Rozdział I

ISTOTA I GENEZA PAŃSTWA.

1. Historyczne próby definiowania i pojmowania państwa.

Do przełomu XV i XVI różnie się definiowało nazwę instytucji, którą dzisiaj nazywamy państwem. Dla starożytnych Greków było to pojęcie Polis, zaś dla Rzymian miejską gminą obywatelską było civitas, republika Rzymska - republika, a cesarstwo Rzymskie - imperium. W średniowieczu powszechne były łacińskie nazwy: regnum - regne, Reich, reign, regno. Obok tych nazw wskazywano także terra (Land), co podkreślało znaczenie posiadania ziemi jako czynnika decydującego o władzy w państwie. W Polsce stanowej terminologia jaka była stosowana najczęściej to: rzeczpospolita, regnum, królestwo, korona, policja. Prekursorem stosowania jednego terminu na określenie państwa był Machiavelli. Dzięki niemu od XVI do XVIII stosowano termin stato od status jako państwo m.in we Francji, Anglii, Niemczech.

Od tysiącleci filozofowie i prawoznawcy próbują udzielić odpowiedzi na pytanie, czym jest państwo. Pierwszą poważną, wartą odnotowania próbą określenia jest definicja Arystotelesa. Uważał on, że "państwo jest wspólnotą równych, mającą na celu możliwie doskonałe życie, że państwo to wspólnota zdolna do samowystarczalności". Szeroki rozgłos w czasach nowożytnych uzyskała definicja państwa sformułowana przez niemieckiego uczonego G. Jellinka. Uznał on, że państwo to instytucja, która musi posiadać trzy zespolone ze sobą elementy, a mianowicie władzę najwyższą (suwerenną), ludność i terytorium. Dlatego, jego definicja państwa uznawana jest jako trójelementową definicję państwa.

W historii myśli politycznej bardzo popularne było i pozostało do dzisiaj socjologiczne ujęcie państwa, traktujące je jako pewną zbiorowość ludzką - organizację, grupę społeczną. Zbliżona do takiego postrzegania państwa jest definicja Znamierowskiego. Wskazywał on że państwo jako organizacja władcza jest niezbędne dla dużych społeczności, żyjących na dużym terytorium. Celem państwa jest obrona członków tej grupy oraz utrzymanie porządku wewnętrznego.

2. Definicja państwa i jego zasadnicze cechy.

Próba sformułowania definicji państwa jest trudna z dwóch powodów. Po pierwsze państwo używane jest dzisiaj w przynajmniej 3 znaczeniach: jako szczególnego rodzaju globalna organizacja społeczeństwa, jako struktura organów władzy publicznej, aparat państwowy, piramida organów i urzędów, oraz jako podmiot prawa międzynarodowego i stosunków międzynarodowych. Po drugie - istnieje ogromna ilość definicji państwa. Biorąc pod uwagę wszystkie definicje państwa które się ukazały w ciągu ostatnich kilkudziesięciu lat można sformułować następującą definicję: państwo to organizacja społeczeństwa-suwerenna, polityczna, globalna, terytorialna, przymusowa i hierarchiczna, zapewniająca wewnętrzny ład społeczny.

Państwo jest organizacją społeczeństwa, tzn. jest wielką społeczną grupą docelową, opartą na sformalizowanym członkostwie - obywatelstwie i wyposażoną we władzę publiczną. Państwo jest również organizacją suwerenną (najwyższą) i zawiera w sobie dwa składniki: samodzielność i nieograniczoność. Samodzielność wyraża się tym, że jest ono w podejmowanych działaniach niezależne od jakichkolwiek innych podmiotów. Nieograniczoność jako element suwerenności oznacza że państwo może podejmować takie decyzje i działania jakie chce. Suwerenność państwa przejawia się na dwu płaszczyznach: wewnętrznej i zewnętrznej. W płaszczyźnie wewnętrznej podmioty znajdujące się na jego terytorium muszą się podporządkować jego decyzjom oraz działąniom i faktycznie to czynią. Suwerenność państwa na zewnątrz wyraża się tym, że układa ono swoje stosunki międzynarodowe z innymi państwami i organizacjami na zasadzie równorzędności. Państwo jest organizacją polityczną, której zasadniczym celem jest sprawowanie władzy, rządzenie ludźmi, kierowanie społeczeństwem lub jego częścią. Jest również organizacją globalną, ponieważ obejmuje całe społeczeństwo danego kraju i tym różni się od przed państwowych form organizacji społeczeństwa. Państwo ma charakter organizacji terytorialnej, czyli związanej absolutnie z określonym obszarem, terytorium.

Jest organizacją przymusową, tzn. że przynależność do państwa ma charakter przymusowy już w momencie narodzin. Oraz organizacją hierarchiczną, co oznacza że istnienie współczesnych państw opiera się na działaniu rozbudowanego aparatu władzy państwowej, aparatu o wielopiętrowej strukturze.

3. Główne koncepcje genezy państwa i współczesne sposoby powstawania państw.

Koncepcje teistyczne - wiążą one powstanie państwa z działaniem istoty nadprzyrodzonej. Występują w różnych religiach. Punktem wyjścia jest przyjęcie tezy o boskim pochodzeniu państwa. W niektórych ujęciach tych koncepcji bóg się wcielał w osobę władcy lub był po prostu władcą. Główni teoretycy wczesnego chrześcijaństwa Paweł z Tarsu oraz Augustyn głosili pogląd, że każda władza państwowa pochodzi od Boga. Natomiast Tomasz z Akwinu uważał, że od Boga pochodzi tylko sama zasada (idea) władzy a państwo jest dziełem ludzi. Kościół katolicki nadal akceptuje tezę o boskim pochodzeniu władzy.

Koncepcja powstania państwa w drodze naturalnego rozwoju- Arystoteles w dziele Polityka wskazywał, że państwo należy do tworów natury, że człowiek jest z natury stworzony do życia w państwie. Określał człowieka jako istotę polityczną. Państwo jest społecznością naturalną w tym sensie, że różne małe grupy nie są w stanie zaspokoić wszystkich potrzeb człowieka. Musi więc istnieć wspólnota większa, wspólnota wszystkich mniejszych wspólnot, czyli państwo. Naturalna droga powstania państwa to kształtowanie się z mniejszych wspólnot. Państwo odpowiada wymogom i potrzebom człowieka.

Koncepcja umowy społecznej - wywodzi się ze starożytności. Rozwój nastąpił w XVII i XVIII w. Koncepcje te były sprzeciwem tezy o boskim pochodzeniu państwa i władzy. Do najwybitniejszych przedstawicieli tej koncepcji zalicza się Hobbes'a, Locke'a oraz Rousseau. Powstanie państwa tłumaczono jako zjawisko historyczne, które powstało przez czynniki społeczne o charakterze wewnętrznym, zaistniałym w trakcie rozwoju pierwotnej wspólnoty. Trzeba było wypracować treści umowy szczególnego rodzaju zawieranej między członkami społeczeństwa wzajemnie (umowa o zjednaniu się) oraz między członkami społeczeństwa i władzą (umowa o podporządkowaniu się). Zawieranie tej umowy to długotrwały proces historyczny. Ludzie umówili się, że przekażą prawo rządzenia sobą pewnej jednostce, lub ciału zbiorowemu. Koncepcja ta miała być najważniejszym argumentem na rzecz zasady suwerenności ludu, miała zabezpieczać równość ludzi jako podstawę ich wolności.

Koncepcje podboju i przemocy - Popularna na przełomie XIX i XX w. Przedstawiciele tej koncepcji głosili, że państwo powstało jako rezultat podboju jednych ludów przez inne i stosowanie przemocy przez zwycięzców wobec zwyciężonych dla utrzymania ich w ryzach. Walka pomiędzy grupami społecznymi traktowano jako podstawowy i niezależny proces społeczny. Państwo podboju i przemocy było organizacją zwycięzców, którzy pozostając w mniejszości, przy użyciu przemocy rządzili zwyciężonymi. Podział w państwie na rządzących i rządzonych opierał się na odmienności pochodzenia i różnicy ras.

Koncepcja rozwarstwiania klasowego - Zazwyczaj nazywana marksistowską koncepcją genezy państwa, a w ostatnim okresie historyczną koncepcją powstania państwa, a także rozwarstwienia klasowego lub rozpadu wspólnot ludzkich. Koncepcja została sformułowana przez Morgana. Główne założenie koncepcji wyrażało się w twierdzeniu, że powstanie państwa było czynnikiem szeregu wewnętrznych przeobrażeń, przez wszystkim ekonomicznych.

Współczesne sposoby powstawania państw - W całym XX wieku przybyło prawie 140 nowych państw. Na podstawie przemyśleń A. Klafkowskiego można stwierdzić następujące sposoby powstawania państw:

-Wyzwolenie się narodu z zależności od innego narodu zorganizowanego w państwo.

-Oderwanie części terytorium określonego państwa i utworzenie na nim nowego państwa.

-Podział państwa na kilka nowych.

-Utworzenie nowego państwa na podstawie aktu prawa międzynarodowego.

Rozdział II

Państwo w relacjach ze społeczeństwem i narodem

(w tym kontekście państwo będzie traktowane jako organizacja państwowa)

1. Państwo a społeczeństwo

   1. Społeczeństwo

Jest to najbardziej rozbudowany i złożony twór społeczny. Przejawia się przede wszystkim w występujących w jego obrębie zróżnicowaniach społecznych.

Czym jest społeczeństwo globalne?

To historycznie ukształtowana zbiorowość ludzka, złączona wspólnymi warunkami życia i bytowania oraz wspólną kulturą, posiadająca wspólne instytucje.

Trzy elementy społeczeństwa

1. Obiektywne warunki bytu danego społeczeństwa

Inaczej nazywane „podłożem”. Zawiera w sobie warunki geograficzne, bezpośrednio lub pośrednio określające środowisko ekologiczne i przyrodnicze w jakich rozwija się dane społeczeństwo, oraz warunki ekonomiczne wyrażające się w stanie rozwoju gospodarczego, osiągniętym poziomie techniki, wielkości i strukturze wytworzonego dochodu społecznego;

1. Strukturę społeczną

Charakteryzuje się ona bogactwem elementów składowych , obejmuje wszystkie rodzaje zbiorowości, grup społecznych i społeczności oraz ich instytucje- między którymi istnieją określone powiązania i zależności (rodziny i szersze kręgi krewniacze, społeczności lokalne, grupy ( zawodowe, regionalne) klasy i warstwy społeczne, związki i zrzeszenia, instytucje (polityczne, administracyjne, kulturalne i religijne);

1. Kulturę danego społeczeństwa

Dodatkowo spajającą wielkość zbiorowości, grup społecznych i ich instytucji, mieszczącą w sobie pewne wspólne wartości dla członków społeczeństwa , wynikające z nich normy oraz te wzory zachowań, co do których istnieje względna zgodność- mimo istnienia odmienności i odrębności kulturowych.

