Integracja społeczna osób niesłyszących.

Spis treści:

1. Osoba Głucha - definicje społeczne, kulturowe, prawne w krajach UE

a) Pochodzenie wad słuchu

b) Społeczny odbiór osób z uszkodzeniem słuchu

c) Co to jest kultura Głuchych?

d) Definicje osoby niesłyszącej

2. Bariery osób Głuchych w codziennym funkcjonowaniu

a) Trudności językowe osób niesłyszących

b) Trudności komunikacyjne osób niesłyszących

c) Funkcjonowanie osób niesłyszących w społeczeństwie

d) Problemy ze znalezieniem pracy przez osoby głuche

3. Rola języka migowego w codziennym funkcjonowaniu osób niesłyszących - bariery i możliwości

a) Historia i rodzaje języka migowego

b) Język migowy jako element tożsamości kulturowej niesłyszących

c) Bariery występujące podczas komunikowania się za pomocą języka migowego

4. Organizacje pozarządowe działające na rzecz niesłyszących i ich rola w integracji osób Głuchych

a) Wpływ organizacji pozarządowych na życie osób niesłyszących

b) Organizacje pozarządowe wspierające niesłyszących

5. Aktywność obywatelska osób Głuchych

a) Aktywność osób niesłyszących w sferze kultury

b) Sport osób niesłyszących

6. Ułatwienia i wsparcie dla osób niesłyszących w krajach UE

a) Środki wspomagania komunikacji dla osób niesłyszących

b) Edukacja osób niesłyszących

c) Ulgi oraz wsparcie socjalne dostępne dla osób niesłyszących

d) Dokumenty prawne regulujące prawa głuchych

Moduł 1.

1.Osoba Głucha - definicje społeczne, kulturowe, prawne w krajach UE

a) Pochodzenie wad słuchu

Problemy ze słuchem ma dzisiaj ponad 500 milionów ludzi na całym świecie. Słuch jest bardzo ważnym źródłem informacji, pozwala nam pełniej poznać otaczającą nas rzeczywistość. Osoby które doznały uszkodzenia słuchu w dzieciństwie, lub nie słyszą do narodzenia mają duże trudności z opanowaniem mowy, a co za tym idzie nie mogą w normalny sposób komunikować się z otoczeniem. Wady słuchu spowodowane są różnymi czynnikami, które mogą występować w różnych okresach życia. Czynniki powodujące uszkodzenia słuchu możemy podzielić na następujące grupy:

- czynniki dziedziczne,

- czynniki mogące spowodować uszkodzenie słuchu w czasie ciąży,

- czynniki wywołujące uszkodzenie słuchu po narodzinach,

- czynniki toksycznie uszkadzające słuch.

Do pierwszej grupy należy głuchota dziedziczna. Występuje wtedy gdy jedno lub dwoje rodziców przekazują głuchotę bezpośrednio swojemu dziecku.

Wśród czynników powodujących uszkodzenie słuchu w okresie płodowym możemy wymienić między innymi: lekki przyjmowane przez ciężarną, choroby przebyte w czasie ciąży, wcześniactwo czy też uraz ciążowy lub porodowy. Czynników tych jest znacznie więcej przez co nie jesteśmy w stanie wymienić ich wszystkich.

Do najczęstszych przyczyn uszkodzenia słuchu po urodzeniu należą: choroby okresu noworodkowego i niemowlęctwa, częste zapalenia ucha środkowego, choroby zakaźne wieku dziecięcego (np. ospa, odra, świnka), a także uszkodzenia słuch, do których dochodzi w wyniku urazów mechanicznych (np. upadku, uderzenia) oraz akustycznych (narażenie na zbyt głośny dźwięk).

Ostatnią grupą czynników uszkadzających słuch są czynniki toksyczne, są to przede wszystkim leki ototoksyczne.

b) Społeczny odbiór osób z uszkodzeniem słuchu.

Decydujący wpływ na to jak osoby niesłyszące są odbierane przez społeczeństwo ma mały poziom wiedzy członków społeczeństwa na ich temat. Większość ludzi na co dzień nie spotyka osób niesłyszących, dlatego nie wiedzą jak się wobec nich zachować. Bardzo negatywny wpływ na odbiór niesłyszących mają przede wszystkim stereotypy i krzywdzące mity społeczne, które budują nie prawdziwy lub uproszczony obraz niedosłyszących i głuchych.

