Niniejsza darmowa publikacja zawiera jedynie fragment
pełnej wersji całej publikacji.
Aby przeczytać ten tytuł w pełnej wersji
.
Niniejsza publikacja może być kopiowana, oraz dowolnie
rozprowadzana tylko i wyłącznie w formie dostarczonej przez
NetPress Digital Sp. z o.o., operatora
nabyć niniejszy tytuł w pełnej wersji
jakiekolwiek zmiany w zawartości publikacji bez pisemnej zgody
NetPress oraz wydawcy niniejszej publikacji. Zabrania się jej
od-sprzedaży, zgodnie z
.
Pełna wersja niniejszej publikacji jest do nabycia w sklepie
e-booksweb.pl - audiobooki, e-booki
.
Warszawa 2012
ZARYS PRAWA
PRYWATNEGO
CZĘŚĆ OGÓLNA
Andrzej Bierć
Stan prawny na 1 kwietnia 2012 r.
Wydawca
Magdalena Stojek-Siwińska
Redaktor prowadzący
Joanna Maź
Opracowanie redakcyjne
Anna Krzesz
Łamanie
Kamila Tomecka
© Copyright by
Wolters Kluwer Polska Sp. z o.o., 2012
ISBN: 978-83-264-0792-5
Wydane przez:
Wolters Kluwer Polska Sp. z o.o.
Redakcja Książek
01-231 Warszawa, ul. Płocka 5a
tel.
22 535 82 00, fax 22 535 81 35
e-mail: ksiazki@wolterskluwer.pl
www.wolterskluwer.pl
Księgarnia internetowa www.profi nfo.pl
5
SpiS treści
Wykaz skrótów ............................................................................................................................25
Wykaz podstawowej literatury ................................................................................................27
Wstęp..............................................................................................................................................29
Część pierwsza
CHARAKTERYSTYKA OGÓLNA PRAWA PRYWATNEGO..........................................31
Rozdział I
Prawo prywatne jako gałąź prawa o kooperacyjnej (niewładczej) metodzie
regulacji stosunków społecznych............................................................................................33
1.. Pojęcie....................................................................................................................................33
2.. Zakres.prawa.prywatnego.................................................................................................37
3.. Podstawowe.zasady.prawa.prywatnego.........................................................................38
3.1..Pojęcie............................................................................................................................39
3.2..Funkcje.zasad.prawa.prywatnego............................................................................40
3.3..Katalog.podstawowych.zasad.prawa.prywatnego................................................40
3.3.1.. Zasada.autonomii.woli.....................................................................................41
3.3.2.. Zasada.bezpieczeństwa.obrotu.prawnego...................................................43
3.3.3.. Zasada.równego.traktowania.podmiotów.prywatnych.............................47
3.3.4.. Zasada.słuszności..............................................................................................48
3.3.5.. Zasada.efektywności........................................................................................52
3.3.6.. Metody.usuwania.kolizji.zasad.w.prawie.prywatnym..............................53
4.. Źródła.prawa.prywatnego.................................................................................................54
4.1..Pojęcie.i.rodzaje............................................................................................................54
4.2..Wielość.ośrodków.prawotwórczych.(tzw..multicentryczność)............................54
4.3..Różnorodność.źródeł.prawa.prywatnego...............................................................55
4.4..Stanowione.źródła.prawa.prywatnego....................................................................56
4.4.1.. Konstytucja.RP.jako.źródło.prawa.prywatnego..........................................56
4.4.2.. Ratyfikowane.umowy.międzynarodowe......................................................58
4.4.3.. Prawo.Unii.Europejskiej..................................................................................59
4.4.4.. Kodeks.cywilny.jako.wiodąca.ustawa.prawa.prywatnego........................59
4.4.5.. Ustawy.prywatnoprawne.o.charakterze.kompleksowym.........................60
6
4.4.6.. Akty.wykonawcze.............................................................................................61
4.4.7.. Akty.prawa.miejscowego.................................................................................61
4.5..Funkcjonalne.źródła.prawa.prywatnego.................................................................62
4.5.1.. Zwyczaje.i.prawo.zwyczajowe.......................................................................62
4.5.2.. Klauzule.generalne.o.charakterze.słusznościowym...................................64
4.5.3.. Ogólne.warunki.umów.(wzorce.umów).......................................................66
4.5.4.. Rola.orzecznictwa.sądowego..........................................................................67
4.5.5.. Rola.nauki.prawa..............................................................................................69
5.. Zasięg.przestrzenny.norm.prawa.prywatnego.............................................................69
5.1..Związek.norm.prawa.prywatnego.z.terytorium.państwa...................................69
5.2..Prawo.prywatne.międzynarodowe,.czyli.reguły.kolizyjne.określające..
prawo.właściwe.w.prywatnoprawnych.stosunkach..
z.podmiotem.zagranicznym......................................................................................70
5.3..Prawo.prywatne.międzynarodowe.jako.podstawa.usuwania.kolizji..
norm.prawa.prywatnego.w.cyberprzestrzeni........................................................71
6.. Europejskie.dążenia.do.wspólnego.prawa.prywatnego.(ius commune
europeum privatum),.czyli.podstawowe.sposoby.harmonizacji.i.unifikacji..
prawa.prywatnego.w.ramach.Unii.Europejskiej...........................................................72
6.1..Prawo.unijne.(wspólnotowe).jako.integralny.składnik.krajowego..
prawa.prywatnego......................................................................................................73
6.2..Harmonizacja.krajowego.prawa.prywatnego.z.prawem.UE..
jako.podstawowy.sposób.ujednolicania.prawa.prywatnego...............................74
6.2.1.. Pojęcie.harmonizacji.na.tle.unifikacji.............................................................74
6.2.2.. Cel.społeczno-ekonomiczny.harmonizacji.(unifikacji)..
prawa.prywatnego............................................................................................75
6.2.3.. Instrumenty.legislacyjne.harmonizacji.(unifikacji).....................................76
6.2.4.. Podstawy.prawne.harmonizacji.(unifikacji).prawa..
prywatnego.w.UE.............................................................................................76
6.3..Harmonizacja.(unifikacja).selektywna.(sektorowa).prawa.prywatnego.
w.państwach.członkowskich.UE...............................................................................77
6.3.1.. Dyrektywa.jako.podstawowy.instrument.selektywnej.harmonizacji..
krajowego.prawa.prywatnego.z.prawem.UE..............................................77
6.3.2.. Rozporządzenie.jako.środek.unifikacji.wybranych.zagadnień..
prawa.prywatnego............................................................................................78
6.4..Stan.i.perspektywy.systemowej.unifikacji.prawa.prywatnego.w.UE................79
6.4.1.. Podstawowe.nurty.dyskusji.o.nowym.europejskim..
prawie.prywatnym...........................................................................................79
6.4.2.. Wizja.unifikacji.prawa.prywatnego.(prawa.umów)..
w.polityce.legislacyjnej.organów.UE.............................................................79
6.4.3.. Wspólne.zasady.prawa.(reguły).jako.podstawa.stopniowej.unifikacji.
(kodyfikacji).prawa.prywatnego.(prawa.umów).w.ramach.UE...............81
6.4.4.. Kodyfikacja.jako.metoda.unifikacji.prawa.prywatnego.w.Europie.........82
6.4.5.. Projekt.wspólnego.systemu.odniesienia.(Draft.Common.Frame..
of.Reference).jako.podstawa.europejskiej.strategii.unifikacji.prawa.
prywatnego.według.anglosaskich.wzorów..................................................85
7
6.4.6.. Projekt.wspólnego.systemu.odniesienia.(DCFR).a.krajowe..
kodeksy.prawa.cywilnego...............................................................................85
6.5..Tradycje.prawne.stanowiące.punkt.odniesienia.w.procesie.unifikacji..
prawa.prywatnego.w.Europie...................................................................................86
6.5.1.. Prawo.anglosaskie.(common law tradition).jako.system.odniesień.
w.procesie.unifikacjii.prawa.prywatnego.....................................................86
6.5.2.. Prawo.rzymskie.jako.pośredni.system.odniesienia.w.procesie..
unifikacji.prawa.prywatnego.w.Europie......................................................87
6.6..Prawotwórcza.rola.orzecznictwa.Trybunału.Sprawiedliwości.UE......................90
6.7..Unifikacja.drogą.przywrócenia.jedności.nauce..
prawa.prywatnego.w.Europie...................................................................................90
6.8..Unifikacja.prawa.prywatnego.przez.edukację.prawniczą...................................91
Rozdział II
Prawo podmiotowe jako podstawa konstrukcyjna prawa prywatnego..........................92
1.. Pojęcie.prawa.podmiotowego...........................................................................................92
1.1..Prawo.prywatne.jako.system.praw.podmiotowych..............................................92
1.2..Prawo.podmiotowe.według.koncepcji.umiarkowanego.(miękkiego).
pozytywizmu,.czyli.współczesne.spojrzenie.teoretyczne..
na.tradycyjną.konstrukcję.prawną...........................................................................93
1.3..Prawo.podmiotowe.w.wymiarze.techniczno-prawnym,..
czyli.funkcjonalna.wiązka.uprawnień.przysługujących.podmiotom..
prawa.prywatnego.(osobom.fizycznym.oraz.osobom.prawnym)......................96
1.3.1.. Prawo.podmiotowe.a.stosunek.prawny.......................................................97
1.3.2.. Definicja.prawa.podmiotowego.....................................................................98
1.4..Normatywne.typy.uprawnień.stanowiących.tworzywo..
praw.podmiotowych.................................................................................................100
1.4.1.. Pojęcie.uprawnienia........................................................................................100
1.4.2.. Uprawnienia.władcze.(bezpośrednie).........................................................100
1.4.3.. Roszczenia........................................................................................................101
1.4.4.. Uprawnienia.kształtujące..............................................................................102
1.4.5.. Zarzuty..............................................................................................................103
1.5..Podstawowa.klasyfikacja.praw.podmiotowych...................................................103
1.5.1.. Rodzaj.chronionego.interesu.prywatnego.jako.podstawowe..
kryterium.podziału.praw.podmiotowych..................................................103
1.5.2.. Prawa.podmiotowe.majątkowe.i.niemajątkowe.jako.klasyfikacja.
podstawowa.nawiązująca.do.rodzaju.chronionego.interesu..
prywatnego......................................................................................................104
1.5.3.. Klasyfikacja.komplementarna.praw.podmiotowych..
wobec.podziału.na.prawa.majątkowe.i.niemajątkowe.............................106
2.. Założenia.ogólne.nabycia.i.utraty.prawa.podmiotowego..........................................109
2.1..Pojęcie.i.sposoby.nabycia.prawa.podmiotowego.................................................109
2.1.1.. Nabycie.pierwotne.i.pochodne.....................................................................109
2.2..Utrata.prawa.podmiotowego...................................................................................113
3.. Wykonywanie.prawa.podmiotowego...........................................................................113
88
3.1..Pojęcie..........................................................................................................................113
3.2..Zakaz.wykonywania.praw.podmiotowych.w.sposób.sprzeczny.z.regułami.
słuszności.(normami.moralnymi),.czyli.konstrukcja.nadużycia.prawa.
podmiotowego.ograniczająca.absolutyzm.praw.podmiotowych......................115
4.. Kolizja.praw.podmiotowych...........................................................................................119
5.. Sądowa.ochrona.prywatnych.praw.podmiotowych..................................................120
Rozdział III
Prawo prywatne w procesie sądowego stosowania...........................................................122
1.. Pojęcie.sądowego.stosowania.prawa.prywatnego......................................................123
1.1..Istota.............................................................................................................................123
1.2..Podstawowe.fazy.decyzyjnego.modelu.sądowego.stosowania.prawa............125
2.. Ustalenie.stanu.faktycznego.sprawy.............................................................................126
2.1..Pojęcie.faktu................................................................................................................126
2.2..Ciężar.dowodu...........................................................................................................126
2.2.1.. Dowody.niedopuszczalne.............................................................................127
2.2.2.. Teoria.swobodnej.oceny.dowodów.............................................................128
2.3..Domniemania.faktyczne...........................................................................................128
2.4..Domniemania.prawne..............................................................................................129
2.5..Domniemanie.dobrej.wiary.....................................................................................130
2.6..Obrona.pozwanego...................................................................................................131
3.. Ustalenie.obowiązującej.normy.prawnej.potrzebnej..
dla.rozstrzygnięcia.sprawy.cywilnej..............................................................................131
3.1..Wykładnia.(interpretacja).przepisów.prawnych.(tekstu.prawnego)..
jako.proces.ustalenia.normy.prawnej.(normy.postępowania)..........................131
3.1.1.. Reguły.semantyczne.(językowe)..................................................................134
3.1.2.. Reguły.systemowe..........................................................................................135
3.1.3.. Reguły.logiki.prawniczej,.czyli.wnioskowanie.(inferowanie)..
z.norm.o.normach...........................................................................................136
3.1.4.. Reguły.funkcjonalne.i.celowościowe...........................................................137
3.2..Wykładnia.prawa.krajowego.w.związku.z.prawem.unijnym...........................138
3.2.1.. Zasada.pierwszeństwa.prawa.unijnego.wobec.prawa.krajowego..
jako.dyrektywa.systemowa...........................................................................138
3.2.2.. Udział.sądów.krajowych.w.wykładni.prawa.unijnego............................138
3.2.3.. Reguły.wykładni.przepisów.prawa.unijnego.stosowane..
przez.ETS..........................................................................................................139
3.3..Wyniki.wykładni.przepisów.prawa.prywatnego.dla.potrzeb..
rozpatrywanej.sprawy..............................................................................................140
4.. Subsumpcja.ustalonego.stanu.faktycznego.pod.właściwą.normę.prawną.
(generalną.i.abstrakcyjną),.czyli.przyporządkowanie.elementów.stanu.
faktycznego.do.ustalonych.przez.sąd.przesłanek.roszczenia.(powództwa)..
po.przeprowadzeniu.dyskursu.między.uczestnikami.procesu.sądowego.............140
4.1..Pojęcie.subsumpcji.....................................................................................................140
4.2..Orzeczenia.sądowe....................................................................................................142
4.2.1.. Rodzaje.............................................................................................................142
9
4.2.2.. Wykonanie........................................................................................................142
4.2.3.. Postępowanie.odwoławcze...........................................................................143
4.3..Dyskursywne.uzasadnienie.orzeczenia.sądowego..
jako.europejski.standard.prawny...........................................................................143
5.. Nadzór.judykacyjny.........................................................................................................144
6.. Alternatywne.wobec.postępowania.sądowego.metody.rozwiązywania.sporów.
o.prawa.podmiotowe.......................................................................................................145
Część druga
PODMIOTY PRAWA PRYWATNEGO................................................................................147
Rozdział IV
Osoby fizyczne...........................................................................................................................149
1.. Pojęcie.podmiotowości.prawnej.osoby.fizycznej........................................................149
2.. Gwarancje.realizacji.podmiotowości.prawnej.osoby.fizycznej.................................151
3.. Stan.cywilny.jako.wyraz.tożsamości.osoby.fizycznej.................................................152
3.1..Pojęcie.stanu.cywilnego............................................................................................152
3.2..Publiczne.rejestry.stanu.cywilnego........................................................................154
3.3..Kompetencje.kierownika.urzędu.stanu.cywilnego..............................................155
3.4..Stan.osobisty.człowieka............................................................................................156
3.4.1.. Nazwisko.i.imię...............................................................................................156
3.4.2.. Płeć....................................................................................................................157
3.4.3.. Wiek...................................................................................................................158
3.4.4.. Stan.zdrowia.psychicznego...........................................................................159
3.5..Stan.rodzinny.............................................................................................................159
4.. Miejsce.zamieszkania.......................................................................................................160
4.1..Funkcja.........................................................................................................................160
4.2..Pojęcie.prawne.zamieszkania..................................................................................161
4.3..Miejsce.zamieszkania.dzieci.lub.podopiecznych.................................................162
5.. Ochrona.prawna.prywatności.(dóbr.osobistych).osób.fizycznych..........................163
5.1..Przesłanki.ochrony.prywatności.(dóbr.osobistych)..
w.społeczeństwie.informacyjnym...........................................................................164
5.2..Pojęcie.prywatności.(dóbr.osobistych)...................................................................165
5.3..Podstawy.prawne......................................................................................................166
5.4..Pluralistyczna.czy.monistyczna.koncepcja.ochrony.dóbr.osobistych?.............167
5.5..Podstawowe.sfery.(typy).prywatności...................................................................169
5.6..Przesłanki.prawne.ochrony.dóbr.osobistych........................................................169
5.6.1.. Bezprawność.zachowania.naruszyciela.prawa.do.prywatności..
(osobistych.praw.podmiotowych)................................................................169
5.6.2.. Ograniczenia.prawa.do.prywatności,.czyli.typowe.okoliczności..
wyłączające.bezprawność..............................................................................171
5.7..Środki.ochrony.prawnej...........................................................................................175
5.7.1.. Rodzaje.środków.prawnych.........................................................................175
5.7.2.. Ochrona.niemajątkowa.prywatności.(dóbr.osobistych)...........................175
5.7.3.. Ochrona.majątkowa.......................................................................................178
10
5.8..Uzupełniająca.ochrona.prywatności......................................................................181
6.. Zdolność.prawna.jako.prywatnoprawny.wyraz.podmiotowości.prawnej.
człowieka............................................................................................................................182
6.1..Pojęcie..........................................................................................................................182
6.2..Urodzenie.żywe.jako.początek.zdolności.prawnej.osoby.fizycznej.................184
6.3..Czy.nasciturus.ma.zdolność.prawną?.....................................................................184
7.. Zdolność.osoby.fizycznej.do.czynności.prawnych.jako.sposób.realizacji..
zdolności.prawnej.............................................................................................................186
7.1..Zdolność.prawna.a.ogólna.zdolność.do.działań.prawnych...............................186
7.2..Pojęcie.zdolności.osoby.fizycznej.do.czynności.prawnych................................187
7.3..Zakres.zdolności.do.czynności.prawnych.osób.fizycznych...............................187
7.3.1.. Brak.zdolności.do.czynności.prawnych......................................................188
7.3.2.. Ograniczona.zdolność.do.czynności.prawnych.jako.konstrukcja.
chroniąca.interesy.małoletnich.lub.ubezwłasnowolnionych..
częściowo..........................................................................................................190
7.3.3.. Pełna.zdolność.do.czynności.prawnych......................................................193
8.. Ustanie.podmiotowości.prawnej.osoby.fizycznej.......................................................194
8.1..Śmierć.jako.kres.osoby.fizycznej.............................................................................194
8.2..Akt.zgonu.jako.dokument.śmierci.człowieka.......................................................195
8.2.1.. Sądowe.stwierdzenie.zgonu.jako.podstawa.sporządzenia..
aktu.zgonu........................................................................................................195
8.2.2.. Sądowe.uznanie.osoby.zaginionej.za.zmarłą.............................................196
Rozdział V
Osoby prawne............................................................................................................................199
1.. Podstawowe.założenia.konstrukcji.osób.prawnych..
jako.podmiotów.prawa.prywatnego.............................................................................200
1.1..Pojęcie.osoby.prawnej...............................................................................................200
1.2..Geneza.osób.prawnych.............................................................................................201
1.3..Istota.osoby.prawnej.w.ujęciu.teoretycznym.......................................................201
1.4..Funkcje.osoby.prawnej.............................................................................................202
1.5..Metoda.formalna.jako.technika.konstruowania.osób.prawnych..
w.krajowym.porządku.prawnym...........................................................................203
2.. Systemy.tworzenia.osób.prawnych...............................................................................203
2.1..Katalog.........................................................................................................................203
2.2..System.rejestracyjny..................................................................................................203
2.3..System.rejestracyjno-koncesyjny............................................................................204
2.4..System.aktów.organów.państwa............................................................................204
2.5..Osoba.prawna.w.organizacji...................................................................................205
2.6..Wpis.do.rejestru.........................................................................................................205
3.. Zdolność.prawna,.zdolność.do.czynności.prawnych.i.odpowiedzialność.osób.
prawnych.za.zobowiązania.............................................................................................206
3.1..Zdolność.prawna.......................................................................................................206
3.2..Zdolność.do.czynności.prawnych..........................................................................206
3.3..Odpowiedzialność.osoby.prawnej.za.zobowiązania...........................................207
11
3.3.1.. Odpowiedzialność.osób.prawnych.za.zobowiązania.(całym.swym.
majątkiem).z.ograniczeniem.odpowiedzialności.członków..