Cechy członków społeczeństwa

1. Biologiczne (rasa, płeć, wiek);

2. Umysłowe (zdolność, inteligencja, charakter, temperament itp.)

3. Społeczne (posiadany majątek, wykształcenie, zawód, role społeczne w ramach społecznego podziału pracy w procesie produkcji)

Struktury społeczne

Małe (mikrostruktury).

• Oparte głównie na bezpośrednich interakcjach (wzajemne oddziaływania)

• Zachodzą między jednostkami

Wielkie (makrostruktury)

• Posiadają złożoną budowę

• Obejmują kilka poziomów organizacyjnych i wiele szczebli wzajemnych zależności

Zróżnicowania społeczne mają charakter zhierarchizowany ( tzn. takie, które nie mają ustalonego i uregulowanego systemu nierówności) i nie zhierarchizowane (to te, które dzielą społeczeństwo na zbiory czy grupy ludzi znajdujących się wobec siebie „wyżej” lub ”niżej”.

Dwie ogólne orientacje w ujmowaniu klas społecznych:

1. Orientacja ekonomiczna- wypracowana przez K. Marksa i M. Webera. Obejmuje stanowiska teoretyczne upatrujące źródeł powstawania i istnienia klas w warunkach ekonomicznych, w rozwoju gospodarczym społeczeństwem;

2. Orientacja funkcjonalna- upatruje się w niej źródeł uwarunkowania klas społecznych w strukturze organizacyjnej i w konieczności funkcjonowania każdego historycznego społeczeństwa

Elementy, które różnią te dwie orientacje to:

1. Poglądy na genezę klas społecznych;

2. Poglądy na charakter (naturę) klas społecznych;

3. Ocena roli klas dla struktury całego społeczeństwa;

4. Ocena moralna nierówności społecznych.

Co to są klasy społeczne?

Według Marksa Klasy społeczne to wielkie zbiorowości społeczne (wielkie grupy ludzi) wyróżnione głównie ze względu na podobny stosunek członków danej zbiorowości (grupy) do środków produkcji (takich, które zapewniają utrzymanie owym członkom)

Podział klas społecznych

1. Klasy podstawowe

- w formacji niewolniczej będą to właściciele niewolników i niewolnicy;

- w formacji feudalnej będą to panowie feudalni i chłopi pańszczyźniani;

- w formacji kapitalistycznej będą to kapitaliści i robotnicy (proletariat).

Marks sądził, że relacje między tymi klasami mają charakter wyzysku: Wyzyskiwaczami są: właściciele niewolników, panowie feudalni i kapitaliści. Z kolei do wyzyskiwanych zaliczani są: niewolnicy, chłopi pańszczyźniani i proletariusze. Podczas walki klasowej, wyzyskiwani chcą obalić krzywdzący dla nich ustrój ekonomiczno-społeczny ,a wyzyskiwacze czynią wszystko by ten ustrój zachować i utrwalić. Jak mówi Marks „ Wyzysk i walka klasowa są podstawową prawidłowością rozwoju społecznego i będą istnieć tak długo dopóki się ona nie ukształtuje w przyszłości”. Co jak się później okaże komunistycznym społeczeństwem bezklasowym.

1. Klasy niepodstawowe (klasy średnie)

Spostrzeżenia Marksa i Webera

Marks i Weber uważali, że społeczeństwo naznaczone jest konfliktami na tle dóbr i władzy. Weber stał na stanowisku, że klasy społeczne istnieją tam gdzie w społeczeństwie jest prywatna własność zasadniczych czynników produkcji, szczególnie rzeczowych środków produkcji i wykorzystania siły roboczej. O ile Marks uważał, iż istotą wszelkich konfliktów są polaryzacje stosunków klasowych a także kwestie ekonomiczne o tyle Weber dopowiedział, że na jego wpływ mają dwa czynniki: status oraz partyjność.

Status- rozumiany przez Webera jako pozycja jednostki wynikająca z jej przynależności do grupy społecznej, której członkowie cieszą się prestiżem (co wyraża się w stylu ich życia), a jest zazwyczaj rezultatem umiejętności i kwalifikacji, decydujących o tym, jaką pracę może otrzymać dana jednostka (pozycja rynkowa, mająca duży wpływ na „szanse życiowe” jednostki),

Partyjność- czynnik wskazujący, zdaniem Webera, na to, że w nowoczesnych społeczeństwach o pozycji społecznej niezależnie od klasy i statusu może decydować partia polityczna, do której należy jednostka, partia zmierzająca do zdobycia lub utrzymania władzy, kształtująca nowe elementy owej pozycji, związane ze stosunkami władzy.

W przeciwieństwie do zasadniczo dwubiegunowego modelu pozycji społecznej (klasy podstawowe)które zaproponował Marks, wskazane przez Webera trzy elementy decydujące o w/w pozycji (klasy, status, partyjność), które wzajemnie się na siebie „nakładają”, ukazują ogromną liczbę pozycji, jakie jednostka może zajmować w społeczeństwie. Dlatego Weber definiował Klasy społeczne jako zespoły osób o wspólnych interesach ekonomicznych, związanych z posiadaniem dóbr lub zarobkowaniem w warunkach istnienia rynku towarowego i rynku pracy

Co to jest warstwa społeczna?

1. Nazywa się tak pewną część klasy wyróżnioną na podstawie:

1. Kryterium poziomu dochodów (wielka, średnia, drobna burżuazja; arystokracja robotnicza),

2. Kryterium dziedziny aktywności gospodarczej (burżuazja przemysłowa lub handlowa; robotnicy przemysłowi lub rolni),

3. Kryterium regionalnego czy etnicznego (burżuazja polska, niemiecka, murzyńska, żydowska);

1. Warstwą społeczną nazywa się także pewną grupę ludzi stanowiących co prawda odłamy różnych grupo społecznych, ale charakteryzujących się podobieństwem warunków życia (np. chłopstwo)

2. Ponadto nazywa się tak grupę ludzi znajdującą się jakby poza zasadniczymi podziałami klasowymi, charakteryzującą się pewną wyraźnie zaznaczoną wspólnotą stylu życia (np. inteligencja, rentierzy)

Według Webera warstwy to zbiorowości ludzkie, które uznają siebie i są uznawane przez innych za społecznie wyższe lub niższe ze względu na zajmowane pozycje społeczne.

Cechy społeczeństwa obywatelskiego

1. Niezależność od władzy, wynikająca stąd, że członkowie takiego społeczeństwa dysponują własnymi możliwościami utrzymania się ,mają dostęp do środków masowego komunikowania ,mają zapewnioną wolność poglądów, wyznania i Religi;

2. Zorganizowanie, wynikające z możliwości i umiejętności grupowania się obywateli dla zaspokojenia swych potrzeb w różnorodnych dobrowolnych organizacjach wyrażających ich zbiorcze interesy wobec przymusowej organizacji globalnej- państwa. Ten aspekt dotyczy np. takich podmiotów jak:

1. Organizacje działające na rynku, których głównym celem jest zysk (różne formy przedsiębiorców kształtujące tzw. Pluralizm gospodarczy);

2. Organizacje kulturalne, gospodarcze, społeczne, których głównym celem jest wywieranie wpływu na ośrodki władzy publicznej, nazwane właśnie z tej racji grupami nacisku lub grupami interesów (związki przedsiębiorców, związki pracobiorców, związki wyznaniowe, stowarzyszenia- składające się na tzw. Pluralizm społeczny);

3. Organizacje polityczne, które dążą do zdobycia i sprawowania władzy publicznej w skali państwa lub jednostki podziału terytorialnego państwa (partie polityczne, ruchy obywatelskie – stanowiące elementy tzw. Pluralizmu politycznego);

4. Inne organizacje, których funkcją jest poszerzenie obszaru racjonalnej, debaty publicznej o celach zbiorowych i środkach ich realizacji (np. wolna prasa, radio i TV, niezależne ośrodki badawcze, prywatne fundacje, które tworzą podstawę w zakresie komunikowania społecznego- stanowiące tzw. Pluralizm medialny);

5. Organizacje religijne i wyznaniowe, służące zaspokojeniu części duchowych potrzeb człowieka.

Co to jest Naród?

Jest to historycznie ukształtowana trwała wspólnota ludzi, powstała na gruncie wspólnych losów dziejowych, wspólnego języka, wspólnej kultury, wspólnego terytorium traktowanego jako ziemia ojczysta, wspólnota charakteryzująca się istnieniem poczucia państwowego jako podstawowego składnika świadomości grupowej.

Zależność narodu od państwa	Zależność państwa od narodu
Państwo narodowe jest służebne wobec społeczeństwa, spełnia najistotniejsze zadania ogólnonarodowe: tworzy strukturę administracyjno-terytorialną, stanowiącą ramy organizacyjno-prawne( określone w Konstytucji i innych podstawowych aktach normatywnych) dla „życia” narodu, innych zbiorowości społecznych i jednostek;	Naród jest istotnym czynnikiem tworzenia państwowości i jej obrony przed zagrożeniem;
Państwo zabezpiecza byt narodowy, spełniając w stosunku do narodu funkcję ochronną, stanowiącą pewną szczególną część funkcji zewnętrznej państwa;	Naród stanowi istotną społeczną „podporę” istnienia państwa;
Państwo zapewnia warunki swobodnego rozwoju i doskonalenia się narodu;	Naród stanowi czynnik ułatwiający państwu spełnienie jego wszystkich funkcji- tak wewnątrz, jak i na zewnątrz organizacji państwowej;
Państwo zapewnia narodowi prawo do jedności oraz do odrębności kulturowej, społecznej, gospodarczej i politycznej;	Naród, który był ukształtowany we „własne” państwo, ułatwia państwu „usuniętemu” ze sceny historii odrodzenie się (nawet po bardzo długim okresie)
Państwo wspiera kulturę narodową i kultury regionalne.	_____________________________________

Rozdział III

1. Jednostka – jej wolności, prawa i obowiązki

Jednostka- człowiek i obywatel

Jednostka może występować w państwie jako:

-człowiek (osoba znajdująca się na terytorium państwa)

-obywatel (łączy go z tym państwem stosunki prawne specjalne, inne jeszcze niż wynikające z jedynie z fakty przebywania na jego terytorium).