W społeczeństwie powszechne jest wyobrażenie osoby niesłyszącej jako wyizolowanej, zdezorientowanej, niekomunikatywnej, odciętej od świata i ludzi. Bariera stereotypów sprawia, że osoby dotknięte niepełnosprawnością słuchu zostają w pewnym stopniu wyłączone ze społeczeństwa. Sytuacja ta nie może jednak dziwić, ponieważ większość ludzi nie jest w stanie zrozumieć tego, czego chociaż w niewielkim stopniu nie doświadczyli sami. Wada słuchu, to rodzaj niepełnosprawności, który mimo, iż w praktyce jest prawie niewidoczny to ma wyjątkowo niekorzystny wpływ na ogólny rozwój człowieka.

Na stosunek społeczeństwa do osoby z wadą słuch bardzo duży wpływ ma stopień uszkodzenia słuchu oraz znajomość mowy werbalnej. Osobom słabosłyszącym i niesłyszącym, którym udało się opanować mowę jest znacznie łatwiej uzyskać akceptację ze strony społeczeństwa. W gorszej sytuacji znajdują się osoby niesłyszące, które z powodu wczesnej utraty słuchy nie zdążyły opanować mowy.

Na odbiór społecznym poszczególnych osób niesłyszących wpływa również ich poczucie przynależności grupowej. Wpływ ten widoczny jest zwłaszcza w przypadku Głuchych kulturowo. Osoby te nie postrzegają głuchoty jako ułomności, żyją w hermetycznym środowisku posługując się naturalnym dla nich językiem migowym. Osoby te nie odczuwają więzi ze środowiskiem słyszących. Lepiej czują się w towarzystwie ludzi nie mających dostępu do świata dźwięków. Dzięki temu, iż akceptują swoją głuchotę nie odczuwają dotkliwie samotności związanej z brakiem kontaktu ze słyszącymi. W zupełnie innej sytuacji znajdują się głusi mówiący, czyli osoby które w wielu przypadkach większość swojego życia spędziły będąc osobami słyszącymi. Osoby te ze względu na to, że posługują się językiem mówionym często nie są akceptowane przez środowisko Głuchych kulturowo, z powodu barier komunikacyjnych nie są jednak akceptowani również przez środowisko osób słyszących. Dlatego też takie osoby doświadczają najczęściej samotności zarówno wśród słyszących jak i Głuchych migających.

Istnieje również bardzo duża różnica w odbiorze osób niesłyszących oraz słabosłyszących, niedosłyszących. Osoby te wychowane wśród słyszących zazwyczaj w pełni utożsamiają się z tym środowiskiem. Osoby słabosłyszące mimo, iż ich ubytek słuchu sprawia, że słyszą gorzej niż przeciętnie, dzięki wykorzystaniu pomocy technicznych (np. aparaty słuchowe) są w stanie sprawnie kontaktować się z otoczeniem i uczestniczyć w życiu społecznym. Funkcjonowanie tych osób jest jednak w znacznym stopniu uzależnione od otoczenia, które dzięki dobremu podejściu może w dużym stopniu zmniejszyć codzienne trudności. W przypadku tych osób może również dojść do sytuacji odrzucenia przez społeczność słyszących. W takim przypadku położenie osoby niesłyszące staje się dużo trudniejsze niż sytuacja migających głuchych. Osoby te zostają wtedy zupełnie wyizolowane społecznie, nie znajdują wsparcia wśród słyszących, ani wśród osób Głuchych kulturowo.

c) Co to jest Kultura Głuchych?

Określenie Kultura Głuchych odnosi się do społeczności Głuchych użytkowników języka migowego, jest wyrazem tożsamości i przynależności osób niesłyszących do tej wspólnoty. Na Kulturę Głuchych składa się wiele elementów: określenie Głuchy (pisane wielką literą, słowo głuchych pisane małą literą ma charakter medyczny), poczucie wspólnoty, wzorce zachowań, wartości, wiedza, zwyczaje, struktura społeczna, sztuka, historia oraz język migowy, który jest jednym z najważniejszych elementów tworzących Kulturę Głuchych.

