Elżbieta Sarnowska-Temeriusz, Zarys dziejów poetyki (Od starożytności do końca XVIII wieku)
Zakres stron: 502-585
Rozdział 11: U wrót baroku
Poetyka w kontekście ideowo-filozoficznym
Poetyka od zawsze związana była z filozofią; odrodzenie to czas wzrostu zobowiązań poetyki wobec filozofii; w XVII w – nauka o poezji rozwijającej się w środowiskach szkolnych, uprawiana przez jezuitów
ARYSTOTELIZM SCHOLASTYCZNY - W szkołach jezuickich wykłada się naukę Arystotelesa w postaci nadanej przez Tomasza z Akwinu, o filozoficznym profilu tych szkół decyduje cursus Aristotelico-Thomisticus
Grunt polski: sporo pozycji piśmiennictwa scholastycznego z tego okresu, niektóre wydawane za granicą i cenione w Europie
Zainteresowanie XVII-wiecznych scholastyków logiką, która dostarczała poezjoznawstwu instrumentów badawczych i teoretycznego przekazu, pomagała badaczom poezji odpowiedzieć na pytanie: czym jest to, co mają poznawać i opisywać.
Filozofia scholastyczna zwracała uwagę na zasady, przyczyny, cele poezji.
Logika uczyła odróżniać realne byty poetyckie od umysłowych.
Inne wersje doktryny Arystotelesa, „oryginalne” ujęcie – wątki związane z Etyką Nikomachejską; Polska: Sebastian Petrycy z Pilzna przyswoił elementy filozoficznego słownika Arystotelesa – człowiek predyspozycje psychiczne otrzymuje w darze od natury albo nabywa dzięki praktyce; wrodzone to skłonności i sposobności, nabyte – obyczaje.
Koncepcje „habitusu” rozumianego jako „właściwość” nabyta przez częste działania, zdolność do podejmowania odpowiednich czynności krzyżowały się z pojęciami „habitusu” – dyspozycji.
Dyspozycję szerzej definiował Adam Krasnodębski , profesor Akademii Wileńskiej - habitus to cecha zrodzona z częstych działań, nakłaniająca i pobudzająca władzę do podejmowania działań podobnych tym, przez które sama powstała. Właściwość dzielił on na virtus i vitium, w cnocie wyróżnił wiedzę i sztukę (sztuka jako dyspozycja skierowana ku temu, co jednostkowe – podczas gdy wiedza obracała się wśród ogólności)
Teoria sztuki, wywodząca się z przesłanek Arystotelesowskich patronowała XVII-wiecznym koncepcjom sztuki poetyckiej. Poglądy na sztukę uwikłane w kontekst etyki. Sztuka jako cnota umysłowa, jej pojęcie jako cząstka doktryny etycznej
wielka popularność Etyki Nikomachejskiej w renesansie; etyczny nurt arystotelizmu nie ustaje z końcem XVIw. (przykładem Przydatki Petrycego z Pilzna)
etyczna orientacja w arystotelizmie otwierała określone perspektywy dla myślenia w kategoriach cnoty o sztuce i sztuce poetyckiej: możliwość dostrzeżenia ich moralnej natury i moralnego wymiaru twórczości artystycznej.
Arystotelesowska tradycja w psychologii: poetyka nastawiona psychologicznie odwoływała się do Arystotelesowskiego rozumienia wyobraźni, koncepcji władz umysłowych człowieka, teorii afektów, wzruszeń i namiętności – zasymilowane el. nauki Ar. obrastały w sensy właściwe dla wiedzy o lit.
i poezji
W XVII w. Arystotelizm traktowany jako cząstka przeszłości, (dla teorii poezji ważny kontekst i układ odniesienia) spychana przez filozofię nowożytną
Wiek XVII – stulecie wielkich systemów filozoficznych (tu należy wspomnieć Galileusza,
F. Bacona, T. Hobbesa, B. Spinozę, G. W. Leibniza, B. Pascala).
W epoce tej współistniały różnorodne systemy filozoficzne, doktryny teologiczne, rozkwitały nauki (m.in. astronomia, matematyka, fizyka) – to wszystko składało się na kulturowy kontekst teorii poezji.