O obywatelach i obywatelskości można mówić od momentu, gdy mieszkańcy kraju uzyskają pełne prawa polityczne.

Definicja obywatelstwa: stosunek prawny łączący jednostkę z państwem, z którego to stosunku wynikają skutki prawne określone w prawie wewnętrznym danego państwa oraz w prawie międzynarodowym, a także prawa i obowiązki wspólne wszystkim osobom mającym to obywatelstwo, chyba, że pewnym im grupom zapewniono specjalny status.

Obywatelstwo można nabyć dwoma sposobami:

1. sposób pierwotny (prawo krwi, prawo ziemi)

2. sposób wtórny (nadanie obywatelstwa, przez małżeństwo z obywatelem innego państwa oraz gdy dana osoba może ubiegać się o obywatelstwo więcej niż jednego państwa, np. w przypadku zmiany granic między państwami)

Utrata obywatelstwa może przybrać jedną z następujących form:

-zezwolenie właściwego organu państwa na przyjęcia obywatelstwa innego państwa;

-zrzeczenie się obywatelstwa w przypadku małżeństwa z obywatelem innego państwa;

-pozbawienie obywatelstwa na skutek decyzji właściwego organu państwa;

Pojęcie wolności, praw i obowiązków jednostki

Jednostce przysługują: wolności i prawa oraz obowiązki.

Wolności: podstawowe( przysługują każdemu bez wyjątku człowiekowi), osobiste (np. wolność osobista, myśli), polityczne (np. wolność zrzeszania się, wolność zgromadzeń).

Prawa: podstawowe (głównie prawa osobiste tj. prawo do życia), polityczne, ekonomiczne, socjalne, kulturalne

2. Rys historyczny rozwoju wolności i praw człowieka

Znaczący wpływ na zmianę spojrzenia na status jednostki w państwie mieli filozofowie stoiccy w starożytnej Grecji, a zwłaszcza ich etyka. Wpływ tej etyki jest również widoczny w etyce chrześcijańskiej, w której chciano zastosować wskazówki etyczne stoików (Augustyn, Tomasz z Akwinu).

Bezpośredni wpływ na zapoczątkowanie nowego etapu w historii praw człowieka miały narodziny Stanów Zjednoczonych Ameryki Północnej i tworzenie pierwszych konstytucji pisanych. Było to rezultatem postulatów i wskazań przedstawicieli prawa natury, najwięcej i najmocniej na ten temat się wypowiadał J. Locke.

Ważniejsze akta:

-Karta Praw Człowieka 1776r.

-Deklaracja Niepodległości 13 Stanów Zjednoczonych Ameryki 1776r.

W europie podstawowe znaczenie miała Deklaracja Praw Człowieka i Obywatela z 1789r. – prawa określone w tej deklaracji przysługują każdemu człowiekowi bez wyjątków i są prawami wrodzonymi i niezbywalnymi.

Na podstawowym gruncie postanowień „Deklaracji” można wyróżnić: prawa osobiste (prawa człowieka) oraz prawa polityczne (prawa obywatela), które zaliczają się do praw pierwszej generacji.

3. Wiek XX przełomem w rozwoju wolności i praw człowieka

Rewolucja socjalistyczna w Rosji (1917) i rewolucja ludowa w Meksyku (1916-1918) stały się główna przyczyną narodzin praw człowieka drugiej generacji (prawa socjalne, ekonomiczne i kulturalne). Najważniejszym zjawiskiem w zakresie wolności i praw jednostki, jakie zaistniało po II Wojnie Światowej, było ukształtowanie systemu międzynarodowego ochrony wolności i praw.

Wkraczanie prawa międzynarodowego w strefę wolności i praw jednostki dokonywało się dwiema drogami:

-przez formułowanie zestawu wolności i praw jednostki

-przez tworzenie ponadnarodowych gwarancji przestrzegania wolności i praw jednostki

Powszechna Deklaracja Praw Człowieka z 1948r,był to akt o charakterze ogólnym, nie miał formy umowy międzynarodowej lecz uchwały organizacji międzynarodowej i jako taki mógł stosowany w sposób dość dowolnie określany przez poszczególne państwa.

Pakty Praw Człowieka:

-Międzynarodowy Pakt Praw Osobistych i Politycznych

-Międzynarodowy Pakt Praw Ekonomicznych, Socjalnych i Kulturalnych

Oba Pakty tworzą uniwersalny zestaw uznawanych powszechnie wolności i praw jednostki.

Na europejski system wolności i praw jednostki składają się następujące akty powstałe w 1949 r przez Rade Europy:

-Europejska Konwencja Praw Człowieka z 1950r.

-Europejska Karta Socjalna z 1961r.

3. Status prawny jednostki we współczesnym państwie demokratycznym

Status prawny jednostki w świetle regulacji normatywnych

W konstytucjach państw demokratycznych regulacje problematyki wolności, praw i obowiązków jednostki zajmują coraz więcej miejsca i z reguły zamieszczane są w początkowych częściach tych konstytucji. Jednostka została wysunięta przed państwo, która ma spełniać wobec niej role służebną.

We współczesnych konstytucjach państw demokratycznych unormowania dotyczące statusu jednostki usystematyzowane są najczęściej w charakterystycznej kolejności. Najpierw wymienia się wolności jednostki, następnie prawa jednostki, a w ostateczności regulowane są obowiązki jednostki. Każda wolność, prawo czy obowiązek człowieka dotyczy też obywatel, ale nie odwrotnie.

Problemem, który jest do dzisiaj budzi kontrowersje, jest związek między prawami a obowiązkami jednostki. Niektórzy uważają, iż tylko ten może korzystać z wolności w praw przewidzianych z aktach normatywnych kto świadczy na rzecz wspólnoty, wypełnia nałożone obowiązki.

Gwarancje wolności i praw jednostki.

Gwarancje wolności i praw jednostki, rozumiane jako zjawiska i mechanizmy, które służą realizacji wolności i praw. Wyróżnia się gwarancje materialne i formalne.

Gwarancje materialne to ogół środków rzeczywistości społecznej, które służą państwu do zapewnienia urzeczywistniania zapisanych prawnie wolności i praw jednostki.

Gwarancje formalne to całokształt środków prawnych o charakterze instytucjonalnym, które stworzyło współczesne demokratyczne państwo prawne.

Wśród formalnych można wyróżnić:

-gwarancje pośrednie to te środki o charakterze instytucjonalnym, które nie zostały stworzone w celu starzenia wolności i praw, ale w swoim funkcjonowaniu służą także realizacjo tego właśnie celu.

-gwarancje bezpośrednie to te środki instytucjonalne, które zostały stworzone właśnie w tym celu, aby służyć ochronie wolności i praw jednostki.

Ograniczenia wolności i praw jednostki muszą spełniać w państwie prawnym dwa wymogi:

-mogą być wprowadzone wyłącznie przez ustawę,

-muszą być zgodne z tzw. zasadą proporcjonalności- oznaczającą w swej obecnej interpretacji zakaz nadmiernej ingerencji państwa w sferę wolności i praw człowieka, a jednocześnie zezwalającą na ograniczenia wolności i praw tylko w niezbędnym zakresie( minimalnie koniecznym).

IV rozdział: Cele i funkcje państwa

I. Rozumowanie terminu cel państwa

-cel państwa posiada wielowątkową historię, bowiem jest nierozerwalnie związane z podstawowymi koncepcjami filozoficznymi rozważającymi najogólniejsze zagadnienia, takie jak cel ludzkiego życia, istota szczęścia itp.

Problematyka celu państwa wiąże się z koniecznością wyjaśnienia istoty (bytu) i działalności państwa jako całości, a nie tylko z zajmowaniem się poszczególnymi organami państwa.

Zagadnienie cel państwa uważany jest za jeden z najbardziej podstawowych problemów nie tylko teoretycznych, ale także polityczno-społecznych nauki o państwie.

Państwo jest instytucja celową (celowością, o charakterze teleologicznym), jest przygotowane i wyspecjalizowane w osiąganiu określonych celów i w działalności swej zmierza do ich urzeczywistnienia.

Termin cel państwa rozumiany jest zazwyczaj jako stan rzeczy (rezultat), którego osiągnięcie ośrodki władzy państwowej uznają za niezbędne dla organizacji państwowej.

Cele państwa wyznaczane są przez ludzi, nie ma bowiem obiektywnych, samoistnych, niezależnych od świadomości ludzkiej celów państwa (ani celów instytucji państwowych).

Ludzie wytyczający cele państwa to jednostki i grupy sprawujące władzę.

Wyróżnione cele np.

-cele globalne (finalne)

-cele cząstkowe (etapowe)

Realizacja celów cząstkowych ma przybliżać urzeczywistnienie celu globalnego.

Cele musza być więc osiągalne, musza mieć zdolność mobilizowania szerokich kręgów społeczeństwa, nie mogą kolidować z interesami społeczności międzynarodowej, a zwłaszcza z interesami innych wpływowych państw .

Biorąc te elementy pod uwagę wyróżnia się

-cele realne

-cele utopijne (nieosiągalne).

II. Próby charakteryzowania celów państwa

• podstawowym celem państwa jest zachowanie własnego istnienia (trwania)-bez spełnienia tego warunku nie jest możliwa realizacja jakiegokolwiek innego celu, z uwagi na zakończenie bytu organizacji państwowej. Wynika z tego że każde państwo musi strzec swej niepodległości i nienaruszalności swego terytorium.

• cele wobec państwa zewnętrznych- państwo musi samo osiągnąć cel lub których osiąganie ma innym, przez własne działanie zapewnić

• zapewnienie dobra wspólnego- ogółu

• zapewnienie bezpieczeństwa jego obywatelom

• zagwarantowanie wolności

• zagwarantowania panowania ekonomicznego i politycznego tej lub innej grupy społecznej

• zapewnienie ładu wewnętrznego

• zapewnienie każdemu udziału w dystrybucji dóbr wytwarzanych w społeczeństwie.