Medyczny poziom niedosłuchu nie jest czynnikiem warunkującym przynależność do Kultury Głuchych. Jest nim natomiast język migowy, który stanowy jedną z największych wartości Kultury Głuchych. Sytuacja ta spowodowana jest kilkoma czynnikami, wśród których wymienić należy przede wszystkim: specyficzny proces aktywizacji językowej (od rówieśników), umniejszanie wartości języka migowego przez większość słyszących, swoboda komunikacji jaką daje język migowy. W przeciwieństwie do innych mniejszości językowych w Kulturze Głuchych aktywizacja językowa w większości przypadków nie następuje w domu (dostęp do tej formy aktywizacji językowej mają jedynie osoby głuche, które mają głuchych rodziców), lecz ma miejsce w szkołach dla głuchych (najczęściej z internatem) albo w późniejszym wieku poprzez kontakty z innymi osobami niesłyszącymi. Z tego powodu większość osób niesłyszących decyzję o przynależności do Kultury Głuchych podejmuje samodzielnie w późniejszym wieku. Wiąże się to z wyborem języka migowego jako podstawowego środka komunikacji.

Cechami charakterystycznymi dla Kultury Głuchych jest chęć przebywania wśród innych Głuchych, prowadzenia rozmów w języku migowym, organizowania różnego rodzaju wydarzeń dla innych Głuchych. Zewnętrznym tego przejawem są różnego rodzaju kluby sportowe dla Głuchych, wspólnoty a także imprezy okolicznościowe takie jak Dzień Głuchego, konferencje (w Polsce np. cykl konferencji Głusi Mają Głos), wybory Deaf Miss, zjazdy, spotkania o charakterze artystycznym (np. łódzkie Dni Kultury Głuchych) czy też ruch Deaflimpics.

Przynależność do środowiska Głuchych nie jest jednoznaczna z byciem członkiem Kultury Głuchych. Środowisk Głuchych to pojęcie szersze, może odnosić się również do m.in. słyszących członków rodzin lub osób słabosłyszących. Bycie członkiem środowiska Głuchych nie oznacza konieczności codziennego komunikowania się wyłącznie w języku migowym, podczas gdy wśród Głuchych kulturowo przyjęta została właśnie taka strategia komunikacji.

Dla osób Głuchych kulturowo brak słuchu nie jest patologią czy też chorobą, lecz sposobem życia, elementem tożsamości. Glusi kulturowo postrzegają siebie podobnie jak osoby należące do innych mniejszości językowych, a swoją sytuację porównują do sytuacji innych grup mniejszościowych. W związku z powyższym osoby Głuche kulturowo walczą z dyskryminacją oraz wykluczeniem w podobny sposób jak mniejszości. Wysuwają własne postulaty równych praw, dyskutują na tematy ich dotyczące. Obecnie do najczęściej poruszanych wśród członków Kultury Głuchych tematów należą:

- prawo do edukacji w języku migowym,

- zagrożenia dla Kultury Głuchych związane z dynamicznie rozwijającą się technologią,

- badania lingwistyczne nad językiem migowym,

- zagrożenia Kultury Głuchych związane z asymilacją oraz integracją ze słyszącą częścią społeczności,

- walka z dyskryminacją i jej skutkami (trudności w znalezieniu dobrze płatnej pracy, utrudniony dostęp do informacji itp.).

Kultura Głuchych przejawia się również w odkrywaniu historii Głuchych oraz zaangażowaniu w działalność artystyczną. Sztuka Głuchych w większości przypadków odnosi się do doświadczeń niesłyszących artystów. Bardzo popularne w sztuce Głuchych są motywy wizualne m.in oczy i dłonie jako symbole komunikacji migowej w przeciwieństwie do ucha, które jest symbolem głuchoty stworzonym przez słyszących. Oprócz wszelkiego rodzaju sztuk wizualnych, sztuka Głuchych to równie teatr czy też film oraz związane z językiem migowym opowieści.

Obecnie trudno jednoznacznie stwierdzić czy istnieje jedna uniwersalna Kultura Głuchych czy też są różne „narodowe” odmiany tej Kultury.

d) Definicje osoby niesłyszącej

Problematyka terminologii związanej z uszkodzeniami słuchu była obecna w większości najstarszych źródeł. Zawierały one wiele nieprecyzyjnych określeń odnoszących się do osób niesłyszących i nie mówiących. Stosowane były terminy takie jak: głuchoniemy, niemy, całkowicie głuchy od urodzenia, ogłuchły, głuchawy. Obecnie w dalszym ciągu wśród specjalistów nie ma jednomyślności i zgodności, co do terminologii związanej z uszkodzeniami słuchu. Wielość stosowanych przez różnych autorów definicji często prowadzi do nieporozumień.

