Nauka o państwie i prawie
Dyżur: środa 13-14.30 p. 206b
08.10.2014
Winczorek – rozdz. 3, podstawowe zasady ustroju
Zasady podstawowe dla ustroju politycznego spoleczno-ekonomicznego
- pomocniczości
- wspoldzialania władz
- dialogu społecznego
- dobra wspólnego
- demokratycznego państwa ……………….
- sprawiedliwości społecznej
- jedności państwa
- suwerenności narodow
- demokracji pośredniej i bezpośredniej
- legalizm
- konstytucjonalizm
- trojpodzial władz
- pluralizm polityczny
- pluralizm społeczny; spoleczenstwo obywatelskie
- ochrony wolności i praw człowieka
- decentralizacji władzy publicznej i samorzadnosci
- społecznej gospodarki rynkowej
- ochrony własności
- wolności religijnej; autonomii kosciolow, zwiazkow wyznaniowych
- ochrony pracy
- politycznej ……………………. Sil zbrojnych
- niezaleznosci sadow, trybunalow; niezaleznoscisedziow
22.10.2014
Prawo
/ \
Publiczne (konstytucyjne) prywatne
/
Reguluje działanie władz
Prawo konstytucyjne – wysoko w hierarchii, najważniejsze zasady; jest zespolem norm zawartych w konstytucji; jest zespolem norm prawnych zajmujących się ustrojem państwa (sposobem rządzenia)
Przedmiotem prawa konst. Jest ustrój państwa.
- kto jest zrodlem władzy w państwie?
- określa stosunki gospodarcze, wlasnosciowe
- określa ……. Prawny jednostki w państwie, swobode funkcjonowania, prawa, obowiązki
- normy proceduralne, kompetencyjne organow państwowych
- zagadnienia zewnatrzpanstwowe – relacje państwo – obce instytucje, organizacje
*** zespol norm prawnych zawartych w konstytucji, aktach wykonawczych do konstytucji dot. Ustroju państwa
Zrodla prawa – akty normatywne
Prawo powszechnie obowiazujace:
- konstytucja i ustawy konstytucyjne
- ustawy i akty ………. Ustawom powiazane przedmiotem (ustrój państwa) z konstytucja (dekrety, rozporządzenia z moca ustawy wydawane przez prezydenta w stanie specjalnym, wyjątkowym)
- akty wykonawcze do ustaw, rozporządzenia wykonawcze do ustaw (zrodla praw innych niż konstytucyjne np. administracyjne)
- prawo wewnętrzne dot. Określonej grupy np. administracji publicznej
- prawo międzynarodowe
- prawo zwyczajowe – praktyka działania i swiadomosc prawna – np. konwenanse konstytucyjne w Wlk. Brytanii; w Polsce – brak
- prawo precedensowe – orzeczenie w sprawach podobnych – zasada stalosci decyzji (w Polsce nieobowiazuje)
Prawo konstytucyjne – prawo …….. (kompetencje, zakazy, nakazy) i proceduralne (tryby, procedury)
Konstytucja – z wloskiegozarzadzac, urzadzac [państwo]
3 zasadnicze cechy konstytucji:
- szczegolna moc; akt prawny ……………. Rządu; zakaz stanowienia prawa sprawczego; nakaz uszczegolowienia konstytucji poprzez usdtawy
- szczegolnatresc; dot. Podst. Kwestii ustrojowych (……..kodekst wyborczy ……… )
-szczegolny sposób ustanawiania konstytucji; rygorystyczny sposób stanowienia i zminiania
Konstytucja
/ \
Sztywne elastyczne
Części zmienialne najczęściej uchwalane i zmieniane jak ustawy zwykle np. ………
Np. Polska
Ustanawianie
- kwalifikowana droga (parlament, zgromadzenie narodowe, ………… - specjalne …… ustawodawcze)
** (?)
Kwalifikowana wiekzszoscglosow – określony procentwladzy ustawodawczej np. 3/5
Większość:
- ……… (1/2 sejmy obecnego na Sali)
- zwykla (51%)
- bezwzgledna (50% + 1 posel na Sali)
- absolutna
- kwalifikowana (3/4, 4/5, 2/3 itd.)
