Notatka: „Filozofia nauk przyrodniczych”, Carl G.Hempel

Rozdział2:BADANIA NAUKOWE: POMYSŁ I TEST

Przykład-testy Semmelweisa nad gorączką połogową

• Klucz do rozwiązania-skaleczenie skalpelem kolegi Semmelweisa, i jego śmierć

• Lekarze i studenci przychodzą z sekcji zwłok i badają rodzące(powierzchownie myjąc ręce)

• Po myciu rąk w roztworze wapnia chlorowanego, odsetek zgonów zmalał

• Na drugim oddziale, gdzie była mniejsza liczba zgonów, położne nie odbywały ćwiczeń podczas sekcji

• Podstawowe kroki w testowaniu hipotezy:

• W jaki sposób raz wysunięta hipoteza jest poddawana testom sprawdzającym

• Czasami proste

• Zwykle nie jest proste i bezpośrednie: można zastosować pośrednia metodę testowania-można zastosować eksperyment-np. jeżeli przypuszczenie o wpływie położenia jest prawdziwe, to stosowanie pozycji bocznej spowoduje spadek śmiertelności

• Rozumowanie, które prowadzi do wniosku, że jeżeli rozważana hipoteza (H) jest prawdziwa, to w określonych warunkach wystąpią pewne obserwowalne fakty, których się oczekuje (s.18)

• I wynika/daje się wywieść z H; I-implikacja testowa hipotezy H

• Rozumowanie, które prowadzi do odrzucenia hipotezy:

Jeżeli H jest prawdziwa, to I jest prawdziwa

(2a) Ale (jak pokazuje doświadczenie)

I nie jest prawdziwa

H nie jest prawdziwa

• rozumowanie przeprowadzone według tego schematu (modus tollens) jest dedukcyjne->niezawodne->przesłanki takiego rozumowania (pod kreską) są prawdziwe, też konkluzja (pod kreską) jest prawdziwa

• o ile przesłanki rozumowania (typu 2a) zostały przyjęte, to H, która poddaje się testowi, musi być odrzucona

• przypadek: eksperyment potwierdza implikację testową I

• konkluzja może okazać się fałszywa nawet, kiedy przesłanki są prawdziwe

• pozytywny wynik testu (fakt, że wywnioskowana z hipotezy implikacja testowa okazuje się prawdziwa) nie dowodzi prawdziwości hipotezy.

• Nawet wtedy, gdy doświadczenie potwierdza wiele implikacji hipotezy, ona sam może jednak być fałszywa

• ogół pozytywnych wyników uzyskanych przez ustalenie prawdziwości rozmaitych implikacji testowych I1, I2… naszej hipotezy, świadczy o tym, że w każdym razie w zakresie Tyc implikacji hipoteza została potwierdzona.

• Częściowe potwierdzenie hipotezy-konfirmacja-stopień potwierdzenia zależy od rozmaitych własciwośi samej hipotezy i danych testowych

• Przykład: pompa ssąca uczeń Galileusza-Torricelli –nowe rozwiązanie wytłumaczenia ograniczenia pompy-eksp. z rtęcią-sprawdziło się przypuszczenie o ciśnieniu atmosfery (s.23),dalsze wytłumaczenia-Pascal-rtęć w barometrze Torricellego jest równoważona przez ciśnienie powietrza na otwarte naczynie…

Rola indukcji w badaniu naukowym

• Jak dochodzi do sformułowania hipotezy

• Poprawne rozumowana dedukcyjne-stosunek między konkluzją a przesłankami –jeśli przesłanki SA prawdziwe to konkluzja nie może być fałszywa

• Forma wniosków –modus tollens

• Prowadzą od ogółu do szczegółu ; konkluzja wynika z przesłanek z całkowitą pewnością

• A wnioskowanie indukcyjne ->od szczegółu do ogółu ; prowadzące do przesłanek o poszczególnych przypadkach do konkluzji, która jest uogólnioną zasadą-tutaj prawdziwość przesłanek NIE gwarantuje prawdziwości konkluzji. Konkluzja wynika z przesłanek tylko w większym lub mniejszym prawdopodobieństwem.