Do najbardziej ogólnych definicji opisujących osoby z uszkodzeniem słuchu zalicza się określenie „hearing impairment”, któremu w języku polskim najbardziej odpowiada termin „uszkodzenie słuchu”. Prawidłowym określeniem jest więc „osoba z uszkodzonym słuchem”. Termin ten jest jednak bardzo ogólny i nie określa stopnia utraty słuchu. W środowisku medycznym otolodzy i audiolodzy najczęściej posługują się pojęciem „głuchota” – w znaczeniu schorzenia – uzupełniając je jeszcze określeniami „całkowita” lub „częściowa”. Osoby Głuche nie uznają tych terminów, ponieważ nie uważają uszkodzenia słuchu za chorobę. Ponadto wśród określeń medycznych funkcjonują również terminy „upośledzenie słuchu” i „zaburzenie słuchu”. W pedagogice przez długi czas (ponad 100 lat) posługiwano się pojęciem „głuchoniemy” w odniesieniu do osób ze znaczny i głębokim uszkodzeniem słuchu. Od połowy lat pięćdziesiątych XX wieku osoby zajmujące się superpedagogiką zaczęły używać określenia „głuchy”. Wybór ten tłumaczono, tym że każdą osobę głuchoniemą można nauczyć mówić, więc nie musi być ona niema, ale tylko głucha. Próby usunięcia z powszedniego użytku słowa „głuchoniemy” nie powiodły się, gdyż niewiele osób z głębokim ubytkiem słuchu było w stanie opanować mowę na poziomie wystarczającym do komunikowania się z osobami słyszącymi. Dla wielu osób termin głuchy ma negatywny wydźwięk, w związku z tym również w latach pięćdziesiątych zaproponowano kolejny termin – „niesłyszący”. Pojęcie to jest chętnie stosowane przez osoby słyszące. W 1993 roku Ministerstwo Edukacji Narodowej wydało rozporządzenie w sprawie kształcenia specjalnego, które wprowadziło oficjalne pojęcia „niesłyszący” i „słabosłyszący” w miejsce dotychczasowych – „głuchy” i „niedosłyszący”.

Osobną kwestią jest klasyfikacja uszkodzeń słuchu zalecana przez zalecana przez Międzynarodowe Biuro Audiofonologii (Bureau Internationale d`AudioPhonologie = BIAP) stosuje następujące pojęcia niepełnosprawności słuchowej:

- niedosłyszący,

- słabosłyszący,

- niesłyszący,

- głusi,

- głuchoniemi.

Klasyfikacja BIAP wykorzystuje wyniki progowego audiometrycznego badania słuchu. Ubytek słuchu od 20 do 40 decybeli to uszkodzenie w stopniu lekkim, od 40 do 70 decybeli to stopień umiarkowany, od 70 do 90 decybeli stopień znaczny, a powyżej 90 decybeli stopień głęboki. Uszkodzenie słuchu w stopniu lekkim w zasadzie nie stanowi znaczącego utrudnienia w wypełnianiu ról społecznych. Wiele osób z takim uszkodzeniem nie korzysta z żadnych pomocy technicznych. Niektórzy korzystają z aparatów słuchowych. Są to osoby lekko niedosłyszące. Uszkodzenie słuchu w stopniu umiarkowanym umożliwia słyszenie i rozumienie mowy jedynie w korzystnych warunkach akustycznych. Wiele osób dotkniętych takim schorzeniem korzysta z aparatów słuchowych i innych pomocy technicznych. Dzieci z takim uszkodzeniem słuchu powinny być kształcone integracyjnie. Są to osoby niedosłyszące

lub słabosłyszące. Uszkodzenie w stopniu znacznym uniemożliwia słyszenie i rozumienie mowy bez pomocy aparatu słuchowego. U osób z takim stopniem uszkodzenia słuchu istotną rolę współdziałającą w odbiorze mowy odgrywa wzrok i odczytywanie mowy z ust. Dziecko z takim uszkodzeniem powinno być objęte specjalnymi formami wczesnej rewalidacji, a następnie specjalnymi formami kształcenia w szkole dla dzieci głuchych, dla dzieci niedosłyszących lub w warunkach kształcenia integracyjnego. Są to osoby niesłyszące. Uszkodzenie w stopniu głębokim uniemożliwia rozumienie mowy nawet przy pomocy aparatu słuchowego. Możliwe jest częściowe słyszenie dźwięków, ale bez ich identyfikacji. Dziecko z takim uszkodzeniem musi być objęte wczesną interwencją medyczną, logopedyczną, a następnie kształceniem zazwyczaj w szkole dla dzieci głuchych. Równocześnie u osób z takim uszkodzeniem powstaje system porozumiewania się przy pomocy języka migowego