XVIIw. to również czas rozkwitu krytyki literackiej- jest domeną oceny i osądu, ośrodkuje się wokół konkretnych utw., najczęściej świeżo napisanych; Włochy, Francja, Anglia – słowo „krytyk” wchodzi na stałe do słownika literaturoznawstwa, wypowiada się opinie meta -krytyczne (na gruncie polskim krytyka literacka dopiero 100 lat później)
Wystąpienia krytycznolit. Wprowadzały do życia literackiego bogate i zróżnicowane treści, uczulały na praktykę twórczą, czasami przeradzały się w specyficzną teorię lit. i poezji.
W dyskusjach tamtego okresu uwidacznia się problem stosunku do literackiej tradycji antyku; polemiki nt. funkcji mitologii pogańskiej w poezji, autorytetu starożytnych mistrzów poetyki
Rzeczywistość poetycka i lit. w XVII w. miała inne oblicze niż w odrodzeniu – już pod koniec XVI w. pojawiają się symptomy „inności”: manieryzm, marinizm, gongoryzm.
Trwanie i przemiany w myśleniu o poezji
Przełamywanie się „starego” i „nowego” w teorii poezji to proces długi i zawikłany, w który włączały się poszczególne inicjatywy teoretycznoliterackie i wnosiły innowacje, których wypadkową stawały się przemiany na poziomie systemu poetyki.
W XVII w. nie dochodzi ostatecznie do zachwiania spuścizny starożytnej.
Poetyka zmienia się, a ciąg przekształceń wiodących ku nowożytnej teorii poezji nie ustaje. Ich spełnienie przyniosą następne stulecia.
W tym czasie dzieją się jednak rzeczy znamienne, odbywa się wielozakresowa transformacja – dalszy etap rozwoju poetki rodzimej (w sensie języka, przedmiotu badań i wiedzy wokół niego).
Rozkwita okolicznościowa nauka o poezji – wypowiedzi z okazji pojawienia się lit. nowości.
Poetyka XVII w. – rozpięta pomiędzy tradycją i nowymi dążeniami, pomiędzy trwaniem a zmianą, jest ciągle dla nas ziemią mało znaną, oczekującą na wnikliwy ogląd.
Rozdział 12: Poetyka M. K. Sarbiewskiego i G. J. Vossiusa
O poezji doskonałej
Sarbiewski nazywany przez współczesnych „Horacym chrześcijańskim”, jego poezja już za życia przysporzyła mu europejskiej sławy. Pisał nie tylko wiersze – zastanawiał się również nad naturą i celami poezji, mechanizmem sztuki poetyckiej.
Sarbiewski wypowiadał się nt. poezji osobno, w jęz. naukowym, filozoficzno-teoretycznym. Ceniony bardziej jako poeta, jednak jego dokonania badawcze były szeroko cenione w kręgach nauczycieli akademickich i wykorzystywane przez XVII-wiecznych teoretyków literatury.
[w tym miejscu pojawia się biografia Sarbiewskiego – postanowiłam jej nie umieszczać tutaj z racji dostępności nie tylko u Sarnowskiej-Temeriusz;)]
Ideowe i tematyczne tworzywo jego liryki dobrem „kosmopolitycznym”, z którego korzystać mogło wielu pisarzy europejskich.
Posługiwał się łaciną, stanowiła ona dodatkowe spoiwo czyniąc jego twórczość częścią poezji nowołacińskiej
Poezje Sarbiewskiego mają wiele wydań, popularny również w XVIII w.
Jego liryka miała znamiona barokowe, ale kontekstem dla niej była tradycja renesansowa i antyczna
Naukowo-badawcza działalność S. splotła się z jego aktywnością dot. dydaktyki szkolnej. Nauczając poruszał się w kręgu zagadnień retorycznych, teoretycznoliterackich, filozoficznych czy teologicznych.
Najwcześniejszy traktat: De acuto et argutuo później 4 rozprawy tworzące Poetykę S. , na końcu De perfecta poesi
Rękopisy spisane przez jego uczniów były formą publikowania twórczości, krążyły w środowiskach szkolnych, wykorzystywane w procesie dydaktycznym i bad. Teoretycznych. Potwierdzeniem żywotności naukowej myśli S. jest powstała w kilka lat po jego śmierci Poetica practica – rękopiśmienny podręcznik do nauki poezji.
Dzięki S. polska teoretyczna wiedza o poezji uzyskała możność pierwszej manifestacji w stosunkowo oryginalnej twórczej wypowiedzi naukowej
De perfecta poesi – zawiera najogólniejsze założenia i podstawowe tezy jego poetyki; tytułowa poezja doskonała to poezja epicka, epopeja. Praca wyrasta z antycznej i renesansowej tradycji teoretycznoliterackiej, współuczestniczy w formowaniu się barokowej teorii twórczości.