(wspólników).do.wysokości.wniesionych.udziałów.(wkładów)..
jako.zasada.konstrukcyjna.osób.prawnych................................................207
3.3.2.. Subsydiarna.odpowiedzialność.członków.(wspólników).osoby..
prawnej.za.jej.zobowiązania.........................................................................208
3.3.3.. Osoby.prawne.o.subsydiarnej.odpowiedzialności.członków.
(wspólników).za.zobowiązania.jako.odmiana.osoby.prawnej................209
4.. Tożsamość,.czyli.indywidualizacja.osoby.prawnej.w.obrocie...................................209
4.1..Nazwa..........................................................................................................................209
4.2..Siedziba........................................................................................................................210
5.. Ochrona.dóbr.osobistych.osób.prawnych....................................................................210
5.1..Szczególny.katalog.dóbr.osobistych.osób.prawnych...........................................210
5.2..Środki.ochrony.dóbr.osobistych.osób.prawnych.................................................212
6.. Ustrój.osoby.prawnej.......................................................................................................213
6.1..Statut.jako.regulator.organizacji.i.sposobu.działania.osób.prawnych..............213
6.2..Organy.osoby.prawnej.............................................................................................213
6.2.1.. System.organów.osoby.prawnej..................................................................213
6.2.2.. Sposób.składania.oświadczeń.woli.przez.organy.osób.prawnych.........214
6.2.3.. Zakaz.dokonywania.przez.organ.osoby.prawnej.czynności..
prawnych.„z.samym.sobą”............................................................................215
6.2.4.. Organ.rzekomy.(fałszywy).osoby.prawnej................................................215
6.2.5.. Składanie.oświadczeń.woli.przez.osoby.prawne.za.pośrednictwem.
przedstawicieli.umownych.(pełnomocników.i.prokurentów)..
lub.przedstawicieli.ustawowych.(kuratorów)............................................216
7.. Typy.osób.prawnych.........................................................................................................216
7.1..Kryteria.wyróżnienia................................................................................................216
7.2..Osoby.prawa.publicznego.i.prawa.prywatnego..................................................217
7.3..Państwowe.i.komunalne.osoby.prawne................................................................218
7.3.1.. Skarb.Państwa.jako.osoba.prawna.uosabiająca.państwo..
w.obrocie.prywatnoprawnym......................................................................218
7.3.2.. Przedsiębiorstwa.państwowe.oraz.inne.państwowe.osoby.prawne......220
7.3.3.. Terytorialno-samorządowe.osoby.prawne.................................................220
7.4..Gospodarcze.i.niegospodarcze.osoby.prawne......................................................221
7.5..Korporacje.i.fundacje................................................................................................222
7.6..Kościelne.(wyznaniowe).osoby.prawne.................................................................223
8.. Ustanie.podmiotowości.prawnej.osoby.prawnej........................................................224
Rozdział VI
Podmioty funkcjonalne, czyli osoby fizyczne i osoby prawne pełniące
szczególne funkcje w obrocie prywatnoprawnym............................................................226
1.. Pojęcie.podmiotu.funkcjonalnego..................................................................................226
2.. Przedsiębiorcy.i.konsumenci...........................................................................................227
2.1..Pojęcie.prawne.przedsiębiorcy................................................................................227
2.1.1.. Zakres.podmiotowy.pojęcia.przedsiębiorcy...............................................229
12
2.1.2.. Zakres.funkcjonalny.pojęcia.przedsiębiorcy..............................................229
2.1.3.. Kryterium.podmiotowo-funkcjonalne,.czyli.prowadzenie..
działalności.gospodarczej.(zawodowej).„we.własnym.imieniu”............231
2.1.4.. Obowiązki.przedsiębiorcy.............................................................................232
2.1.5.. Firma.jako.nazwa.identyfikująca.przedsiębiorcę......................................233
2.2..Pojęcie.prawne.konsumenta....................................................................................235
2.2.1.. Podstawowe.instrumenty.silniejszej.ochrony.prawnej.konsumenta..
jako.słabszej.strony.umowy..........................................................................237
3.. Pracodawcy.i.pracownicy................................................................................................238
3.1..Pojęcie.prawne.pracodawcy.....................................................................................239
3.2..Pojęcie.prawne.pracownika.....................................................................................240
4.. Przedstawiciele.ustawowi.i.umowni.(pełnomocnicy)................................................241
4.1..Pojęcie.przedstawicielstwa.......................................................................................242
4.2..Rodzaje.przedstawicieli............................................................................................243
4.3..Przedstawiciele.ustawowi........................................................................................243
4.3.1.. Ograniczony.krąg.przedstawicieli.ustawowych........................................243
4.4..Przedstawiciele.umowni,.czyli.pełnomocnicy......................................................246
4.4.1.. Pełnomocnik.zwykły......................................................................................246
4.4.2.. Pełnomocnik.handlowy.................................................................................252
4.4.3.. Prokurent.jako.pełnomocnik.handlowy.„przedsiębiorcy..
rejestrowego”...................................................................................................253
4.4.4.. Pełnomocnicy.procesowi...............................................................................258
Część trzecia
DOBRA PRAWNE JAKO PRZEDMIOT PRYWATNYCH
PRAW PODMIOTOWYCH.....................................................................................................259
Rozdział VII
Dobra niematerialne.................................................................................................................261
1.. Pojęcie.dobra.prawnie.chronionego..............................................................................261
2.. Podstawowe.typy.dóbr.niematerialnych......................................................................263
2.1..Dobra.osobiste............................................................................................................263
2.2..Dobra.o.charakterze.intelektualnym......................................................................265
2.2.1.. Pojęcie................................................................................................................265
2.2.2.. Podstawowe.rodzaje.dóbr.o.charakterze.intelektualnym........................266
2.2.3.. Pieniądze..........................................................................................................274
2.2.4.. Papiery.wartościowe.......................................................................................275
Rozdział VIII
Dobra o charakterze materialnym.........................................................................................277
1.. Zorganizowane.masy.majątkowe.jako.samodzielne.dobra..
w.obrocie.prawnym..........................................................................................................277
1.1..Pojęcie.prawne.majątku............................................................................................277
1.2..Przedsiębiorstwo.jako.dobro.prawne.chronione.prawem.podmiotowym.
o.charakterze.rzeczowym.........................................................................................279
13
1.3..Gospodarstwo.rolne.jako.rodzaj.przedsiębiorstwa.rolnika................................281
1.4..Forma.zbycia.przedsiębiorstwa.lub.gospodarstwa.rolnego...............................282
1.5..Solidarna.odpowiedzialność.nabywcy.ze.zbywcą.za.długi.związane.
z.przedsiębiorstwem.lub.gospodarstwem.rolnym...............................................282
2.. Pojęcie.prawne.rzeczy......................................................................................................283
3.. Klasyfikacja.rzeczy............................................................................................................284
3.1..Rzeczy.w.obrocie.(res in commercio)..
oraz.rzeczy.wyłączone.z.obrotu.(res extra commercium).......................................284
3.2..Rzeczy.istniejące.i.rzeczy.przyszłe.(emptio rei separatae)......................................285
3.3..Rzeczy.oznaczone.co.do.gatunku.(rodzajowo)..
i.co.do.tożsamości.(indywidualnie)........................................................................286
3.4..Rzeczy.ruchome.i.nieruchome................................................................................287
3.4.1.. Kryteria.prawne.podziału.............................................................................287
3.4.2.. Nieruchomości.gruntowe,.czyli.grunty......................................................287
3.4.3.. Nieruchomości.budynkowe,.czyli.budynki................................................288
3.4.4.. Części.budynków,.czyli.lokale......................................................................289
3.4.5.. Wpis.do.księgi.wieczystej.jako.podstawa.wyodrębnienia..
nieruchomości.pod.względem.prawnym...................................................289
4.. Części.składowe.rzeczy....................................................................................................289
5.. Przynależności.rzeczy......................................................................................................290
6.. Pożytki.................................................................................................................................292
7.. Dobra.materialne.o.szczególnym.charakterze,.czyli.niebędące.rzeczami.
w.rozumieniu.prawnym..................................................................................................293
7.1..Podstawowe.cechy.....................................................................................................293
7.2..Zwierzęta.w.stanie.wolnym.....................................................................................294
7.3..Kopaliny......................................................................................................................295
7.4..Wody.w.stanie.naturalnym......................................................................................296
Część czwarta
CZYNNOŚĆ PRAWNA JAKO KONTYNENTALNA KONSTRUKCJA
SŁUŻĄCA REALIZACJI AUTONOMII WOLI W RAMACH
PORZĄDKU PRAWNEGO.....................................................................................................299
Rozdział IX
Charakterystyka ogólna czynności prawnej (oświadczenia woli)
jako zdarzenia prawnego.........................................................................................................301
1.. Pojęcie.i.klasyfikacja.zdarzeń.prywatnoprawnych.....................................................301
1.1..Pojęcie..........................................................................................................................301
1.2..Klasyfikacja.zdarzeń.prywatnoprawnych.............................................................302
2.. Czynność.prawna.jako.instrument.realizacji.autonomii.prywatnej........................303
2.1..Geneza.........................................................................................................................303
2.2..Funkcje.czynności.prawnej......................................................................................303
2.3..Definicja.czynności.prawnej....................................................................................304
3.. Oświadczenie.woli.jako.fundament.czynności.prawnej............................................306
14
3.1..Pojęcie.oświadczenia.woli........................................................................................306
3.2..Milczenie.jako.oświadczenie.woli...........................................................................309
3.3..Oświadczenia.woli.w.postaci.elektronicznej........................................................310
3.4..Sposób.składania.oświadczeń.woli.........................................................................310
3.4.1.. Oznaczenie.adresata.oświadczenia.woli.jako.podstawa.podziału.
oświadczeń.woli..............................................................................................310
3.4.2.. Chwila.złożenia.oświadczenia.woli.skierowanego.do.adresata.............311
3.4.3.. Chwila.złożenia.oświadczenia.woli.drogą.elektroniczną........................312
3.4.4.. Wycofanie.(odwołanie).oświadczenia.woli.................................................313
3.4.5.. Zastępcze.oświadczenie.woli........................................................................314
4.. Ramy.prawne.swobody.kształtowania.treści.czynności.prawnych.........................314
4.1..Oświadczenie.woli.jako.podstawowy.czynnik.kształtujący.treść..
czynności.prawnej.....................................................................................................314
4.2..Natura.regulowanych.stosunków.prawnych.jako.podstawa..
zróżnicowania.zakresu.swobody.stron.w.kształtowaniu.treści..
czynności.prawnych..................................................................................................315
4.3..Ograniczenia.swobody.stron.w.kształtowaniu.treści..
czynności.prawnych..................................................................................................317
4.3.1.. Zakaz.dokonywania.czynności.prawnych.sprzecznych.z.ustawą.........317
4.3.2.. Zakaz.dokonywania.czynności.prawnych.mających.na.celu..
obejście.ustawy................................................................................................317
4.3.3.. Niedopuszczalność.dokonywania.czynności.prawnych..
sprzecznych.z.zasadami.współżycia.społecznego.....................................318
4.3.4.. Postanowienia.umowne.sprzeczne.z.właściwością.(naturą)..
stosunku.prawnego........................................................................................318
4.3.5.. Obiektywna.niemożliwość.świadczenia.jako.ograniczenie.swobody.
kształtowania.treści.umowy..........................................................................318
4.3.6.. Konsekwencje.prawne.naruszenia.zakazów.ograniczających..
swobodę.kształtowania.treści.czynności.prawnej.....................................319
4.4..Podstawowe.składniki.treści.czynności.prawnej..................................................320
4.4.1.. Tradycyjne.typy.postanowień.tworzących.treść..
czynności.prawnych.......................................................................................320
4.4.2.. Essentialia negotii,.czyli.postanowienia.obiektywnie..
(przedmiotowo).istotne..................................................................................320
4.4.3.. Accidentalia negotii,.czyli.postanowienia.subiektywnie..
(podmiotowo).istotne.o.charakterze.dodatkowym...................................321
4.4.4.. Naturalia negotii,.czyli.postanowienia.nieistotne..
(przedmiotowo.i.podmiotowo)....................................................................321
4.5..Warunek.i.termin.jako.podmiotowo.istotne.zastrzeżenia.umowne.................322
4.5.1.. Warunek.(conditio)...........................................................................................322
4.5.2.. Termin...............................................................................................................325
5.. Klasyfikacja.ogólna.czynności.prawnych.....................................................................327
5.1..Czynnosci.prawne.między.żyjącymi.(inter vivos).i.na.wypadek..
śmierci.(mortis causa)..................................................................................................327
15
5.2..Czynności.prawne.wielostronne,.dwustronne.i.jednostronne..........................328
5.3..Czynności.prawne.konsensualne.i.realne.............................................................329
5.4..Czynności.prawne.zobowiązujące,.rozporządzające..
i.o.podwójnym.skutku..............................................................................................330
5.5..Czynności.prawne.przysparzające.i.niebędące.przysporzeniem......................331
5.6..Czynności.prawne.kauzalne.(przyczynowe)..
i.abstrakcyjne.(oderwane.od.przyczyny.prawnej)...............................................332
5.7..Czynności.prawne.odpłatne.i.nieodpłatne...........................................................334
5.8..Czynności.prawne.upoważniające.i.powiernicze................................................335
Rozdział X
Forma oświadczenia woli........................................................................................................337
1.. Pojęcie.formy.oświadczenia.woli....................................................................................338
2.. Zakres.swobody.formy.oświadczenia.woli...................................................................339
2.1..Zasada.swobody.formy.............................................................................................339
2.2..Oświadczenia.woli.składane.ustnie,.czyli.bez.utrwalenia.w.dokumencie......340
2.2.1.. Oświadczenia.woli.wyraźne.........................................................................340
2.2.2.. Oświadczenia.woli.dorozumiane.................................................................341
2.2.3.. Potwierdzenie.nieformalnie.zawartej.umowy..
przez.profesjonalistów...................................................................................342
2.2.4.. Potwierdzenie.zawarcia.umowy.z.konsumentem.....................................343
2.3..Formy.szczególne.oświadczenia.woli.jako.przejaw.ograniczenia..
swobody.formy.na.rzecz.bezpieczeństwa.obrotu................................................344
2.4..Podstawowe.typy.form.szczególnych.oświadczenia.woli..................................344
3.. Szczególne.postacie.formy.pisemnej.oświadczeń.woli..............................................345
3.1..Zwykła.forma.pisemna.............................................................................................345
3.1.1.. Przesłanki.ustawowe.zachowania.zwykłej.formy.pisemnej...................345
3.1.2.. Pojęcie.prawne.dokumentu.pisemnego......................................................346
3.1.3.. Język.dokumentu............................................................................................347
3.1.4.. Pojęcie.prawne.podpisu.własnoręcznego...................................................348
3.1.5.. Formy.zastępcze.podpisu.własnoręcznego................................................349
3.2..Zwykła.forma.pisemna.przewidziana.dla.określonych.rodzajów..
czynności.prawnej.(tzw..forma.autonomiczna)....................................................351
3.3..Kwalifikowane.formy.pisemne...............................................................................351
3.3.1.. Akt.notarialny..................................................................................................351
3.3.2.. Forma.pisemna.z.urzędowo.poświadczonym.podpisem..
własnoręcznym...............................................................................................353
3.3.3.. Forma.pisemna.z.urzędowym.poświadczeniem.daty,..
czyli.dokument.z.datą.pewną.......................................................................354
3.4..Forma.pochodna.czynności.prawnych..................................................................355
4.. Elektroniczna.forma.oświadczeń.woli..
jako.alternatywa.formy.pisemnej...................................................................................356
4.1..Pojęcie..........................................................................................................................356
4.2..Odrębność.formy.elektronicznej.wobec.formy.pisemnej...................................356
16
4.3..Opatrzenie.elektronicznego.oświadczenia.woli.(danych.elektronicznych).
podpisem.elektronicznym.jako.konstytutywna.przesłanka..
dokumentu.elektronicznego....................................................................................357
4.3.1.. Pojęcie.dokumentu.elektronicznego............................................................357
4.3.2.. Pojęcie.prawne.podpisu.elektronicznego...................................................359
4.3.3.. Technika.składania.bezpiecznego.(kwalifikowanego)..
podpisu.elektronicznego.(cyfrowego).........................................................361
4.4..Zakres.zastosowania.formy.elektronicznej,.czyli.ekwiwalentność..
tej.formy.wobec.formy.pisemnej............................................................................363
4.4.1.. Forma.tekstowa.(dokumentowa).jako.odmiana.formy.pisemnej..
o.niższej.mocy.dowodowej...........................................................................363
4.4.2.. Forma.elektroniczna.jako.ekwiwalent.zwykłej.formy.pisemnej............364
4.4.3.. Forma.elektroniczna.a.autonomiczne.formy.pisemne.............................365
4.4.4.. „Znakowanie.czasem”.dokumentu.elektronicznego.(podpisu.
elektronicznego).jako.ekwiwalent.formy.pisemnej.z.datą.pewną.........366
4.4.5.. Forma.elektroniczna.a.akt.notarialny..........................................................367
5.. Skutki.prawne.niezachowania.właściwej.formy.prawnej.przewidzianej..
przez.ustawę.lub.przez.strony........................................................................................367
5.1..Podstawowe.rodzaje.formy.pisemnej.pod.kątem.skutków.prawnych..
jej.niezachowania.......................................................................................................367
5.2..Powiązanie.rodzaju.form.czynności.prawnych.z.rygorem.prawnym..
ich.niezachowania.....................................................................................................367
5.3..Skutki.niedochowania.formy.ad solemnitatem.......................................................368
5.4..Skutki.prawne.niezachowania.formy.ad eventum.................................................369
5.5..Niezachowanie.formy.ad probationem.....................................................................369
Rozdział XI
Procedury zawierania umów..................................................................................................371
1.. Ogólne.reguły.zawierania.umów...................................................................................372
2.. Modelowe.procedury.zawierania.umów......................................................................373
2.1..Charakterystyka.ogólna.procedur.zawierania.umów.........................................373
2.2..Procedura.negocjacyjna............................................................................................374
2.2.1.. Istota.prawna.negocjacji................................................................................374
2.2.2.. Zaproszenie.do.negocjacji.............................................................................374
2.2.3.. List.intencyjny.jako.porozumienie.umacniające.zaufanie..
