1. POJĘCIE PAŃSTWA
Państwo jest przymusową organizacją, wyposażoną w atrybuty władzy zwierzchniej po to, by ochraniać przed zagrożeniami zewnętrznymi i wewnętrznymi ład, zapewniający zasiedlającej jego terytorium społeczności, składającej się ze współzależnych grup o zróżnicowanych interesach, warunki egzystencji korzystne odpowiednio do siły ich ekonomicznej pozycji i politycznych wpływów [wg Mariusz Gulczyński: Nauka o polityce, Wyd. Druktur, Warszawa 2007].

Definicja państwa

Definicje nominalne - tzn. takie, które by w sposób adekwatny podawały sens terminu państwo.

Definicje realne - tzn. takie, które podają cechy państwa jako realnego bytu organizacyjnego.

Państwo jest to przymusowa i suwerenna organizacja polityczna, obejmująca swym zakresem działania ogół społeczeństwa zamieszkałego określone granicami terytorium, powołująca własną władzę publiczną wyposażoną w możność stanowienia i stosowania prawa oraz inne kompetencje w celu zaspakajania określonych potrzeb ogółu społeczeństwa.

Państwo na przestrzeni lat

Starożytni grecy - państwo-miasto - polis.

Rzymianie - civitas, res publika , imperium.

W wiekach średnich - regnum dla państwa rządzonego przez monarchę, jak również pojawiło się nowe pojecie terra ,czyli ziemia.

W znaczeniu dzisiejszym termin państwo zaczęto przyjmować na ziemiach polskich od przełomu XVIII i XIX.

2. RODZAJE PAŃSTWA

"Typ państwa wyznaczają podobne stosunki społeczno-ekonomiczne oraz podobny status ludzi" (E. Zieliński). Na podstawie tej definicji wyróżniamy 4 podstawowe typy państw:

- Państwo niewolnicze - cechuje je występowanie właścicieli niewolników, oraz niewolników będących ich własnością. Kształtują się między nimi stosunki zwierzchnictwa i podporządkowania. Właściciele niewolników są warstwą panującą i posiadającą prawa obywatelskie, niewolnicy natomiast pozbawieni są praw i swobody.

- państwo feudalne - występuje tu feudalna własność ziemi należącej do stosunkowo małej części ludności (np. rycerstwa, duchowieństwa). Stosunki zwierzchnik - podporządkowany kształtują się na zasadzie poddaństwa chłopów feudałom. W tym systemie warstwy podporządkowane (chłopi) podlegają pewnej ochronie prawnej.

- państwo kapitalistyczne - charakteryzuje się występowaniem prywatnej własności środków produkcji oraz wytwórców sprzedających swoją siłę roboczą. Główną siłą społeczną są właściciele środków produkcji, lecz grupy społeczne korzystają z formalnie równych praw. Ten typ dzielimy na:

- państwo wczesnokapitalistyczne

- państwo liberalno-demokratyczne

- państwo faszystowskie

- państwa trzeciego świata

- państwo socjalistyczne - Charakteryzuje się ono daleko posuniętą uniformizacją stosunków społeczno-ekonomicznych i politycznych. Istnieje tu społeczna własność środków produkcji pozostających w rękach państwa i swobodni wytwórcy zatrudnieni w państwowych zakładach. Istotną różnicą pomiędzy państwami kapitalistycznymi a socjalistycznymi, jest forma własności - w państwach kapitalistycznych większość dóbr skupiona jest w rękach tzw. klasy średniej oraz wyżej, w krajach socjalistycznych własność jest domeną państwa, rozumianego jako prawny przedstawiciel całego narodu i ogółu żyjących w nim obywateli.

3. FUNKCJE PAŃSTWA

* wewnętrzne (tradycyjne; konserwatywne; liberalne)

- prawodawcza - państwo za pośrednictwem swojego aparatu tworzy prawo, które obowiązuje na jego terytorium

- porządkowa - państwo jest zobowiązane do zachowania porządku i bezpieczeństwa na całym terytorium jego jurysdykcji

- administracyjna - państwo jest zobowiązane zarządzać krajem za pomocą aparatu administracyjnego

* wewnętrzne (socjalistyczne; interwencjonistyczne; etatystyczne)

- gospodarczo-organizacyjna - państwo jest zobowiązane zarządzać gospodarką i finansami kraju

- socjalna - państwo jest zobowiązane zapewnić swoim obywatelom minimum środków do życia

- kulturalno-oświatowa - państwo jest zobowiązane zorganizować system edukacji i instytucji kulturalnych, szerzących rozwój intelektualny obywateli

* zewnętrzne

- obrona granic - zapewnienie obywatelom poczucia bezpieczeństwa przez niwelowanie zagrożenia agresją ze strony innych państw

- kontakt z innymi państwami - państwo powinno organizować współpracę z innymi państwami

4. POJĘCIE WŁADZY WYKONAWCZEJ

Władza wykonawcza (egzekutywa) - to działalność polegająca na wykonywaniu zadań państwowych mających na celu realizację dobra ogółu (społeczeństwa).[1]

Egzekutywa jest władzą bezpośrednio zarządzającą sprawami państwa. Wprowadza ona prawa i obowiązki obywateli w życie, jeśli zgodne są one z konstytucją.

