PARAZYTOLOGIA
ćw. 28
to co jest kursywą jest od profesora

RZĄD: Anoplurida - wszy
RODZINA: Pediculidae
GATUNEK: Pediculus humanus
Phtirus pubis

RODZINA: Haematopinidae
GATUNEK: Haematopinus suis

RODZINA: Linognathidae
GATUNEK: Linognathus setosus

RZĄD: Mallophagida - wszoły
RODZINA: Menoponidae
GATUNEK: Menopon gallinae

RODZINA: Trichodectidae
GATUNEK: Bovicola bovis

RZĄD: Siphonapterida - pchły
RODZINA: Pulicidae
GATUNEK: Pulex irritans
Ctenocephalides canis
Xenopsylla cheopis

WSZAWICA ŚWIŃ (ANOLUROSIS SUUM)

HAEMATOPINUS SUIS - WESZ ŚWIŃSKA________________________________________________________

- jest to pasożyt kosmopolityczny, w Polsce dość pospolity

MORFOLOGIA

- największa spośród wszystkich gatunków wszy występujących u zwierząt domowych

wielkość: samica 4-6 mm
samiec 3,5-4,5 mm

- mają barwą szarobrunatną, z ciemnym pigmentowym odwłokiem
- owalny odwłok z dobrze widocznymi bocznymi wypuklinami ma tylko 7 widocznych segmentów
- głowa wyraźnie węższa i dłuższa od tułowia
- nogi mocne, zaopatrzone w silny pazur

CYKL ROZWOJOWY

żywiciel: świnia domowa; u dzika występuje Haematopinus apri

umiejscowienie: - u nasad uszu, karku, bokach ciała i na wewnętrznej stronie ud
- u dzików w przednich fałdach kolanowych

- rozwój wszy jest prosty
- z jaj (gnidy) przylepionych do włosów wylęgają się po 12-14 dniach po czym opuszczają skorupkę jaja, larwy
linieją trzykrotnie (5,8,11 dnia) i osiągają dojrzałość
- okres rozwoju wynosi 25 dni
- na żywicielu żyją około 4-5 tyg., poza żywicielem kilka dni

WSZAWICA ZWIERZĄT MIĘSOŻERNYCH

LINOGNATUS SETOSUS - WESZ PSIA___________________________________________________________

MORFOLOGIA

wielkość: samica - 1,6mm
samiec - 1,5mm

- głowa krótka, stożkowata
- oczy nie występują
- tułów szerszy niż dłuższy
- pierwsza para kończyn mniejsza od dwu pozostałych par

CYKL ROZWOJOWY

żywiciel: - pies

umiejscowienie: - umiejscawia się głównie na głowie, szyi, grzbiecie i bokach żywiciela, klatce piersiowej
- przy intensywnej inwazji rozprzestrzenia się na całe ciało

- rozwój jest prosty
- z jaj (gnid) wylęgają się po 8-10 dniach larwy, linieją one trzykrotnie i osiągają dojrzałość
- okres całego rozwoju trwa w warunkach optymalnych 3 tygodnie
- braz kliniczny jest podobny do wszołowicy.

PEDICULUS HUMANUS - WESZ LUDZKA_ _______________________________________________________

Pediculus humanus humanus - wesz głowowa
Pediculus humanus corporis - wesz odzieżowa

MORFOLOGIA

wielkość: 2-4,7 mm

- czułki 5 członowe
- kłujka nie dłuższa od głowy
- wypukłe oczy, wyraźnie pigmentowane
- tułów wąski, dłuższy niż szerszy
- u samic odwłok owalny

CYKL ROZWOJOWY

- samica w ciągu życia średnio 40 dniowego składa 300 jaj (gnid)
- cykl rozwojowy trwa 3 tygodnie. Rozprzestrzeniają się przez bezpośredni kontakt lub pośredni przez bieliznę
i odzież
- są wektorami riketsji które rozmnażają się w jelitach wszy co wykorzystuje się w produkcji szczepionki p
przeciw durowi plamistemu

PTHIRUS PUBIS - WESZ ŁONOWA _____________________________________________________________

MORFOLOGIA

- ciało krótkie i szerokie, kształtu sercowatego

wielkość: - samica 3,6 mm
- samiec 2,6 mm

- na tułowiu szerszym od odwłoka znajdują się kończyny
- pierwsza para jest słabiej wykształcona do dwóch pozostałych par


CYKL ROZWOJOWY

umiejscowienie: - w okolicy łonowej, krocza, pod pachami, na rzęsach i brwiach

WSZOŁOWICA/MALOFAGOZA ZWIERZĄT MIĘSOŻERNYCH

wywoływana przez: Trichodectes canis - psy
Felicola subrostrata - koty

wielkość: Trichodectes canis: samica - 1,9 mm
samiec - 1,7 mm

Felicola subrostrata: samica - 1,4 mm
samiec - 1,2 mm

CYKL ROZWOJOWY

umiejscowienie: - u psów dorosłych na głowie, szyi, brzuchu i bokach ciała
- u szczeniąt na grzbiecie