S. zgodnie z tendencjami poetyki renesansowej związał kategorię doskonałości utw. poetyckiego z twórczością epicką. Doskonałość utworu gwarantuje jego przynależność: epopeja przewyższa wartością twórczość dramatyczną i lirykę.
Źródłem doskonałości może być też obecność fikcji i naśladowania.
Dodatni znak wartości otrzymuje wszelka poezja zawierająca fikcję.
Mimesis – fundament i ośrodek teorii twórczości epickiej. Końcowym efektem naśladowania jest powstanie fikcyjnego świata
Fundamentalnym terminem w teorii poezji S. okazuje się pojęcie „możliwości”. Możliwości to potencjalne składniki bytu, które w określonych warunkach ulegają urzeczywistnieniu.
Problem uniwersaliów – 1 stadium procesu tworzenia poetyckiego ma polegać na poznaniu uniwersaliów; poznając uniwersalia, poeta poznaje zakres możliwości, który musi być zgodny z naturą Boga → jedynie chrześcijanin może być prawdziwym poetą
Nie w poznaniu możliwości tkwi specyfika twórczości poetyckiej, ale w powoływaniu tych możliwości do istnienia
Zadaniem poety jest tworzenie rzeczywistości pełnej i doskonałej , świata, który byłby pełną realizacją wszystkich możliwości
Chociaż obiekty zainteresowania poetyckiego mają charakter uniwersalny, naczelnym tematem poezji jest człowiek
wg S. bohater powinien posiadać cechy reprezentatywne dla większej gr. ludzi; człowiek jest bytem tworzącym się poprzez działanie
tylko ta poezja, która ukazuje byty konstytuujące się w działaniu, jest poezją doskonałą
zadaniem poezji (S. wielokrotnie to powtarza) jest korygowanie dzieł natury, prezentowanie lepszego świata
Materia i forma: materią nazywa S. wytworzoną przez poetę fikcyjna rzeczywistość, wobec której język-mowa pełni funkcję narzędzia. Z jego pomocą na materię nakłada się forma
Poezja okazuje się umiejętnością ziemskiego boga, sztuką ludzką, lecz zarazem najdoskonalszą ze sztuk
Rozważania S. nt. alegorycznego charakteru poezji: alegoria jako środek umożliwiający poznanie odwiecznych prawd
Mimo ograniczeń scholastycznych i nacisku religijno-wychowawczych dezyderatów wewnętrzne problemy poezji i kwestie autonomicznych wartości sztuki poetyckiej są dla S. tematem pierwszoplanowym i znajdują się w centrum jego uwagi badawczej.
O naturze i właściwościach sztuki poetyckiej
Gerardus Joannes Vossius- uczony holenderski, filolog, napisał pracę z zakresu teorii poezji, także rozprawkę nt. naśladowania
Związek myśli Vossiusa z poetyką antyczną, renesansową i XVII-wieczną jest bardzo silny
Podważa odczytanie Poetyki Arystotelesa przez F. Robortella; zdaniem holenderskiego teoretyka twórczość poetycka wymaga „mowy metrycznie wiązanej i ożywionej duchem poetyckim”
Za najbardziej „poetyckie” uznaje utwory, w których fikcyjna materia zespolona jest z wierszem, nie wyklucza jednak z poezji wierszy pozbawionych naśladowczych przedstawień
Prawidła poetyckie
Vossius, śladem renesansowych poprzedników, wyróżnia w tworzeniu poetyckim materię tematyczną, porządek oraz wysłowienie i wiersz, za których pośrednictwem tematyczne tworzywo przeradza się w treściową zawartość utworu
Wewnętrzną funkcję poety upatruje w naśladowaniu i kreowaniu prawdopodobnej fikcji, która ma za przedmiot działania ludzkie
Poeta nie musi opowiadać wyłącznie o tym, co mogło się zdarzyć, chodzi przede wszystkim o to, by przedstawiał rzeczy trafiające do przekonania odbiorców
Vossius wiele uwagi poświęca sprawom fikcji poetyckiej
Zajmuje się również problematyką fabuły poetyckiej – opowiada się raczej za fabułą prostą, bez epizodów i dygresji; jedność fabuły jest rezultatem jedności utworu
Estetyczne poglądy autora są powieleniem starożytnych przekonań: piękno poematu polega na odpowiedniej wielkości i na symetrii, proporcji, odpowiednim układzie części.
