Talcott Parsons
biografia
Urodził się 13 grudnia 1902 w Colorado Springs. Był synem duchownego kongregacjonalistycznego ( bardzo wtedy aktywnego w „kościele społecznym”), który został później prezydentem Marietta College w Ohio.
Parsons studiował początkowo biologię w Amherst College. Swoje dalsze studia chciał kontynuować na medycynie. Wkrótce jednak zaczął interesować się ekonomią instytucyjną, reprezentowaną przez Hamiltona. Po roku spędzonym w London School of Economics, gdzie uczęszczał na wykłady Laskiego, Hobhouse'a, Tawneya i Malinowskiego utwierdził się w zamiarze zmiany studiów. Rok później w Heidelbergu napisał dysertację pt. „The Concept of Capitalism in Werner Sombart and Max Weber”. Do Harvardu przybył w 1927 roku a opuścił go jako, profesor emerytowany w 1973 r. Wskutek długiego konfliktu z Sorokinem (stojącym na czele Wydziału) awansował na pełnego profesora dopiero w 1914 roku. Wkrótce potem stał się dominującą postacią w socjologii, najpierw na Harvardzie, potem w Ameryce, a niedługo później na całym świecie. Był bardzo dobrym nauczycielem wyznającym własne poglądy, a każdy problem umieszczał w swoim własnym układzie odniesienia.. Spośród jego osiemdziesięciu doktorantów i studentów wywodzą się osoby kierujące współczesną światową socjologią.
Pod wpływem prac Bronisława Malinowskiego został zwolennikiem funkcjonalizmu w socjologii, zmierzającego do ustalenia faktów i wyjaśnienia funkcji, jaką spełniają one w systemie wzajemnych relacji w społeczeństwie.
Zajmował się problemami racjonalności, porządku społecznego i jedności nauk o życiu.
Problem racjonalności został sformułowany po raz pierwszy w klasycznej teorii ekonomicznej, a później uogólniony przez Pareto na całą teorię społeczną, jak również dopełniający problem czynników nieracjonalnych w działaniu ludzkim, początkowo w sformułowaniu Maxa Webera, a następnie zgodnie z definicją Freuda. Przy problemie porządku społecznego Parsons odrzucał zarówno totalitarną koncepcję Hobbsa, jak i liberalną Rousseau, lecz z oporami skłaniał się ku Durkheimowi.
Parsons był oddany stanowisku ontologicznemu, które głosi jedność strukturalną natury i starał się wcielić coraz to większą część rzeczywistości biospołecznej w obręb jednego nadrzędnego schematu. W swojej wielkiej pracy „Struktura działania społecznego” sądził, że dowiódł istnienia wspólnej ramy konceptualnej w teoriach Marshalla, Marksa, Pareto, Webera i Durkheima i że w ten sposób położył podwaliny pod teoretyczne zjednoczenie nauk społecznych. W przyczynku (napisanym z Shillsem) do Toward a General Theory of Action oraz w swoim własnym „Systemie społecznym” starał się włączyć tu także psychologię. Wszystkie jego późniejsze dzieła są próbami poszerzenia dziedziny przez włączenie nauki o polityce oraz biologii.
Stopniowe rozwijanie przez Parsonsa własnej koncepcji działania społecznego odzwierciedla jego zainteresowania teoretyczne racjonalnymi i nieracjonalnymi czynnikami tłumaczącymi działalność ludzką, przesłankami porządku społecznego oraz ogólnym sformułowaniem dynamiki i procesów regulacyjnych w systemach biospołecznych. W tym czasie doszedł on do trzech koncepcji działania, z których każda odpowiada szczególnie wymienionym szerszym zainteresowaniom teoretycznym. W pierwszej koncepcji działanie pojawia się, kiedy sprawca poszukuje celów w sytuacjach. Druga definiuje działanie jako relację między sprawcą a sytuacją. Trzecia ujmuje działanie jako podległą określonym ograniczeniom dystrybucję energii w czasie i przestrzeni. . Teleologiczna koncepcja działania jest tak stara jak filozofia. Próby sformalizowania tej koncepcji jak dotąd zawodziły, zarówno formalnie, jak też empirycznie. Nie oddają one sprawiedliwości zjawiskom psychologicznym i społecznym, takim, jakie pojawiają się w humanistycznej, hermeneutycznej lub Verstehen tradycji nauk społecznych, w ramach których należy rozumieć cele i dążenia Parsonsa. Teoria decyzji, niezależne od posiadanej adekwatności logicznej, wymaga założeń, które gwałcą wiele podstawowych obserwacji psychospołecznych. Dlatego jej użycie, jako kluczowego formalizmu teorii psychospołecznej jest ograniczone. Jako motto do swojej pierwszej dużej pracy cytuje on Maxa Webera: „Jede denkende Besinnung auf die letzten Elemente sinnvollen menschli-chen Handelns ist zunächst gebunden an die Kategorien „Zweck” und „Mittel” .”Problem, który wiąże się z kategoriami „środków” i „celów”, jest jednak tej natury, że nawet fenomenologicznie wydają się one odpowiednie dla analizy działania instrumentalnego. Tak więc, zmierzając za wskazaniem Webera, Parsons rozwija wkrótce koncepcje działania ekspresyjnego. Jego późniejsze sformułowanie „instrumentalnej i ekspresywnej ekonomii działania” jest wielkim osiągnięciem. Drugi poważny problem polegał na tym, że w teleologicznym sformułowaniu Parsonsowi, tak jak je wcześniej