia, wyrażając zarazem swe osobiste uczucia i myśli, stan duchowy oraz przelotne wrażenia, wywołane jesienną szarugą. Dzwoniący monotonnie o szyby deszcz wyraźnie oddziałuje na psychikę podmiotu lirycznego, budzi w nim jednoznacznie ponure skojarzenia ogniskując jego myśli wokół czyjejś śmierci, pogrzebu, cmentarza, grobów. Podmiot liryczny widzi wokół siebie jedynie ludzkie nieszczęścia i tragedie. Nieszczęśliwy jest nawet przechodzący przez ogród szatan, który w końcu zrozpaczony kładzie się na kamieniach i płacze. Poeta stara się uchwycić i ukazać ulotny nastrój chwili. Powtarzający się refren daje się czytać w rytm bijącego monotonnie o szyby deszczu, co dowodzi zastosowania onomatopei - inaczej dźwiękonaśladownictwa.
DZIECIŃSTWO - Staff w tym wierszu określa dzieciństwo jako „Sen słodki, niedorzeczny, jak szczęście… jak szczęście”. Opisując je z nostalgią, przypomina sobie, jak zbierał „zardzewiałe, stare klucze”. Wydawały mu się wtedy one przedmiotami magicznymi, że dzięki nim odkryje nieznane mu, owiane tajemnicą rzeczy. Obrazy ukazywane w utworze dotyczą wspomnień poety z dzieciństwa. Kojarzy mu się ono ze starymi zegarami, głęboką studnią i starą, żółtą księgą pełną ususzonych kwiatów. Świat dzieciństwa wydaje mu się piękny, jak z bajki. Jest ono dla niego szaloną podróżą, która minęła szybko jak słodki sen. Dzieciństwo to było szczęśliwe, dlatego teraz wspomina je z radością.
O NAUCZANIU CNOTY - Staff jawi się w tym wierszu, jako nauczyciel cnoty oraz mistrz piękna. Cnotę pojmuje jako połączenie piękna i dobra. Do swego zadania podchodzi jednak zbyt sceptycznie i czytelnikom – „uczniom” trudno jest pojąć jego naukę. Staff nie wierzy ale chciałby wierzyć.
PRZEDŚPIEW - Podmiot liryczny jawi się tu jako człowiek doświadczony. Wiele przeżył i doznał, wielokrotnie był zmuszony zmieniać swoje poglądy patrzenia na świat. Przewodnią myślą tego utworu są słowa Terencjusza „Człowiekiem jestem i nic co ludzkie nie jest mi obce”, sparafrazowane przez Staffa „Żyłem i z rzeczy ludzkich nic nie jest mi obce.” Autor wyjawia w tym wierszu tajemnicę szczęśliwego życia i mądrej, dojrzałej poezji. Rozumie świat, bo zna go we wszystkich przejawach dobra i zła. Wie, że na całość ludzkiego istnienia, losu, składają się chwile radości i cierpienia. Smutne myśli, które towarzyszą każdemu człowiekowi poeta nazywa „pogodnymi starcami w sadzie”. Nie mogą one zaćmić radosnego obrazu życia, osłabić miłości i uśmiechu dla drugiego człowieka. „Przedśpiew” jest wyrazem akceptacji i umiłowania świata takim, jakim jest. Poeta prezentuje postawę stoicką, spokój i zgodę, zgadza się na życie nawet, jeśli przynosi ono cierpienie.
EPITAFIUM - Utwór opowiada o zmarłej dziewczynie. Wypowiada się młoda dziewczyna, która mimo młodego wieku, zdążyła się już zakochać. Niestety nie poznała prawdziwego życia, umarła bardzo wcześnie: „A nie zaznawszy ognia, stałam się popiołem.”
WSPOMNIENIE - Podmiot liryczny wspomina swoją młodość, kiedy żył na wsi. Porównuje swój stary dom do nie czytanej od lat książki. Opisuje drzewa, które zasłaniały słońce, ławki porośnięte mchem. Opisuje również chłopskie chaty, zwierzęta (krowy), słyszy w oddali szczekające psy i piejące koguty. Ze smutkiem i z żalem mówi, że to już nie wróci, pozostały tylko wspomnienia.
CZUCIE NIEWINNE - Bohater wiersza chodzi między polami i łąkami, słyszy brzęczenie pszczół, wiatr, słońce świeci spokojnie. Ptaki śpiewają, czuje się bardzo dobrze, tak jakby go wcale nie było: „Najpiękniej bowiem jest, kiedy Piękna nie czuje się zgoła I tylko jest się, po prostu Tak, jak jest wszystko dokoła”.
KRZYK - Utwór ten to erotyk. Jest przytłaczający, pełen wspomnień i gniewu podmiotu lirycznego. Kończy się puentą, która stawia pod znakiem zapytania prawdziwość uczuć. Autor wyraża niejednoznaczność miłości i ludzkich uczuć w ogóle. Poeta jest smutny, czuje się tak, jakby się upił winem, stara sobie przypomnieć oczy ukochanej, patrzy ona na niego szalonym wzrokiem. Autor nie chce przebaczenia ani litości, więc krzyczy.
KIEDY SPOTKAM CIĘ - Podmiot liryczny będąc w lesie, spotyka kobietę, zastanawia się dlaczego słyszy tylko echo jej słów. Kiedy spotyka ją w ogrodzie, czuje tylko jej zapach. Gdy spotyka ją przy studni – nie widzi jej oczu, tylko ich odbicie w wodzie. Kiedy spotyka ją we śnie, pyta: „Dlaczego cię nie ma na świecie, Lecz żyjesz jedynie w jej duszy”.
