Grzegorz Kunysz

E. Carr, Historia. Czym jest, Poznań 1999.

Edward Hallett Carr urodził się 28 czerwca 1892 roku. Pochodził ze średniozamożnej rodziny. Rodzice jego byli liberalnymi konserwatystami. Uczył się w Merchant Taylor’s School w Londynie, a później na Trinity College w Cambridge. W 1916 roku został dyplomatą w brytyjskim ministerstwie spraw zagranicznych. W 1919 roku brał udział w rozmowach pokojowych w Paryżu i w utworzeniu Ligi Narodów. W 1925 roku poślubił Anne Ward Howe z którą miał jedynego syna. W latach 1925-1929 był sekretarzem ambasady brytyjskiej w Rydze. Tam też zaczęła się jego fascynacja kulturą i literaturą rosyjską. W latach 1931-1937 pisał pod pseudonimem artykuły o Rosji dla Brytyjczyków. W tym samym czasie napisał serie biografii: Fyodor Dostoevsky (1931), Karl Marx (1934) oraz Mikhail Bakunin (1937). W 1936 roku Carr zrezygnował z pracy dyplomaty i został profesorem na Uniwersytecie Walijskim w Aberystwyth, gdzie wykładał międzynarodową teorię poznania. W 1939 roku opublikował książkę The Twenty Years Crisis w której ukazał międzynarodową dyplomację lat 1919-1939. Napisał również inne książki o tematyce dyplomacji międzynarodowej: The Future Of Nations; Independence Or Interdependence? (1941), German-Soviet Relations Between The Two World Wars, 1919–1939 (1951) i  International Relations Between The Two World Wars, 1919–1939 (1955). Od roku 1940 był dziennikarzem w The Times. Na łamach tej gazety pokazywał swoje prosowieckie poglądy oraz swój sprzeciw wobec nazizmu. Carr krytykował działania polskiego rządu w Londynie oraz Armii Krajowej w Polsce. W latach 1953-55 był wykładowcą na Baliol College w Oxfordzie, a później aż do swej śmierci był wykładowcą w Trinity College w Cambridge. W tym czasie napisał w 14 tomach dzieło swego życia czyli Historię Związku Sowieckiego (1950-1978). Zajmował się historią Związku Sowieckiego i metodologią. Jego największym dziełem z metodologii historii jest „Historia. Czym jest” wydana w 1961 roku w Londynie. Ostatnią książką Carra jest The Twilight of the Comintern (1982). Edward Hallett Carr zmarł 3 listopada 1982 roku.

Profesor Carr zbierał materiały do drugiego wydania „Historia. Czym jest”, lecz w momencie jego śmierci w 1982 roku napisany był tylko wstęp. Profesor Davies połączył nową przedmowę z rozdziałami pierwszego wydania i w takiej wersji została ona przetłumaczona na język polski.

Autor opisuje we wstępie zmiany zachodzące na świecie po II wojnie światowej. Profesor pisze, że wydając w 1961 roku książkę „Historia. Czym jest” patrzył w przyszłość z nadzieją i optymizmem, lecz późniejsze dwudziestolecie zaostrzyło konflikty na świecie, zaczęły pojawiać się kryzysy ekonomiczne i przepowiadano koniec świata. Pomimo tego autor zauważa, że ludzie nadal się kochają i rozmnażają, są szczęśliwi i tworzą nowe wynalazki.

Autor uważa Wielką Brytanię za centrum pesymizmu intelektualnego. Intelektualiści są twórcami ideologii dla elit. Profesor Carr uważając się za intelektualistę postanowił ukazać innym intelektualistom ich błędy oraz zaprezentować optymistyczne spojrzenie na przyszłość. Pierwszy rozdział zatytułowany „Historyk i jego fakty” jest ukazaniem myśli historiograficznej od XIX wieku do lat współczesnych autorowi. Wiek XIX był kultem faktu, ówcześni historycy głosili empiryczne poznanie faktów, a później ich interpretacje. Autor odpowiada na pytanie czym jest fakt historyczny na podstawie porównania bitwy pod Hastings w 1066 roku i pobicia kupca w 1850 roku. Historyk musi dokonywać selekcji faktów, które uzna za ważne lub nie. Na podstawie przykładu wydanej książki o listach Gustawa Stressemanna pokazany został brak zainteresowania faktem historycznym czyli rozmowami ministra ze Związkiem Radzieckim, a ukazaniem rozmów z państwami zachodnimi. Autor uznaje fakty i dokumenty za podstawę badań historycznych. Pomimo tego autor zaleca na początku zbadanie historyka, później źródeł, a na końcu interpretacje. Profesor Carr na pytanie „Czym jest historia” odpowiada : „jest to trwały proces interakcji pomiędzy historykiem a jego faktami, nie kończący się dialog pomiędzy teraźniejszością a przeszłością”.