(wiarygodność).w.procesie.negocjacji.........................................................375
2.2.4.. Obowiązek.uczciwego.(lojalnego).prowadzenia.negocjacji....................376
2.2.5.. Odpowiedzialność.za.szkodę.spowodowaną.zawinionym..
naruszeniem.obowiązku.lojalności.w.trakcie.negocjacji,..
czyli.wina.w.kontraktowaniu.(culpa in contrahendo)..................................377
2.2.6.. Ochrona.tajemnic.handlowych.w.procesie.negocjacji.............................378
2.2.7.. Złożenie.przez.strony.negocjujące.zgodnych.oświadczeń.woli.
obejmujących.istotne.elementy.umowy.jako.moment.zawarcia..
umowy.negocjowanej....................................................................................379
17
2.3..Procedura.ofertowa.zawierania.umów..................................................................380
2.3.1.. Istota.procedury.ofertowej............................................................................380
2.3.2.. Pojęcie.prawne.oferty.....................................................................................380
2.3.3.. Oferta.w.postaci.elektronicznej....................................................................383
2.3.4.. Oferta.lub.zaproszenie.do.składania.ofert,.czyli.o.„odwróceniu.ról..
na.scenie.ofertowej”........................................................................................384
2.3.5.. Związanie.oferenta.własną.ofertą................................................................385
2.3.6.. Koniec.stanu.związania.ofertą......................................................................385
2.3.7.. Odwołanie.oferty............................................................................................386
2.3.8.. Przyjęcie.oferty................................................................................................387
2.3.9.. Czas.i.miejsce.zawarcia.umowy.w.trybie.ofertowym...............................389
2.4..Procedura.przetargowa.zawierania.umów...........................................................390
2.4.1.. Przetarg.i.aukcja.jako.dwie.odmiany.procedury.przetargowej..
o.ofertowej.proweniencji...............................................................................390
2.4.2.. Ogłoszenie.przetargu.lub.aukcji...................................................................391
2.4.3.. Wadium.jako.gwarancja.prawidłowego.przebiegu..
postępowania.przetargowego.(aukcyjnego)..............................................392
2.4.4.. Składanie.ofert.................................................................................................393
2.4.5.. Moment.zawarcia.umowy.w.ramach.przetargu.pisemnego...................394
2.4.6.. Moment.zawarcia.umowy.w.ramach.aukcji..............................................395
2.4.7.. Aukcje.internetowe.........................................................................................395
2.4.8.. Unieważnienie.umowy.zawartej.w.wyniku.przetargu.lub.aukcji.........398
Rozdział XII
Podstawowe reguły interpretacji oświadczeń woli...........................................................399
1.. Pojęcie.interpretacji.oświadczeń.woli.na.tle.wykładni.przepisów.prawnych.
w.ramach.sądowego.stosowania.prawa........................................................................399
2.. Metody.interpretacji.oświadczeń.woli..........................................................................401
2.1..Obiektywizująca.metoda.interpretacji.oświadczeń.woli.jako.refleks.
socjologicznych.(obiektywnych).koncepcji.(teorii).oświadczenia.woli............401
2.2..Metoda.kombinowana.(subiektywno-obiektywna).interpretacji..
oświadczeń.woli.........................................................................................................402
2.3..Metoda.subiektywno-indywidualna......................................................................403
2.4..Metoda.obiektywno-normatywna..........................................................................404
3.. Reguły.interpretacyjne.....................................................................................................404
3.1..Klasyfikacja.................................................................................................................404
3.2..Ogólne.reguły.interpretacyjne................................................................................405
3.2.1.. Ogólne.reguły.interpretacyjne.dotyczące.oświadczeń.woli....................405
3.2.2.. Wzorzec.(test).osoby.rozsądnej....................................................................406
3.3..Ogólne.reguły.interpretacji.umów.........................................................................407
3.4..Szczegółowe.reguły.interpretacji.umów................................................................409
4.. Interpretacja.oświadczeń.woli.wyrażonych.w.dokumencie..
(najczęściej.w.umowie),.czyli.w.formie.pisemnej.......................................................410
5.. Interpretacja.elektronicznych.oświadczeń.woli..........................................................411
18
Rozdział XIII
Normatywna konstrukcja wad oświadczeń woli przy dokonywaniu czynności
prawnych (zawieraniu umów)...............................................................................................413
1.. Pojęcie.prawne.wady.oświadczenia.woli......................................................................414
2.. Ustawowy.katalog.wad.oświadczeń.woli.....................................................................416
2.1..Brak.świadomości.(swobody),.czyli.złożenie.oświadczenia.woli..
w.stanie.zaburzeń.czynności.psychicznych..........................................................416
2.2..Pozorność,.czyli.świadomy.brak.zamiaru.wywołania..
skutków.prawnych....................................................................................................418
2.3..Błąd,.czyli.obiektywna.niezgodność.między.rzeczywistością..
a.jej.odbiciem.w.świadomości.osoby.składającej.oświadczenie.woli................421
2.4..Podstęp........................................................................................................................424
2.5..Groźba,.czyli.wymuszenie.złożenia.oświadczenia.woli..
drogą.presji.psychicznej...........................................................................................426
2.6..Wyzysk,.czyli.nadużycie.okoliczności.towarzyszących.złożeniu..
oświadczenia.woli.w.celu.uzyskania.rażąco.nadmiernej.korzyści....................428
3.. Tradycyjna.konstrukcja.wad.oświadczeń.woli.a.przepisy.szczególne..
o.ochronie.konsumentów.przed.nieuczciwymi.praktykami.rynkowymi.
wprowadzającymi.w.błąd...............................................................................................429
4.. Tryb.uchylania.się.od.skutków.prawnych.wadliwych.oświadczeń.woli..
złożonych.pod.wpływem.błędu,.podstępu.lub.groźby..............................................431
5.. Kolizja.przepisów.o.wadach.oświadczenia.woli.w.zakresie.uchylania.się..
od.skutków.prawnych.wadliwego.oświadczenia.woli.z.przepisami.
o.niewykonaniu.lub.nienależytym.wykonaniu.zobowiązania..
w.zakresie.rękojmi.za.wady.fizyczne.rzeczy................................................................433
Rozdział XIV
Nieważność jako sankcja wadliwej czynności prawnej...................................................435
1.. Pojęcie.wadliwej.czynności.prawnej.............................................................................436
2.. Podstawowe.przyczyny.wadliwości..............................................................................437
3.. Istota.sankcji.wadliwych.czynności.prawnych............................................................438
4.. Sankcja.sędziowska.jako.wyraz.modelu.proceduralnego.realizującego.zasadę.
proporcjonalnej.reakcji.na.określoną.wadliwość.czynności.prawnej......................439
5.. Typologia.sankcji.wadliwych.czynności.prawnych..
o.charakterze.proceduralnym.........................................................................................442
6.. Nieważności.(tzw..bezwzględna).skutków.czynności.prawnej,..
tj..z.mocy.prawa.(ipso iure).oraz.od.momentu.dokonania.czynności..
prawnej.(ab initio).i.wobec.wszystkich.(erga omnes).....................................................442
6.1..Pojęcie..........................................................................................................................442
6.2..Częściowa.nieważność.skutków.czynności.prawnej..
jako.wyraz.proporcjonalnej.reakcji.ustawodawcy.na.naruszenia.prawa........443
6.3..Konwersja.nieważnej.czynności.prawnej.w.inną.czynność.prawną.
odpowiadającą.hipotetycznej.woli.stron.jako.ograniczenie..
zakresu.sankcji.nieważności....................................................................................445
6.4..Ograniczony.zakres.konwalidacji.nieważnej.czynności.prawnej.....................447
19
6.5..Cechy.modelowe.sankcji.nieważności...................................................................448
6.5.1.. Brak.zamierzonych.skutków.prawnych.od.momentu.dokonania..
czynności.prawnej.(ex tunc)...........................................................................448
6.5.2.. Tryb.realizacji.sankcji.nieważności.z.mocy.prawa.(ex lege)......................448
6.5.3.. Obowiązek.uwzględnienia.sankcji.nieważności.w.każdym.stadium.
sprawy.(sporu).przez.sąd.z.urzędu.(ex officio)............................................449
6.5.4.. Nieważność.czynności.prawnej.erga omnes................................................449
6.6..Przesłanki.normatywne.nieważności.skutków.prawnych..
czynności.prawnej.....................................................................................................449
6.6.1.. Sprzeczność.treści.czynności.prawnej.z.ustawą........................................449
6.6.2.. Sprzeczność.czynności.prawnej.z.normami.moralnymi..
(zasadami.współżycia.społecznego.lub.dobrymi.obyczajami)..
albo.też.z.właściwością.stosunku.prawnego..............................................450
6.6.3.. Brak.zdolności.osoby.fizycznej.do.czynności.prawnych.........................451
6.6.4.. Czynność.prawna.dokonana.pod.wpływem.niektórych.wad.
oświadczenia.woli...........................................................................................451
6.6.5.. Niezachowanie.formy.czynności.prawnej.zastrzeżonej.pod.rygorem.
nieważności.(ad solemnitatem)........................................................................452
7.. Unieważnialność.(wzruszalność).skutków.prawnych..
wadliwej.czynności.prawnej...........................................................................................452
7.1..Pojęcie..........................................................................................................................452
7.2..Podstawowe.cechy.sankcji.unieważnialności.(wzruszalności)..........................453
7.3..Czynności.prawne.wzruszalne.na.mocy.pozasądowego.oświadczenia..
woli.o.charakterze.kształtującym............................................................................453
7.4..Czynności.prawne.unieważnialne.przed.sądem.................................................454
7.5..Terminy.zawite.ograniczające.prawo.do.unieważnienia.(wzruszenia)..
wadliwej.czynności.prawnej....................................................................................454
7.6..Skutki.unieważnienia.czynności.prawnej.............................................................455
8.. Bezskuteczność.zawieszona............................................................................................455
8.1..Pojęcie..........................................................................................................................455
8.2..Podstawowe.cechy.....................................................................................................456
8.3..Zakres.zastosowania..................................................................................................457
8.4..Skutki.braku.zgody.osoby.trzeciej.na.dokonanie.czynności.prawnej..............457
9.. Bezskuteczność.względna...............................................................................................457
9.1..Pojęcie..........................................................................................................................457
9.2..Zakres.zastosowania..................................................................................................458
9.3..Sankcja.bezskuteczności.względnej.w.razie.zawarcia.tzw..umowy.
fraudacyjnej,.która.czyni.całkowicie.lub.częściowo.niemożliwe.
zadośćuczynienie.roszczeniu.osoby.trzeciej.........................................................459
9.3.1.. Cel......................................................................................................................459
9.3.2.. Przesłanki.normatywne.................................................................................459
9.3.3.. Realizacja.uprawnień.wierzyciela................................................................460
9.3.4.. Skutki.uznania.umowy.za.bezskuteczną.wobec.powoda........................460
9.4..Sankcja.bezskuteczności.względnej.w.razie.uznania.czynności.prawnej.
dłużnika.za.dokonaną.z.pokrzywdzeniem.wierzycieli.(actio pauliana).............460
20
9.4.1.. Pojęcie................................................................................................................460
9.4.2.. Przesłanki.normatywne.udzielenia.ochrony.pauliańskiej.......................461
9.4.3.. Termin.do.wniesienia.powództwa...............................................................462
9.4.4.. Skutki.orzeczenia.bezskuteczności.względnej...........................................462
Część piąta
UPŁYW CZASU JAKO ZDARZENIE PRAWNE
STABILIZUJĄCE OBRÓT PRAWNY...................................................................................465
Rozdział XV
Przedawnienie roszczeń..........................................................................................................467
1.. Charakterystyka.ogólna.przedawnienia.jako.instytucji.prawnej.............................468
1.1..Rys.ogólny...................................................................................................................468
1.2..Cele.instytucji.przedawnienia.roszczeń.................................................................469
1.3..Przedawnienie.na.tle.konstytucyjnej.zasady.ochrony..
praw.podmiotowych.................................................................................................470
1.4..Podstawowe.typy.przedawnienia...........................................................................471
2.. Istota.prawna.przedawnienia.roszczeń.........................................................................472
2.1..Rys.prawnoporównawczy........................................................................................472
2.2..Pojęcie.przedawnienia.roszczeń.w.krajowym.prawie.prywatnym..................474
2.2.1.. Istota..................................................................................................................474
2.2.2.. Zakres.swobody.stron.w.regulowaniu.przedawnienia.roszczeń...........475
2.3..Przedmiot.przedawnienia........................................................................................475
2.3.1.. Rodzaje.roszczeń.ulegających.przedawnieniu..........................................475
2.3.2.. Wyłączenia.niektórych.roszczeń.majątkowych.spod.oddziaływania.
cywilnoprawnej.instytucji.przedawnienia.................................................476
2.4..Zarzut.przedawnienia.roszczeń..............................................................................477
2.4.1.. Pojęcie................................................................................................................477
2.4.2.. Zrzeczenie.się.zarzutu.przedawnienia.roszczeń.......................................477
2.5..Skutki.przedawnienia.roszczeń...............................................................................478
2.5.1.. Charakterystyka.ogólna.................................................................................478
2.5.2.. Wpływ.przedawnienia.roszczenia.głównego.na.przedawnienie..
roszczeń.ubocznych........................................................................................479
2.6..Nadużycie.zarzutu.przedawnienia.........................................................................480
3.. Terminy.przedawnienia.roszczeń..................................................................................481
3.1..Charakterystyka.ogólna............................................................................................481
3.2..Ogólne.terminy.przedawnienia.roszczeń.............................................................481
3.2.1.. Termin.trzyletni...............................................................................................481
3.2.2.. Termin.dziesięcioletni.....................................................................................483
3.2.3.. Terminy.szczególne.........................................................................................483
4.. Konstrukcja.terminów.przedawnienia.roszczeń.z.czynów.niedozwolonych.
(deliktów)...........................................................................................................................483
4.1..Uwagi.ogólne..............................................................................................................483
4.2..Terminy.przedawnienia.deliktowych.roszczeń.odszkodowawczych.
w.wypadku.szkód.na.mieniu...................................................................................484
21
4.3..Przedawnienie.roszczeń.odszkodowawczych.w.razie.szkód.na.osobie..........485
4.4..Przedawnienie.roszczeń.odszkodowawczych.wynikających..
ze.zbrodni.lub.występku..........................................................................................486
5.. Bieg.terminów.przedawnienia.......................................................................................487
5.1..Uwagi.ogólne..............................................................................................................487
5.2..Początek.biegu.przedawnienia................................................................................487
5.2.1.. Wymagalność.roszczenia.jako.początek.biegu.przedawnienia...............487
5.2.2.. Początek.biegu.przedawnienia.roszczeń.deliktowych.............................488
5.2.3.. Początek.przedawnienia.roszczeń.stwierdzonych.orzeczeniem.sądu...488
5.3..Przerwanie.biegu.terminu.przedawnienia............................................................489
5.3.1.. Pojęcie................................................................................................................489
5.3.2.. Przerwanie.biegu.przedawnienia.przez.wierzyciela................................489
5.3.3.. Przerwanie.biegu.przedawnienia.przez.dłużnika..
(przez.uznanie.roszczenia)............................................................................490
5.4..Zawieszenie.biegu.przedawnienia.........................................................................490
5.4.1.. Charakterystyka.ogólna.................................................................................491
5.4.2.. Zawieszenie.biegu.przedawnienia.spowodowane.przyczynami..
o.charakterze.rodzinnym...............................................................................491
5.4.3.. Zawieszenie.biegu.przedawnienia.roszczeń.z.powodu.siły.wyższej....492
5.5..Wstrzymanie.zakończenia.biegu.przedawnienia.................................................492
6.. Zakończenie.biegu.przedawnienia................................................................................493
Rozdział XVI
Terminy prekluzyjne, czyli zawite........................................................................................495
1.. Pojęcie..................................................................................................................................495
2.. Przedmiot.terminów.zawitych.......................................................................................496
3.. Podstawowe.rodzaje.terminów.zawitych.....................................................................497
4.. Upływ.terminu.zawitego.a.losy.praw.powiązanych..
z.prawem.głównym..........................................................................................................498
5.. Czy.dopuszczalne.jest.łagodzenie.skutków.upływu.terminu.zawitego..
przez.stosowanie.per analogiam.przepisów.o.przerwaniu,.zawieszeniu..
lub.wstrzymaniu.zakończenia.biegu.przedawnienia?................................................498
6.. Dopuszczalność.uchylenia.skutków.upływu.terminu.zawitego..
przez.odwołanie.się.do.konstrukcji.nadużycia..
prawa.podmiotowego.(art..5.k.c.)...................................................................................499
Część szósta
PODSTAWY SYSTEMU OCHRONY INSTYTUCJONALNEJ
PRYWATNYCH PRAW PODMIOTOWYCH......................................................................501
Rozdział XVII
Ochrona własna prywatnych praw podmiotowych na tle systemu środków
instytucjonalno-prawnych......................................................................................................503
1.. Pojęcie.ochrony.prywatnych.praw.podmiotowych....................................................503
2.. Podstawowe.rodzaje.ochrony.prywatnych.praw.podmiotowych...........................504
22
3.. Ochrona.własna.praw.podmiotowych.w.granicach.obowiązującego.prawa.........505
3.1.. Pojęcie.i.rodzaje.ochrony.własnej..........................................................................505
3.2.. Samoobrona.jako.ochrona.prewencyjna.praw.podmiotowych..
przed.grożącym.niebezpieczeństwem..................................................................506
3.2.1..Pojęcie...............................................................................................................506
3.2.2..Obrona.konieczna...........................................................................................507
3.2.3..Stan.wyższej.konieczności............................................................................508
3.3.. Samopomoc.jako.ochrona.naprawcza.naruszonego..
prawa.podmiotowego..............................................................................................509
Rozdział XVIII
Ochrona pozasądowa, czyli alternatywne wobec postępowania sądowego
procedury rozwiązywania sporów prywatnoprawnych..................................................511
1.. Mediacja.jako.rozwiązywanie.sporów.drogą.negocjacji..
prowadzących.do.ugody.................................................................................................511
1.1.. Uwagi.ogólne............................................................................................................511
1.2.. Podstawy.prawne.....................................................................................................513
1.3.. Dopuszczalność.i.rodzaje.mediacji........................................................................514
1.4.. Mediator.....................................................................................................................515
1.5.. Umowa.o.mediację...................................................................................................516
1.6.. Przebieg.postępowania.mediacyjnego..................................................................517
1.7.. Odpowiedzialność.cywilna.mediatora.................................................................517
1.8.. Ugoda.zawarta.przed.mediatorem........................................................................517
2.. Sąd.arbitrażowy.(polubowny)........................................................................................518
2.1.. Istota.sądownictwa.arbitrażowego.(polubownego).na.tle.mediacji.................518
2.2.. Rodzaje.sądownictwa.arbitrażowego.(polubownego).......................................519
2.3.. Źródła.prawa.o.sądownictwie.polubownym.(arbitrażu)...................................520
2.4.. Umowa.arbitrażowa,.czyli.zapis.na.sąd.polubowny..