Wymagana jest ponadto elegancja i wzniosłość mowy, słodycz i harmonia wiersza
Kryteria systematyzacji utworów (przejęte ze starożytności) „działy poezji różnią się trojako: rzeczą, za pomocą której naśladujemy, rzeczą – którą naśladujemy i sposobem, w jaki naśladujemy”→ troistość poematu
Dzieło Vossiusa powstało ok. połowy XVII stulecia – w czasie, gdy barok osiągał dojrzałość.
Prądy artystyczne i literackie (manieryzm, klasycyzm, konceptyzm) należały do rzeczywistości kulturowej. W badaniach nad sztuką i literaturą działo się wiele rzeczy nowych.
A dzieło Vossiusa jest prawie nietknięte tymi przemianami; próżno szukać w nim wyraźnych znaków czasu. Stanowi jakby skamielinę teoretyczną, przykład wielostronnego wykorzystania tradycji badawczej po to, by skonstruować doktrynę spójną, dobrze osadzoną w kontekście antycznej i renesansowej nauki o poezji zorientowaną raczej na przeszłość
Obaj uczeni, holenderski i polski, związani byli myślowo z dziedzictwem odrodzenia , ale Sarbiewski nie poprzestał, jak Vossius, na umiejętnym spożytkowaniu tradycji teorii poezji, Sarbiewski teorię te współtworzył i przekształcał.
Rozdział 13: Wiedza o poezji i sztuka tworzenia w XVII stuleciu
Teorie i doktryny
Obaj teoretycy, niezależnie od wszystkich różnic, jakie ich dzieliły, reprezentowali w XVII wiecznym poezjoznawstwie stanowisko konserwatywne.
Tradycjonalizm Sarbiewskiego był bardziej twórczy, Vossiusa bardziej zachowawczy; u jednego i drugiego badacza można jednak dostrzec wierność wobec wielkich autorytetów starożytności i odrodzenia.
W odrodzeniu poetyką parali się ludzie różnych zawodów; w XVII w. niemal każdy z autorów prac o poezji jest jednocześnie pisarzem lub poetą. Krytyka i teoria poezji rodzi się pod piórami twórców, reguły i zasady tworzenia ustalane są przez tych, którzy sami tworzą.
Poetyka doby baroku jest w znacznej mierze dziełem twórców. Stanowi też reakcję na pojawienie się utworu literackiego, w którym szuka się potwierdzenia tez naukowych lun konfrontuje się go z regułami lub z niego próbuje się owe reguły wywodzić.
Barokowe poezjoznawstwo dość mocno zespolone z narodowymi literaturami europejskimi.
W XVII w. prace z dziedziny poetyki pisze się w języku rodzimym, podstawę materiałową również znajduje się w rodzimej twórczości.
Poetykę zaczyna się uprawiać w krajach, w których dotychczas jej nie było (Polska).
Włochy tracą prymat w dziedzinie wiedzy o poezji na rzecz Francji, Anglii, Hiszpanii i Niemiec.
Badania nad poezją prowadzone indywidualnie bądź pod protektoratem instytucji, akademii naukowych. Refleksja teoretycznoliteracka przenika do dzieł prozy dydaktycznej i moralistycznej, otrzymuje kształt poematu lub utw. lit., a wreszcie – postać autonomicznej rozprawy.
W Anglii i Francji gł. zagadnienia teoretycznoliterackie roztrząsane były przez samych twórców, poeci i dramatopisarze wypowiadali się chętnie w przedmowach do własnych utworów lub w osobnych rozprawkach i esejach omawiających literackie dokonania autorów XVII wiecznych i wcześniejszych.
Wiek XVII w Niemczech rozpoczął się pod znakiem pierwszej poetyki w języku rodzimym – Buch von der Deutschen Poetery Martina Opitza (wiele zawdzięczała autorom renesansowym, ale było w niej widać też ślady przemian zachodzących w poezji). Inspirowała ona badaczy poezji, była przerabiana i komentowana.