/ \
Obecnych na Sali ustawowego składu
-wiekszosc kwalifikowana 2/3 parlamentu (ustawowego składu) i bezwzględnej większości senatu 51/100
Czesc przepisów jest wolniej zmieniana
Rozdz. 1,2,12 – o zmianie decydują obywatele
Technika zmian (ingerencja w tresc, dopisywanie zdan, zmienianie slow)
Obowiązywanie, stosowanie, przestrzeganie
/ / \
Podpisuje prezydent podmiot przestrzeganie norm i
Publikuje w dz.u. - ustawodawca zasad konstytucji
…… jej ponad 50% obywateli - organy państwa, władzy publ.
- jednostki nie stosuja konstytucji
Za wyjątkiem
- ludowej inicjaqtywy ustawodawczej
(100 tys. Osob)
- skarga konstytucyjna ( do TK)
FUNKCJE KONSTYTUCJI:
F. prawna (reguly zasadnicze funkcjonowania państwa)
F. polityczna ( k. legitymizuje – ustala – porządek ……………………………………………..
F. spoleczna ( wyznacza regulyzycia zbiorowego, relacje jednostka – grupa – państwo)
F. interpretacyjna ( zacheca do inicjatyw obywatelskich, w wyborach, referendach)
F. wychowawcza (upowszechnia wartości)
F. programowa ( wyznacza cele – np. zatrudnienie, zapewnienie mieszkan)
ZASADY NACZELNE:
(obowiazujace w Polsce)
Zasady prawa – normy prawne, reguly ważniejsze od innych, wplywajace na ustroj, funkcjonowanie ………..
1 zasada suwerenności narodu – wladza w państwie (zrodlo władzy ……)
2 zasada suwerenności państwa – relacja państwo - …. Podmioty zewn., militaria, gospodarcze, społeczne…
Suwerenności państwa – niezaleznosc od podmiotow międzynarodowych; zmniejsza je przystąpienie do organizacji międzynarodowych (UE, NATO), czy poparcie umow (konwencja praw człowieka)
UE – organizacja ponadnarodowa
Art. 90 - ….. europejska – zrzeczenie się części suwerenności na rzecz UE
O przystąpieniu i traktatach decyduje narod w referendum lub parlament
/ \
Akcesyjny traktat lizboński
Suwerenność narodu:
- demokracja
- zakaz ………………… (poseł reprezentuje tylko swój region)
Narod – każdy obywatel (ujecie polityczne)
3 zasada reprezentacji politycznej:
- posrednia – przez reprezentantow (regula)
05.11.14
*** Zasada republikańskiej formy/funkcji panstwa
- organy państwowe są wybieralne
- panstwo jako rzecz wspolna
- narod dziala przez pośredników (reprezentantow)
Polska – demokratyczna
\
Panstwo prawne -> od tego zalezy……….. wolność
Cechy prawa; panstwo i samorząd musi go przestrzegac szczególnie; jest to wzorzec jego funkcjonowania, rozliczenia dzialania
Jest to ideal, cel niemożliwy do pelnego spełnienia
Od prawa zalezy interpretacja relacji panstwo – jednostka
Organy władzy publicznej maja obowiązek przestrzegac prawa
Panstwo ma obowiązek zapewnic bezpieczeństwo prawne jednostkom
Prawo ma być jasne, każdy ma wiedziec, za jakie przewiniena groza jakie konsekwencje; jednoznaczne; niedopuszczające swobody interpretacji władzy
Wladza publiczna nie może bez legitymacji prawnej ingerowac w prawa i wolność jednostki
Prawo do sadu i rzetelnego postepowania przed sadem (i administracja)
Rowne prawa oskarżonego i oskarżyciela (domniemanie niewinności)
Jasne rozgraniczenie kompetencji władzy (podzial wladzy)
Praworządności formalnej – zasada
Urzad do spraw… b. kompetencje c. procedury
Warunki funkcjonowania organow państwowych -> maja robic tylko to, co wyraznie zapisano w prawie, to co nakazane tylko w granicach kompetencji
*** Zasada trójpodziału władzy -> zasada podzialu władzy
Check and balance
/ \
Kontrola równoważenie wladz
Relacja wladz względem siebie by uniknąć nadużyć
INCOMPATIBILITAS – organy władzy są równorzędnie niepołączalne, separowane
To postulat, cel
Niesety trudno go przestrzegac w kwesti separowania wladz
Np. prezydent nie może zajmowac innych bliskich stanowisk
Sedzia nie może być senatorem, poel pracowac w administracji itp.