jako.podstawa.jurysdykcji.......................................................................................521
2.5.. Zakres.przedmiotowy.spraw.objętych.tzw..zdatnością.arbitrażową...............522
2.6.. Arbitrzy.jako.sędziowie.prywatni..........................................................................522
2.7.. Postępowanie.przed.sądem.arbitrażowym..........................................................523
2.8.. Orzeczenia.sądu.polubownego..............................................................................523
2.9.. Ugoda.przed.sądem.polubownym........................................................................524
2.10..Współdziałanie.między.sądem.polubownym.a.sądem.powszechnym...........524
2.11..Kontrola.sądu.polubownego.przez.sąd.powszechny.........................................525
2.12..Uznanie.lub.stwierdzenie.wykonalności.wyroku.sądu.polubownego..
lub.ugody.przed.nim.zawartej...............................................................................525
2.13..Skarga.o.uchylenie.wyroku.sądu.polubownego.................................................525
Rozdział XIX
Ochrona prywatnych praw podmiotowych przed sądem powszechnym....................527
1.. Charakterystyka.ogólna.ochrony.sądowej.prywatnych.praw.podmiotowych......528
1.1.. Prawo.do.sądu.powszechnego.(państwowego).jako.prawo.podmiotowe.
człowieka.(jednostki)...............................................................................................528
1.2.. Ochrona.prywatnych.praw.podmiotowych.przed.wyspecjalizowanymi.
organami.sądowymi.................................................................................................529
1.3.. Skarga.konstytucyjna...............................................................................................530
1.4.. Ochrona.prywatnych.praw.podmiotowych.w.elektronicznym..
postępowaniu.sądowym.........................................................................................531
2.. Powództwo.jako.podstawa.ochrony.prywatnych.praw.podmiotowych.
w.postępowaniu.przed.sądem.powszechnym.(państwowym)................................533
3.. Sprawiedliwość.proceduralna.jako.podstawowa.idea.współczesnej..
procedury.sądowej...........................................................................................................535
3.1.. Pojęcie.........................................................................................................................535
3.2.. Jurysdykcja.ogólna...................................................................................................535
3.3.. Jurysdykcja.inherentna.sądu..................................................................................536
3.4.. Nadużycie.praw.procesowych.(procedury.sądowej).........................................537
3.5.. Dyskursywne.(argumentacyjne).ustalenie.stanu.faktycznego.
i.normy.prawnej.(konkretnej.i.indywidualnej)...................................................538
3.5.1.. Dyskurs.sądowy..............................................................................................538
Rozdział XX
Ochrona prywatnych praw podmiotowych w postępowaniu przed organami
międzynarodowymi..................................................................................................................539
1.. Subsydiarność.ochrony.prywatnych.praw.podmiotowych..
przed.organami.międzynarodowymi.wobec.ochrony.krajowej...............................539
2.. Skarga.indywidualna.do.Komitetu.Praw.Człowieka.w.Genewie.............................540
3.. Skarga.indywidualna.do.Europejskiego.Trybunału.Praw.Człowieka..
w.Strasburgu......................................................................................................................541
4.. Skarga.do.Trybunału.Sprawiedliwości.UE.w.Luksemburgu..
(Sądu.Pierwszej.Instancji)................................................................................................543
4.1.. Zakres.możliwości.powoływania.się.przez.podmioty.prywatne..
na.prawo.unijne.(wspólnotowe).w.ramach.postępowania..
przed.sądem.krajowym...........................................................................................543
4.2.. Dopuszczalność.wnoszenia.skarg.indywidualnych.przez.podmioty..
prywatne.do.ETS.(Sądu.Pierwszej.Instancji).......................................................544
25
Wykaz skrótóW
akty prawne
CFR
–. Common.Frame.of.Reference,.Wspólny.System.Odniesienia
DCFR
– Draft.Common.Frame.of.Reference,.Projekt.Wspólnego.Systemu.Od-
niesienia..Zasady,.definicje.i.modele.europejskiego.prawa.prywatne-
go,.www.law-net.eu
k.c..
–. ustawa.z.dnia.23.kwietnia.1964.r..–.Kodeks.cywilny.(Dz..U..Nr.16,.
poz..93.z.późn..zm.)
k.p.
– ustawa.z.dnia.26.czerwca.1974.r..–.Kodeks.pracy.(tekst.jedn.:.Dz..U..
z.1998.r..Nr.21,.poz..94.z.późn..zm.)
k.p.c..
–. ustawa.z.dnia.17.listopada.1964.r..–.Kodeks.postępowania.cywilnego.
(Dz..U..Nr.43,.poz..296.z.późn..zm.)
k.p.k..
–. ustawa.z.dnia.6.czerwca.1997.r..–.Kodeks.postępowania.karnego.
(Dz..U..Nr.89,.poz..555.z.późn..zm.)
k.r.o.
– ustawa. z. dnia. 25. lutego. 1964. r.. –. Kodeks. rodzinny. i. opiekuńczy.
(Dz..U..Nr.9,.poz..59.z.późn..zm.)
k.s.h.
– ustawa. z. dnia. 15. września. 2000. r.. –. Kodeks. spółek. handlowych.
(Dz..U..Nr.94,.poz..1037.z.późn..zm.)
Konstytucja RP – Konstytucja.Rzeczypospolitej.Polskiej.z.2.kwietnia.1997.r..(Dz..U..
Nr.78,.poz..483.z.późn..zm.)
p.a.s.c.
– ustawa.z.dnia.29.września.1986.r..–.Prawo.o.aktach.stanu.cywilnego.
(tekst.jedn.:.Dz..U..z.2011.r..Nr.212,.poz..1264)
p.w.p..
–. ustawa.z.dnia.30.czerwca.2000.r..–.Prawo.własności.przemysłowej.
(tekst.jedn.:.Dz..U..z.2003.r..Nr.119,.poz..1117.z.późn..zm.)
PECL
– Principles. of. European. Contract. Law,. Zasady. Europejskiego. Prawa.
Umów,.www.frontpage.cbs.dk/law/commision.on.european.contract.law
PEECL.
–. Principles.of.the.Existing.EC.Contract.Law,.Zasady.Obowiązującego.
Prawa.Umów
TEWG.
–. Traktat.ustanawiający.Europejską.Wspólnotę.Gospodarczą.(Dz..Urz..
WE.C.191.z.29.07.1992,.s..5)
TFUE
– Traktat. o. funkcjonowaniu. Unii. Europejskiej. (Dz.. Urz.. UE. C. 83.
z.30.03.2010,.s..51)
TUE
– Traktat.o.Unii.Europejskiej.(Dz..Urz..UE.C.83.z.30.03.2010,.s..13)
TWE
– Traktat.ustanawiający.Wspólnotę.Europejską.(Dz..Urz..WE.C.340.
z.10.11.1997,.s..145)
u.k.w.h.
– ustawa.z.dnia.6.lipca.1982.r..o.księgach.wieczystych.i.hipotece.(tekst.
jedn.:.Dz..U..z.2001.r..Nr.124,.poz..1361.z.późn..zm.)
u.p.e..
–. ustawa.z.dnia.18.września.2001.r..o.podpisie.elektronicznym.(Dz..U..
Nr.130,.poz..1450.z.późn..zm.)
u.z.n.k..
–. ustawa.z.dnia.16.kwietnia.1993.r..o.zwalczaniu.nieuczciwej.konku-
rencji.(tekst.jedn.:.Dz..U..z.2003.r..Nr.153,.poz..1503.z.późn..zm.)
czasopisma i publikatory
Dz. U.
– Dziennik.Ustaw
Dz. Urz. WE/UE –. Dziennik.Urzędy.Wspólnoty.Europejskiej/Unii.Europejskiej
KPP
– Kwartalnik.Prawa.Prywatnego
NP
– Nowe.Prawo
OSN
– Orzecznictwo.Sądu.Najwyższego
OSP.
–. Orzecznictwo. Sądów. Polskich. [Orzecznictwo. Sądów. Polskich..
(1921–1939),.Orzecznictwo.Sądów.Polskich.i.Komisji.Arbitrażowych.
(1957–1989),.Orzecznictwo.Sądów.Polskich.(od.1990)]
OTK.
–. Orzecznictwo.Trybunału.Konstytucyjnego
PiP.
–. Państwo.i.Prawo
PL.
–. Przegląd.Legislacyjny
PP
– Przegląd.Podatkowy
PPH.
–. Przegląd.Prawa.Handlowego
PS.
–. Przegląd.Sądowy
RPEiS.
–. Ruch.Prawniczy,.Ekonomiczny.i.Socjologiczny
SC.
–. Studia.Cywilistyczne
SP.
–. Studia.Prawnicze
SPP.
–. Studia.Prawa.Prywatnego
TPP
.–. Transformacje.Prawa.Prywatnego
Organy orzekające
ETPC
– Europejski.Trybunał.Praw.Człowieka
ETS
– Europejski.Trybunał.Sprawiedliwości.(obecnie.TS.UE)
NSA.
–. Naczelny.Sąd.Administracyjny
SA.
–. Sąd.Apelacyjny
SN.
–. Sąd.Najwyższy
SPI.
–. Sąd.Pierwszej.Instancji
TS UE.
–. Trybunał.Sprawiedliwości.Unii.Europejskiej.(dawniej.ETS)
UNIDROIT.
–. International.Institut.for.Unification.of.Private.Law,.Międzynarodowy.
Instytut.Unifikacji.Prawa.Prywatnego,.www.unidroit.org/english/prin-
ciples/contracts/principles2004/translations/blackletter2004-polish.pdf
Wykaz podstaWoWej literatury
Systemy
Safjan.M..(red.),.System Prawa Prywatnego..Prawo cywilne – część ogólna,.t..1,.Warszawa.2007
Radwański.Z..(red.),.System Prawa Prywatnego. Prawo cywilne – część ogólna,.t..2,.Warsza-
wa.2002,.oraz.Suplement,.Warszawa.2004
podręczniki
Brzozowski.A.,.Kocot.W.J.,.Skowrońska-Bocian.E.,.Prawo cywilne – część ogólna,.Warszawa.2010
Doliwa.A.,.Prawo cywilne – część ogólna,.Warszawa.2004
Ernst.U.,.Rachwał.A.,.Zoll.F.,.Prawo cywilne. Część ogólna,.Warszawa.2011
Grzybowski.S.,.Prawo cywilne. Zarys części ogólnej,.Warszawa.1985
Łętowska.E.,.Podstawy prawa cywilnego,.Warszawa.1994
Kawałko.A.,.Witczak.H.,.Prawo cywilne – część ogólna,.Warszawa.2006
Radwański.Z.,.Prawo cywilne – część ogólna,.Warszawa.2009
Wolter.A.,.Ignatowicz.J.,.Stefaniuk.K.,.Prawo cywilne – zarys części ogólnej,.Warszawa.2001
Ziemianin.B.,.Prawo cywilne. Część ogólna,.Poznań.1999
Komentarze
Dmowski.S.,.Rudnicki.S.,.Komentarz do kodeksu cywilnego. Księga pierwsza. Część ogólna,.
Warszawa.2006
Gniewek.E..(red.),.Kodeks cywilny. Komentarz,.Warszawa.2006
Pietrzykowski.K..(red.),.Kodeks cywilny. Komentarz,.t..1,.Warszawa.2005
Pyziak-Szafnicka.M..(red.),.Kodeks cywilny. Część ogólna. Komentarz,.Warszawa.2009
29
Wstęp
Podręcznik.ten.został.napisany.z.myślą.o.studentach.uczelni.prawniczych,.a.także.
aplikantach,.którzy.w.czasach.globalnej.transformacji.prawa.prywatnego.w.stronę.po-
wszechnych.zasad.(reguł),.a.zwłaszcza.europejskiej.unifikacji,.wywołanej.jednoczeniem.
się.państw.europejskich.w.ponadnarodową.UE,.muszą.nabyć.niezbędną.wiedzę.jako.
podstawę.praktycznego.(duskursywnego).stosowania.prawa.prywatnego.w.zgodzie.
z.międzynarodowymi.standardami.ochrony.prywatnych.praw.podmiotowych,.w.tym.ze.
standardami.europejskimi.(acquis communautaire).oraz.z.postanowieniami.Konstytucji.RP..
Wielość.ośrodków.prawotwórczych.(tzw..multicentryczność).podwyższa.sporność.prawa,.
zwiększając.zarazem.wymagania.wobec.interpretatora.jako.„odkrywcy”.(identyfikatora).
normy.prawnej,.koniecznej.do.rozstrzygnięcia.danej.sprawy.(sporu).
Podręcznik.nie.ogranicza.się.do.ukazania.stanu.prawnegoj.zawartego.w.obowiązu-
jących.aktach.normatywnych,.lecz.stara.się.przybliżyć.kierunek.transformacji.krajowego.
prawa.prywatnego.pod.wpływem.prawa.europejskiego.(unijnego),.które.łącząc.tradycję.
prawa.anglosaskiego.(common law).z.tradycją.prawa.kontynentalnego.o.rzymskich.ko-
rzeniach.(ius civile),.wspiera.zarazem.proces.kształtowania.się.w.czasach.współczesnych.
wspólnego.europejskiego.prawa.prywatnego.o.mieszanym.charakterze.(mixed jurisdiction),.
którego.symbolem.są.wspólne.(europejskie).zasady.(reguły).
Transformacja.krajowego.prawa.prywatnego.pod.wpływem.prawa.europejskiego.
nie.zmienia.wprawdzie.głównego.celu.tegoż.prawa,.którym.jest.ochrona.prywatnych.
interesów,.lecz.powoduje.daleko.idące.przewartościowania.w.sferze.kontynentalnej.(po-
zytywistycznej).myśli.prawniczej.oraz.konstrukcji.prawnych.służących.ochronie.interesów.
jednostkowych..Przewartościowania,.które.w.erze.globalizacyjnej.dokonują.się.pod.silnym.
wpływem.instytucji.o.anglosaskiej.proweniencji,.wprowadzają.do.kontynentalnego.pra-
wa.prywatnego.niezbędny.pragmatyzm,.którego.wyrazem.jest.zyskująca.na.znaczeniu.
klauzula.generalna.rozsądku,.a.także.tzw..ekonomiczna.analiza.prawa.(law and economics),.
akcentująca.efektywność.ekonomiczną.regulacji.prawnych.
Prezentacja.podlegającego.ewolucji.(od.formalizmu.do.pragmatyzmu).krajowego.
prawa.prywatnego.jest.łączona.ze.stałym.przywoływaniem.dorobku.doktryny.i.judyka-
tury,.gdyż.bez.zaznajomienia.się.ze.stanem.tychże.nie.można.uzyskać.pełnego.obrazu.
współczesnego.prawa.prywatnego,.które.jest.kształtowane.nie.tylko.przez.ustawodawcę..
W.ślad.za.tradycją.anglosaską.również.w.Europie.kontynentalnej.zyskuje.na.znaczeniu.
prawo.sędziowskie,.jako.wyraz.roztropnego.prawotwórstwa,.które.jest.bardziej.wrażliwe.
na.społeczne.wartości.
Duch.spotkania.ekspansywnej.współczesności.z.europejską.tradycją.prawną.to-
warzyszy.stale.rozważaniom.zawartym.w.tym.podręczniku,.który.jest.pokłosiem.wy-
kładów.i.seminariów.prowadzonych.przez.autora..Podręcznik.zawiera,.co.do.zasady,.
materię.objętą.częścią.ogólną.kodeksu.cywilnego,.lecz.z.uwzględnieniem.perspektywy.
europejskiej,.stanowiąc.wprowadzenie.do.prawa.prywatnego.w.czasach.przemian..Osią
rozważań jest prywatne prawo podmiotowe jako uniwersalna konstrukcja prawna,
która wyraża i chroni prywatne interesy w harmonii z interesem społecznym, łącząc
w sobie elementy materialne z formalnymi.
Nazwa.„prawo.prywatne”.zawarta.w.tytule.podręcznika.lepiej.współcześnie.od-
daje.istotę.tej.gałęzi.prawa.niż.określenie.„prawo.cywilne”,.które.–.jako.nazwa.używana.
w.języku.prawnym.dziś.już.tylko.siłą.kontynentalnej.tradycji.–.akcentuje.pod.względem.
merytorycznym.raczej.elementy.właściwe.prawu.publicznemu.(ius civis.–.prawo.obywateli).
niż.prawu.prywatnemu,.które.jest.domeną.podmiotów.prywatnych.bez.względu.na.ich.
obywatelstwo..Posługiwaniu.się.określeniem.„prawo.prywatne”.nie.stoi.na.przeszkodzie,.
że.niektóre.źródła.tego.prawa.używają.tradycyjnego.nazewnictwa.(np..kodeks.cywilny,.
kodeks.postępowania.cywilnego),.gdyż.nie.są.to.źródła.wyłączne.prawa.prywatnego.
W.tym.miejscu.niech.wolno.mi.będzie.podziękować.za.inspirację.moim.słuchaczom.
i.współpracownikom..Słowa.wdzięczności.kieruję.w.szczególności.pod.adresem.asystentek.
z.Zakładu.Europejskiego.i.Polskiego.Prawa.Prywatnego.Instytutu.Nauk.Prawnych.PAN:.
pani.mgr.Joanny.Muchy-Kujawy.i.pani.mgr.Małgorzaty.Rybiałek,.które.zadbały.o.stronę.
redakcyjną.tego.podręcznika.
Warszawa, grudzień 2011
Autor
Część pierwsza
cHArAKterYStYKA OGÓLNA prAWA prYWAtNeGO
część pierWSzA
problemy podstaWoWe
33
Rozdział I
prAWO prYWAtNe jAKO GAłąź prAWA
O KOOperAcYjNej (NieWłAdczej) metOdzie reGuLAcji
StOSuNKÓW SpOłeczNYcH
Literatura:.Z..Brodecki,.A.N..Nawrot, Świątynia w cyberkulturze – technologie cyfrowe i pra-
wo w społeczeństwie wiedzy,.Gdańsk.2007;.R..Dworkin,.Justice for Hedgehogs,.Cambridge.2011;.
tenże,.Imperium prawa,.Warszawa.2006;.tenże,.Biorąc prawa poważnie,.Warszawa.1998;.L..Fuller,.
Moralność prawa,.Warszawa.1978;.J..Habermas,.Faktyczność i obowiązywanie. Teoria dyskursu
wobec zagadnień prawa i demokratycznego państwa prawnego,.Warszawa.2005;.H.L.A..Hart,.Pojęcie
prawa,.Warszawa.1998;.I.C..Kamiński,.Słuszność i prawo. Szkic prawnoporównawczy,.Kraków.
2003;.S.J..Karolak,.Sprawiedliwość. Sens prawa. Eseje,.Kraków.2005;.J.M..Kelly,.Historia zachodniej
teorii prawa,.Kraków.2006;.J..Leszczyński,.Prawo a sfera prywatna i sfera publiczna.(w:).H..Rot.