• realizowanie zasad moralności; rozwijanie kultury

• wcielanie w życie wymogów religii

• służbę sprawiedliwości

• strzeżenie dziedzictwa narodowego itp.

III. Pojęcie funkcji państwa

* funkcja państwa- to całokształt jego działalności w określonej sferze życia społeczeństwa, albo jeden z podstawowych kierunków działalności państwa.

IV. Problem klasyfikacji funkcji państwa.

S. Zawadzki zaproponował stosowanie trzech kryteriów dla wyodrębnienia funkcji państwa:

1. zakres aktywności państwa w danej sferze życia społeczeństwa, mierzony m.in. wysokością podatków państwowych, liczebnością i rozmiarami aparatu państwowego działającego głównie w tej dziedzinie życia, rozmiarami i intensywnością aktywności prawodawczej w tej sferze itp.

2. Znaczenie działalności państwa w danej dziedzinie życia społeczeństwa, zarówno z punktu widzenia zaspokojenia potrzeb ogólnospołecznych, jak z punktu widzenia potrzeb interesów grup społecznych dominujących w danym państwie

3. Specyficzne cechy działalności państwa w danej sferze życia społeczeństwa, różnicujące tę działalność od aktywności państwa w innych sferach życia społecznego.

Kierując się tymi kryteriami S. Zawadzki wyróżnił pięć funkcji państwa:

1. wewnętrzną,

2. gospodarczo-organizatorska,

3. kulturalno-wychowawcza

4. socjalna,

5. zewnętrzna.

1)biorąc pod uwagę terytorialny zasięg działania państwa wyróżniamy:

• funkcje wewnętrzne, realizowane na terytorium państwa i w stosunku do podmiotów wewnętrznych,

• funkcję zewnętrzną, realizowana poza terytorium państwa w stosunku do podmiotów zewnętrznych,

2)w ramach funkcji wewnętrznych wyodrębniamy ze względu na zasadnicze strefy życia społecznego, w jakich przejawia się działalność państwa:

• funkcję ochrony ustroju,

• funkcję gospodarczą,

• funkcje socjalną,

• funkcje kulturalno-wychowawczą.

V. Charakterystyka funkcji państwa

Funkcja wewnętrzna

*funkcja ochrony ustroju:

jest to pierwszoplanowa funkcja dla każdej organizacji państwowej, bowiem jej skuteczna realizacja warunkuje zachowanie charakteru ustrojowego danego państwa.

Na funkcję tę składa się:

• całokształt działalności państwa w wewnętrznej sferze stosunków społecznych

• zmierzającej do utrzymania i umacniania istniejącego ustroju politycznego oraz ustroju społeczno gospodarczego .

Funkcja ochrony ustroju urzeczywistniana jest przez aktywność państwa przejawianą w trzech co najmniej kierunkach

1. zapewnianie porządku i bezpieczeństwa publicznego- państwo pilnuje porządku i bezpieczeństwa na swoim terytorium,

2. zabezpieczenie istniejącego systemu władzy- państwo zarządza terytorium za pomocą aparatu administracyjnego np. sady, organy administracji, prokuratura, policja itp.

Organy te stosują różnorodne środki: akty normatywne, orzeczenia sadowe, środki przymusu, akty administracyjne.

1. ochrona życia i nietykalność cielesnej obywateli.

Funkcja gospodarcza

Państwo zarządza gospodarka i finansami kraju.

Model społecznej gospodarki rynkowej- polega na zapewnieniu prawidłowego funkcjonowania gospodarki, zwłaszcza da zachowania konkurencji i zapobiegania monopolizcji rynku. Państwo musi stale oddziaływać na gospodarkę, stwarzając warunki rozwoju działalności gospodarczej. Tak realizowana funkcja oznacza istnienie interwencjonizmu państwowego w gospodarce, a interwencjonizm znany jest wielu współczesnym państwom.

Funkcja socjalna

Funkcja ta ma zapewnić obywatelom tzw. zabezpieczenia społeczne np. ubezpieczenia społeczne, ochronę zdrowia, pomoc społeczną zapewnienie odpowiednich warunków pracy, bytowania itp.

Właściwa realizacja funkcji socjalnej stanowi ważny czynnik zapewnienia pokoju społecznego.

Funkcja kulturalno-wychowawcza

Państwo organizuje system edukacji i instytucji kulturalnych, służący rozwojowi intelektualnemu społeczeństwa.

Cele funkcji kulturalno-wychowawczej:

• wpajanie wiedzy- członkom społeczeństwa, upowszechnianiu zdobyczy cywilizacyjnych, rozpowszechnianiu dóbr kulturalnych.

• kreowanie i upowszechnianie w społeczeństwie idei politycznych i wartości ideologicznych- wyznaczanych przez siły rządzące, kształtowanie postaw i zachowań obywatelskich dotyczących życia społecznego i funkcjonowania państwa, które są korzystne z punktu widzenia ustroju społeczno-gospodarczego i ustroju politycznego państwa.

Funkcja zewnętrzna

Funkcja zewnętrzna państwa to całokształt działalności prowadzonej w ramach stosunków z innymi państwami oraz organizacjami i wspólnotami międzynarodowymi.

Cele funkcji zewnętrznej:

• zapewnienie bezpieczeństwa państwa na zewnątrz- ochrona jego terytorium, ochrona interesów wspólnoty politycznej i obywateli, zapewnienie korzystnych stosunków z innymi państwami,

• utrzymywanie i rozwijanie stosunków z innymi państwami- stosunków politycznych, gospodarczych i kulturalnych.

Rozdział V

Formy państwa

Historyczne próby klasyfikowania państw

Klasyfikacja państw w głównej mierze ma charakter umowny i jest uzależniona od tego, co przyjmiemy za główne kryterium podziału.

Podział państw wg. Platona :

- ustroje prawidłowe (właściwe) – to taki, którego rząd za cel główny ma dobro ogółu zgodnie z zasadą sprawiedliwości

- ustroje zwyrodniałe – to takie, których celem jest dobro jedynie rządzących

Arystoteles rozwinął podział ustrojów prawidłowych na :

- monarchię – rządy jednej osoby

- arystokrację – rządy niewielkiej grupy osób

- politeję – rządy ogółu wolnych obywateli

Następnego podziału dokonał ze względu na interes sprawowania władzy :

- tyrania – realizuje jedynie interesy władcy

- oligarchia – realizuje jedynie interesy bogaczy

- demokracja – realizuje jedynie interesy ubogich

Pojęcie typu państwa w klasyfikacjach dwustopniowych

Typ państwa odpowiada formacji społeczno-ekonomicznej na wszystkich etapach jej rozwoju.

Państwa dzielimy na cztery typy:

- niewolnicze (klasa dominująca to właściciele niewolników)

- feudalne (klasa dominująca to właściciele ziemscy)

- kapitalistyczne (klasa dominująca to dysponenci kapitału finansowego i przemysłowego)

- socjalistyczne (klasa dominująca to robotnicy)

Rewolucja społeczna – przejście państwa z jednego typu do drugiego w drodze walk klasowych i procesów społecznych.

Współczesne sposoby klasyfikowania państw

„Podwaliny” pod współczesne klasyfikacje państw stworzył H. Kelsen wyróżniając:

- państwa demokratyczne – w których sprawujący władzę mają akceptację społeczną

- państwa autokratyczne – w których sprawujący władzę nie mają takiej akceptacji

Interesującą klasyfikację państw przedstawia W. Lamentowicz , według którego kryteria rozróżnienia państw obejmują :

- stopień zewnętrznej suwerenności państwa

- stopień cywilizacyjnego rozwoju

- stopień jednorodności etnicznej i narodowej

- siła strategiczna

- typ ustroju społeczno-gospodarczego

- typ wewnętrznego ustroju politycznego

Inną klasyfikację przedstawia M. Gulczyński, według którego państwa dzielimy na:

- demokratyczne (gdzie występuje obustronna zależność rządzących i rządzonych)

- paternalistyczne (w których stosunki między rządzącymi , a rządzonymi układają się na wzór więzi rodzinnych)

- teokratyczne (w którym główną więzią są normy i struktury religijne)

- autokratyczne ( polegające na arbitralnym podporządkowaniu społeczności scentralizowanym ośrodkom władzy państwowej)

Pojęcie formy państwa

Forma państwa – kształt, struktura , ustrój i sposób funkcjonowania państwa.

Forma państwa wg. G. Jellinka – sposób sprawowania władzy w państwie, sposób rządzenia w państwie, sposób urzeczywistniania państwowego kierownictwa społeczeństwem, całokształt metod i sposobów sprawowania władzy przez grupy społeczne, do których należy władza państwowa itp.

Forma państwa wg. T. Langera – sposób zorganizowania i sprawowania władzy państwowej.

Trójelementowa koncepcja formy państwa

Trójelementowa koncepcja formy państwa składa się z :

- formy rządu

- ustroju terytorialnego

- reżimu politycznego

Forma rządu i ustrój terytorialny odzwierciedlają aspekt strukturalny władzy państwowej, zaś reżim polityczny odzwierciedla aspekt funkcjonalny.

Zmiany formy państwa dokonują się w dwojaki sposób :

- sposób pokojowy (w ramach obowiązującego porządku konstytucyjnego, w wyniku zmian konstytucji)

- sposób niepokojowy ( gwałtowny, w wyniku działań nielegalnych )

Forma rządu

Formy rządu dzielimy na :

- monarchie

- republiki

Charakterystyka monarchii :

- władzę obejmuje monarcha w drodze dziedziczenia

- monarcha sprawuję swoją władzę dożywotnio

- monarcha tradycyjnie skupia w swojej gestii pełnię władzy

Monarchie dzielimy na:

- absolutne – władza monarchy nie jest ograniczona prawem

- konstytucyjne – władza monarchy jest ograniczona prawem

- parlamentarne – władza monarchy jest znacznie ograniczona prawem, pełni w państwie raczej rolę reprezentatywną.

Charakterystyka republiki:

- głowa państwa, która może mieć charakter jednoosobowy jest wyłaniania w drodze wyborów

- głowa państwa wybierana jest na czas określony i często ograniczona pewną ilością kadencji.