Drugi rozdział „Społeczeństwo i jednostka” opisuje zależność i nierozerwalność społeczeństwa z jednostką. Historyk jest indywidualną jednostką, która reprezentuje społeczeństwo. Autor opisuje historyków i ich dzieła na temat indywidualizmu jednostki oraz ich wpływu na społeczeństwo oraz wpływu społeczeństwa na wytworzenie jednostki i jej cech. Historyk zmienia swe poglądy wraz z upływem lat i zmianami społeczno-politycznymi. Funkcją historii jest „umożliwienie człowiekowi zrozumienia społeczeństw przeszłości i wzbogacenie jego wiedzy o społeczeństwie teraźniejszości”.

Rozdział trzeci „Historia, nauka i moralność” jest ukazaniem oryginalności historii, która dzięki zastosowaniu hipotez przestaje być nauką przyrodniczą. W rozdziale tym pokazane są różnice między historią a innymi naukami są to: badanie zjawisk jednostkowych, brak nauczania w historii, brak możliwości przewidzenia przyszłości, subiektywność historyków, zajmowanie się religią i moralnością. Historyk dąży do uogólnień i generalizacji. Historyk nie powinien uznawać dany fakt historyczny za boską interwencję. Historyk nie powinien być sędzią i oceniać moralności ludzkiej, lecz jest to bardzo trudne. Pomimo różnic tych nauk to wspólny cel historii, biologii, fizyki itd. to lepsze poznanie człowieka i jego otoczenia.

Rozdział czwarty to „Przyczynowość w historii”. Podstawą historii i historyka jest zadawanie pytania „Dlaczego?”. Historyk musi dążyć do poznania przyczyny danego zjawiska. Ludźmi kieruje determinizm. Autor podaje przykłady determinizmu na podstawie złego humoru Smitha i rewolucji październikowej. W historii zachodzą przypadki, które zmieniają bieg wydarzeń jak kształt nosa Kleopatry czy śmierć Lenina. Dla historyka ważne jest uhierarchizowanie przyczyn. Historyk oprócz badania przeszłości i teraźniejszości powinien ukazywać przyszłość i pytać „Dokąd?”.

Piąty rozdział to „Historia jako postęp”. Autor ukazuje tu brak zainteresowania przeszłością i przyszłością u starożytnych Greków i Rzymian. Dopiero Żydzi i chrześcijanie wyznaczyli cel przyszłości. Historycy oświecenia nadali historii charakter racjonalny i świecki. Idea historii postępu znalazła najwięcej zwolenników pod koniec XIX wieku. Na świecie cały czas dokonuje się ewolucja i przez to świat się zmienia co jest postępem. Postęp nie ma ani początku ani końca. Profesor zauważa rozwój historiografii przez ostatnie 200 lat. Każdy okres w dziejach ma inny system wartości, co zmienia osąd nad danym faktem. Autor wierzy w przyszłość społeczeństwa i historii.

Ostatni szósty rozdział to „Rozszerzający się horyzont”. Rozdział ten opisuje refleksje autora, który pomimo przepowiedni katastrof, patrzy optymistycznie w przyszłość. Historia jest serią konkretnych wydarzeń. Profesor wychwala współczesnych ludzi za wysoką świadomość historyczną, którzy śmiało patrzą w przeszłość. Świadomość ludzka przeszła rewolucję w ostatnich dwóch wiekach. Im większa była świadomość ludzka tym szybszy rozwój techniki i nauki. Drugą ważną sprawą dla Carra jest rewolucja kształtu świata, czyli gwałtowny rozwój kontynentów Ameryki i Azji. Profesor cieszy się z historii uniwersalnej i potępia uniwersytety angielskie za brak nauczania o historii Chin, Persji itd. Pomimo obawy przed zbyt szybkim postępem, Carr patrzy w przyszłość z optymizmem. Książkę kończą zapiski Carra do drugiego wydania „Historia. Czym jest”.

Książka ta napisana jest łatwym i przyjemnym językiem, pomimo tego że zawiera wiele określeń, pojęć i myśli naukowych. Profesor ten chcąc pomóc studentom zrozumieć pojęcie i zadania historii zawarł wiele interesujących porównań i wyjaśnień. Pracę tą mogę polecić każdemu człowiekowi, który w dzisiejszych czasach zadaje sobie pytanie „po co jest historia” lub „po co uczę się historii”.