• 4 STADIA IDEALNEGO BADANIA NAUKOWEGO:

1. Obserwacja i opis wszystkich faktów

2. Analiza i klasyfikacja tych faktów

3. Indukcyjne wywodzenie z nich uogólnień

4. Dalsze testowanie uogólnień

• (wąskoindukcjonistyczna koncepcja badania naukowego) -jest z wielu powodów nie do utrzymania

• 1-Nie da się zebrać wszystkich faktów-powinny być zebrane wszystkie ISTOTNE fakty

• Fakty mogą być logicznie istotne lub nieistotne ze względu na określona hipotezę

• 2-zbiór faktów można analizować i klasyfikować na różne sposoby-ten sposób musi opierać się na jakieś hipotezie dotyczącej wzajemnego związku tych zjawisk

• 3-w rzeczywistości nie dysponujemy żadną ogólną i mechaniczną procedurą indukcji-jedna z przyczyn-hipotezy i teorie naukowa są zwykle formułowanie prez użycie terminów niewystępujących w opisie danych empirycznych, na których SA oparte i których wyjaśnieniu mają służyć; reguły indykcji musiałby, więc Stanowic mechaniczną procedurę konstruowania hipotez i teorii sformułowanych w zupełnie nowych terminach (s.33)

• Zasada UPRAWOMOCNIENIA przypuszczeń

• Wiedzy naukowej nie osiąga się przez stosowanie jakieś indukcyjnej procedury inferencyjnej do zebranych uprzednio danych, –ale w drodze „METODA HIPOTEZY” przez obmyślanie próbnych rozwiązań badanego problemu i poddawanie ich empirycznemu testowi

• Hipoteza, którą chce się przyjąć powinna być zgodna ze znanymi już faktami

• Sprawdzanie nowych implikacji testowych za pomocą obserwacji,eksperymentów

• Badanie może być indukcyjne w szerszym sensie-zawiera akceptację hipotez na podstawie danych, które nie dostarczają im konkluzywnych dowodów, lecz udzielaj w rozmaitym stopniu „indukcyjnego popracia”-konfirmacji-zasady uprawomocnienia (nie odkrywanie prawd naukowych)

• Reguły indukcji stanowią wiec kryteria prawomocności wnioskowania

• Wg niektórych teorii-reguły te wyznaczają stopień, w jakim hipoteza potwierdzona jest przez dane, i pozwalają wyrazić ten stopień w kategoriach prawdopodobieństwa.

Rozmaite czynniki, wpływające na indukcje potwierdzenie i akceptację hipotez naukowych

3.TESOTWANIE HIPOTEZY: LOGIKA I MOC UZASADNIJĄCA TESTU

Testy eksperymentalne i nieeksperymenalna

• Hipoteza-każde twierdzenie testowane

• Implikacje testowe hipotez-charakter warunkowy-w pewnych określonych warunkach wystąpi określone zjawisko

• (3a) Jeśli będzie spełniony warunek C,to wystąpi zdarzenie E.

Np.Jeśli pacjentki będą na boku, to śmiertelność spow.gorączka zmaleje.

Jedna z implikacji testowych Jeśli osoby opiekujące się położnicami na 2 oddziale będą myły ręce w roztworze to śmiert. zmaleje

• Implikacje testowe tego rodzaju to implikacje w dwojakim sensie :

1.implikacje hipotez , z których zostały wyprowadzone

2.mają postać zdań warunkowych, które w logice to ZDANIA IMPLIKACYJNE.IMPLIKACJE

• Implikacje testowe tego rodzaju pozwalają na wykonanie TESTU EKSPERYMENTALNEGO zrealizowanie warunku C i sprawdzeniu czy zgodnie z testowaną hipotezą występuje wówczas zjawisko E

• Liczne hipotezy SA formułowane w terminach ilościowychtekst eksperymentalny-zmienianie wartości zmiennych „niezal.” i sprawdzenie czy zmienna „zależna „ przyjmuje wartości zgodne z hipotezą

• Gdy sterowanie eksperymentalne jest niemożliwe, to trzeba testować hipotezę nieeksperymentalnie- wyszukując, czekając na zrealizowanie przez naturę warunku –i dopiero wtedy sprawdzić czy E występuje

• Eksp. nie tylko, jako metoda testowania, ale i jako METODA ODKRYWANIA

Kiedy żadna hipoteza nie została dotąd sformułowana-punktem wyjścia do badań może być ogólnikowy domysł, a eksperyment może służyć do sprecyzowania tego domysłu?