Republiki dzielimy na:

- arystokratyczne – naczelne organy państwowe powoływane są przez wąską grupę ludności państwa, wyróżniających się swoim „szlachetnym” pochodzeniem

- demokratyczne – naczelne organy państwowe są powoływane bezpośrednio lub pośrednio przez szerokie rzesze obywateli

Modele form rządu dzielimy na :

- modele urzeczywistniane w ramach systemów koncentracji (jedności) władzy, które możemy podzielić na :

- systemy koncentracji ograniczonej, które mogą znajdować swoje rozwiązania w trzech modelach ustrojowych:

* modelu przewagi parlamentu

* modelu przewagi organu wykonawczego

* modelu przewagi partyjnego ośrodka decyzji politycznej

- systemy koncentracji absolutnej (jedynowładztwa, dyktatury)

- modele urzeczywistniane w ramach systemów podziału władzy. Systemy te najczęściej

przyjmowały postać :

*systemu równowagi legislatywy i egzekutywy, w ramach organów państwowych , którym zapewniano przez wybór jednego z dwóch modeli rozwiązań ustrojowych:

• modelu współdziałania legislatywy i egzekutywy

• modelu rozdziału legislatywy i egzekutywy

* systemu nierównowagi legislatywy i egzekutywy , w ramach którego przewidywano modele:

• przewagi legislatywy

• przewagi egzekutywy

Ustrój terytorialny

Z punktu widzenia ustroju terytorialnego państwa dzielimy na:

- jednolite (zwane też prostymi)

- złożone ( np. federacje)

Państwo jednolite charakteryzuje się:

- nie posiada części, które można by uznać za odrębne organizmy państwowe

- jednostki podziału terytorialnego mają charakter administracyjny

- jednolity w skali całego państwa jest system organów

- jednolite jest obywatelstwo tego państwa

- jednolity jest system prawny

- ilość szczebli podziału terytorialnego może być różna

Autonomia terytorialna- polega na przyznaniu poszczególnym jednostkom podziału terytorialnego i istniejącym w nich organom pewnego, czasem nawet szerokie i daleko idącego, zakresu samodzielności w podejmowaniu decyzji dotyczących własnych spraw.

Państwo złożone na przestrzeni wieków przyjmowało różne postacie :

- unia personalna – gdzie czynnikiem wiążącym dwa lub więcej państw jest głównie osoba wspólnego monarchy lub wspólny dom panujący )

- unia realna – związek dwóch lub więcej państw , złączonych nie tylko osobą wspólnego monarchy, ale dodatkowo także podobieństwami ustrojowymi, niektórymi wspólnymi organami państwowymi, a niekiedy innymi wspólnymi atrybutami państwowości)

- konfederacja – związek państw, twór powołany w celu realizacji określonych wspólnych zamierzeń

- federacja – państwo związkowe,stanowi swoisty rodzaj związku państw, które częściowo zrzekły się swojej suwerenności na rzecz państwa federalnego

Cechy federacji:

- składa się z jednostek o znacznym stopniu niezależności i samodzielności politycznej

- podmiotem prawa międzynarodowego z reguły jest federacja

- terytorium federacji nie jest jednolitą całością

- podmioty federacji mają własne wewnętrzne podziały terytorialno-administracyjne

- podmioty federacji posiadają władzę ustawodawczą i ustrojodawczą

- części składowe federacji mogą mieć własne systemy organów państwowych

- w federacjach istnieje instytucja podwójnego obywatelstwa

- parlament w państwie federalnym jest dwuizbowy

Podstawę do wyróżnienia państw o strukturze centralistycznej lub zdecentralizowanej stanowią relacje między organami centralnymi i terenowymi, a zwłaszcza zakresy ich kompetencji.

Centralizacja państwa następuje gdy stworzona jest w nim zwarta struktura organizacyjna, a mechanizmy decyzyjne skupione są w ośrodkach centralnych.

Państwo zdecentralizowane charakteryzuje się tym, że zakres spraw pozostawionych w kompetencji organów centralnych jest stosunkowo wąski. Organy centralne nie mogą decydować o kwestiach przekazanych w gestię organów terenowych.

Zjawiska centralizmu i decentralizacji nie pozostają w bezpośrednim związku z demokratycznym lub niedemokratycznym charakterze ustroju państwa.

Reżim polityczny

Reżim polityczny – całokształt zasad, na których opiera się system władzy, ogół metod, którymi dysponuje władza państwowa w stosunkach z obywatelami i zorganizowanymi postaciami życia społecznego w państwie.

Związek reżimu politycznego z regulacjami prawnymi, w tym także konstytucyjnymi, jest o wiele luźniejszy, niż takiż związek elementów strukturalnych formy państwa.

Analizę reżimu politycznego każdego konkretnego państwa rozpocząć należy od ustalenia zespołu zasad ustrojowych. Badanie reżimu w danym państwie nie może ograniczyć się do poziomu zasad. Wyróżnia się zazwyczaj reżimy demokratyczne i autokratyczne.

Reżimy dzielimy na:

- demokratyczne

- niedemokratyczne

Za demokratyczny uznamy reżim polityczny, który spełnia co najmniej dwa wymogi :

- w państwie istnieją instytucje i procedury zabezpieczające obywatelom wpływ na działalność organów państwowych

- organy państwowe realizują cele i zadania wytyczone lub przynajmniej aprobowane przez większość społeczeństwa (materialna gwarancja demokratyczności reżimu).

Konieczne jest również, by rządzeni oceniali reżim jak demokratyczny.

Wg. T. Langera za reżim niedemokratyczny uznamy taki, w którym brak formalnych lub materialnych gwarancji jego demokratyczności.

Najczęstszym reżimem niedemokratycznym są :

- reżim autokratyczny

- reżim totalitarny

Rozdział 6. Władza Państwowa

Władza państwowa stanowi czynnik który warunkuje ludzkie działania, istnienie władzy jest związane z bytem społeczeństwa i żadna struktura nie może bez niej istnieć.

Trzy grupy dotyczące problemu władzy według G.L Seidlera

-realistyczne - zaliczamy do nich teorie psychologiczną, solidarystyczną, materializmu dziejowego

-juryczno - formalne są one reprezentowane przez teorię dogmatyczno prawną oraz normatywistyczną

-idealistyczne przykładem są koncepcje Platona i Hegla.

We współczesnych czasach władza traktowana jest jako rodzaj stosunku społecznego, gdzie występują co najmniej dwa podmioty , jeden – nadrzędny (oddziałuje zazwyczaj w sposób uprawniony i trwały) na drugi – podporządkowany (podległy) zmierza do wymuszenia określonego zachowania się tego drugiego podmiotu.

Władza pojmowana jest również jako zjawisko dające o sobie znać w procesie podejmowania decyzji, w którym występują nie równorzędne podmioty spełniające odmienne role społeczne.

O władzy możemy również mówić w znaczeniu podmiotowym np. mam władzę, ktoś ma władze. Tak jakby była ona obiektem posiadania, oraz w znaczeniu podmiotowym np. władze partii politycznej, akcentuje się tu fakt, że istnieje podmiot który może skutecznie wydawać rozkazy i polecenia innym podmiotom.

Niezależnie od różnic w traktowaniu władzy można, wskazać pewne cechy wspólne dla wszystkich stosunków władzy występujących w różnych strukturach społecznych.

• Władza jest stosunkiem miedzy ludźmi

• Władza ma zawsze społeczny charakter

• Władza ma zazwyczaj charakter zorganizowany

• Istnienie władzy oznacza wyróżnienie w strukturach społecznych rządzących i rządzonych

Władza polityczna.

-odmiana władzy, bywa przedmiotem zainteresowania nauki zwłaszcza o polityce, jest sprawowana w różnych strukturach organizacyjnych systemu politycznego,

-władza publiczna jest to rodzaj władzy politycznej , jest sprawowana przez organy państwowe i instytucje samorządowe, jest realizowana na podstawie norm prawnych

Cechy władzy państwowej:

• Charakter pierwotny

• Jest sprawowana na określonym terytorium państwa

• Jest niepodzielna

• Ma charakter trwały

• Realizowana na podstawie norm prawnych

• Urzeczywistniana wyłącznie w sposób zorganizowany

• Można stosować legalnie zgodnie z prawem środki przymusu w tym przymusu bezpośredniego

Definicja władzy państwowej- kompleks terytorialnie zorganizowanych stosunków nadrzędności i podporządkowania, ujęty w ramy organizacji działającej na podstawie prawa i posługującej się prawem oraz dysponującej legalną możliwością użycia przymusu.

Funkcja władzy państwowej

Pojęcie funkcja, jest używane w odniesieniu do władzy państwowej jest jednoznaczne. W naukach społecznych może oznaczać zarówno działanie jak i stanowisko.

Cztery funkcje władzy państwowej

1. funkcja integracyjna władza państwowa realizuje ta funkcję w pluralistycznym społeczeństwie oddziałując integracyjnie na grupy społeczne i organizacje społeczne, a także na elementy gospodarcze zwłaszcza w gospodarce rynkowej

2. Funkcja dystrybucyjna władza państwowej urzeczywistnia tę funkcje regulując dostęp jednostek, grup społecznych i organizacji społecznych do różnego rodzaju dóbr, zwłaszcza do tych dóbr gdzie zasoby są ograniczone.

3. Funkcję zapewnienia bezpieczeństwa ten kto sprawuje władze w państwie musi chronić podmioty jednostki, poddane jego władzy , gdyż w innym przypadku nie miałby wobec kogo tej władzy sprawować

4. Funkcję strukturotwórczą (dostęp do władzy jest domeną wąskich grup społecznych)

Sprawowanie władzy państwowej

W procesie podejmowania i realizacji decyzji aktualizują się wciąż na nowo stosunki władzy. Można uznać ze sprawowanie władzy państwowej to uczestnictwo w procesach podejmowania i realizacji decyzji państwowych przez zajmowanie w tych procesach pozycji centralnej. Sprawowanie władzy państwowej jest procesem rozwijającym się w czasie historycznym w określonych granicach terytorialnych oraz w konkretnej przestrzeni politycznej i społecznej. Wyróżniamy trzy aspekty tego procesu:

1) podmiotowy na pytanie kto sprawuje władze państwową udzielane są niejednakowe odpowiedzi przez przedstawicieli rożnych dyscyplin naukowych

2) przedmiotowy wskazującym czym jest proces sprawowania władzy

3) instrumentalny obejmujący środki służące do sparowania władzy państwowej

Teoretycy w demokratycznych państwach traktują rządzenie jako podstawową postać sprawowania władzy państwowej.

Pojęcie organu państwowego.