Ministrem nie może być członek komisji
Wyjatki -> czlanek rzadu może być parlamentarzysta (bardzo często)
Wladza ustawodawcza tworzy prawo, wykonawcza – dziala, sadownicza sprawdza zgodność z prawem
Sadownictwo konstytucyjne – czy ustawy i inne akty SA zgodne z pawem
NIK kontroluje legalność, ……..
Pluralizm – wielosc partii, poglądów
- równość, demokratyczny wpływ na kształt polityki, jasne zasady funkcjonowania, wchodzenia do rzadu
- wolność tworzenia stowarzyszen, związków, itp.; kreowanie społeczeństwa obywatelskiego, aktywności oddolnej
- zakazanie tworzenia partii zagrażających pluralizmowi, wolności, równości (zasada demokracji zdolnej do obrony)
*** Zasada pomocniczości
Wladza publiczna pomaga jedynie wtedy, gy dzialania oddolne nie przynosza efektu, nie ma srodkow na ich realizacje itp.
Spoleczna gospodarka rynkowa
Zapewnienie minimum życiowego, dobrobytu obywateli, którym się „nie wiedzie”
Najbogatsi placa najwyższe podatki
Zasada solidarności, unikania rozwarstwienia społecznego
Wolność działalności gosp. – ale! Zdrowie i Zycie obywateli -> sprzedaz broni za koncesja i na zezwolenia; narkotyki (tylko apteka)
Własność prywatna – to co nie jest własnością publiczna; wywłaszczenie – na cele publiczne np. teren pod budowe drog; za odszkodowaniem (cena rynkowa lub wiecej)
Solidarność spoleczna
*** zasada rozdzialu kościoła od panstwa (art. 25)
- ustep 3 dopuszcza współdziałanie bez wrogości w sytuacjach koniecznych
- kościół kościół rozlaczny od prawa i odwrotnie, nie ingeruja w swoje sprawy
- ustep 4,5 = zasadu regulacji panstwo – związki wyznaniowe
/ \
Konkordat ustawy na podst. Umow, bez dopuszczenia poprawek, negocjowane panstwo – kościół
10.12.14
*prezydent zarzadza wybory do parlamentu (30 dni przed koncem kadencji)
*państwowe i okregowe komisje wyborcze (40) oraz obwodowe komusje wyborcze – urzednik + …………. Z roznych partii
Państwowe – 9 sedziow z 3 ajwiekszych sadow (bez kadencyjności)
Okręgówe – sedziowie (niezależność, niezawisłość, bezpartyjność)
*kandydatow na posłów i senatorow zgłaszają: - partwie (komitety wyborcze) – obywatele (minimum 1000 glosow)
Listy wyborcze minimum tyle osob ile może się dostac, max x2
*dzien wyborow – glosy z obwodow do okregu, a potem do PKW
Prog wyborczy – klauzula zaporowa, by uniknąć rozdrobnienia wyklucza, by komitety, które zdobyly mniej ni 5% glosow sami, lub 8% jako koalicja (Ew. 3% partia, 5% koalicja, gdy grozi …..….. 1 partii)
** mniejszości wyborcze nie musza mieć 5%, ale musza wygrac w swoim okregu; w wyborach senackich nie ma progow zaporowych
Przyznawanie mandatow i konkretnych nazwisk z listy wg metody …………
- ………. wyborcze - przestępstwa przeciw wyborom -> rozpatruje sad najwyższy a potem izba pracy i ………….