Rola hipotez pomocniczych (s.50)

• Np. Semmelweis- roztwór wapnia chlorowanego-substancja dezinfeksycjna-założenie pomocnicze-hipoteza pomocnicza

• Jeśli H oraz hipoteza pomocnicza są prawdziwe, to prawdą jest też I (implikacja testowa) - odwoływanie się do hipotez pomocniczych to reguła w badaniach naukowych, ważna przy znalezieniu testu negatywnego-, kiedy I jest fałszywa, możne być podstawa do odrzucenia badanej hipotezy.

• Jeśli hipotezach implikuje I, a dane emip. Wykazują fałszywość I, to H musi być też uznana za fałszywą) prowadzi do tego modus tollens 2a)

• Jeśli I została wywiedziona z H w połączeniu z hipotez(ami) pomocniczymi A, to schemat (2a):

Jeżeli H i A SA jednocześnie prawdziwe,

To I jest prawdziwa.

(3b) Ale (jak pok.dośw.)

I nie jest prawdziwa

H i A nie są jednocześnie prawdziwe

Testy krzyżowe

• Przeciwne implikacje testowe

• Ostatecznie nawet najdokładniejszy i najbardziej uniwersalny test nie może ani obalić jednej z dwu hipotez, ani dowieść drugiej-eksperyment krzyżowy w ścisłym sensie jest niemożliwy

• Ale eksperymenty (np. Lenarda, Foicaulta), SA krzyżowe w sensie praktycznym, mniej scisłym-wskazują one, że jedna z 2 przeciwstawnych teorii jest w znacznej mierze nieadekwatna, dostarczając zarazem silnym argumentów na rzecz 2 z nich wpływają często decydująco na kierunek dalszych badań teoretycznych i eksperymentalnych

Hipotezy ad hoc

• Gdy trzeba wyprowadzać coraz więcej hipotez jakościowych, aby pogodzić pewną podstawową koncepcję w nowymi danymi doświadczenia, wtedy system jako całość staje się w końcu tak skomplikowany, że musi ustąpić miejsca prostszej koncepcji alternatywnej, gdy taka zostanie wysunięta

Zasadnicza sprawdzalność i sens empiryczny

• Twierdzenia T musza wynikać pewne implikacje testowe o schemacie”jeżeli SA spełnione warunki testowe C, to wystąpi wynik E”

• -ale warunki testowe nie muszą być zrealizowane ani nawet technicznie osiągalne w chwili, w której T jest wysuwane lub brane pod rozwagę

• Jeśli twierdzenie nie podlega testowaniu –w ogóle nie ma ipmlikacji testowych, to nie może być wysunięte i podtrzymywane, jako hipoteza

• Pseudohipotezy-hipotezy z pozoru

• Hipoteza naukowa zwykle pociąga implikacje testowe dopiero po uzupełnieniu jej pewnymi założeniami pomocniczymi

• Aby rozstrzygnąć, czy dana hipoteza ma sens empiryczny, musimy zapytać, czy jej kontekst zakłada explicite/implicite jakieś hipotezy pomocnicze i czy w koniunkcji z nimi hipoteza ta ma implikacje testowe (różne od tych, które można wywieść z samych założeń pomocniczych)

• Nie ma wyraźnej granicy między hipotezami i teoriami, które są zasadniczo sprawdzalne-ale ma to duże znaczenie, rzuca światło na problem kryteriów oceny doniosłości i mocy wyjaśniającej wysuwanych w nauce hipotez i teorii

4