(red.),.Prawo i prawoznawstwo wobec zmian społecznych,.Wrocław.1990;.E..Łętowska,.Podstawy
prawa cywilnego,.Warszawa.1990;.A..Kozak.Postnowoczesne koncepcje prawa (w:).Zagadnienia
teorii i filozofii prawa. Ponowoczesność,.Wrocław.2007;.J..Nowacki, Prawo publiczne – prawo
prywatne,.Katowice.1992;.G..Radbruch, Filozofia prawa,.Warszawa.2009;.T..Pietrzykowski,.
Wyzwania moralne. Etyczne problemy prawa,.Katowice.2010;.Z..Radwański,.Pojęcie prawa cywil-
nego w świetle kodeksu cywilnego (uwagi de lege lata i de lege ferenda).(w:).Polskie prawo prywatne
w dobie przemian. Księga jubileuszowa dedykowana prof. Jerzemu Młynarczykowi,.Gdańsk.2005;.
tenże,.Założenia dalszych prac kodyfikacyjnych na obszarze prawa cywilnego,.PiP.2004,.z..3;.H..Rot,.
Problem dychotomii prawa publicznego i prywatnego,.Przegląd.Prawa.i.Administracji.1976,.nr.7;.
J..Raz,.Autorytet prawa. Eseje o prawie i moralności,.Warszawa.2000;.M..Safjan,.Pojęcie i syste-
matyka prawa prywatnego.(w:).M..Safjan.(red.),.System Prawa Prywatnego,.t..I, Prawo cywilne
– część ogólna,.Warszawa.2007;.A..Stelmachowski, Zarys teorii prawa cywilnego,.Warszawa.1998;.
M..Weber,.Gospodarka i społeczeństwo,.Warszawa.2002;.S..Włodyka,.Problem struktury prawa,.PiP.
1995,.z..4;.Z..Ziembiński,.Szkice z metodologii szczegółowych nauk prawnych,.Warszawa–Poznań.
1983;.J..Zajadło.(red.),.Fascynujące ścieżki filozofii prawa,.Warszawa.2007.
1. pojęcie
Prawo prywatne,.określane.siłą.kontynentalnej.tradycji.prawnej.–.sięgającej.czasów.
imperium.rzymskiego.–.mianem.prawa.cywilnego.(ius proprium civium Romanorum).jest.
–.w.ujęciu.słabnącego.współcześnie.pozytywizmu.prawniczego.–.komplementarną.wobec.
34
prawa.publicznego.(obywatel.–.organ.publiczny).gałęzią krajowego systemu prawnego.
o.własnej.logice.wewnętrznej,.która.nie.ogranicza.się.dziś.do.zamkniętego.świata.norm.
prawnych.(racjonalności.formalnej),.lecz.otwiera.się.coraz.szerzej.na.uniwersalne.wartości.
świata.zachodniego.(racjonalność.aksjologiczną),.wśród.których.dominuje globalna już
idea praw człowieka,.oddziałująca.na.pojmowanie.prywatnych.praw.podmiotowych.
Tendencje doktrynalne: podział.na.prawo.prywatne.i.prawo.publiczne,.który.sięga.czasów.
rzymskich.(Digesta,.Ulpian).i.akcentuje.odrębność.ochrony.interesów.jednostkowych.(osób.prywat-
nych),.powiązanych.ściśle.z.rynkiem,.oraz.interesu.społeczeństwa.(interesu.publicznego),.związanego.
z.kulturą,.podlega.w.czasach.współczesnych.„erozji”,.gdyż.procesy.europeizacji.(globalizacji).osłabiają.
pozytywistyczną.teorię.centralnego.(hierarchicznego).systemu.prawnego,.zorganizowanego.w.gałę-
zie.prawa,.na.rzecz.modelu.multicentrycznego,.składającego.się.z.wielości.mikrosystemów.(prawo.
unijne,.prawo.traktatowe,.prawo.handlu.elektronicznego).
Od.czasów.najdawniejszych.ogólną.ideą.prawa.prywatnego,.będącego.immanent-
nym.składnikiem.europejskiej.kultury.prawnej,.jest.kształtowanie.dobrostanu.społecznego.
w.harmonii.z.wartościami.moralnymi.społeczeństwa,.a.w.szczególności.urzeczywistnianie.
sprawiedliwego (uczciwego) ładu.w.racjonalnym.społeczeństwie.rynkowym,.którego.
podmioty.dokonują.wymiany.dóbr.i.usług,.kierując.się.własnym.interesem..Sprawiedliwość.
(słuszność).jako.tradycyjny.fundament.prawa.prywatnego.(ius ars boni et aequi).ucieleśnia.
zestaw.odwiecznych ludzkich wartości.(równość,.wolność,.efektywność,.bezpieczeństwo),.
których.treść.i.wzajemny.związek.ustala sędzia w procesie stosowania.(interpretacji).
prawa.prywatnego.
Tendencje doktrynalne:.słuszność.(prawość,.uczciwość),.jako.wartość.pierwotna.względem.
prawa,.akcentowana.już.w.czasach.rzymskich.przez.Ulpiana.(D.1.1.10,1),.który.wskazywał,.że.naka-
zami.prawa.jest.żyć.uczciwie.(honeste vivere),.nie.czynić.drugiemu.szkody.(alterum non laedere).oraz.
oddać.każdemu.to,.co.jest.jego.(suum quique tribuere),.jest.aprobowana.współcześnie.nie.tylko.przez.
zwolenników.tzw..nowego.naturalizmu.jak.R..Dworkin.czy.J..Finnis,.lecz.także.przez.stronników.
tzw..miękkiego.(inkluzyjnego).pozytywizmu.jak.J..Raz.czy.N..McCornick,.którzy.przyjmują,.że.ra-
cjonalne.prawo.powinno.mieć.etyczne.podstawy.
Prawo.prywatne”.jako.tradycyjna.gałąź.prawa,.stanowiąca.kulturową.tarczę.ochronną.
wobec.drapieżnej.natury.homo economicus,.zawiera.zespół norm prawnych (zasad i reguł),.
służących.kształtowaniu.w.praktyce.sprawiedliwego.(słusznego).ładu.w.racjonalnym.spo-
łeczeństwie.rynkowym.(dobrostanu.społecznego).drogą.ochrony prywatnych interesów.
(korzyści),.w.harmonii.z.interesem.społecznym.(normami.moralnymi),.gdyż.tylko.prawo.
mające.etyczne.podstawy.może.być.efektywne.(skuteczne)..Normy.prawa.prywatnego.
chronią.uczciwe.„reguły.gry”.interesów.prywatnych,.wskazując.w.szczególności,.jak.
rozstrzygać.konflikty.interesów.w.zgodzie.z.zasadami.(wartościami),.a.więc.dążyć.do.
efektywności.ekonomicznej,.nie.krzywdząc.innych,.zwłaszcza.słabszych.
Tendencje doktrynalne:.przez.„interesy.prywatne”.ściśle.powiązane.z.rynkiem,.które.są.moto-
rem.nawiązywania.relacji.prawnych.między.autonomicznymi.podmiotami.(osobami.fizycznymi.oraz.
osobami.prawnymi),.rozumie.się.na.ogół.subiektywnie.odczuwalne.potrzeby.określonego.zachowa-
nia.(działania.lub.zaniechania),.wywołane.chęcią.osiągnięcia.jakiejś.korzyści.(zysku)..Przedmiotem.
interesu.jest.dobro.(materialne.lub.niematerialne).służące.zaspokajaniu.potrzeb.własnych.jednostki..
Podstawową.grupą.interesów.są.interesy.majątkowe.rozumiane.jako.korzyści.materialne,.lecz.stale.
rozszerza.się.sfera.interesów.niemajątkowych.(tzw..interesów.idealnych),.które.są.chronione.praw-
35
nie.jako.dobra.osobiste.(np..cześć,.wizerunek).czy.dobra.niematerialne.(np..utwory.literackie.lub.
naukowe,.wynalazki),.aczkolwiek.pozostają.one.w.określonym.związku.z.interesami.majątkowymi.
(np..komercjalizacja.dóbr.osobistych,.honorarium.jako.składnik.praw.autorskich).
Ochrona.prywatnych.interesów.(praw.podmiotowych).w.harmonii.z.interesem.spo-
łecznym,.jako.szczególny.cel.prawa.prywatnego,.dokonuje.się.przy.użyciu.nie.mniej.szcze-
gólnej.metody regulacji.stosunków.społecznych,.nazywanej.kooperacyjną.(niewładczą).lub.
cywilnoprawną,.która.zakłada.wzajemną.autonomiczność.i.równorzędność.podmiotów.
Tendencje doktrynalne:.prawo.prywatne.jako.gałąź.prawa.jest.powszechnie.utożsamiane.ze.
szczególną.metodą.regulacji.stosunków.społecznych..Prywatnoprawna.(cywilnoprawna).metoda.
regulacyjna,.nazywana.metodą.kooperacyjną.lub.niewładczą,.otwiera.pole.do.samoregulacji.(aspekt.
pozytywny),.zakładając.zarazem.brak.władczego.podporządkowania.jednego.podmiotu.drugiemu,.
a.ściślej.–.brak.kompetencji.organu.publicznego.do.ingerowania.w.sferę.prawną.podmiotu.prywatnego.
(aspekt.negatywny)..Odróżnia.to.tę.metodę.od.metody.publicznoprawnej.(administracyjnoprawnej),.
nazywanej.też.metodą.koordynacyjną,.która.opiera.się.na.władztwie.i.podporządkowaniu,.oraz.od.
metody.karnistycznej,.posługującej.się.karą.jako.środkiem.oddziaływania.
Prawo.prywatne,.skonstruowane.wokół.idei.autonomii.prywatnej.i.równorzędności.
podmiotów,.jest.preferowanym.sposobem.regulowania.relacji.między.ludźmi.w.społeczeń-
stwach demokratycznych o gospodarce rynkowej,.bez.względu.na.zakres.tej.gospodarki.
(społeczna.czy.liberalna),.gdyż.odzwierciedla.w.sferze.prawnej.naturalne.wartości,.które.
są.przesłankami.aktywności.człowieka.na.polu.społecznym.i.gospodarczym.
Tendencje europejskie:.Europa.kontynentalna.rozwija.model.społecznej.gospodarki.rynkowej,.
który.znajduje.wyraz.w.Traktacie.o.funkcjonowaniu.UE.oraz.w.konstytucjach.państw.europejskich,.
w.tym.w.Konstytucji.RP,.która.statuując.model.społecznej.gospodarki.rynkowej,.oddziałuje.tym.samym.
na.funkcje.prawa.prywatnego,.a.zwłaszcza.na.ocenę.wykonywania.prywatnych.praw.podmiotowych.
przez.pryzmat.interesu.społecznego.
Normy.prawa.prywatnego,.udzielając.–.w.harmonii.z.interesem.społecznym.–.ochro-
ny.prawnej.społecznie.aprobowanym.interesom.osób.fizycznych.i.prawnych.(dobrom,.
wartościom),.przesądzają.o.uznaniu.tych.interesów.za.prywatne prawa podmiotowe,.
które.w.kontynentalnej.tradycji.prawnej.stanowią.podstawową.konstrukcję.ochronną,.
uosabiającą.zespół.(wiązkę).uprawnień.podlegających.ochronie.sądowej.w.razie.ich.za-
grożenia.lub.naruszenia.
Tendencje doktrynalne:.w.Europie.kontynentalnej.prawo.prywatne.jako.zespół.norm.było.od.
dawna.ujmowane.jako.system.praw.podmiotowych,.determinując.konstrukcje.kodeksów.cywilnych.
według.typów.tych.praw:.prawa.rzeczowe,.prawa.zobowiązaniowe,.prawa.spadkowe.
Współczesne prawo.prywatne,.posługujące.się.kooperacyjną (niewładczą) metodą
regulacji.ładu.społecznego.(gospodarczego),.jest.coraz.częściej.postrzegane.przez.doktrynę.
europejską.jako.swoista samoregulacja wolnego społeczeństwa rynkowego,.pełniąca.
funkcję.sterowania.postępowaniem.ludzi.w.sposób.mniej.imperatywny.(władczy).niż.
prawo.publiczne,.gdyż.zezwala.na.„stanowienie.prawa”.przez.same.podmioty,.unikając.
przy.tym.nadmiernych.zakazów.lub.nakazów.
Przykłady:.jako.przejaw.samoregulacji.wskazuje.się.możliwość.kształtowania.przez.same.
podmioty.prywatne.–.choć.pod.kontrolą.organów.państwowych.–.niektórych.reguł.postępowania,.
36
jak:.ogólne.warunki.umów,.statuty.osób.prawnych,.układy.zbiorowe.pracy,.porozumienia,.prawo.
modelowe.(soft law).
Esencją.prawa.prywatnego,.które.określa.ramy.obrotu.gospodarczego.(wymiany.
dóbr.i.usług),.jest.kooperacja,.której.efektem.jest.porozumienie (konsensus).w.postaci.
umowy.jako.podstawowej.czynności.prawnej.organizującej.ten.obrót.prawny.
Tendencje historyczne:.umowa.to.czynność.prawna.wyrosła.na.podłożu.prawa.rzymskiego.
oraz.etyki.judeochrześcijańskiej,.absorbująca.takie.wartości.jak.wierność.danemu.słowu.i.odpowie-
dzialność.za.złamanie.przyrzeczenia.
Treść.umów,.na.ogół.o.charakterze.wzajemnym,.kształtują.strony.swobodnie.w.grani-
cach.prawa,.lecz.od.momentu.zawarcia.(osiągnięcia.konsensusu).umowy.stają.się.prawem.
dla.stron.(pacta sunt servanda),.którego.naruszenie.–.przez.niewykonanie.lub.nienależyte.
wykonanie.umowy.–.rodzi.sankcje.prawne.zwłaszcza.w.postaci.obowiązku.naprawienia.
spowodowanej.w.ten.sposób.szkody.nie.tylko.majątkowej,.lecz.także.niemajątkowej.
Podstawa prawna:.formalnym.wyrazem.autonomii.woli.jest.zasada.swobody.umów.(art..353
1
.k.c.).
jako.podstawa.samodzielnego.określania.przez.podmioty.prywatne.swojej.sytuacji.w.obrocie,.a.także.
dyspozytywny.na.ogół.charakter.przepisów.prawa.zobowiązań,.zawierających.wyłącznie.pożądany.
wzorzec.postępowania,.od.którego.strony.mogą.odstąpić.i.ułożyć.relację.prawną.według.własnej.woli.
Prawo.prywatne.ukierunkowuje.zarazem.aktywność.ludzi,.określając.dopuszczal-
ne granice samoregulacji,.zgodnie.z.regułą,.że.wolność.jednostki.kończy.się.tam,.gdzie.
zaczyna.się.wolność.innej.jednostki.lub.zbiorowości.
Podstawy prawne:.normy.prawa.prywatnego.określają.granice.swobody.umów,.nakazując.
respektowanie.norm.bezwzględnie.wiążących.i.dobrych.obyczajów.(art..353
1
.k.c..oraz.art..56.i.58.k.c.).
U.podstaw.prawa.prywatnego,.które.kształtowało.się.przez.wieki.(od.zwyczaju.do.
prawa.stanowionego),.znajduje.się.nie.tylko.sprawiedliwość,.rozumiana.formalnie.jako.
równe.traktowanie.podmiotów.prawnych,.lecz.także.sprawiedliwość.w.rozumieniu.moral-
nym.(zasada.słuszności),.pojmowana.jako.ochrona uczciwego (prawego) postępowania
w ramach rynkowej gry interesów.(ekonomicznej.efektywności)..Autonomiczny.(wolny).
podmiot.prawa.prywatnego,.jako.istota.z.natury.swej.społeczna,.kształtuje.relacje.praw-
ne.z.innymi.podmiotami,.kierując.się.własnym.interesem.(korzyścią),.lecz.w.granicach.
określonych.prawem,.które.powściąga.egoizm.
Tendencje doktrynalne:.klasyczna.jurysprudencja.interesów,.poprzedzona.formalną.jurys-.
prudencją.pojęć,.a.kontynuowana.współcześnie.przez.pragmatyczną.jurysprudencję.wartości,.zaleca.
rozpatrywać.(korygować).egoistyczne.interesy.prywatne.przez.pryzmat.słuszności.(wartości).
Duch słuszności.przenika.współczesne.kontynentalne.prawo.prywatne.w.stopniu.podob-
nym.jak.w.systemie.common law.czy.też.w.pretorskim.prawie.prywatnym.w.czasach.rzymskich.
Tendencje europejskie:.w.duchu.nie.tylko.sprawiedliwości.formalnej,.u.podstaw.której.znaj-
duje.się.równość,.lecz.także.słuszności,.której.wyrazem.jest.prawość.(normy.moralne),.współczesne.
prawo.prywatne.ogranicza.dyktat.silniejszego.(ekonomicznie.lub.intelektualnie),.wspomagając.
ochronę.słabszych.(konsumentów,.pracowników.najemnych,.małoletnich,.ubezwłasnowolnionych).
i.korygując.w.ten.sposób.równość.formalną.w.imię.prawości.(norm.moralnych).
37
Prawo.prywatne.poddaje.realizację.interesów.prywatnych.ocenie.przez.pryzmat.
norm.moralnych.za.pośrednictwem.klauzul generalnych o charakterze słusznościo-
wym,.nakazujących.chronić.„w.sferze.interesów”.nie.tylko.równość,.lecz.także.uczciwe.
postępowanie,.ogólnie.akceptowane.w.społeczeństwie.
Przykłady:.klauzula.dobrej.wiary,.dobrych.obyczajów,.rozsądku.i.uczciwości,.dobra.dziecka.
Nasycanie.od.czasów.rzymskich.prawa.prywatnego,.jako.zespołu.norm.prawnych,.
klauzulami.generalnymi.o.charakterze.słusznościowym.powoduje,.że.istota.tej.gałęzi.
prawa.nie.wyczerpuje.się.w.prawie.stanowionym.(w.tekstach.aktów.prawnych),.lecz.
przemożną.rolę.odgrywają.tu.wartości naturalne,.których.treść.(wzajemny.związek).ustala.
judykatura.(orzecznictwo.sądowe).przy.zachowaniu.szacunku.dla.tekstów.stanowionego.
prawa.(w.ramach.reguł.wykładni.prawa).
Tendencje doktrynalne:.„ważenie”.(balansowanie).interesów.(wartości).pod.kątem.słuszności.
jest.ogólną.metodą.wykładni.i.stosowania.prawa.prywatnego,.które.zawiera.zespół.norm.ułatwia-
jących.rozgraniczenie.w.praktyce.kolidujących.interesów.prywatnych,.które.mają.relatywnie.różną.
wagę.(ważność)..Sędzia,.realizując.ideę.słuszności.(uczciwości),.staje.się.niejako.„mediatorem”.między.
interesem.indywidualnym.(„rynkiem”).a.interesem.społecznym.(„kulturą”).
Judykatura,.która.na.żądanie.podmiotu.prywatnego.(wniesionego.powództwa).
poddaje.ocenie.(waży).kolidujące.interesy.prywatne.(prawa.podmiotowe).w.konkretnej.
sprawie.cywilnej.przez.pryzmat.kryteriów.słuszności,.dokonuje.nierzadko.tzw..twórczej.
wykładni.przepisów.prawa.prywatnego..„Prawo sędziowskie”.staje.się.źródłem.prawa,.
bardziej.wrażliwym.na.społeczne.wartości.niż.ustawodawstwo.