CURRICULUM VITAE - Poeta opisuje swoje życie, kiedy był dzieckiem był niezaradny, nieśmiały i lękliwy. Gdy był młody, był marzycielem, kochał, wzdychał, wspominał. Dopiero doświadczenie, dojrzałość nauczyła go żyć, rozumie swoje serce. Poeta ukazuje etapy swojego życia. Opowiada tym samym o zmianach, które w nim zachodziły.
ŹDŹBŁA SŁOMY - Poeta żałuje, że opuścił wieś, te piękne ogrody. Park był piękny, wszystko kwitło, życie było beztroskie. Teraz po powrocie wszystko jest inne, liście zasuszone, jesień, smutek. Młodość była radosna, starość (jesień życia) – smutek. Wie, że młodość już nie wróci, ma świadomość, że koniec jest już bliski. Jedyne co zostało po tamtych czasach to źdźbło słomy. W drugiej części utworu, autor tęskni za swoją ukochaną, chce się z nią spotkać, ale boi się śmierci.
PODÓJ - Podmiot liryczny opisuje krowę, która depcze po słomie. Dziewczyna, która wygląda jak chłopiec, doi krowę. Autor opisuje dojenie krowy, świeży zapach mleka, dziewczyna cieszy się, że teraz będzie mogła zrobić ser.
GĘSIARKA - Czteroletnia dziewczynka w za dużej spódniczce idzie drogą. Jest wcześnie rano, ma w kieszeni kromkę chleba, w ręce ma gałązkę. Za nią idą gęsi, tylko nie wiadomo kto kogo pilnuje, czy dziewczynka gęsi, czy gęsi ją pilnują. Autor największy nacisk kładzie na szczegóły. Opis, który tworzy, jest wynikiem dokładnych obserwacji, pojawia się lekkie upodobanie do naturalizmu.
GNÓJ - Jest to sonet o gnoju, który ma „dziką świeżość”, której brzydzą się mieszczuchy. Jest jak kadzielnica, dymiąca przed ołtarzami bogów, ma zapach „wszystkich wonności Arabii”. Ziemia pragnie gnoju, w nim nadzieja na plony. Utwór wykorzystuje poetykę turpistyczną, wnosi do poezji rzeczy brzydkie, odrażające.
ARS POETICA - to skrót jego koncepcji poezji, której celem jest utrwalenie tego, co ulotne, przemijalne, chwilowe, co drzemie w duszy człowieka. Musi być ona jednak komunikatywna, tj. łatwa w odbiorze, jest to warunek szczerości poezji. Poprzez rytmy i dźwięki ma zaklinać to, co nieuchwytne. Tytuł tego wiersza jest bezpośrednim nawiązaniem do twórczości Horacego. Tak jak Horacy w "Liście do Pizonów" przedstawił program poetyki europejskiej, tak Staff zawarł w nim skrót swojego programu poetyckiego. Podmiotem lirycznym jest tutaj sam poeta, który opisuje jak stworzyć wiersz. Ale również swoją postawą manifestuje charakter samego twórcy. Ma to być osoba otwarta i komunikatywna, która swoją poezję tworzy dla szerokiego grona czytelników. Dlatego poezja musi być łatwa w odbiorze, rytmiczna i dźwięczna, by czytało się ją łatwo i przyjemnie. A poeta musi umieć dostrzegać i pięknie opisywać ulotne myśli, uczucia i zdarzenia.
POETA - Utwór określa miejsce poety w społeczeństwie, jego rolę i cel. Poeta jest kimś wyjątkowym, wyraża jednocześnie swój głos jak i głos ogółu, ale nie może podporządkować się większości. Jest to wiersz, w którym najistotniejszą kwestią jest określenie rangi poety. Jego miejsce w społeczeństwie jest przeciwstawne ogółowi. Z tego względu, że poeta jest obdarzony innego rodzaju wrażliwością. Jest on w stanie dostrzegać i opisywać uczucia różnych typów, od szczęścia do tragedii, od najdonioślejszych do tych najbardziej błahych. Przez to jego miejsce w społeczeństwie pozostaje zawsze po przeciwnej stronie, niż cała reszta.
KARTOFLISKO - Typowy utwór obrazujący zwrot Staffa w stronę zwykłej codzienności. Choć temat jest banalny, to jednak forma wysoka jest zachowana. Posługuje się tu techniką realistyczna, filmową. Poeta decyduje się jednak na użycie prostych środków stylistycznych, adekwatnych do tematu - tylko tak może zrealizować ideał prostoty. W tym wierszu poeta udowodnił, że poezja może w piękny sposób opisywać sytuację tak prozaiczną, jak kopanie ziemniaków. Jest to z tego powodu wiersz bardzo niebanalny. W wysokim stylu i za pomocą wiernych środków obrazowania ukazuje sytuację, która rozgrywa się na polu. W wierszu znalazły się piękne opisy aury otaczającej całe zdarzenie. Na wyobraźnię czytelników oddziałują bogate opisy jesieni, wraz z takimi detalami, jak chociażby urok deszczu kapiącego z nieba, czy odgłos wrzucanych do wiader ziemniaków. W ten sposób poeta wzniósł do rangi tematu poetyckiego zwykłe wiejskie pejzaże i codzienną ciężką pracę mieszkańców wsi.
LIPY - Uwielbienie dla Kochanowskiego, hołd złożony poezji Kochanowskiego, zachwyt dla jego twórczości (królewski rym, pogodny nastrój, harmonia poezji, tematy humanistyczne), forma odpowiada klasycznej idei poezji K. - postawa odczuć i wyrazu, jasność, klarowność.
Leopold Staff - wiersze