Problematyka organów państwowych, ich struktury, zasad działania i wzajemnych powiązań, stanowi jedno z najważniejszych zagadnień o państwie.

Istnieje wiele definicji organu państwowego. Jedni definiują organ państwa jako osobę lub grupę osób, których działania na mocy obowiązującego prawa są uważane za działania państwa. Drudzy wychodzą z założenia że organ państwa to część aparatu państwowego, wyodrębniona od pozostałych elementów tego aparatu przez swoją organizację i kompetencje. Trzecie stanowisko zajmują autorzy którzy uważają że organ państwowy do odpowiednio zorganizowana instytucja, utworzona na podstawie przepisów prawa i powołana do wykonywania określonych zadań w imieniu państwa, przy zastosowaniu środków wynikających z charakteru władzy państwowej.

Cechy organów państwowych:

1. Są tworzone i działają w drodze przepisów prawa.

2. Posiadają wyodrębnioną strukturę organizacyjną, stosownie do spełnionych zadań

3. Prawo ściśle określa ich kompetencje, które zależą oczywiście od charakteru organu państwowego i jego miejsca w systemie.

4. Działają w imieniu i na rachunek państwa. Mają zapewnioną skuteczność poprzez zastosowanie przymusu państwowego w ostatniej instancji.

5. Mogą realizować działania władcze w różnych formach m.in. w drodze stanowienia aktów normatywnych, wydawania orzeczeń sądowych czy aktów administracyjnych a także sprawowania kontroli.

1. Rodzaje organów państwowych:

1. Podział ze względu na strukturę organizacyjną

1. Organy jednoosobowe

2. Organy wielo osobowe

Organy jednoosobowe charakteryzują się skupieniem władzy w gestii jednej osoby (np. prezydent, wojewoda), która ponosi wyłączną odpowiedzialność za sprawowanie władzy. Organ jednoosobowy może posiadać zespół współpracowników który będzie wywierał wpływ na podejmowane decyzje. Natomiast ostateczna decyzja zależy tylko i wyłącznie do jednostki. Zaletą tego organu jest szybkość podejmowania decyzji i łatwość ustalenia odpowiedzialności za ich skutki. Wadą natomiast jest podjęcie nietrafnej decyzji.

Organy wieloosobowe mogą mieć różny charakter. Najbardziej typowe z nich to organy kolegialne, składające się z wielu osób podejmujących w równoprawny sposób wspólnie decyzje w formie uchwał i ponoszące za nie solidarną odpowiedzialność (np. izba parlamentu, rząd, rada gminy czy powiatu). Zaletą rozstrzygnięć podejmowanych przez organy kolegialne jest z reguły ich głębsze rozważenie przed aktem podjęcia. Słabością - wydłużony w czasie tryb decydowania i trudności dotyczące ustalenia indywidualnej odpowiedzialności za skutki decyzji. Wyróżniamy też organy wieloosobowe które są wewnętrznie zorganizowane na zasadzie hierarchicznego zróżnicowania stanowisk i oparte w swej wewnętrznej strukturze na zasadzie jednoosobowego kierownictwa są to niektóre centralne organy administracji, organy kontroli. Zdarzają się także organy wieloosobowe o strukturze złożonej, co wyraża się w tym, że niezależnie od funkcji wykonywanych przez organ w całości, istnieją w jego strukturze wyodrębnione jednostki, które posiadają własne, samoistne kompetencje państwowe, a nie są jedynie pomocniczymi jednostkami wewnętrznymi danego organu (np. parlamenty dwuizbowe).

1. Podział ze względu na terytorialny zasięg działania

1. Organy centralne

2. Organy terenowe

Organy centralne obejmują swoim zakresem działania terytorium całego państwa (np. parlament, prezydent, rząd).

Organy terenowe wykonują za to swoje funkcje w określonej części państwa - w poszczególnych jednostkach podziału terytorialnego (np. rada gminy, wojewoda, sąd rejonowy)

1. Podział ze względu na sposób powoływania.

1. Organy pochodzące z wyboru

2. Organy pochodzące z nominacji

Organ pochodzący z wyboru to taki organ który jest powoływany przez określony podmiot zbiorowy. Podmiotem tym może być sam suweren (naród, lud) wtedy mówimy o organach państwowych pochodzących z wyborów bezpośrednich (np. parlament). Wyboru może dokonać również organ państwowy uprawniony do tego przez przepisy prawa mówimy wtedy  organach wybranych pośrednio (np. prezydent wybierany przez parlament).

Nominacja to określony normatywnie tryb powoływania jednych organów (niższego stopnia) przez inne organy (wyższego stopnia). W ten sposób obsadzane są najczęściej organy administracji (minister, wojewoda).

1. Podział ze względu na czas trwania pełnomocnictw

1. Organy kadencyjne

2. Organy powołane na czas nieokreślony

Organy kadencyjne to takie, których okres trwania pełnomocnictw jest z góry prawnie określony (parlament, prezydent, rady samorządowe) i z reguły jest równy okresowi kadencji.

Czas trwania pełnomocnictw organów powoływanych na czas nieokreślony nie jest z góry określony i zawsze pełnią one swoją funkcję do chwili powołania nowego organu (rząd, wojewoda).

1. Podział ze względu na sposób działania w imieniu państwa

1. Organy samoistne

2. Organy niesamoistne

Organy samoistne działają bezpośrednio w imieniu państwa, wykonując w tym zakresie własne zadania i kompetencje (np. minister, sąd, wojewoda).

Organy niesamoistne z reguły nie posiadają prawa do podejmowania władczych decyzji, mających bezpośrednie, wiążące znaczenie na zewnątrz. Mogą one przybierać postać organów o charakterze wewnętrznym (przewodniczący izby parlamentu), pomocniczym (np. komisje parlamentarne, komitety rządowe) lub doradczym (np. kolegia w ministerstwach).

1. Podział ze względu na charakter powierzonych im zadań i funkcji oraz rolę, jaką spełniają w mechanizmie działania państwa.

1. Organy przedstawicielskie

2. Organy administracyjne

3. Organy sądownicze

4. Organy kontroli

Organy przedstawicielskie są powoływane w drodze wyborów powszechnych i odpowiedzialność przed wyborcami. Są to organy kolegialne, do których należy najwyższe ciało przedstawicielskie (parlament) i lokalne przedstawicielstwa (rady samorządowe).

Organy administracji, pochodzące z mianowania lub nominacji (np. rząd. minister), prowadzą działalność wykonawczą i ponoszą z reguły odpowiedzialność polityczną przed organami przedstawicielskimi.

Organy sądowe charakteryzuje pochodzenie z nominacji. Ich podstawową funkcją jest sprawowanie wymiaru sprawiedliwości.

Organy kontroli pochodzą z powołania, a ich zasadniczą czynnością jest kontrola organów wykonawczych.

1. System organów państwowych

Organy państwowe - chociaż każdy z nich jest wyodrębniony pod względem strukturalnym i funkcjonalnym to są ze sobą odpowiednio powiązane. Istnieje między nimi określony, uporządkowany układ stosunków, tworzących z ogółu organów państwa celowo zorganizowany system organów państwowych. System taki obejmuje całą sferę działania państwa.

System organów państwowych - to całokształt organów istniejących w danym państwie, rozpatrywanych w ich wzajemnych powiązaniach, wynikających z przyjętych reguł określających formę organów państwowych i ich stosunki wzajemne, a składających się na organizacyjną jedność systemu.

Jedność systemu organów państwowych przejawia się w następujących składnikach:
• jedności celów działania, polegającej na realizacji przez poszczególne organy w różnych formach wspólnych celów państwa.
• włączeniu wszystkich organów państwowych w organizacyjną wspólnotę i podporządkowanie ich jednolitym zasadom organizacyjnym i funkcjonalnym,
• decydującej często roli organów przedstawicielskich w stosunku do pozostałych organów państwowych, co zapewnia jedność systemową wszystkich organów.

1. Zasada podziału władzy

Najbardziej znaną odmianą podziału władzy jest zasada trójpodziału władzy. która kształtowała się w czasach nowożytnych jako przeciwieństwo absolutyzmu monarszego, zakładającego skupienie całej władzy w gestii jednego podmiotu - monarchy.

Monteskiusz dokonał podziału władzy na:

1. ustawodawczą

2. wykonawczą

3. sądownicza

Na teorię podziału władzy w ujęciu Monteskiusza składały się właściwie trzy powiązane ze sobą zasady:
1) zasada społecznego podziału władzy, wyrażająca się w postulacie zapewnienia wszystkim stanom i warstwom społecznym wpływu na władzę państwową;
2) zasada funkcjonalno-organizacyjnego podziału władzy, której istotą było wyróżnienie trzech równorzędnych rodzajów władz: ustawodawczej, wykonawczej i sądowniczej oraz przydzielenie poszczególnych rodzajów władz odrębnym organom państwowym;
3) zasada równowagi i wzajemnego hamowania władz, która wyrażała się w postulacie takiego ułożenia stosunków między trzema rodzajami władz, aby - poprzez system hamulców pozwalających każdej władzy powstrzymywać pozostałe - żadna z nich nie uzyskała przewagi nad inną.

1. Zasada jedności władzy

Jednolitość władzy państwowej, zasada oparta na założeniu, iż cały aparat państwowy winien być podporządkowany jednemu organowi naczelnemu. W praktyce politycznej i administracyjnej prowadzi do hierarchicznego uporządkowania organów państwa. Nadrzędnym organem władzy może być, jak w państwach feudalnych, np. monarcha, zwykle w roli tej występuje parlament, jako wyraziciel woli ludu. Takie rozwiązanie przewidywała w drodze rewolucji francuskiej np. konstytucja jakobińska z 1793 oraz Komuna Paryska z 1871.

W państwach systemu realnego socjalizmu wprawdzie formalnie uznawano nadrzędną pozycję parlamentu, faktycznie jednak jednolitość władzy państwowej umożliwiała sprawowanie władzy partii komunistycznej, której podlegały wszystkie organy państwowe i organizacje społeczne. Zasada jednolitości władzy państwowej jest charakterystyczna dla państw niedemokratycznych, przeciwstawna koncepcji podziału władz.