Tendencje teoretyczne:.w.doktrynie.europejskiej.coraz.częściej.wskazuje.się.na.potrzebę.
uznania.również.w.Europie.kontynentalnej.precedensów.jako.źródeł.prawa.i.odejścia.od.poglądu,.że.
wykładnia.wiąże.tylko.w.konkretnej.sprawie..Logikę.prawa.precedensowego.wykorzystuje.w.dużej.
mierze.ETS,.którego.kreatywne.orzecznictwo.kształtuje.w.istocie.prawo.europejskie,.ustalając.reguły.
i.zasady.(zasada.bezpośredniego.skutku,.zasada.pierwszeństwa.prawa.europejskiego).
Podsumowując,.prawo prywatne to komplementarna wobec prawa publicznego
gałąź prawa o cechach samoregulacji, zawierająca zespół norm prawnych (zasad i re-
guł) służących kształtowaniu ładu społecznego (relacji prawnych o charakterze ma-
jątkowym i niemajątkowym) pod kątem ochrony prywatnych interesów (prywatnych
praw podmiotowych) w harmonii z interesem społecznym przy użyciu kooperacyjnej
(niewładczej) metody regulacyjnej, respektującej autonomię woli i równorzędność
podmiotów, korygowanej przez względy słuszności (normy moralne).
2. zakres prawa prywatnego
Wyodrębnienie.prawa.prywatnego.według.kooperacyjnej.(niewładczej).metody.re-
gulacji.stosunków.społecznych,.która.zakłada.wzajemną.autonomiczność.i.równorzędność.
podmiotów,.a.więc.brak.uprawnień.władczych.jednego.podmiotu.wobec.drugiego.oraz.
rozstrzyganie.ewentualnych.sporów.przez.sąd.powszechny,.ma.decydujące.znaczenie.
dla.określenia.zakresu.tej.gałęzi.prawa.
38
Zakresem.prawa.prywatnego.są.objęte.wszystkie.stosunki.społeczne,.które.uregu-
lowane.są.we.wskazany.sposób,.tj..przepisami.respektującymi.autonomię.i.równorzędne.
położenie.prawne.stron.tych.stosunków..Natomiast.nie.ma.większego.znaczenia,.w.jakim.
akcie.normatywnym.zawarte.są.przepisy.prawa.o.charakterze.prywatnoprawnym,.tj..czy.
w.akcie.normatywnym.zawierającym.wyłącznie.jednorodne.przepisy.prywatnoprawne,.
czy.też.w.akcie.normatywnym.o.charakterze.kompleksowym,.który.łączy.przepisy.prawne.
o.odmiennych.metodach.regulacji.stosunków.społecznych.
Przykład:.nie.budzi.wątpliwości.przynależność.do.prawa.prywatnego.takich.działów.we-
wnętrznych.kodeksu.cywilnego,.jak:.prawo.rzeczowe,.prawo.zobowiązań.czy.prawo.spadkowe.
W.szczególności.zakres.prawa.prywatnego.nie.ogranicza.się.wyłącznie.do.przepi-
sów.kodeksu.cywilnego,.gdyż.kodeks.nie.jest.wyczerpującym.regulatorem.stosunków.
prywatnych,.choć.jest.ich.„integratorem”.
Przykład:.przepisy.kodeksu.cywilnego.o.charakterze.ogólnym.stosuje.się.również.do.stosun-
ków.uregulowanych.przepisami.o.charakterze.prywatnoprawnym,.zawartymi.w.innych.aktach.
normatywnych,.np..w.kodeksie.spółek.handlowych.czy.w.kodeksie.pracy.
W.związku.z.tym.do.prawa.prywatnego.należy.zaliczyć.zarówno.tzw..wyspecjali-
zowane zespoły przepisów,.korzystające.z.odrębności.dydaktycznej.(wyspecjalizowane.
działy.prawa.prywatnego),.jak.i.zespoły.przepisów.o.charakterze.mieszanym.(komplek-
sowym),.nazywane.kompleksowymi dyscyplinami prawniczymi,.o.ile.posługują.się.
metodą.prywatnoprawną.
Przykłady:.prawo.handlowe,.prawo.pracy,.prawo.rodzinne,.prawo.własności.intelektualnej.
Spośród.ustawodawstwa.tzw..okołokodeksowego.do.prawa.prywatnego.można.zaliczyć.
wiele.zespołów.przepisów.tworzących.niekiedy.odrębne.dyscypliny.badawcze.i.dydaktycz-
ne,.aczkolwiek.status.prawny.tych.dyscyplin.prawniczych.budzi.kontrowersje.w.doktrynie.
Przykłady:.prawo.handlu.elektronicznego,.prawo.bankowe.i.ubezpieczeniowe,.prawo.rolne.
3. podstawowe zasady prawa prywatnego
Literatura:.T. Gizbert-Studnicki,.Zasady i reguły prawne,.PiP.1988,.z..3;.T..Justyński,.Nad-
użycie prawa w polskim prawie cywilnym,.Kraków.2000;.E..Łętowska,.Umowy – mitologia równości.
(w:).S..Wronkowska.i.M..Zieliński.(red.),.Szkice z teorii prawa i szczegółowych nauk prawnych,.
Poznań.1990;.J..Maliszewska-Nienartowicz,.Zasady ogólne prawa jako źródło europejskiego prawa
wspólnotowego,.PiP.2005,.z..4;.L..Morawski,.Zasady prawa – komentarz krytyczny.(w:).J..Stelmach.
(red.),.Studia z filozofii prawa,.Kraków.2000;.Z..Radwański,.Czy klauzula generalna społeczno-gospo-
darczego przeznaczenia prawa powinna określać prawo własności.(w:).Ars et Usus. Księga pamiątkowa
ku czci sędziego Stanisława Rudnickiego,.Warszawa.2005;.Z..Radwański,.M..Zieliński, Uwagi
de lege ferenda o klauzulach generalnych w prawie prywatnym,.PL.2001,.nr.2;.W..Sadurski,.Teoria
sprawiedliwości, podstawowe zagadnienia, Warszawa.1988;.M..Safjan,.Zasady prawa prywatnego.
(w:).M..Safjan.(red.),.System Prawa Prywatnego, Prawo cywilne – część ogólna,.t..I,.Warszawa.2007;.
tenże,.Pojęcie i funkcje zasad prawa prywatnego.(w:).W kierunku europeizacji prawa prywatnego.
39
Księga pamiątkowa dedykowana prof. Jerzemu Rajskiemu,.Warszawa.2007;.tenże,.Zasada swobody
umów,.PiP.1993,.z..4;.E..Skowrońska-Bocian,.Prawo cywilne. Część ogólna. Zarys wykładu,.War-
szawa.2005;.M..Soniewicka,.Granice sprawiedliwości – sprawiedliwość ponad granicami,.Warszawa.
2009;.A..Stelmachowski,.Zarys teorii prawa cywilnego,.Warszawa.1998;.R..Trzaskowski,.Granice
swobody kształtowania treści i celu umów obligacyjnych,.Kraków.2005;.P..Tuleja,.Zasady konstytu-
cyjne.(w:).P..Sarnecki.(red.),.Konstytucjonalizacja zasad i instytucji ustrojowych,.Warszawa.1997;.
S..Wronkowska,.M..Zieliński,.Z..Ziembiński,.Zasady prawa,.Warszawa.1974;.T..Zieliński,.Kon-
stytucyjne zasady prawa.(w:).J..Trzciński.(red.),.Charakter i struktura norm Konstytucji,.Warszawa.
1997;.Cz..Żuławska,.Zasady prawa gospodarczego prywatnego,.Warszawa.1999.
3.1. pojęcie
Prawo.prywatne.to.gałąź prawa zawierająca zasady,.które.wyrażają.podstawowe.
standardy moralne (wartości,.idee),.jakie.normy.prawa.prywatnego.powinny.realizować..
Zasady.wytyczają.kierunek.tworzenia.oraz.interpretacji.wszystkich.norm.prawa.prywat-
nego..Jako.normy.o.najwyższej.doniosłości.prawnej.i.wiodącej.funkcji.w.obszarze.prawa.
prywatnego,.optymalizują.prawodawstwo.i.orzecznictwo.
Tendencje doktrynalne:.w.doktrynie.wskazuje.się,.że.za.pośrednictwem.zasad.prawa.następuje.
wprowadzenie.do.prawa.prywatnego.takich.kryteriów.prawnonaturalnych,.jak:.sprawiedliwość,.
uczciwość,.moralność.(R..Dworkin,.H..Hart,.R..Alexy).
Podstawowym.źródłem.zasad.prawa.prywatnego,.rekonstruowanych.przez.jury-
sprudencję,.są.normy.(zasady).prawa.międzynarodowego.oraz.prawa.konstytucyjnego,.
a.zwłaszcza.normy.z.zakresu.prawa.prywatnego,.w.tym.przede.wszystkim.zawarte.w.ko-
deksie.cywilnym,.przy.uwzględnieniu.ogólnie.akceptowanych.w.europejskiej.kulturze.
prawnej.wartości,.których.wyrazem.są.normy.prawa.modelowego.(DCFR,.PECL).
Tendencje teoretyczne:.zasady.prawa.prywatnego.są.rekonstruowane.za.pomocą.metody.
dedukcyjnej.i.indukcyjnej,.a.więc.syntezy.i.analizy..Typową.metodą.rekonstrukcji.zasad.prawa.
prywatnego.jest.odwołanie.się.do.natury.i.funkcji.prawa.prywatnego.w.powiązaniu.z.zasadami.
prawnomiędzynarodowymi.lub.konstytucyjnymi,.a.także.przy.wsparciu.analizy.i.uogólnienia.szcze-
gółowych.(cząstkowych).regulacji.prywatnoprawnych,.które.służą.ochronie.tego.samego.interesu.
lub.wartości..Konfrontacja.tych.metod.pozwala.ustalić.zasady.odpowiadające.wartościom.etycznym.
prawa,.a.zarazem.sprawdzone.w.praktyce.
Zasady.prawa.prywatnego.jako.normy.o.najwyższej.doniosłości.różnią.się.od.reguł.
prawnych.koncepcją.stosowania.
Tendencje teoretyczne:.według.Dworkina,.o.ile.zasady.prawa.(principles).jako.abstrakcyjne.
standardy.moralne.powinny.być.zawsze.spełnione,.choć.może.to.nastąpić.w.różnym.stopniu.(w.za-
leżności.od.ich.„wagi”),.o.tyle.reguły.(rules).mogą.być.spełnione.lub.niespełnione,.w.zależności.od.
faktycznych.i.prawnych.możliwości,.a.konflikt.między.regułami.rozstrzyga.się.według.reguł.kolizyj-
nych.(według.formuły.„wszystko.albo.nic”).
U.teoretycznych.podstaw.zasad.prawa.prywatnego.znajduje.się.wiodące.założenie,.
że.mechanizm prawa prywatnego opiera się na fundamencie prawa podmiotowego
jako prawnie chronionego interesu.
40
3.2. Funkcje zasad prawa prywatnego
Zasady.prawa.prywatnego.pełnią.przede.wszystkim.funkcję.ważnej dyrektywy.
w.procesie.wykładni.przepisów.prawa.prywatnego,.a.zwłaszcza.w.sferze.rekonstrukcji.
właściwej.normy.w.razie.luki.normatywnej..Wyznaczają.one.niejako.prawidłowy.kieru-
nek.wykładni.(interpretacji).przepisów.prawnych,.a.więc.poszukiwania.optymalnego.
znaczenia.normy.prawnej.i.stosowania.prawa.
Są.one.też.„drogowskazem”.w.razie.kolizji.norm.prawnych.lub.pojawienia.się.wątp-.
liwości,.czy.działanie.podmiotów.prawa.prywatnego.jest.jeszcze.wykonywaniem.prawa,.
czy.stanowi.już.nadużycie.tego.prawa.
Tendencje teoretyczne:.normy.wyrażające.zasadę.są.pod.względem.natury.prawnej.bliskie.
normom.wyrażającym.klauzule.generalne,.gdyż.norma.wyrażająca.zasadę.ustala.jedynie.pewną.
istotną.cechę.stosunków.prawnych,.nie.przesądzając.bezpośrednio.o.wszystkich.elementach.tre-
ściowych.objętych.taką.cechą.ani.o.zakresie.zastosowania.(niedookreśloność.hipotezy),.ustalanym.
z.reguły.przez.organ.stosujący.prawo.
Zasady.prawa.prywatnego.o.charakterze.dyrektywnym.nie.wyczerpują.katalogu.
zasad.prawa.prywatnego,.gdyż.znaczną.grupę.zasad.prawa.prywatnego.stanowią.zasady
o charakterze opisowym,.których.funkcja.polega.na.porządkowaniu.materiału.norma-
tywnego.i.określaniu.właściwych.metod.regulacji.
Przykłady:.do.zasad.typu.opisowego,.jako.ustalanych.przez.doktrynę.wzorców.(idei.prze-
wodnich),.które.przyświecały.ukształtowaniu.poszczególnych.unormowań.kierowanych.głównie.
pod.adresem.ustawodawcy,.należą:.zasada.jedności.prawa.cywilnego,.zasada.lex retro non agit,.
zasada.ochrony.praw.nabytych,.zasada.winy.jako.podstawy.odpowiedzialności,.zasada.pełnego.
naprawienia.szkody.
Niekiedy.zasada.typu.opisowego,.wyrażająca.określony.postulat.prawodawczy,.
może.stanowić.zarazem.dyrektywę.o.charakterze.interpretacyjnym.w.razie.mogących.
powstać.wątpliwości.
Przykład:.zasada.równego.traktowania.podmiotów.
3.3. Katalog podstawowych zasad prawa prywatnego
W.zależności.od.zakresu.przejawiania.się.dyrektywnych.zasad.na.gruncie.prawa.
prywatnego.(całego.lub.tylko.pewnych.jego.działów).można.wyróżnić.podstawowe za-
sady prawa prywatnego,.które.wyrażają.przewodnie.idee.(wartości).realizowane.przez.
całe.prawo.prywatne,.oraz.sektorowe.(działowe).zasady.prawa.prywatnego,.które.wy-
rażają.określone.wartości.jedynie.na.gruncie.poszczególnych.sektorów.(działów.prawa.
prywatnego).
Przykłady dyrektywnych zasad o charakterze sektorowym:.zasada.rebus sic stantibus,.zasada.
ochrony.dobra.dziecka,.zasady.odpowiedzialności.deliktowej.(zasada.winy,.zasada.ryzyka,.zasada.
słuszności),.zasada.pierwszeństwa.dziedziczenia.testamentowego.przed.dziedziczeniem.ustawowym,.
zasady.procedury.cywilnej.
41
Uwzględniając.standardy.europejskie,.do.podstawowych.zasad.prawa.prywatnego.
o.charakterze.dyrektywnym.można.zaliczyć:
a). zasadę autonomii woli podmiotów prywatnych;
b). zasadę bezpieczeństwa obrotu;
c). zasadę równego traktowania podmiotów prywatnych;
d). zasadę słuszności;
e). zasadę efektywności.
Tendencje europejskie:.według.DCFR.do.podstawowych.zasad.prawa.prywatnego.należą:.
zasada.wolności.(freedom),.zasada.bezpieczeństwa.(security),.zasada.sprawiedliwości.(justice),.zasada.
efektywności.(efficiency).
3.3.1. zasada autonomii woli
Z.godności.człowieka.(podmiotowości),.znajdującej.potwierdzenie.w.Konstytucji.
RP.i.w.konwencjach.międzynarodowych,.wynika.jego.autonomia.(wolność),.rozumiana.
jako.prawo do samodzielnego decydowania o swoim zachowaniu i własnym życiu
z uwzględnieniem więzi społecznych.
Tendencje doktrynalne:.w.naukach.społecznych.trafnie.wskazuje.się,.że.autonomia.jednostki.
to.zdolność.odpowiedzialnego.kierowania.swoim.zachowaniem,.dokonywania.wyboru.z.respektem.
wobec.własnych.i.cudzych.potrzeb.oraz.kształtowania.relacji.na.zasadzie.wzajemności.
Zasada.autonomii.woli.stron.(zasada.wolności),.która.pozostaje.w.ścisłym.związku.
z.zasadą.równego.traktowania.podmiotów.prawa.prywatnego,.najpełniej.wyraża.realiza-
cję.różnorodnych.interesów.prywatnych.uczestników.obrotu.prawnego,.uwzględniając.
zmienność.tych.interesów,.a.także.odmienność.dążeń.i.preferencji.ludzi.jako.istot.pry-
watnych.
Tendencje doktrynalne:.w.literaturze.z.zakresu.nauk.społecznych.podkreśla.się,.że.współczesny.
człowiek.jest.w.coraz.większym.stopniu.istotą.prywatną..Wolność.ludzi.stała.się.wolnością.działań.
jednostkowych,.a.nie.obywatelską.troską.o.dobro.wspólne..Ludzie.stali.się.raczej.przedsiębiorcami,.
wykonawcami.zawodów,.członkami.rodzin,.poszukiwaczami.przyjemności.i.rozrywki.niż.obywa-
telami.(B..Constant).
Istotą.zasady.autonomii.(zasady.wolności).jest.nakaz –.kierowany.pod.adresem.
prawodawcy.i.interpretatora,.a.zwłaszcza.sądu.rozstrzygającego.spór.–.zapewnienia
każdemu podmiotowi prawa prywatnego wolności (swobody) kształtowania własnej
sytuacji prawnej przez dokonywanie swobodnych wyborów (własną wolą i mocą),.
a.w.szczególności.przez.swobodne.dokonywanie.czynności.prawnych,.w.tym.głównie.
swobodne.zawieranie.umów.z.innymi.podmiotami.w.granicach.określonych.przez.prawo.
Tendencje teoretyczne:.zasada.autonomii.woli.zarówno.z.jej.aspektem.pozytywnym.(stanowienie.
prawa.dla.samego.siebie.drogą.zawierania.umów),.jak.i.negatywnym.(wolnością.od.ingerencji.organów.
państwa.w.dokonywane.czynności.prawne),.nie.ogranicza.się.do.swobody.umów,.która.jest.tylko.jej.
istotnym.przejawem,.lecz.obejmuje.też.swobodę.kształtowania.relacji.w.sferze.życia.prywatnego.i.ro-
dzinnego.(prawo.do.prywatności,.autonomia.życia.rodzinnego,.swoboda.testowania),.z.wyłączeniem.
jej.przejawiania.się.wobec.czynności.jednostronnych,.których.katalog.ma.charakter.numerus clausus.
42
Zasada.autonomii.woli,.która.w.sensie.aksjologicznym.odzwierciedla.takie.warto-
ści,.jak.wolność.każdej.osoby.oraz.prawo.decydowania.o.sobie.samym,.znajduje.mocne.
oparcie.zarówno.w.aksjologii.praw.człowieka.oraz.w.zasadach.prawa.unijnego,.w.tym.
prawa.modelowego.(DCFR),.które.gwarantują.wolność.gospodarczą.(w.tym.wolność.
umów),.jak.i.w.zasadach.konstytucyjnych,.które.zapewniają.wolność.jednostki.oraz.wol-
ność.gospodarczą.(art..20.Konstytucji.RP),.będącą.zasadą.komplementarną.w.stosunku.
do.zasady.wolności.jednostki.