* status prawny posłów i senatorow
- mandat wolny – wybrancy są przedstawicielami calego narodu, a nie wybranego okregu, osiedla, grupy itd. (nie swoich wyborcow)
- mandat wiazany – posel/senator sklada raporty swoim wyborcom, reprezentuje tylko ich
2 rodzaje immunitetow:
- materialny -> ma charakter bezwzględny „immunitet nieodpowiedzialności”; nie ma nie ma podstaw do ścigania przestępstwa, gdy związane jest z piastowana rola, mandatem. (wypowiedzi w sejmie, skladanie wnioskow, inicjatywy ustawodawcze, wypowiedzi w mediach) – jest on anulowany na zawsze (?)
- formalny -> „przywilej nietykalności”; bez zgody sejmu/senatu nie można wszcząć posepowania karnego i aresztowac posiadacza mandatu (za wyjątkiem zlapania na goracym uczynku, gdy zagraza zyciu lub zdrowiu innych); jest nietrwaly – wygasa z wygaśnięciem mandatu/ zrzeczeniem się immunitetu
Skazani za przestępstwo nie mogą być poslami/senatorami
Uposażenie (dieta)
BIKAMERALIZM – dwuizbowość – obie uzby maja rozne uprawnienia
Senat „izba wyzsza”, sejm „izba nizsza”
Kadencja 4 lata od 1 posiedzenia do dnia przed 1 posiedzeniem nastepnego rzadu (zwykla)
- przedluzona (stan nadzwyczajny – w tym czasie nie może być wyborow + 3 miesiace po stanie nadzwyczajnym, b wladza wykonawcza zyskuje wtedy zbyt silne uprawnienia)
- skrocona (samorozwiązanie; dzialanie prezydenta-nieuchwalenie budzetu-fakultatywne; dzialanie prezydenta-brak wybranego rzadu po 3 stadium-dzialanie obligatoryjne)
Po kadencji dyskontunuacja prac parlamentu – wszystko się zeruje; nowe rozdanie (za wyjątkiem projektow z inicjatywy obywatelskiej)
FUNKCJE
Sejm + senat:
- ustrojodawcza -> zmiany konstytucji 2/3 wiekszosci
- ustawodawcza
- kształtowanie struktury wewnętrznej (regulaminy)
- kreacyjna (wybor organow)
Sejm:
-f. kontrolna
- f. kształtowania najważniejszych elementow polityki wewn. I zewn.
* prawo do wypowiedzenia wojny – w przypadki napasci na terytorium; w wyniku paktu pn.atlantyckiego (wszystkie panstwa NATO reaguja na napasc na 1 czlonka)
*ogłaszanie referendum
- kontroluje rzad
* interpelacje (pisemne) 21 dni na odp rzadu
* zapytania poselskie (ustnie) – 12h na odp rzadu
- votum nieufności (brak votum zaufania)
- komisje sledcze (brak absolutorium budzetu)
- stawianie przed TS
** inicjatywa ustawodawcza: sejm, senat, sejm, prezydent; chyba ze szybka sciezka ustawodawcza
Sejm poslowie – 15 (min do zalozenia klubu)
Senat – większość
100tys. Prezydent Marszalek puszcza dalej lub do „zamrażarki” na max 6 miesięcy lub do konsultacji – społecznych/ miedzyresortowych
Praca w sejmie debatowanie nad rescia
I czytanie w komisjach sejmowych (Ew. na ………. Sejmu gdy projekt jest bardzo wazny np. budzet, konstytucja)
Analiza tekstu + dokumentow pobocznych (cele, prawa, skutki, oplacanie itd.)
Poprawki w sprawozaniu komisji lub przyjedzie lub odrzucenie
II czytanie na …… sejmu – projekt + poprawki; nowe poprawki musza być wczesniej zgłoszone, czy je przyjeto przez – wnioskodawce; - posłów; -rzad /- powrot do komisji lub debata o poprawkach i glosowanie
III czytanie – glosowanie
Tryb: najpierw o odrzucenie, potem o poprawki, potem o całość
Projekt do senatu, potem prezydenta, chyba ze seat zgłoszą poprawki lub odrzuca
/ / \ /
(30 dni) (21dni) (……/veto/TK) veto senackie