1. Modelowe systemy organów państwowych: parlamentarno-gabinetowy, prezydencki, mieszane, rządów zgromadzeni

1. Model parlamentarny (parlamentarno-gabinetowy)

System ten zrodził się najwcześniej, w toku długiej ewolucji zasad ustrojowych, w Anglii. Polega na ukształtowaniu w określony sposób stosunków wzajemnych między głową państwa, parlamentem i rządem. Stosunków wyrażających się w dążeniu do powiązania i wzajemnego oddziaływania na siebie władzy wykonawczej i ustawodawczej.

Cechy modelu parlamentarnego:

• władza wykonawcza (egzekutywa) ma charakter dualistyczny (dwuczęściowy) - składa się ona z głowy państwa, obok której istnieje jako odrębny organ tej władzy rząd z premierem na czele, tworzący ciało kolegialne, czyli gabinet;
• głowa państwa jest neutralna politycznie, nie bierze aktywnego udziału w polityce, z reguły nie wykonuje samodzielnie żadnych istotnych funkcji w dziedzinie władzy wykonawczej, zaś określone akty polityczne (urzędowe) podejmuje jedynie na wniosek lub za zgodą rządu, wyrażam w formie kontrasygnaty (współpodpisu) aktów głowy państwa przez członka rządu;
• głowa państwa nie ponosi politycznej odpowiedzialności przed parlamentem i nie może być przez parlament odwołana;
• rząd, mianowany formalnie przez głowę państwa, musi się cieszyć poparciem większości parlamentarnej: parlament wyraża akceptację składu i programu rządu, udzielając mu wotum zaufania:
• rząd ponosi za swoją działalność solidarną odpowiedzialność polityczną (zwaną również parlamentarną) przed parlamentem i może być przez parlament obalony w drodze uchwalenia wotum nieufności: indywidualną odpowiedzialność polityczną przed parlamentem ponoszą także ministrowie;
• egzekutywa (z reguły głowa państwa działająca na wniosek rządu) ma prawo rozwiązania parlamentu przed upływem kadencji.
Typowym przykładem parlamentarnego modelu rządów jest model ustrojowy Wielkiej Brytanii, oparty w znacznym stopniu na zwyczajach konstytucyjnych. Inne modele parlamentarne są z reguły regulowane prawnie (głównie konstytucyjnie), w sposób bardziej lub mniej szczegółowy. 

1. Model kanclerski

Modyfikacje do klasycznego modelu parlamentarnego:
• nadaje silną pozycję kanclerzowi (premierowi) jako szefowi rządu i podporządkowuje mu pozostałych członków gabinetu;
• przyjmuje instytucję tzw. konstruktywnego wotum nieufności jako formy parlamentarnej odpowiedzialności kanclerza/premiera (wraz z wnioskiem o wotum nieufności jest głosowana kandydatura nowego kanclerza/premiera);
• ogranicza możliwość rozwiązania parlamentu przez głowę państwa do przypadków wyraźnie wskazanych w konstytucji.
Funkcjonowanie modelu parlamentarnego jest modyfikowane w praktyce ustrojowej przez istniejący w państwie system partyjny

1. Model prezydencki

Cechy:

• monistyczna konstrukcja władzy wykonawczej, która w całości jest skupiona w gestii prezydenta • rozdzielenie władzy ustawodawczej i wykonawczej. Wyraża się zwłaszcza w następujących rozwiązaniach:
- w powoływaniu prezydenta w wyborach powszechnych (wg konstytucji amerykańskiej - dwustopniowych), co nie pozostaje bez wpływu na wzmocnienie jego pozycji ustrojowej w mechanizmie sprawowania władzy państwowej;
- w bezwzględnej niepołączalności stanowisk w parlamencie i w strukturach władzy wykonawczej;
- w ścisłym rozdzieleniu zasadniczych funkcji legislatywy i egzekutywy, nie zezwalającym nawet na posiadanie przez prezydenta prawa inicjatywy ustawodawczej, a dopuszczającym wpływ prezydenta na działalność prawodawczą parlamentu wyłącznie poprzez instytucję orędzi prezydenckich;
- w ochronie władzy wykonawczej przed ingerencją parlamentu, co wyraża się w generalnym braku wpływu parlamentu na sposób wykonywania ustaw przez egzekutywę, a także we własnych uprawnieniach prawodawczych prezydenta do stanowienia aktów normatywnych, o niższej jednak randze niż akty normatywne pochodzące od parlamentu;
• wzajemna kontrola i równowaga władz widzimy ja - w prezydenckim prawie weta zawieszającego wobec ustaw uchwalonych przez parlament, które to weto może jednak być przełamane, gdy parlament ponownie uchwali ustawę kwalifikowaną większością głosów;
- w wymaganej zgodzie parlamentu (konkretnie Senatu) na obsadę przez prezydenta szeregu wyższych stanowisk państwowych (sędziów Sądu Najwyższego, pełnomocnych przedstawicieli USA w innych państwach oraz wszystkich innych funkcjonariuszy amerykańskich, zajmujących urzędy tworzone ustawą, dla których nie przewidziano w Konstytucji innego trybu powoływania - chodzi tu zwłaszcza o sekretarzy stanu);
- w sądowej kontroli konstytucyjności prawa (zgodności prawa z konstytucją);
- w istnieniu specjalnej procedury dla konstytucyjnej odpowiedzialności prezydenta przed parlamentem, którą to odpowiedzialność prezydent, wiceprezydent i sekretarze stanu ponoszą za naruszenie konstytucji, zdradę stanu lub inne ciężkie przestępstwo.

1. Model mieszany

W procesie dziejowym wytworzyły się modele mieszane, wchłaniające różne składniki organizacyjne i funkcjonalne systemów organów państwowych. Przyjmują one postać albo systemu parlamentarno-prezydenckiego (dominacja elementów modelu parlamentarnego), albo systemu prezydencko-parlamentarnego, zwanego też często semiprezydenckim (przewaga cech modelu prezydenckiego nad parlamentarnym).

• istnieje dualistyczna egzekutywa (władza wykonawcza), przy czym prezydent, nie ponosząc odpowiedzialności politycznej przed parlamentem, wykonuje bezpośrednio pewne funkcje rządzenia samodzielnie (prerogatywy), bez konieczności uzyskiwania na nie kontrasygnaty;
• prezydent pochodzi z bezpośrednich wyborów powszechnych, w których naród (jako suweren) rozstrzyga w głosowaniu o powierzeniu konkretnej osobie sprawowania urzędu prezydenta i tym samym legitymizuje wykonywanie przezeń władzy wykonawczej w imieniu narodu;
• ministrowie nie tylko ponoszą odpowiedzialność polityczną przed parlamentem, ale mogą ją ponosić także przed prezydentem.

Mieszany system rządów kształtuje także Konstytucja RP z 1997 roku. System ten określa się w piśmiennictwie jako parlamentarny, ale w wersji kanclerskiej, z wyraźnymi elementami systemu prezydenckiego.

PAŃSTWO A INNE FORMY ORGANIZACJI ŻYCIA SPOŁECZNEGO

1. Państwo a partie polityczne

We współczesnym państwie istotna rolę odgrywają różnego rodzaju ciała pośredniczące pomiędzy społeczeństwem a ośrodkami władzy państwowej.

Ciała pośredniczące to partie polityczne, a także tzw. grupy nacisku.

Partia (łac. pars – część) – określenie tym pojęciem danej organizacji ma oznaczać, że w organizacji tej skupiona jest tylko część społecznej całości, część zbiorowego podmiotu władzy (narodu lub ludu).

Partie określają się też innymi terminami: ruch, związek, unia, sojusz, obóz, konfederacja, platforma.

Cechy partii politycznej:

1. Dobrowolność tej organizacji – czyli aby stać się jej członkiem należy dobrowolnie zgłosić akces i po spełnieniu określonych wymogów zostać przyjętym. Z partii można w każdej chwili wystąpić, można tez w określonych sytuacjach zostać z niej wykluczonym.

2. Program polityczny – wynika z aprobowanych przez partię założeń ideologicznych i dotyczy zazwyczaj wszystkich dziedzin życia w państwie (politycznej, społecznej, gospodarczej). Program ma przyciągnąć potencjalnych wyborców i umocnić przekonania zwolenników.

3. Sposób działania – partia chce zrealizować swój program poprzez zdobycie i wykonywanie (sprawowanie) władzy państwowej (samodzielnie lub w koalicji z innymi partiami).
   koalicje wyborcze – zawiązywane przez partie przed wyborami
   koalicje rządowe – zawierane przez partie po wyborach dla osiągnięcia większości parlamentarnej

Partia polityczna – organizacja społeczna, która rywalizując albo współdziałając z innymi takimi organizacjami dąży do zdobycia lub utrzymania władzy, w celu realizacji swojego programu politycznego.

Partia polityczna spełnia w społeczeństwie i państwie określone funkcje:

1. Partie są pośrednikami między społeczeństwem a państwem. Treść spełnianej przez partie funkcji pośrednictwa jest odmienna w systemach demokratycznych i niedemokratycznych.
   W systemach demokratycznych partie zapewniają obywatelom udział we władzy państwowej, dostęp do władzy ii wpływ na nią.
   W systemach niedemokratycznych partie zmierzają do podporządkowania społeczeństwa rządzącej elicie.

Spełnianie funkcji pośrednictwa przez partie polega na:

1. Reprezentowaniu wobec państwa interesów grup społecznych (nie jest to akt jednorazowy, lecz złożony proces polityczny)

2. Oddziaływaniu na społeczeństwo różnymi sposobami.

1. W ramach realizacji funkcji wyborczej można wyróżnić kilka kierunków działań:

1. Selekcja (typowanie) kandydatów na wybieralne stanowiska

2. Formułowanie programów (platform) wyborczych

3. Propaganda i agitacja wyborcza

1. Funkcja kierowania państwem – urzeczywistniana przede wszystkim przez tę partię, która samodzielnie lub w koalicji, wygrała wybory.
   Dyskusyjne jest, czy można mówić o uczestnictwie partii opozycyjnych (partii, które przegrały wybory) w realizacji funkcji kierowania państwem.

System partyjny to ogół legalnie istniejących w danym państwie partii politycznych oraz układ stosunków pomiędzy nimi, a także między nimi a państwem, kształtujących się w toku rywalizacji albo współdziałania w walce o zdobycie włazy państwowej lub jej sprawowanie.