Jest ona jedną z władz określonych w koncepcji trójpodziału władzy. W myśl tej zasady władza ustawodawcza, sądownicza oraz wykonawcza są od siebie zupełnie niezależne, co wyklucza w założeniu alienację władzy oraz despotyzm i autorytaryzm którejkolwiek z nich.

W Polsce organami egzekutywy są Prezydent i Rząd, jako organy konstytucyjne[2]. Jednak do władzy wykonawczej zalicza się również Premiera oraz organy administracji rządowej.

Organem władzy wykonawczej jest także Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji; umocowana w Konstytucji RP ma prawo wydawania rozporządzeń.

Ordynacja wyborcza do Sejmu RP i do Senatu RP ustanawia Państwową Komisję Wyborczą jako sui generis organ władzy wykonawczej. PKW, jako organ pozakonstytucyjny, nie ma prawa do wydawania rozporządzeń, jej wytyczne są wiążące tylko dla organów wyborczych niższego szczebla.

W państwach demokratycznych pozycja prezydenta jest zróżnicowana. W systemie prezydenckim prezydent jest głową państwa, szefem rządu, najwyższym zwierzchnikiem sił zbrojnych i przywódcą swojej partii (USA). W systemie parlamentarno-gabinetowym jest tylko głową państwa, szefem rządu zaś jest premier, a dowództwo wojskowe w rzeczywistości należy do ministra obrony i sztabu generalnego (Austria, Irlandia, RFN, Włochy). [...]

Organy administracyjne pochodzą głównie z nominacji. Ich działalność polega na wykonywaniu zadań państwowych, określonych przez władzę prawodawczą. Główną rolę wśród organów administracyjnych odgrywa rząd.

5. FUNKCJE WŁADZY WYKONAWCZEJ
Główne działania rządu to:

- kierowanie aparatem administracyjnym;

- wykonywanie parlamentarnych aktów prawnych;

- wpływanie na działalność prawodawczą parlamentu, zwłaszcza poprzez występowanie z inicjatywą ustawodawczą;

- tworzenie prawa (ustawodawstwo delegowane, akty normatywne wydawane na podstawie upoważnienia i w celu wykonania ustaw);

- opracowywanie i realizacja budżetu oraz polityki zagranicznej państwa.

Konstanty A. Wojtaszczyk, Kompendium wiedzy o państwie współczesnym, Warszawa 1995, s. 93, 98

6. PODZIAŁ KOMPETENCJI W WŁADZY WYKONAWCZEJ

Mimo, że termin ten został wprowadzony dopiero przez Monteskiusza w XIX wieku, to sam podział władzy istnieje już od czasów starożytności.

a) Podział władzy w ujęciu horyzontalnym (poziomym): organy władzy centralne (wyższe szczeble zarządzania) i organy władzy terenowe (niższe szczeble zarządzania).

b) Podział władzy w ujęciu politycznym: organy rządzące (ugrupowana) i opozycja (ogranicza możliwości wykonywania władzy).

Według Monteskiusza powinno po prostu istnieć kilka organów państwowych, z których każdy ma inny zakres kompetencji; bez hierarchiczności. Klasyczny podział to władza wykonawcza, ustawodawcza i sądownicza.

7. WŁADZA USTAWODAWCZA

Parlament spełnia cztery funkcje: ustrojodawczą, ustawodawczą, kreacyjną i kontrolną. Funkcja ustrojodawcza polega na określeniu ustroju państwa, zwłaszcza poprzez uchwalenie konstytucji. Istotnym elementem działalności parlamentu jest tworzenie prawa.

Z funkcją ustawodawczą wiąże się proces ustawodawczy. Obejmuje on kolejno: inicjatywę ustawodawczą; debatę nad projektem ustawy na posiedzeniach plenarnych; rozpatrzenie projektu ustawy w komisjach parlamentarnych; przyjęcie projektu ustawy przez izbę; przesłanie projektu ustawy do drugiej izby; sankcjonowanie przez głowę państwa; promulgację, czyli opublikowanie ustawy w oficjalnym organie w określonym ustawowo terminie.

Funkcja kreacyjna polega na uczestnictwie parlamentu w formowaniu organów państwowych i w kontroli działalności władzy wykonawczej. W wielu krajach o republikańskiej formie rządów (poza republikami prezydenckimi) parlamenty decydują lub współdecydują o wyborze głowy państwa.

W systemach parlamentarnych rządy są formowane z poparciem większości parlamentarnej. Parlamenty wykonują swoją funkcję kontrolną wobec rządów za pomocą zróżnicowanych środków oddziaływania. W systemie parlamentarnym są to przede wszystkim: debata wstępna, tzn. dyskusja nad proponowaną polityką rządu; sprawozdania z realizacji zadań; komisje parlamentarne; [...] pytania i interpelacje poselskie; wniosek o wotum nieufności.