- cykl prosty, przeobrażenie niezupełne
- samice składają jaja, przyklejając je do podstawy włosów. Po upływie 5-8 dni wylęgają się larwy, które
linieją trztykrotnie i osiągają dojrzałość płciową
- okres całego rozwoju trwa 3-5 tygodni
- odżywiają się złuszczonym naskórkiem i wysiękiem zapalnym uszkodzonych miejsc skóry

OBRAZ KLINICZNY

- wywołują u zwierząt świąd skóry i niepokój
- zwierzęta drapią i ogryzają swędzące miejsca
- drażnienie skóry przez pasożyty, powstające urazy mechaniczne przyczyniają się do stanów zapalnych
skóry, tworzeniu się strupów i lokalnych wyłysień
- wtórna infekcja bakteryjna może prowadzić do powikłań ropnych

WSZOŁOWICA/MALOFAGOZA PRZEŻUWACZY

RODZINA TRICHODECTIDAE

u bydła: Bovicola bovis
u owiec: Bovicola ovis (syn. Domalinia ovis)
Leprikentron ovis
Trichodectes sphaerocephalus
u kóz: Bovicola caprae

- są to pasożyty o szerokim zasięgu geograficznym
- w Polsce dość pospolite u bydła

MORFOLOGIA

wielkość: samice 1,4-1,6 mm
samce 1,2-1,4 mm

- pozbawione skrzydeł
- barwa żółtobrunatna

- głowa wszołów jest zawsze znacznie szersza od tułowia
- czułki zbudowane z trzech członów
- narządy gębowe typu gryzącego
- ciało spłaszczone grzbietowo-brzusznie, pokryte krótkimi włoskami
- wszoły mają 3 pary odnóży zakończonych pazurkiem

CYKL ROZWOJOWY

umiejscowienie: bydło - na głowie, szyi, grzbiecie i u nasady ogona
owce - na wełnie, u nasady włosów szyi i tułowia
koza - na grzbiecie

- samica składa około 100 jaj białawej barwy posiadające na biegunie wieczko u nasady włosów
- po upływie 6-8 dni z jaj wylęgają się larwy, które linieją trzykrotnie (przeobrażenie niezupełne) i osiągają
dojrzałość płciową po 2-5 tygodniach
- wszoły odżywiają się złuszczonym naskórkiem, włosami i wydzieliną gruczołów skóry
- nie są krwiopijne

Rozprzestrzenianie wszoł:

- zarażanie przez bezpośredni kontakt, a u owiec także za pośrednictwem narzędzi używanych do strzyży
- wprowadzenie opadniętego wszołami zwierzęcia do stada przyczynia się do rozprzestrzenienia inwazji
- w zaniedbanych, ciemnych i wilgotnych oborach oraz owczarniach wszołowica występuje częściej

- poza organizmem żywiciela wszoły giną po l-2 tygodniach

OBRAZ KLINICZNY

- nieznaczna inwazja przebiega niepostrzeżenie
- masowe występowanie pasożytów powoduje niepokój i wyraźny świąd skóry, co zmusza zwierzęta do
ocierania się o otaczające przedmioty
- ciągłe drażnienie skóry przez pasożyty oraz mechaniczne urazy przyczyniają się do powstawania procesów
zapalnych skóry jej zgrubienia i lokalnych wyłysień
- u owiec inwazja wszołów powoduje spilśnienie, a nawet wypadanie wełny

zmiany anatomopatologiczne - stany zapalne skóry, niekiedy uszkodzenia mechaniczne i wtórna infekcja
bakteryjna

ROZPOZNANIE

- podstawą rozpoznania jest stwierdzenie żwawo poruszających się pasożytów i ich jaj przyklejonych do
włosów


ODRÓŻNIENIE WSZOŁÓW OD WSZY

- dla wszołów charakterystyczna jest duża głowa, znacznie szersza od tułowia

WSZOŁOWICA/MALOFAGOZA PTAKÓW (MALLOPHAGOSIS)

PODRZĄD: AMBLYOCERA - MENOPON GALLINAE

MORFOLOGIA

wielkość: do 2 mm

- drobne
- żółto zabarwione z ciemnymi plamami
- głowa trójkątna
- czułki czteroczłonowe
- odnóża ze stopami uzbrojonymi w 2 pazurki
- samica składa jaja zlepione w grudki

PODRZAD: ISCHNOCERA - CUCLOTOGASTER HETEROGRAPHUS - jest pasożytem kosmopolitycznym
- pasożyt kur i innych kurowatych
- umiejscawiają się najczęściej na piórach
skrzydeł i ogona
- GONIOCOTES GALLINAE - pasożyt kur
- pasożytuje na piórach piersi i brzucha, rzadziej na szyi i
grzbiecie
- żywi się piórami
- TRINOTON ANSERINUM - u gęsi
- TRINOTON QUERQUEDUALE - u kaczek
- COLUMBICOLA COLUMBAE - u gołębi

MORFOLOGIA WSZOŁÓW

- owady pozbawione skrzydeł barwy żółtobrunatnej
- wielkość wszołów waha się w granicach od 0,8-5 mm
- głowa wszołów jest szersza od tułowia
- narządy gębowe typu gryzącego

