Grzegorz Kunysz

W. Wrzosek, Historia kultura metafora Powstanie nieklasycznej historiografii, Wrocław 1995.

Wojciech Wrzosek jest profesorem Uniwersytetu Adama Mickiewicza w Poznaniu i pełni tam funkcję kierownika Zakładu Metodologii Historii i Historii Historiografii. W 1995 roku wydano jego książkę „Historia kultura metafora Powstanie nieklasycznej historiografii”.

Autor we wstępie określa swoje cele, którymi są: ukazanie argumentów za tezą, że historia i historiografia może być nauczana jeśli potraktujemy ją jako dziedzinę kultury; historia może być nauką tylko wtedy gdy można ją wkomponować w obszar kultury.

Autor rozpoczyna książkę od opisania zadań epistemologii historii w tym imputacje kulturową i metaforę historyczną. Imputacja kulturowa jest to stosunek obecnej kultury do innej kultury. Największymi problemami imputacji kulturowej są: myślenie według ówczesnej kultury i ludzi oraz problem ciągłości/zmienności świata. Metafora historyczna jest to porównanie dwóch kultur za pomocą synonimów nieprzekraczających możliwości językowych danej kultury. Autor podaje takie metafory jak „Społeczeństwo jest morzem”, „Człowiek to maszyna”, „Człowiek jest wilkiem”. Zadaniami epistemologii historii jest wyjaśnianie jak metafory w kulturze dokonują zmian w historycznym myśleniu; dostarczanie nowych materiałów badawczych; odkrywanie genezy i roli metafor ukazujących wizję świata. Rozdział „Spór o metafory we współczesnej historiografii francuskiej” zajmuje się powstaniem na początku XX wieku historiografii nowoczesnej nazywanej nieklasyczną. Od tej pory autor będzie przedstawiał powstanie i rozwój szkoły Annales. Autor zajmuje się rozwojem metafory terminu „rewolucja”. Termin ten od czasów starożytnych nawiązywał do „odwrócenia” i stosowany był w poetyce i astronomii. Dopiero Rewolucja Francuska z 1789 roku zmieniła ten stan z metafory martwej na metaforę żywą. Dla historyków szkoły Annales jak Furet, Richet, Chaunu rewolucji nie było, ponieważ ruchy intelektualne i chłopskie nie zmieniły ówczesnego stanu ekonomicznego, nie obaliły ancient regim’u itd. Następnie autor pisze o powstaniu historiografii modernistycznej w której wyróżnia uhistorycznianie ekonomii i ekonomizowanie historii. Uhistorycznianie ekonomii jest to zastosowanie koncepcji ekonomicznych do badania przeszłości. Ekonomizowanie historii jest to dodanie perspektywy przeszłości do rozważań ekonomicznych. Ekonomizowanie historii prowadzi do powstawania hipotez o przyszłość. Twórcami francuskiej historii gospodarczej byli Simiand i Labrousse. Dążyli oni do integracji historii z socjologią i ekonomią. Do rozwoju historii gospodarczej przyczynił się Wielki Kryzys z lat 1929-1933. Głównym tematem była historia cen, która zapoczątkowała badania ilościowe w historii. Braudel w swej pracy o Morzu Śródziemnym ukazuje powiązania zjawisk ekonomicznych z materialnymi warunkami bytu człowieka oraz jego otoczeniem przyrodniczym. Przedstawiciele szkoły Annales chętnie korzystali z metody porównawczej do określania cen. Naukę globalną propagowali tacy uczeni jak Bloch, Febvre i Braudel. Francuski modernizm wprowadził też historię kwantytatywną z zastosowaniem metod ilościowych, statystyk i informatycznego przetwarzania danych. Głównymi orędownikami powyższej idei kwantytatywnej byli Chaunu, Furet i Le Roy Ladurie. Następny rozdział zatytułowany „Modernizm umiarkowany” zajmuje się głównie Ferdynandem Braudelem i jego dorobkiem, którym autor wyraźnie się zachwyca. Historia globalna została oparta na dziełach Braudela, w których znajduje się określona wizja rzeczywistości społecznej i człowieka. Człowiek jest powiązany z regionem świata, wspólnotą kulturową, religijną itd. U Braudla przyroda występuje pośrednio lub bezpośrednio w kontekście społecznym. Następny rozdział opisuje powstanie scjentystycznego ujęcia kultury materialnej w którym zajęto się badaniami nad cywilizacją materialną, historią wyżywienia i archeologią wyludnionych wsi. Autor opisuje przemiany historiografii francuskiej od początków powstania szkoły Annales do antropologii historycznej. Tzw. „lata tryumfu” szkoły Annales to lata 1950-1970, a po nich następuje antropologia historyczna. Antropologia historyczna jest społeczną historią kultury czyli kulturą materialną i duchową w całości. Autor kończy książkę zakończeniem w którym ukazuje opozycję szkoły Annales do historiografii klasycznej, która doprowadziła do powstania historiografii nieklasycznej, a ta z kolei już nigdy nie dopuści do powrotu tej pierwszej „tradycyjnej”.

Książka ta napisana jest niezwykle trudnym i ciężkim językiem naukowym. Moim zdaniem praca ta jest łatwiejsza w odbiorze dla filozofa niż dla historyka, ponieważ zajmuje się głównie teoretycznymi zagadnieniami o dziejach człowieka i jego miejscu w danej kulturze. Dla mnie jako osoby zajmującej się głównie historią wojskową patrzenie przez pryzmat historiografii nieklasycznej jest nieciekawe. Pomimo to uważam, że książka ta powinna zostać przeczytana przez historyków: historiografii, gospodarczych, społecznych i kulturowych, ponieważ ukazuje ona rozwój ich specjalności naukowych.