Włochy – w XVII stuleciu nie można już mówić o ich hegemonii w nauce o poezji, jednak w tym okresie badacze włoscy też wnosili do poetyki ważny wkład; zdecydowanie zmalała ilość powstających we Włoszech podręczników poetyki, w zamian za to zaczęły pojawiać się rozprawy, w których roztrząsano wybrane zagadnienia otwierające przed poetyką nowe perspektywy.
Poetyka XVII wieczna traci nieco filozoficzność i „scjentyficzność” właściwą poetyce renesansowej. Oczywiście i teraz nie brakuje ogólnych uwag i definicji poety, poezji, poematu. Ogólna wiedza o podmiocie twórczej aktywności, o naśladowaniu poetyckimi fikcji o raz o samym dziele – nadal znajduje w baroku licznych reprezentantów, szczególnie w kręgach autorów podręczników. Popularnością cieszą się studia historycznoliterackie; ich obiektem poezja dawna i nowa.
Częstym przedmiotem analiz są dzieła wybitnych twórców, takich jak Szekspir.
W XVII wiecznej nauce o poezji dominuje zdecydowanie krytyka literacka – powiadamia ona o przyjętych przez twórców zasadach artystycznych, dyskutuje o nich oraz o sposobie ich realizacji; osądza ona również panujący system reguł poetyckich.
Równolegle rozwijała się poetyka normatywna o skłonnościach do dogmatyzacji i absolutyzacji. Refleksją teoretyczną objęte były kwestie takie, jak rozum, rozsądek, wyobraźnia, talent, gust.
Psychologią twórczości zajmowali się teoretycy poezji i filozofowie.
Poeta: uczony, twórca, wersyfikator
Starożytność: poeta jako mędrzec, teolog, filozof; renesans: poeta-twórca alegorii, naśladowca, erudyta.
Wiedza o encyklopedycznym, ogólnym charakterze była tym, czego oczekiwano od poety lub uznawano ją za jeden z ważnych atrybutów jego osobowości
Nieco częściej w I poł. XVI w., a coraz rzadziej w miarę upływu czasu erudycję zaliczano do zespołu istotnych właściwości poety!
Nie będąc erudytą nie przestawało się jednak być poetą, brak cechy uczoności nie powodował rozpadu poetyckiej psyche, choć utrudniał jej prawidłowy rozwój i funkcjonowanie.
Poeta-erudyta miał do dyspozycji bogaty zasób informacji o świecie i człowieku. Mógł korzystać do woli ze skarbca naukowych ustaleń, a swobodę jego ograniczały jedynie zastrzeżenia co do ew. fałszywości niektórych sądów, niezgodnych z rzeczywistym stanem rzeczy.
Uczony poeta miał patrzeć na rzeczywistość przez pryzmat wiedzy i wolno mu było co najwyżej selekcjonować nabywane i przyswajane informacje i składać z nich rozmaite całości.
Ta koncepcja poety - uczonego twórcy umacnia się w poetyce XVII –wiecznej. Pojęcie uczoności poety podlega reinterpretacji pod wpływem coraz ważniejszej w baroku wizji poety – twórcy, zostaje przez nią wchłonięte. Poeta to człowiek obdarzony specjalnymi władzami umysłowymi. Erudycja umożliwia mu osiągnięcie rangi naśladowcy-twórcy.
Encyklopedyczna erudycja, której cechą jest nie tylko wszechstronność, ale też konkretność i historyczność, stanowić ma wg Sarbiewskiego, oparcie dla artysty jako „twórcy możliwości”. Początek procesu poezjotwórczego wiąże się z poznaniem prawd uniwersalnych.
Poeta ma dotrzeć do powszechników; wiedza ogólna, filozoficzna wiązana jest przez Sarbiewskiego z początkowym, przygotowawczym stadium kreacji poetyckiej. Ogólność, o którą chodzi okazuje się ogólnością nie tylko substancji, ale również akcydensów, działań, zdarzeń
Rozpoczynając proces twórczy poeta musi skonstruować ideę bohatera doskonałego
Problem ogólności wyjasnia S. na wielu przykładach antycznych i współczesnych (sięga po utwór Wergiliusza czy poezję liryczną)
Poeta sprawia, ze rodzą się „wizerunki rzeczy”, byty fikcyjne, powstaje złudny świat w swym istnieniu, a zarazem doskonalszy i pełniejszy od rzeczywistości
Poeta tworzy nie „obrazy rzeczy”, a rzeczy same, choć należące do innego niż naturalnego porządku ontologicznego; ma również moc stwarzania bytów nowego rodzaju dzięki mowie, która jest narzędziem kreacji
Pojęcie poety–inwentora i poety–fikcjo twórcy, który tworzy niby-rzeczy i stwarza to, czego dotąd nie było, utrwala się w II poł. XVII w. coraz bardziej
poeta-naśladowca i fikcjo twórca znajduje się przy tym w opozycji do wersyfikatora (to poeta, który koncentruje się wyłącznie na komponowaniu wypowiedzi wierszowanych, bez troski o tworzenie rzeczy naśladowanych i fikcyjnych)
w epoce baroku poetą jest ten, kto działa factor et fictor, wypowiadając się zarazem w języku pięknym i „wiązanym”
ślady tych wszystkich tendencji dostrzegalne tez w Polsce w XVII i I poł. XVIII w.