CYKL ROZWOJOWY WSZOŁÓW

- wszoły w swoim rozwoju przeobrażenie niezupełne
- dość duże, zaopatrzone w wieczko jaja przyklejane są pojedynczo lub grupami na stosinie piór lub w okolicy
dutki
- jedna samica w ciągu swego życia trwającego około 2,5 miesiąca może złożyć ponad 100 000 jaj
- po upływie 5-8 dni wylęgają się larwy, które po trzykrotnym linieniu w ciągu 3-5 tygodni dojrzewają
płciowo

COLUMBICOLA COLUMBAE__________________________________________________________________

- są to wszoły wąskie, wydłużone
- barwa brudnożółta z żółtymi plamami i ciemnymi brzegami

wielkość: - samica 2,1-2,4 mm
- samiec 1,7-2,4 mm

- na głowie znajdują się 5-członowe czułki
- na stopach dwa pazurki
- odwłok długi, wąski, słabo owłosiony
- rozwój trwa 28 dni

INWAZJA PCHEŁ U ZWIERZĄT MIĘSOŻERNYCH

u psów i lisów: Ctenocephalides canis - pchła psia, spotykana również u kotów, szczurów, myszy
u kotów: Ctenocehalides felis - pchła kocia, atakująca także psy, szczury i inne zwierzęta domowe i dzikie, a
także u człowieka
u człowieka: Pulex irritans - pchła ludzka, mogąca występować także u psów, kotów, lisów, borsuków
u lisów i borsuków: Chaetopsylla globiceps


CTENOCEPHALIDES CANIS - PCHŁA PSIA________________________________________________________

- jest to gatunek kosmopolityczny
- w Polsce i na świecie bardzo pospolity

MORFOLOGIA

wielkość: samica - 1,5-2,2 mm
samiec - 2,8-3,0 mm

- pchła psia w ogólnych zarysach jest podobna do pchły ludzkiej od której różni się krótszą nieco zaokrągloną
od przodu głową
- na głowie i przedtułowiu C. canis występują charakterystyczne grzebienie chitynowe (ctenidia) złożone z
14-18 ostro zakończonych, skierowanych do tyłu kolców
- owady małe, bezskrzydłe, o ciele silnie bocznie ścieśnionym, barwy brązowej
- znajdujące się na głowie szczecinki, regularnie rozmieszczone w postać grzebieni
- narządy gębowe są typu kłująco-ssącego
- trzecia para nóg przystosowana do wykonywania skoków

CYKL ROZWOJOWY

- rozwój pcheł przebiega z przeobrażeniem zupełnym
- składanie jaj przez zapłodnione samice następuje dopiero po nassaniu krwi właściwego żywiciela
- składanie jaj odbywa się wielokrotnie przez 3 miesiące. Jednorazowo samica składa 4-8 jaj
- ogółem jedna samica składa 450 jaj
- z jaj po 4-10 dniach wylęgają się robakowatego kształtu, białe, pokryte szczecinkami larwy, które odżywiają
się szczątkami organicznymi i kalem dojrzałych pcheł

- narządy gębowe larw są typu gryzącego. W trakcie rozwoju linieją dwukrotnie
- larwy III stadium (po II lince) stadium otaczają się oprzędem, tworząc kokon w którym przekształcają się w
poczwarki
- stadium poczwarki trwa 4-14 dni, ale może się przedłużać nawet do 160 dni
- okres rozwoju całkowitego od jaja do imago, w zależności od temperatury i wilgotności od możliwości
zdobycia pokarmu u pchły psiej może wynosić 18-500 dni
- najkrótszy rozwój pchły ludzkiej wynosi 20, a pchły kociej 11dni

XENOPSYLLA CHEOPIS - PCHŁA SZCZURZA______________________________________________________

- w Polsce stwierdzono jednorazowo występowanie tego gatunku w Gdańsku i Gdyni
- pchła szczurza prawdopodobnie została przywieziona do Polski na statkach zawijających do tych portów
- aktualnie uważa się, że gatunek afrykański, który rozprzestrzenił się do tego stopnia, że występuje na
obszarze niemal całej Europy

Epidemiologia

- pchła szczurza pasożytuje na szczurach, lecz w przypadku braku tych żywicieli przenosi się także na
zwierzęta domowe (psy, koty) oraz na człowieka
- podczas rozwoju epidemii dżumy atakuje żywicieli głównie szczury
- w przypadku braku żywicieli właściwych, które podczas epidemii giną, pchły szczurze zaczynają atakować
ludzi i przekazywać im pałeczki dżumy w czasie karmienia się krwią
- przekazywanie patogenu dżumy następuje podczas cofania się regurgitacji uprzednio wessanej krwi
zakażonej Yersinia pestis
- szczególnie groźne są takie pchły, w których przewodzie pokarmowym powstaje tzw. blok bakteryjny
(zaczopowanie przedżołądka bakteriami dżumy)
- pchły szczurze mogą przenosić także
- riketsje duru endemicznego (Rickettsia typhi)
- gorączkę Gór Skalistych powodowaną przez Rickettsia rickettsii

Jana Bąkowska