Funkcje systemów partyjnych:

1. Tworzą legalne forum walki partii politycznych o władzę państwową, forum, na którym ścierają się poglądy i dokonuje się ich konfrontacja

2. Są mechanizmami umożliwiającymi organizowanie wyborów, przede wszystkim parlamentarnych

3. Umożliwiają formowanie ośrodków władzy i wyłanianie ekip rządzących

4. Są mechanizmami integrującymi i aktywizującymi polityczne społeczeństwo, mechanizmami służącymi kształtowaniu opinii społecznej i kultury politycznej

Klasyfikacja systemów partyjnych według kryteriów ról i szans partii politycznych w walce o władzę

1. Jednopartyjny – w praktyce polega albo na istnieniu tylko jednej partii, albo na formalnym istnieniu kilku partii, z których doktrynalnie tylko jedna umocowana jest do sprawowania władzy (ten system jest znany państwom faszystowskim, niektórym państwom Trzeciego Świata).

2. Dwupartyjny – niezależnie od ilości istniejących w państwie partii tylko dwie spośród nich mają realne szanse zdobycia władzy państwowej (taki system istnieje w USA czy w Wielkiej Brytanii).

3. Wielopartyjny – taki, w którym więcej niż dwie partie mają realne szanse na zdobycie władzy (istnieje on w większości państw demokratycznych).

Partie polityczne postrzegane są jako konieczny element instytucjonalnej struktury państwa.

Po II Wojnie Światowej twórcy konstytucji w niektórych państwach uznali za niezbędne unormowanie w ustawach zasadniczych roli partii politycznych jako ciał pośredniczących i współorganizatorów życia politycznego w państwie. Proces ten określa się jako konstytucjonalizacja partii politycznych.

Dokonywał się również proces obejmowania działalności partii unormowaniami ustawowymi, co zostało nazwane w piśmiennictwie jurydyzacją partii politycznych.

Jurydyzacja dokonuje się w dwojakiej formie prawnej:

1. Przez uchwalenie specjalnych ustaw o partiach politycznych

2. Przez uchwalenie ustaw (lub innych aktów normatywnych) regulujących problematykę partii politycznych incydentalnie

Ustawy o partiach politycznych to akty normatywne, które bezpośrednio regulują ważne zagadnienia dla bytu i działalności partii.

Ustawy wyborcze, regulując zasady i tryb przeprowadzania wyborów, dotyczą w sposób naturalny partii politycznych jako uczestników instytucji i procedur wyborczych.

Regulaminy parlamentarne normują sprawy organizacji i działalności partii politycznych na terenie parlamentu (lub w jego izbach).

1. Państwo a grupy nacisku

Obok partii politycznych, jako ciał pośredniczących, szczególną pozycję w mechanizmie sprawowania władzy państwowej zajmują grupy nacisku.
Między grupami nacisku, a partiami politycznymi zachodzą znaczące różnice szczególnie widoczne na trzech płaszczyznach:

1. Grupy nacisku nie dążą do zdobycia władzy i jej sprawowania. Pragną one, poprzez wywieranie nacisku na różne ogniwa władzy państwowej, uzyskać wpływ na treść podejmowanych przez organy państwowe decyzji politycznych, tak aby decyzje te były korzystne z punktu widzenia reprezentowanych przez grupę nacisku interesantów.

2. Grupy nacisku reprezentują zazwyczaj interesy społeczne o mniejszym podmiotowo zasięgu niż partie polityczne, czyli dotyczące mniejszych liczbowo grup społecznych

3. Grupy nacisku z reguły formułują cele działania o węższym przedmiotowo zakresie niż partie polityczne.

Między grupami nacisku a partiami politycznymi istnieją także określone związki. Starają się one wywierać wpływ nie tylko na ogniwa władzy państwowej, ale także na inne elementy systemu politycznego, zwłaszcza na partie polityczne.

Kierownictwa partii politycznych są czasem uzależnione w swych decyzjach i działaniach od stanowiska grupy nacisku.

Grupa nacisku – dobrowolne ugrupowanie osób połączonych wspólnymi interesami, dążące – drogą wywieranych różnymi sposobami nacisków na ogniwa systemu politycznego – do osiągnięcia takiego celu, aby decyzje podejmowane przez organy państwowe były korzystne dla interesantów danej grupy.

Grupy nacisku mają różną formę prawną:

1. organizacje (związki) właścicieli, przedsiębiorców czy pracodawców

2. organizacje pracobiorców (główne związki zawodowe), czy konsumentów

3. stowarzyszenia

4. fundacje

5. pozaparlamentarne ciała o strukturze mieszanej (np. skupiające przedstawicieli pracodawców, pracobiorców i rządu)

Grupy nacisku spełniają w systemie politycznym państwa istotne funkcje:

1. reprezentowanie interesów określonych grup społecznych (interesy partykularne)

2. wpływanie na organy państwowe

3. wpływanie na inne ogniwa systemu politycznego

W wielu współczesnych państwach (także w Polsce) mamy do czynienia z częściową instytucjonalizcją problematyki grup nacisku, co oznacza, że niektóre sprawy związane z ich istnieniem, funkcjami i działalnością są przedmiotem regulacji tak w konstytucjach, jak i w aktach prawnych rangi ustawowej.

3. Państwo a samorządy

Samorządy w sposób wyraźny różnią się od partii politycznych i grup nacisku.

Według P. Winczorka: Samorządy nie są instytucjami przeciwstawnymi państwu. Są one natomiast tworami organizacyjnymi uzupełniającymi formy uczestnictwa obywateli (…) w sprawowaniu władzy publicznej w państwie.

Samorząd w znaczeniu prawnym rozumiany jest obecnie jako wykonywanie zadań administracji publicznej w sposób zdecentralizowany i na własną odpowiedzialność przez odrębne w stosunku do państwa podmioty, które w zakresie wykonywania swoich zadań nie są poddane ingerencji państwowej.

Samorząd w znaczeniu politycznym czy socjologicznym obejmuje honorowe (nieodpłatne) uczestnictwo osób fizycznych lub grup społecznych w wykonywaniu określonych zadań państwowych, niekoniecznie z zakresu administracji publicznej.

Samorząd – forma organizowania się ludzi, umożliwiająca im – na podstawie i w granicach obowiązującego prawa – samodzielne władcze rozstrzyganie metodami demokratycznymi o istotnych dla nich sprawach.

Cechy samorządu:

1. samorząd jest jedną z form decentralizacji władzy w państwie

2. byt samorządu związany jest z istnieniem prawnie wyodrębnionej grupy osób

3. przynależność do wspólnoty samorządowej nie jest kwestią swobodnego wyboru

4. samorządy służą przede wszystkim zaspokajaniu potrzeb członków danej wspólnoty

5. na samorządach spoczywa obowiązek wykonywania przekazanych im zadań państwowych

6. samorządy realizują swoje zadania w formach władczych, czyli w formach właściwych dla organów administracji państwowej

7. każdy z samorządów musi posiadać własne organy

8. granice samodzielności i niezależności samorządów wyznaczają przepisy prawne dotyczące nadzoru nad samorządem

Samorząd nie jest instytucją jednolitą, ale zróżnicowaną. Dlatego dokonuje się różnych klasyfikacji samorządów, biorąc pod uwagę rozmaite kryteria.

Najważniejszy podział samorządów oparty jest na kryterium charakteru więzi łączącej grupę osób skupiona w danej jednostce samorządowej:

1. Samorząd terytorialny – skupiający grupę ludzi na podstawie więzi zamieszkania na danym terytorium.

2. Samorząd specjalny – skupia jacy grupę ludzi na podstawie innej niż więź terytorialna (np. samorząd zawodowy, samorząd akademicki, samorząd wyznaniowy)

Samorząd terytorialny – jest korporacja lokalnego społeczeństwa, o własnej wewnętrznej organizacji, wykonującą zadania państwowe, wyposażoną w przymiot osoby prawnej i podlegającą nadzorowi państwa.

Samorząd terytorialny odróżniają cechy:

1. Jest on formą decentralizacji terytorialnej, oznaczającej przekazywanie zadań państwa z centrum do poszczególnych jednostek terytorialnych.

2. Przynależność do wspólnoty samorządowej powstaje w związku z zamieszkaniem na terenie określonej jednostki podziału terytorialnego państwa.

3. Przepisy prawne gwarantują terytorialnym wspólnotom rządowym i wyłonionym przez nie organom prawo do zarządzania „swoimi sprawami” (we własnym imieniu i na własną odpowiedzialność)

4. Samodzielność wykonywania zadań przez terytorialne wspólnoty samorządowe nie oznacza samodzielności nieograniczonej, ponieważ działalność samorządu poddana jest nadzorowi ze strony organów państwowych.

5. Realizując wskazane wyżej zadania, samorząd terytorialny uczestniczy w sprawowaniu władzy publicznej

Samorządy specjalne są formą decentralizacji rzeczowej.

Dwie postacie samorządów specjalnych odgrywają aktualnie najistotniejszą rolę:

1. Samorządy zawodowe – obejmują przede wszystkim osoby uprawiające tzw. wolne zawody (adwokaci, notariusze, lekarze, doradcy podatkowi itp.) przynależność do tych samorządów jest zazwyczaj obowiązkowa i z reguły posiadają one uprawnienia publicznoprawne (władcze).

2. Samorządy gospodarcze – zalicza się do nich najczęściej samorządy przedsiębiorców, rzemieślnicze, rolnicze, izby gospodarcze itp. Samorząd ten opiera się raczej na zasadzie dobrowolności i nie zawsze posiada uprawnienia publicznoprawne (władcze)

Wyznaczenie ścisłej granicy między samorządami zawodowymi a samorządami gospodarczymi sprawia trudności. Wprawdzie w organizacjach samorządu zawodowego jako więź podstawową przyjmuje się wykonywanie pewnego zajęcia, a w organizacjach samorządu gospodarczego wspólnotę interesów ekonomicznych, jednak w praktyce nie są to kryteria pozwalające na jednoznaczne podziały.

Za kryterium rozstrzygające o tym, czy dana organizacja samorządowa ma charakter samorządu zawodowego, czy gospodarczego proponuje się przyjąć rodzaj działalności będącej podstawa istnienia danej organizacji.

We wszystkich państwach, w których istnieją samorządy, są one normowane przepisami prawa.

Samorząd terytorialny jest regulowany normatywnie przede wszystkim w aktach prawnych najwyższego rzędu (zwłaszcza w konstytucjach).

Samorządy specjalne są także regulowane w niektórych państwach przepisami rangi konstytucyjnej.