Weberowi, trudno było oddzielić działanie w ogóle od specyficznego działanie „społecznego”, co stanowi ostatecznie główny cel ich wysiłków. Rozwiązanie totalitarno-cyniczne, z jednej strony, prowadzi od Hobbsa wojny wszystkich przeciwko wszystkim oraz Lewiatana, przez Dylemat Więźnia i podobne zmienne koleje teorii gier do Kenetha Arrowa twierdzeń o niemożliwości i przymusie dla społecznego porządkowania indywidualnych preferencji. Z drugiej strony rozwiązanie liberalno-romantyczne prowadzi od umowy społecznej Rousseau do powszechnie uznanej fikcji Rechtsstaat, w której tkanka powiązań ludzkich jest błędnie zinterpretowana jako polegająca na konstytucjonalnych oraz kontraktowych prawno racjonalnych uporządkowaniach. Parsons, który był przywiązany do Durkheima koncepcji przedstawień zbiorowych i występowania elementu nie kontraktowego w każdej umowie, nie mogła zadowolić koncepcja działania, sprzeczna z jego poglądami na racjonalność dynamikę biologiczną i psychologiczną oraz na porządek społeczny. Opierając się na klasyce socjologii w której idea definicji sytuacji sprawcy została użyta po raz pierwszy jako ważne narzędzie analityczne, Parsons rozwinął nową koncepcję działania. Ujmuje ona wcześniejsze sformułowanie jako przypadek szczególny, jest jednak w znacznej mierze wolna od teleologii. Koncepcja ta jest również zgodna, być może nie rozmyślnie, z tradycją fenomenologiczną. Umożliwia ponadto ściśle zdefiniowanie działania społecznego. Sytuacja jest zdefiniowana jako te aspekty otoczenia, które są dla sprawcy, ze względu na jego zainteresowania, znaczące. Parsons uogólnia tę myśl na nastawienie (motywacyjne i poznawcze) sprawcy do sytuacji i rozwija swój słynny schemat pięciu zmiennych wzorcowych. Mają one klasyfikować wszystkie motywacyjne, poznawcze i obliczalne wybory strategiczne, które sprawca musi dokonać (z nawyku lub świadomie), kontaktując się ze swoim otoczeniem. W ten sposób połączone wybory tworzą typy wszystkich możliwych definicji sytuacji. Wybory zostały sformułowane w postaci alternatyw między: zaangażowaniem uczuciowym a neutralnością; zainteresowaniem konkretnym a rozproszonym; zaabsorbowaniem inherentnymi lub przypisywanymi cechami obiektów w środowisku a zaabsorbowaniem ich wykonaniem; oceną obiektów zgodnie z kryteriami partykularystycznymi a uniwersalistycznymi oraz zaangażowaniem sprawcy w osobisty interes a jego zaangażowaniem w interes zbiorowości, której jest członkiem. Dla Parsonsa staje się jednak wkrótce oczywiste, że użyte w tym technicznym znaczeniu terminy „sprawca” i „sytuacja” definiują się wzajemnie, i że ich Weberowski Sinnzusammenhang, węzeł łączącego je znaczenia, jest wyznaczany dokładnie przez ich relacje, tzn. działanie w tym nowym technicznym znaczeniu. W ten sposób intencja sprawcy, rozumiana wcześniej teleologicznie, staje się coraz bardziej jego intencjonalnością w fenomenologicznym znaczeniu relacji między podmiotem jako biegunem noematycznym, a przedmiotem jako biegunem noematycznym działania zorientowanego (i doświadczanego) jako znaczące. Poprzednie definicje działania dostarczają podstawy konceptualne dla nowej ogólnej definicji działania, w której Parsons naśladuje świadomie fizyczną koncepcję działania, próbuje porzucić teleologię na korzyść mechanicystycznej koncepcji ograniczeń oraz przedsiębierze kroki, które osadzają ostatecznie koncepcjo działania w kontekstach interakcji społecznej oraz struktur psychologicznych i społecznych. W ten sposób staje się możliwy rozwój formalnej, dynamicznej i cybernetycznej teorii systemów biospołecznych. Koncepcja indywiduum jako jednostki systemu społecznego doprowadziła do krytyki, która może być oparta jedynie na czyjejś niezdolności do ogarnięcia złożoności sformułowań Parsonsa, tak jak zaiste wiele innych krytyk wymierzonych przeciw niemu: że gest to jednostronna, przesocjalizowana koncepcja indywiduum. Parsons przeciwnie jest pierwszyzn teoretykiem systemów- biospołecznych, który wyraził w pełni dynamikę interakcji, miedzy różnymi poziomami i podsystemami, oceniał dogłębnie kruchość i zanikanie różnych porządków, był zaabsorbowany nieustannie możliwością i źródłami zmiany indywidualnej i społecznej, a działalność intelektualną swojego życia poświęcił problemowi: Jak coś tak nieprawdopodobnego jak porządek biospołeczny jest w ogóle możliwe?
Talcott Parsons zmarł 8 V 1979 roku po ostatnim wykładzie i seminarium w Instytucie Socjologii na Uniwersytecie Ludwiga Maximiliana w Monachium. Wykonane przy tej okazji zdjęcie ukazuje go w typowej dla niego postawie, kiedy dochodząc do jakiegoś wniosku, w geście napomnienia wznosi palec do góry, bardzo w tym momencie przypominając gorliwego kaznodzieję.
Literatura:
P. Sztompka „Socjologia” ,Kraków 2003
J.Szacki „Historia myśli socjologiczne”, Warszawa 2006
Encyklopedia powszechna PWN Państwowe wydawnictwo Naukowe ,Warszaw 1985