Tendencje doktrynalne:.w.doktrynie.oraz.w.judykaturze.trafnie.wiąże.się.zasadę.autonomii.
woli.nie.tylko.z.zasadą.wolności.gospodarczej.(art..20.Konstytucji.RP),.lecz.także.z.zasadą.wolności.
każdego.podmiotu.(art..31.Konstytucji.RP),.gdyż.wolność.jednostki.gwarantowana.w.Konstytucji.
RP.obejmuje.wszelkie.przejawy.zachowania.człowieka,.a.przy.tym.konstytucyjna.zasada.wolności.
każdego.człowieka.zawiera.ważne.wskazówki.pod.adresem.prawodawcy.co.do.pojmowania.kon-
stytucyjnych.ram.wolności,.a.mianowicie.że.granice.wolności.są.wyznaczane.przez.wolności.i.prawa.
innych,.że.nie.można.zmuszać.kogokolwiek.do.czynienia.tego,.czego.prawo.mu.nie.nakazuje,.a.także.
że.ingerowanie.w.sferę.gwarantowanej.wolności.może.nastąpić.tylko.przy.uwzględnieniu.zasady.
proporcjonalności..Zob..wyrok.TK.z.dnia.13.września.2005.r.,.OTK.2005,.nr.8,.poz..92.
Najpełniejszym.wyrazem autonomii woli.jest.potwierdzona.normatywnie.swoboda
umów,.które.są.dominującym.rodzajem.czynności.prawnych.
Podstawy prawne:.art..353
1
.k.c..oraz.art..56.i.58.k.c.,.a.także.art..60.k.c.
Swoboda.umów.oznacza.nie.tylko.swobodę.kształtowania.treści.umowy.czy.też.
doboru.kontrahentów.lub.swobodę.formy.umowy,.lecz.także.swobodę.dokonywania.
czynności.prawnych.nieprzewidzianych.expressis verbis.przez.prawo.prywatne.(np..zawar-
cie.umowy.nienazwanej.lub.umowy.mieszanej),.chyba.że.sprzeciwiają.się.temu.przepisy.
iuris cogentis.lub.względy.słuszności.
Tendencje legislacyjne:.wyrazem.preferowania.zasady.autonomii.woli.stron.(zasady.wolności).
jest.nakaz.pod.adresem.prawodawcy,.aby.regulować.stosunki.prywatne.w.drodze.norm.względnie.
obowiązujących.(dyspozytywnych),.które.zapewniają.efektywną.i.elastyczną.wymianę.dóbr.i.usług,.
a.ustanawianie.norm.bezwzględnie.obowiązujących.(imperatywnych).ograniczać.do.niezbędnego.
minimum,.podobnie.jak.wprowadzanie.ograniczeń.natury.formalnej.lub.proceduralnej.
Swoboda.w.zakresie.dokonywania.czynności.prawnych,.w.tym.umów,.determino-
wana.przez.przyjęty.w.danym.systemie.ustrojowym.model.gospodarki,.nie.ma.charakteru.
absolutnego,.lecz.ma.wyraźnie.określone.granice,.gdyż.nic.tak.nie.umacnia.wolności.jak.
jej.roztropne.ograniczenia,.podobnie.jak.skuteczne.hamulce.w.szybkim.samochodzie.
Tendencje teoretyczne:.zakres.swobody.umów.i.jej.ograniczeń.jest.na.ogół.wynikiem.kompro-
misu.między.przeciwstawnymi.sobie.wartościami:.wolnością.i.bezpieczeństwem.obrotu.a.słusznością.
Na.gruncie.krajowego.prawa.prywatnego.–.podobnie.jak.w.europejskim.prawie.
prywatnym.–.granice.tej.swobody.wyznaczają.porządek publiczny i względy moralne.
Podstawy prawne:.zgodnie.z.art..353
1
.k.c..strony.zawierające.umowę.mogą.ułożyć.stosunek.
prawny.według.własnego.uznania,.byleby.jego.treść.lub.cel.nie.sprzeciwiały.się.właściwości.(natu-
rze),.ustawie.oraz.zasadom.współżycia.społecznego,.a.zgodnie.z.art..1.102.pkt.1.PECL.strony.mogą.
swobodnie.zawierać.umowy.i.kształtować.ich.treść,.z.zastrzeżeniem.dobrej.wiary.i.uczciwego.obrotu.
43
oraz.postanowień.bezwzględnie.wiążących.(imperatywnych)..Według.jurysprudencji.unijnej.swobody.
wspólnotowe.(swoboda.przepływu.towarów,.świadczenia.usług.i.przedsiębiorczości).mogą.ograni-
czać.swobodę.umów.jedynie.pośrednio.(przez.klauzule.generalne),.z.wyjątkiem.prawa.wtórnego,.
gdzie.ograniczenia.te.mogą.wynikać.bezpośrednio.z.rozporządzeń.oraz.wyjątkowo.z.dyrektyw,.pod.
warunkiem.ich.precyzyjnego.brzmienia.i.gdy.minął.już.termin.ich.implementacji.
Zasada.autonomii.woli,.która.nadal.zachowuje.żywotność,.utrzymując.dominującą.
pozycję.w.sferze.podstawowych.zasad.prawa.prywatnego,.podlega.jednak.w.czasach.
współczesnych.przemianom,.polegającym.na.odchodzeniu.od.czysto.formalnego.założenia.
gwarantującego.w.równym.stopniu.swobodę.i.wpływ.na.kształtowanie.treści.stosunków.
prawnych.każdemu.uczestnikowi.obrotu,.na.rzecz.jej.„wspomagania”,.zwłaszcza.w.obrocie.
masowym,.w.którym.jest.ona.najbardziej.narażona.na.utratę.swego.realnego.znaczenia.
Przykłady:.masowość.obrotu.powodująca.narzucanie.drugiej.stronie.warunków.umów.(przez.wzor-
ce.umowne,.umowy.adhezyjne).oraz.pojawienie.się.pozycji.dominującej.jednego.z.uczestników.obrotu.
W.warunkach.nowoczesnego.obrotu.pełny.respekt.dla.autonomii.stron.w.stosunkach.
umownych.wyraża.się.w.coraz.mocniejszym.akcentowaniu.zasady niedyskryminacji
(w.prawie.unijnym.i.krajowym).oraz.wyodrębnieniu.się.obrotu.konsumenckiego,.w.tym.
zwłaszcza.w.przyjmowaniu.rozwiązań.pomocniczych,.które.jako.minimalna.interwencja.
ustawodawcy.mają.kompensować.brak.faktycznej.równowagi.stron,.gdyż.nie.wystarczają.
już.tradycyjne.rozwiązania.prawne.o.wadach.oświadczenia.woli.
Przykłady:.nakładanie.obowiązków.informacyjnych.na.profesjonalistę,.tłumaczenie.wątpliwości.
co.do.treści.czynności.prawnej.na.rzecz.strony.słabszej,.umożliwienie.stronie.słabszej.odstępowania.
od.umowy.bez.podania.przyczyn,.zakaz.wprowadzania.do.umów.tzw..klauzul.niedozwolonych.
(abuzywnych),.które.pozostają.pod.kontrolą.sądu,.przeciwdziałanie.praktykom.rynkowym.naru-
szającym.zbiorowe.interesy.konsumentów.
Nadrzędność.zasady.autonomii.woli.wskazuje.przede.wszystkim.na.obowiązek.
uwzględniania.w.trakcie.interpretacji.(wykładni).oświadczeń.woli.celów i zamiarów
podmiotów składających oświadczenie woli,.o.ile.nie.stoją.temu.na.przeszkodzie.prze-
pisy.imperatywne.(ius cogens).oraz.ochrona.interesu.osób.trzecich.czy.też.pewność.obrotu.
i.zasady.słuszności.
Przykład:.z.zasady.autonomii.woli.jako.podstawowej.zasady.prawa.prywatnego.wynika.nakaz.
dokonywania.takiej.wykładni.przepisów,.która.najlepiej.chroni.autonomię.woli.podmiotów.prawa.
prywatnego..W.szczególności.wynika.z.niej.zakaz.dokonywania.wykładni.rozszerzającej.przepisów.
ius cogens,.które.ograniczają.autonomię.woli.
3.3.2. zasada bezpieczeństwa obrotu prawnego
Ogólnosystemowa.zasada.pewności.prawa.znajduje.na.gruncie.prawa.prywatnego.
wyraz.w.postaci.zasady.bezpieczeństwa.obrotu.prawnego,.która.rozumiana.jest.jako.
utrwalanie.„pokoju.prawnego”.za.pośrednictwem.sprzyjających.temu.rozwiązań praw-
nych.(treści.prawa),.w.tym.zwłaszcza.gwarancji instytucjonalnych.
Zasada.bezpieczeństwa.obrotu.prywatnoprawnego.znajduje.przede.wszystkim.przejaw.
w.postaci.ochrony zaufania stron umowy,.wywołanego.zarówno.działaniami.ustawodawcy,.
44
jak.i.podmiotów.prywatnych.(kontrahentów),.a.także.w.zespole.rozwiązań.instytucjonalnych,.
w.tym.w.gwarancjach.drogi.sądowej.i.przewidywalności.rozstrzygnięć.sądowych.
Podstawy prawne:.ogólnosystemowa.zasada.pewności.prawa.znajduje.podstawę.w.art..2.
Konstytucji.RP,.który.statuuje.zasadę.zaufania.obywatela.do.państwa.i.stanowionego.przez.niego.
prawa.jako.przesłankę.pewności.co.do.własnej.sytuacji.prawnej.i.związaną.z.tym.możliwość.racjo-
nalnego.układania.i.prowadzenia.własnych.spraw..Natomiast.na.płaszczyźnie.prawa.prywatnego.
zasada.ochrony.zaufania.jest.rekonstruowana.na.podstawie.klauzul.generalnych,.a.w.szczególności.
klauzuli.dobrej.wiary.i.dobrych.obyczajów,.a.także.–.klauzuli.rozsądku.
Ochrona.zaufania,.jako.fundament.zasady.bezpieczeństwa.obrotu,.oznacza.ogólny.
zakaz.naruszania.w.obrocie.prawnym.reguł etycznych,.zawierających.zespół.podstawo-
wych.nakazów.moralnych,.które.stanowią.podstawę.usprawiedliwionych.przewidywań.
podmiotu.prywatnego.(zwiększają.pewność).co.do.swojej.sytuacji.prawnej,.a.w.szcze-
gólności.co.do.działań.innych.podmiotów,.w.postaci.składanych.mu.oświadczeń.woli.lub.
innych.zachowań.prawnie.doniosłych.
Zasada.bezpieczeństwa.obrotu.prawnego.pod.postacią.zasady.ochrony.zaufania.
(lojalności.kontraktowej).odnosi.się.w.równym.stopniu.do.prawodawcy.i.do.interpretatora.
prawa.(wykładni.prawa)..Z.jednej.strony.zasada.ta.determinuje.ramy.swobody.ustawo-
dawcy.w.obrębie.prawa.prywatnego,.nakazując.takie.ukształtowanie.mechanizmów.prawa.
prywatnego,.które.umożliwiałyby.pewność.nawiązywania.stosunków.prawnych.między.
podmiotami,.a.z.drugiej.–.nakazuje.takie.interpretowanie.i.stosowanie.prawa.prywatnego,.
które.uwzględniałoby.w.sposób.możliwie.pełny.przestrzeganie.w.obrocie.prawnym.reguł.
etycznych.(moralnych),.do.których.odsyłają.klauzule.generalne.
Tendencje doktrynalne:.w.szczególności.do.takich.wartości,.jak.dotrzymywanie.przyrzeczeń,.
prawdziwy.przekaz.informacji.
Zasada.bezpieczeństwa.obrotu.(zasada.ochrony.zaufania).jest.fundamentem współ-
czesnych konstrukcji prawnych,.a.zwłaszcza.konstrukcji.czynności.prawnej.w.tym.
tzw..obiektywnej.koncepcji.oświadczenia.woli.jako.składnika.czynności.prawnej,.naka-
zującej.interpretować.oświadczenie.woli.według.zobiektywizowanych.kryteriów.pozwa-
lających.uwzględnić.interesy.innych.podmiotów.
Podstawy prawne:.na.tle.art..65.k.c.,.stanowiącego.podstawę.obiektywnej.koncepcji.oświad-
czenia.woli,.przyjmuje.się,.że.oświadczeniu.woli.należy.przypisać.takie.znaczenie,.jakie.przypisałby.
mu.w.dobrej.wierze.przeciętny.odbiorca.w.danych.okolicznościach.
W.ramach.tzw..obiektywnej.koncepcji.oświadczenia.woli.ochrona.zaufania,.która.
opiera.się.na.wzorcu.rozsądnego.odbiorcy,.stanowi.też.podstawę.tych.norm,.które.wy-
rażają.ochronę.dobrej.wiary.w.ujęciu.subiektywnym..Chodzi.tu.o.podmioty,.które.będąc.
w.dobrej.wierze,.nabywają.odpłatnie.prawo.podmiotowe.od.osoby.nieuprawnionej.
Podstawy prawne:.art..7.k.c.,.a.także.art..83.§.2,.art..92.§.2,.art..169,.art..192.§.2,.art..224–228.itp..k.c.
Wyrazem.zasady.ochrony.zaufania.w.obrocie.prawnym.są.również.rozwiązania.
prawne,.które.chronią.podmioty.prowadzące.negocjacje.w.sposób.lojalny.(uczciwy).oraz.
udzielają.informacji.poufnych.na.potrzeby.prowadzonych.negocjacji..Przyjmuje.się.bo-
wiem,.że.strony,.podejmując.negocjacje.w.celu.zawarcia.umowy,.wytwarzają.wzajemnie.
45
określony.stan.zaufania,.którego.naruszenie.może.skutkować.odpowiedzialnością.z.tytułu.
culpa in contrahendo.(wina.w.kontraktowaniu).
Podstawa prawna:.art..72
1
.k.c.
Zasada.ochrony.zaufania.znajduje.też.coraz.szerszy.wyraz.we.współczesnym..
obrocie konsumenckim,.w.którym.kładzie.się.nacisk.na.ochronę.dobrej.wiary.konsumenta.
i.zasad.uczciwości.w.obrocie.
Przykłady:.przyjęcie.zasady.interpretatio contra oponentum.(art..385.§.2.k.c.).jako.odstąpienie.od.
ogólnej.reguły.wykładni.oświadczeń.woli.stron.umowy.(art..65.§.2.k.c.);.określenie.konsekwencji.
wynikających.z.istnienia.klauzul.niedozwolonych.(art..385.§.1.k.c.).w.oderwaniu.od.reguł.przyjętych.
w.art..58.i.art..353.§.1.oraz.art..388.k.c.;.szerzej.ujęte.podstawy.odstąpienia.od.umowy.niż.w.obrocie.
powszechnym.(w.razie.sprzedaży.na.odległość);.szersza.ochrona.konsumenta.w.wypadku.wad.rzeczy.
sprzedanej.(tzw..rękojmia.konsumencka).
Zasada.bezpieczeństwa.obrotu,.u.podstaw.której.znajduje.się.ochrona.zaufania,.znaj-
duje.też.wyraz.w.gwarancjach drogi sądowej (egzekucji praw),.a.także.w.rozwiązaniach.
o.charakterze.instytucjonalnym,.w.tym.w.licznych.konstrukcjach.prawnych,.które.wy-
kształciły.się.stopniowo.pod.wpływem.dążenia.do.nadania.trwałości.stosunkom.prawnym,.
tworząc.niejako.ogólne.ramy.organizacyjne.tego.obrotu,.chroniące.prawa.osób.trzecich.
Przykłady:.a).wymóg.zachowania.w.odniesieniu.do.pewnych.kategorii.czynności.prawnych.formy.
szczególnej.o.różnej.intensywności,.co.przejawia.się.w.zróżnicowanym.ujęciu.sankcji.niezachowania.tej.formy.
(ad probationem, ad eventum, ad solemnitatem);.b).wymóg.zachowania.tzw..bezpiecznego.(kwalifikowanego).
podpisu.elektronicznego.(weryfikowanego.za.pomocą.ważnego.certyfikatu).dla.ważniejszych.czynności.
prawnych.dokonywanych.drogą.elektroniczną,.gdyż.tylko.bezpieczny.podpis.–.umożliwiając.zweryfikowa-
nie.podmiotu.składającego.oświadczenie.woli.–.pozwala.na.zrównanie.w.skutkach.formy.elektronicznej.ze.
zwykłą.formą.pisemną;.c).sankcje.w.razie.naruszenia.cudzych.praw.podmiotowych;.d).obowiązek.ponoszenia.
odpowiedzialności.odszkodowawczej.zgodnie.z.regułą.pełnego.naprawienia.szkody.
Ochronie.bezpieczeństwa.obrotu.służą.w.szczególności.regulacje.prawne,.które.
przewidują.jawność praw podmiotowych.o.charakterze.rzeczowym,.wiążąc.niekiedy.
określone.domniemania.z.posiadaniem.rzeczy.
Przykłady:. domniemanie. prawne. o. zgodności. władania. rzeczą. ze. stanem. faktycznym.
(art..341.k.c.),.domniemanie.posiadania.samoistnego.(art..339.k.c.).
Z.punktu.widzenia.ochrony.praw.osób.trzecich.szczególne.znaczenie.mają.takie.
instytucje,.jak.publiczne.rejestry,.w.których.ujawnia.się.prawa.skuteczne.wobec.osób.
trzecich..Wskazać.tu.należy.przede.wszystkim:
a). Krajowy Rejestr Sądowy,.w.którym.rejestruje.się.osoby.prawne.(np..spółki.kapita-
łowe,.spółdzielnie).oraz.inne.podmioty.niemające.osobowości.prawnej.(np..spółki.
osobowe,.takie.jak.spółka.jawna,.partnerska,.komandytowa);
Podstawa prawna:.ustawa.z.dnia.20.sierpnia.1997.r..o.Krajowym.Rejestrze.Sądowym.(tekst.
jedn.:.Dz..U..z.2007.r..Nr.168,.poz..1186.z.późn..zm.);
b). księgi wieczyste,.w.których.rejestruje.się.prawa.na.nieruchomościach,.w.tym.
zwłaszcza.wpisuje.się.hipotekę,.która.zabezpiecza.wierzytelności.(np..kredyty)..
46
Z.instytucją.ksiąg.wieczystych.wiąże.się.domniemanie.o.zgodności.z.prawem.stanu.
prawnego.ujawnionego.w.księdze,.instytucja.rękojmi.wiary.publicznej.zapewniająca.
ochronę.podmiotom.działającym.w.zaufaniu.do.wpisów.w.tej.księdze.oraz.jawność.
i.skuteczność.roszczeń.osobistych.wpisanych.do.księgi.itp.;
Podstawa prawna:.art..3.i.5.oraz.17.ustawy.z.dnia.6.lipca.1982.r..o.księgach.wieczystych.i.hipo-
tece.(tekst.jedn.:.Dz..U..z.2001.r..Nr.124,.poz..1361.z.późn..zm.);
c). rejestr zastawów,.który.korzysta.z.jawności.materialnej.wpisów;
Podstawa prawna:.ustawa.z.dnia.6.grudnia.1996.r..o.zastawie.rejestrowym.i.rejestrze.zastawów.