W systemie prezydenckim zasadniczą formą kontroli administracji są różnego rodzaju komisje i podkomisje parlamentarne. W państwach demokratycznych, obok parlamentu, występują lokalne organy przedstawicielskie. Funkcjonują one w strukturze samorządu terytorialnego (np. rady gmin w Polsce, rady miejskie we Francji).

Konstanty A. Wojtaszczyk, Kompendium wiedzy o państwie współczesnym, Warszawa 1995, s. 96

8. TEORIE I CELE PRZYWÓDZTWA W RZĄDZENIU

Charakterystyka modeli organizacyjnych odpowiadających zasadzie podziału władzy.

a) System parlamentarno- gabinetowy

Oparty na idei kolaboracji (współpracy) władzy. Głowa państwa nie pochodzi z wyborów powszechnych, np. król. Nie jest odpowiedzialna politycznie, natomiast konstytucyjnie w zasadzie tak. Rząd powoływany jest przez głowę państwa (egzekutywa dualistyczna- dwustopniowa, polegająca na tym, że głowa państwa desygnuje premiera, a on powołuje ministrów). Dodatkowo rząd musi mieć zaufanie parlamentu, musi mieć za sobą większość głosów. Rząd jest organem kolegialnym. Premier jest tylko jego przewodniczącym i tak jak pozostali członkowie ponosi odpowiedzialność polityczną.

b) System kanclerski

W zasadzie całkowicie oparty na systemie parlamentarno- gabinetowym, dlatego prościej będzie omówić różnice między tymi dwoma systemami. Przede wszystkim mamy tu do czynienia z mieszanym systemem wyborczym. W państwie niemieckim sytuacja ta wygląda tak, że połowa kandydatów wybierana jest z list wyborczych, a połowa z list krajowych. Druga ważna różnica to pozycja rządu i kanclerza (szef rządu). Obalenie rządu jest możliwe tylko w drodze tzw. konstruktywnego wotum nieufności. Oznacza to, że odwołanie rządu odbywa się poprzez odwołanie kanclerza z jednoczesnym powołaniem następnego- w jednym głosowaniu. Kanclerz jest jednoosobowym szefem rządu, ponosi odpowiedzialność przed parlamentem, a przed kanclerzem odpowiadają ministrowie. Parlament wybiera szefa rządu w głosowaniu, a kanclerz sam powołuje rząd i za niego w pełni odpowiada. Powołując ministrów nie musi wcale konsultować się z parlamentem. W sytuacji braku poparcia dla kanclerza i niechęci parlamentu, kanclerz może zgłosić się do parlamentu o nadanie wotum zaufania. Gdy ten wniosek nie przejdzie, to może podać się do dymisji bądź poprosić o wprowadzenie tzw. ustawodawczego stanu wyjątkowego, co znaczy tyle, że przez okres nie dłuższy niż 6 miesięcy będzie on rządził z całkowitym pominięciem parlamentu. Prezydent może taki stan wprowadzić bądź zarządzić konstruktywne wotum nieufności. Na przykładzie Niemców taka sytuacja wyglądałaby następująco: kanclerz pomija całkowicie Bundestag, czyli parlament, ale za to odpowiada przed Bundesratem, czyli reprezentacją landów. Delegacje do Bundesratu powoływane są przez rządy poszczególnych krajów- landów. Jeżeli chodzi o głosowanie, to muszą ono głosować z nakazu swego rządu i wszyscy reprezentanci danego landu muszą być jednomyślni, inaczej ich głosy nie będą w ogóle brane pod uwagę. Mandaty są więc skrajnie imperatywne.

c) System prezydencki

Jest przeciwieństwem systemu parlamentarno- gabinetowego. Przed wszystkim oparty jest na zasadzie separacji, czyli rozdzielenia tych trzech władz.

Władza wykonawcza jest monistyczna- jeden organ- prezydent, który powoływany jest w drodze wyborów powszechnych. Nie jest odpowiedzialny politycznie, ale konstytucyjnie owszem. Separacja działa na dwóch płaszczyznach. Na płaszczyźnie organizacyjnej prezydent nie ma wpływu na Kongres oraz jest odpowiedzialny konstytucyjnie i senat musi wyrażać zgodę na jego akty nominacyjne. Na płaszczyźnie funkcjonalnej natomiast, zasadza się przekonanie, że te trzy rodzaje władzy nie muszą wcale się ze sobą wiązać.

System prezydencki jest niepowtarzalny, funkcjonuje tylko w Stanach Zjednoczonych. Podejmowano próby wprowadzenia go do państw Ameryki Łacińskiej, ale próby spełzły na niczym.

Władza ustawodawcza- Kongres poza uprawnieniami ustawodawczymi posiada także uprawnienia budżetowe. Mimo separacji prezydent posiada prawo veta.

System prezydencki przeszedł bardzo istotne zmiany od momentu powstania. Ostrość separacji uległa zmniejszeniu, natomiast rola prezydenta wzrosła. Wpływ na to miało kilka czynników, ale przede wszystkim Wielki Kryzys Ekonomiczny, zerwanie Stanów z indywidualizmem, rozwój technologii militarnych. W modelu tym można mówić niewątpliwie o supremacji prezydenta, ale nie o jego dominacji.

---