tak więc w końcu XVII stulecia i w wieku następnym koncepcja poety jako twórcy fikcyjnego świata umocniła swą egzystencję, rozwinęła się i wysunęła na prowadzenie w systemie ówczesnej wiedzy o poecie
Poezja: twórcze naśladowanie i tworzenie fikcji
natury poetyckiego naśladowania nie zdołano jeszcze w dobie odrodzenia ani precyzyjnie opisać, ani też jednoznacznie wyjaśnić
naśladowanie w XVI w. – odwzorowywanie, odtwarzanie, reprezentowanie , „obrazowanie” pozapoetyckiego uniwersum
poeta powinien mieć udział w konstruowaniu pierwowzorów , które następnie mimietycznie reprezentuje. Pod wpływem Arystotelesa umacniała się stopniowo aprobata swobody w traktowaniu przedmiotów naśladowania i tendencja do uznawania kreacyjnej funkcji poety.
Problem kreacyjności nie było obcy teoretykom odrodzenia , twórcza aktywność poety powinna polegać na wzbogacaniu realnego świata rzeczami wymyślonymi
Nie tyle więc fantazjować miał poeta, ile raczej wymyślać nie zaistniałe jeszcze fakty, multiplikować realną rzeczywistość, ma tworzyć rzeczy możliwe i prawdopodobne
Pojęcie odtwarzania i odwzorowywania ustępowało z wolna przed kategorią stwarzania bytów quasi-realnych, świata fikcyjnego istniejącego obiektywnie, choć inaczej niż świat rzeczywisty
Biegłość poety zasadza się na idei lub prapomyśle dzieła, a nie na samym dziele
Sarbiewski w De perfecta poesi – koncepcja inwentarza możliwości , którego powstawanie wiąże on z poetycką inwencją jako władzą umysłową; triada procesu twórczego: wątek historyczny, epicki i treść poematu epickiego
Pojęcie fabuły zbieżne jest mniej więcej z pojęciem fikcji-inwencji-naśladowania tj. tworzenia poetyckich quasi-rzeczy i quasi-zdarzeń, świata niby-realnego, o własnej, odrębnej naturze. Kreowanie fikcji różni się od mimesis pojętej jako odtwarzanie rzeczywistości
Sarbiewski do sprawczych przyczyn poezji zalicza naturę, Boga i wreszcie samego poetę, wspomaganego przez umiejętność, czyli sztukę
Tworzenie fikcji ściśle zw. z językiem, fikcja utrzymuje więź z mową i jej zawdzięcza możność powstania
Rozważania nad fikcją poetycką w XVII w. rzadko kiedy dotyczą realnych modeli w umyśle artysty. Przeważnie sprowadzają fikcję do wymyślonych quasi-rzeczy, istniejących w sposób ulotny, pozapsychiczny, będących wytworami duszy poety, ale bytujących na zewnątrz niej.
Zainteresowanie procesem fikcjo twórczym w XVII w. jest b. ożywione
Koncepcje poetyckiej narracji, stanowiącej językowe stadium w twórczości poetyckiej (właściwości narracji: skuteczność, żywość, naoczność)
Teoretycy baroku i XVIII w. poświęcali dużo uwagi narracji poetyckiej, definiując ją jako opisanie czy opowiedzenie fikcji
Zagadnienie fikcji w Polsce: koncepcje polskich teoretyków zawierały treści powielone, a często i zubożone (możemy spotkać tu np. złożone problemy podziału fikcji, sposoby formowania fikcji). Przede wszystkim mamy tu jednak do czynienia z częstym ustępowaniem teorii przed systemami reguł i norm.