(tekst.jedn.:.Dz..U..z.2009.r..Nr.67,.poz..569.z.późn..zm.);
d). rejestry,.w.których.uwidocznia.się.prawa.wynikające.z.patentów.lub.znaków.towa-
rowych;
e). akta stanu cywilnego,.w.których.rejestruje.się.zdarzenia.mające.wpływ.na.stan.
cywilny.człowieka.(np..urodziny,.zawarcie.małżeństwa,.adopcje);
f). rejestr testamentów (NORT),.prowadzony.od.5.października.2011.r..przez.Krajową.
Radę.Notarialną,.w.którym.można.zarejestrować.testament.notarialny.lub.własno-
ręczny,.udostępniany.spadkobiercom.po.śmierci.testatora.(na.podstawie.aktu.zgonu).
Wyrazem.zasady.bezpieczeństwa.obrotu.jest.też.rozszerzający.się.katalog.czynności.
prawnych.abstrakcyjnych,.które.usprawniają.obrót,.wymagają.jednak.zachowania.od-
powiednich.gwarancji..Skuteczność.czynności.abstrakcyjnych.nie.zależy.od.podstawy.
prawnej.(przyczyny).przysporzenia.(causa),.lecz.wiąże.się.z.zachowaniem.określonych.
wymogów.formalnych,.które.umacniają bezpieczeństwo obrotu..Wymienić.tu.należy:
a). instytucję.przekazu.(art..921
1
–921
5
.k.c.);
b). wiążące.się.z.instytucją.przekazu.papiery.wartościowe,.w.tym.papiery.na.okaziciela.
i.zbywane.przez.indos,.które.charakteryzują.się.ścisłymi.rygorami.formalnymi.(le-
gitymacją.formalną);
c). zobowiązania.wynikające.z.weksli.i.czeków;
d). gwarancję.bankową.
Z.zasadą.bezpieczeństwa.obrotu.związane.są.też.inne.instytucje o charakterze
gwarancyjnym,.jak:
a). gwarancja.ustawowa,.nazywana.rękojmią.za.wady.rzeczy.fizyczne.lub.prawne.
(np..przy.sprzedaży,.umowie.o.dzieło),.oraz.wprowadzona.później.do.obrotu.konsu-
menckiego.tzw..rękojmia.konsumencka.z.tytułu.niezgodności.towaru.z.umową,.których.
cechą.charakterystyczną.jest.wprowadzenie.jako.podstawy.odpowiedzialności.ryzyka.
zamiast.winy.(z.obciążeniem.uprawnionego.obowiązkami.natury.formalnej);
b). gwarancja.umowna.producenta.lub.sprzedawcy.jako.uzupełnienie.rękojmi.
Przejawem.zasady.bezpieczeństwa.obrotu.są.też.niektóre.konstrukcje.prawne.o.cha-
rakterze.powszechnym,.które.zwiększają.pewność.prawa.
Przykłady:.a).zakaz.działania.ustawy.wstecz.(art..3.k.c.);.b).ochrona.praw.nabytych,.która.zy-
skała.mocne.oparcie.w.judykaturze.(sądowej.i.Trybunału.Konstytucyjnego);.c).respektowanie.zasady.
47
stabilnej.wykładni.prawa.(stałej.linii.orzeczniczej),.co.oznacza,.że.radykalne.zwroty.w.orzecznictwie,.
odrzucające.wcześniej.wypracowane.reguły.interpretacyjne,.muszą.być.podyktowane.zawsze.istotnymi.
racjami.(np..zmianą.ustroju.gospodarczego.czy.społecznego,.wyraźną.ewolucją.preferencji.społecznych,.
potrzebą.poszukiwania.odpowiedzi.na.nieuregulowane.expressis verbis.nowe.zagadnienia.obrotu).
3.3.3. zasada równego traktowania podmiotów prywatnych
Zasada.równego.traktowania.(równości.w.wolności),.nazywana.też.zasadą.formalnej
sprawiedliwości,.która.przenika.wszystkie.zasady,.nawiązując.do.konstytucyjnej.ochro-
ny.godności.człowieka.i.równości.wobec.prawa,.nakazuje.równe.traktowanie.równego,.
a.więc.identyczne.traktowanie.wszystkich.adresatów.norm.prawnych,.znajdujących.się.
w.takiej.samej.sytuacji.lub.noszących.jednakowe.cechy.
Wskazana.zasada,.która.ogranicza.autonomię.woli.(swobodę.umów),.chroniąc.każ-
dego,.w.tym.słabszego.uczestnika.obrotu,.oznacza.zarówno.zakaz.dyskryminowania,.jak.
i.faworyzowania.osób.bez.uzasadnienia.(bez.wyraźnej.przyczyny).
Tendencje w jurysprudencji:.odstępstwa.od.zasady.równości,.która.nie.ma.charakteru.abs-
trakcyjnego.i.absolutnego,.są.dopuszczalne,.o.ile.usprawiedliwia.to.cel.i.kontekst.sytuacyjny,.tj..od-
niesienie.zróżnicowania.sytuacji.określonych.jednostek.(grup.jednostek).do.statusu.innych.jednostek.
(grup)..Zob..wyrok.TK.z.dnia.23.października.2007.r.,.P.10/207,.OTK.ZU.2007,.nr.9A,.poz..107.oraz.
postanowienie.TK.z.dnia.5.marca.2008.r.,.Ts.262/2007,.OTK.ZU.2008,.nr.2B,.poz..82.
W.sferze.prawa.prywatnego.istotą.zasady.równego.traktowania.podmiotów.prawa.
prywatnego.jest.zapewnienie.każdej.osobie.fizycznej.w.takim.samym.zakresie.zdolności
prawnej.(bez.względu.na.rasę,.płeć,.wyznanie.czy.majątek),.a.także.zagwarantowanie.
zdolności do czynności prawnych.(tj..możliwości.do.samodzielnego.nabywania.praw.
i.zaciągania.zobowiązań),.której.ograniczenia.mogą.być.podyktowane.wyłącznie.przy-
czynami.o.charakterze.naturalnym.w.tej.samej.mierze.wobec.wszystkich.(np..wiek,.stan.
zdrowia.psychicznego),.a.więc.niemającymi.charakteru.dyskryminującego.
Podstawy prawne:.ratyfikowane.przez.Polskę.konwencje.międzynarodowe,.a.w.szczególno-
ści.Pakt.Praw.Człowieka.i.Europejska.Konwencja.Praw.Człowieka.i.Podstawowych.Wolności.oraz.
przepisy.Konstytucji.RP,.które.gwarantują.wszystkim.obywatelom.równe.prawa.i.wolności.(art..32),.
a.także.przepisy.kodeksu.cywilnego.o.zdolności.prawnej.(art..8.i.9).i.o.zdolności.do.czynności.praw-
nych.(art..10.i.22).
Ważnym.aspektem.równej.ochrony.niemajątkowej.sfery.podmiotowości.prawnej.
jednostki.jest.jednakowa ochrona jej dóbr osobistych,.a.więc.uznanych.przez.system.
prawny.wartości.niemajątkowych.obejmujących.psychiczną.i.fizyczną.integralność.każ-
dego.człowieka.oraz.jego.pozycję.w.społeczeństwie.(np..nazwisko,.cześć,.wizerunek,.
tajemnica.korespondencji).
Podstawy prawne:.nakaz.ochrony.dóbr.osobistych.osób.fizycznych.znajduje.podstawę.norma-
tywną.w.przepisach.Konstytucji.RP.o.godności.osoby.ludzkiej.(art..47.oraz.art..49,.50,.51,.53),.a.także.
w.przepisach.kodeksu.cywilnego.(art..23.i.24.oraz.43).
Zasada.równego.traktowania.rozciąga.się.także.na.prawo umów.(zobowiązań),.które.
–.mimo.wyrażonej.expressis verbis.zasady.swobody.umów.(art..353
1
.k.c.).–.musi.respektować.uni-
48
wersalne.standardy.w.zakresie.ochrony.praw.człowieka,.z.których.wynika.zakaz.dyskryminacji,.
w.tym.przy.wyborze.kontrahenta,.gdy.umowa.dotyczy.dóbr.lub.usług.publicznie.dostępnych.
Tendencje europejskie:.według.art..II-2.101.DCFR,.który.jako.prawo.modelowe.uogólnia.
dorobek.prawny.UE.w.zakresie.niedyskryminacji,.każdy.ma.prawo.do.bycia.niedyskrymino-
wanym.(w.zakresie.przesłanek.i.ciężaru.dowodu).ze.względu.na.płeć,.pochodzenie.etniczne.
lub.rasowe,.w.związku.z.umową.lub.innym.aktem.prawnym,.którego.przedmiotem.jest.zapew-
nienie.dostępu.albo.dostawa.dóbr.i.usług.publicznie.dostępnych..Wcześniej.UE.przyjęła.szereg.
dyrektyw.o.zakazie.dyskryminacji,.jak.dyrektywa.2000/43.dotycząca.zakazu.dyskryminacji.ze.
względu.na.rasę.i.pochodzenie,.dyrektywa.o.ogólnych.ramach.zakazu.dyskryminacji.w.zatrud-
nieniu.i.wykonywaniu.zawodu.(2000/78),.dyrektywa.o.zakazie.dyskryminacji.w.zatrudnieniu.
i.wykonywaniu.zawodu.oraz.o.zakazie.molestowania.seksualnego.(2000/73).i.dyrektywa.o.zaka-
zie.dyskryminacji.ze.względu.na.płeć.w.zakresie.dostępu.do.towarów.i.usług,.ich.dostarczania.
i.umowy.ubezpieczenia.(2004/113).
Zasada.niedyskryminacji,.która.ogranicza.swobodę.zawierania.umów.na.rzecz.
wzmocnienia.ochrony.prawnej.przed.dyskryminacją.polegającą.na.odmowie.zawarcia.
umowy.z.pobudek.dyskryminujących,.została.implementowana.do.prawa.krajowego.
Podstawa prawna:.ustawa.z.dnia.3.grudnia.2010.r..o.wdrożeniu.niektórych.przepisów.UE.
w.zakresie.równego.traktowania.(Dz..U..Nr.254,.poz..1700).
Ochronie.przed.dyskryminacją.służy.katalog.środków.prawnych.uzależnionych.
od.tego,.czy.chodzi.o.umowy.już.zawarte.na.warunkach.dyskryminacyjnych,.czy.tylko.
o.sytuacje,.w.których.nie.doszło.do.zawarcia.umowy.z.winy.dłużnika,.który.dopuścił.się.
dyskryminacji.potencjalnego.kontrahenta..Dominującym.środkiem.ochrony.jest.odszko-
dowanie,.a.gdy.wystąpiły.szkody.niemajątkowe,.dopuszczalne.jest.zadośćuczynienie (za.
ból,.cierpienie.i.pogorszenie.sytuacji.życiowej).
Podstawa prawna:.według.prawa.modelowego.(art..III-3.101.1.DCFR),.jeśli.ofiara.dyskrymina-
cji.jest.już.stroną.umowy,.może.domagać.się.usunięcia.lub.zmiany.dyskryminujących.postanowień.
umownych,.zerwania.umowy,.redukcji.ceny.lub.odszkodowania,.a.osoba,.wobec.której.dopuszczono.
się.dyskryminacji,.nie.zawierając.z.nią.umowy,.może.domagać.się.zawarcia.umowy.lub.spełnienia.
świadczenia,.tak.jakby.umowa.została.zawarta.
Na.gruncie.prawa.umów.aspekt.równego.traktowania.(sprawiedliwości).pojawia.
się.też.w.wielu.innych.rozwiązaniach.dotyczących.zawierania.i.wykonywania.umów.
Przykłady:.pod.pojęciem.reguły.wzajemności,.która.stanowi,.że.w.razie.braku.odmiennych.
postanowień.żadna.ze.stron.nie.jest.zobowiązana.do.spełnienia.swego.świadczenia.przed.spełnieniem.
świadczenia.przez.druga.stronę,.a.także.w.postaci.rozwiązań,.które.umożliwiają.rozwiązanie.umowy.
(modyfikację),.gdy.umowa.została.zawarta.w.wyniku.wyzysku.(wykorzystania.zależności,.trudnej.
sytuacji.finansowej,.braku.doświadczenia.itp.),.czy.też.w.ramach.norm.prawnych.odnoszących.się.
do.usprawiedliwionego.niewykonania.zobowiązania.
3.3.4. zasada słuszności
Zasada.słuszności,.nazywana.niekiedy.zasadą.sprawiedliwości.moralnej.lub.zasadą.
„prawości”,.jako.zasada,.która.koryguje (łagodzi).skutki.rygorystycznie.stosowanej.zasa-
49
dy.równego.traktowania.(zasady.sprawiedliwości.formalnej).oraz.bezpieczeństwa.obrotu.
(ochrony.zaufania).w.imię.słuszności.(prawości),.przenika.współczesne.prawo.prywatne.
w.podobnym.stopniu.jak.system.common law.(equity law).czy.dawne.prawo.rzymskie.(aequitas).
Tendencje europejskie:.ETS.nawiązuje.do.zasady.słuszności,.podobnie.jak.orzecznictwo.
common law.(sense of equity).oraz.jurysprudencja.rzymska,.która.ujmowała.prawo.prywatne.jako.
sztukę.stosowania.tego,.co.dobre.i.słuszne.(ius boni et aequi),.traktując.naruszenie.reguł.słuszności.
jako.naruszenie.prawa.
Zasada.słuszności,.która.„otwiera”.prawo.na.wartości naturalne.(uczciwe.postępowanie),.
oznacza.dyrektywę.(nakaz).respektowania.prawości.(norm.moralnych).w.prawie.prywat-
nym,.które.powinno.zawierać.odpowiednio.elastyczne.konstrukcje.prawne,.aby.zapewnić.
słusznościową.ochronę.zróżnicowanych.interesów,.do.których.zmierzają.uczestnicy.obrotu.
Podstawy teoretyczne:.w.teorii.przyjmuje.się,.że.prawo.prywatne.jako.zespół.norm.nakiero-
wanych.na.ochronę.interesu.prawnego.uczestników.obrotu.(praw.podmiotowych),.a.zwłaszcza.na.
przywracanie.naruszonej.równowagi.w.relacjach.miedzy.podmiotami,.kieruje.się.sprawiedliwością.
typu.wyrównawczego.(kompensacji.uszczerbku),.a.więc.realizuje.koncepcję.słuszności,.która.akcentuje.
równoważenie.interesów.przede.wszystkim.w.relacjach.indywidualnych,.a.nie.w.ogólnych.relacjach.spo-
łecznych,.które.są.w.centrum.zainteresowania.prawa.publicznego.(idea.sprawiedliwości.dystrybucyjnej).
Zasada.słuszności,.która.jest.obecna.we.współczesnym.prawie.prywatnym,.zarówno.
unijnym,.jak.i.krajowym,.wprowadza –.za.pośrednictwem.klauzul.generalnych.–.nakaz
interpretowania prawa prywatnego w sposób zgodny z normami o charakterze spo-
łecznym i etycznym.
Nakaz.„słusznościowej”.interpretacji.instytucji.prawa.prywatnego.odnosi.się.za-
równo.do.tekstów.przepisów prawnych,.jak.i.do.indywidualnych czynności prawnych
(oświadczeń woli)..Klauzule.słusznościowe.o.charakterze.generalnym.uzupełniają.prawo,.
a.także.rozwijają.i.korygują.prawo.stanowione.stosownie.do.sytuacji.uczestników.obrotu.
i.ocen.moralnych.
Tendencje europejskie:.zasada.słuszności.rozumiana.jako.dyrektywa.uczciwego.postępowa-
nia.w.obrocie.gospodarczym.znajduje.wyraz.w.zasadach.Europejskiego.Prawa.Umów.(PECL).pod.
postacią.klauzuli.dobrej.wiary.i.uczciwego.obrotu..Według.PECL.zasada.ta.ma.na.celu.wymuszenie.
wspólnotowych.standardów.przyzwoitości,.uczciwości.oraz.rozsądnych.działań.w.stosunkach.han-
dlowych..Ma.charakter.imperatywny,.może.więc.uzupełniać.lub.uchylać.inne.postanowienia,.jeżeli.
ich.zastosowanie.prowadziłoby.do.rażąco.niesprawiedliwych.rezultatów.
W.krajowym.prawie.prywatnym.podstawowym.instrumentem.wprowadzania.ele-
mentów.słuszności.są.klauzule generalne,.które.odsyłają.do.ocen.i.kryteriów.leżących.poza.
systemem.prawa,.a.także.tzw..zwroty niedookreślone,.które.ułatwiają.dostosowanie.regulacji.
normatywnej.do.konkretnych.okoliczności.(przy.uwzględnieniu.aksjologii.systemu.prawa.
prywatnego),.oraz.szczegółowe.rozwiązania.normatywne.służące.realizacji.idei.słuszności.
przez.modyfikację.(korygowanie).rygoryzmu.obowiązujących.rozwiązań.prawnych.
Przykłady:.wśród.zwrotów.niedookreślonych.wymienić.należy.„należytą.staranność”.–.art..355.
§.1.k.c.,.„odpowiedni.termin”.–.art..389.§.2.k.c.,.„karę.rażąco.wygórowaną”.–.art..484.§.2.k.c.,.„naturę.
stosunku.prawnego”.–.art..353
1
.k.c.,.a.przykładem.rozwiązań.normatywnych.korygujących.rygoryzm.
przepisów.prawnych.jest.konstrukcja.wyzysku.(art..388.k.c.).i.zasada.rebus sic stantibus.(art..357
1
.k.c.),.
która.modyfikuje.regułę.pacta sunt servanda.
Niniejsza darmowa publikacja zawiera jedynie fragment
pełnej wersji całej publikacji.
Aby przeczytać ten tytuł w pełnej wersji
.
Niniejsza publikacja może być kopiowana, oraz dowolnie
rozprowadzana tylko i wyłącznie w formie dostarczonej przez
NetPress Digital Sp. z o.o., operatora
nabyć niniejszy tytuł w pełnej wersji
jakiekolwiek zmiany w zawartości publikacji bez pisemnej zgody
NetPress oraz wydawcy niniejszej publikacji. Zabrania się jej
od-sprzedaży, zgodnie z
.
Pełna wersja niniejszej publikacji jest do nabycia w sklepie
e-booksweb.pl - audiobooki, e-booki
.
Wyszukiwarka
Podobne podstrony:
Prawo Międzynarodowe, Tezy egzaminacyjne z przedmiotu kierunkowego - prawo międzynarodowe - część do
Część ogólna prawa karnego materialnego i prawa wykroczeń
Część ogólna prawa karnego materialnego i prawa wykroczeń
Prawo cywilne - ściąga część ogólna, Elementy Prawa
Część ogólna prawa cywilnego Zbigniew Radwański
Część ogólna prawa karnego materialnego i prawa wykroczeń
Kazusy część ogólna WSZiB Kraków
Prawo+cywilne.Część+ogólna, Prawo, [ Prawo cywilne ]
Zarys prawa cywilnego
zobowiązania część ogólna !!!
Prawo karne skarbowe część ogólna 2010 11
Czesc ogolna id 128706 Nieznany
Prawo+cywilne.Część+ogólna, Prawo, [ Prawo cywilne ]
więcej podobnych podstron