6. Wychowawcze znaczenie zabawy.

Pierwotnie zabawę zaczęto kojarzono z przyjemnością. Ten czynnik wyróżniał zabawę spośród innych czynności ludzkich. Już Platon uważał zabawę za przyjemność, ale taką „która nie przynosi żadnej godnej wzmianki szkody lub korzyści”. U starożytnych Greków słowo „zabawa” oznaczało działania, właściwe dzieciom, a wyrażające przede wszystkim to, co u nas obecnie określa się jako „dziecinada”. U Rzymian „ludo” oznaczało radość, uciechę.

Cechą odróżniającą zabawę od innych rodzajów działalności ludzkiej jest przyjemny stan odczuwany przez jednostkę podejmującą czynność zabawową. Znaczenie zabawy wyjaśnia Sutton-Smith: „Zabawa pomaga dziecku poznać świat czterema podstawowymi metodami – poprzez naśladowanie, eksplorowanie, próbowanie i konstruowanie.”

Piaget wyjaśnia, że zabawa „składa się z reakcji powtarzanych wyłącznie dla przyjemności funkcjonalnej”.

Według Bettelheima czynności zabawowe to takie, „ w których nie obowiązują żadne reguły, poza tymi, jakie bawiący się sami sobie nałożyli, i w których nie dąży się do żadnego zamierzonego rezultatu końcowego”.

W zabawie końcowy rezultat działania ma małe znaczenie lub jest bez znaczenia. Uspołecznienie zależy od możliwości kontaktowania się z członkami grup rówieśniczych, kontakty te zachodzą przede wszystkim w czasie zabawy – zabawę uznaje się obecnie za ważny czynnik socjalizacji. Oprócz tego zabawa również w inny sposób pomaga dzieciom w przystosowaniu psychicznym i społecznym tj. ma znaczenie dla rozwoju fizycznego, zachęca do komunikowania się, rozładowuje tłumione napięcia emocjonalne, jest ujściem dla potrzeb i pragnień, stymulowaniem twórczości, dzięki niej dzieci uczą się życia w społeczności.

Istnieje wiele teorii zabaw, które wyjaśniają genezę i funkcję zabawy w rozwoju i życiu człowieka. Zdaniem E. B. Hurlock zabawa przyczynia się do fizycznego rozwoju dziecka, pomaga zrozumieć i poznawać świat, pełni rolę terapeutyczną, uwalnia od napięć, daje dorosłym możliwość obserwacji dziecka i poznawania jego problemów.

Polski psycholog Stefan Szuman traktował zabawę jako naturalną, wrodzoną, swoistą formę działalności dziecka a zarazem specyficzną metodę uczenia się. Łączył zabawę z czterema czynnikami: intelektem, umiejętnościami, sprawnościami i postawami społecznymi.

Zabawa to podstawowy sposób przekazywania wiedzy i jedna z najlepszych form uczenia dzieci podstawowych zachowań społecznych. W różnych formach zabawy dzieci uczą się m.in. prawidłowej postawy wobec rywalizacji czy empatii.

Według Ireny Dudzińskiej można wyróżnić następujące rodzaje zabaw:

-manipulacyjne - pojawiają się najwcześniej (ok. 4-5 miesiąca życia), są mimowolne i nieświadome, to najwcześniejsza forma aktywności dziecka w zdobywaniu wiedzy o przedmiotach.

-konstrukcyjne - rozwijają wyobraźnię przestrzenną, dziecko budując, konstruując, tworząc różne przedmioty z dostępnych materiałów uczy się planowania czynności, rozwija zainteresowania techniczne.

- tematyczne - podczas zabaw tematycznych dzieci w praktyczny sposób wykorzystują swoją wiedzę o świecie. Dzieci wcielając się w różne postacie, odgrywają je na sposób, w jaki je spostrzegły i zrozumiały ich działania. Identyfikowanie się z osobą naśladowaną jest - według Ireny Dudzińskiej - szkołą życia społecznego.

-dydaktyczne - dydaktyczna to specjalna forma działalności dziecięcej, w której stawiane są przed dzieckiem jakieś zadania do rozwiązania. Zabaw i gier dydaktycznych dzieci uczą się od dorosłych.

Zasady zabaw i gier dydaktycznych według Dudzińskiej:

-zasada systematyczności,

-zasada znajomości materiału przez dzieci,

-zasad utrudniania zadań,

-zasada atrakcyjności.

Można stwierdzić, że zabawy tematyczne i dydaktyczne stanowią ważny środek wiodący do ukształtowania odpowiednich postaw i nastawień wobec nauki oraz otaczającej rzeczywistości. Zabawy ruchowe są ważnym czynnikiem w prawidłowym rozwoju dziecka. Na początku dzieci ten rodzaj zabaw podejmują same, z czasem bawią się w większych grupach.

Ze względu na cel wyróżniamy następujące rodzaje zabaw ruchowych (według Dudzińskiej):

-zabawy orientacyjno-porządkowe,

- zabawy bieżne,

-zabawy równoważne,

-zabawy z elementami wspinania,

- zabawy z elementami rzucania, chwytania, toczenia, celowania,

-zabawy rytmiczno-ruchowe.

Dzięki zabawom dzieci nabywają wiele różnych cech, które mogą im znacznie ułatwić odnalezienie się w trudnych sytuacjach. Dzieci rozwijają umiejętności działania w grupie, nabierają doświadczenia i rozwijają własną wyobraźnię, uczą się empatii i pomocy kolegom, wykształcają w sobie umiejętność twórczego rozwiązywania problemów, nabywają świadomość czasu i przestrzeni, uczą się konsekwencji swoich działań i logicznego myślenia oraz uczą się stawiać pytania i samodzielnie na nie odpowiadać. Zabawa służy do rozwijania wielu różnych umiejętności, np. zachowań interpersonalnych, kulturowych, społecznych i wielu innych. Zabawa nie tylko wspomaga proces uczenia się, ale także przygotowuje dzieci do nauki w szkole. W organizowaniu zabaw należy zatroszczyć się o jak największą możliwość tworzenia takich sytuacji, w których dzieci same rozwiązują problemy. Uczy ich to samodzielności i kreatywności. Zabawa, jak wszystko, co nie jest pracą, staje się podstawową formą życia dziecka, ogólną i jedyną spontanicznie powstającą formą wychowania dzieci. Ucząc i wychowując, zabawy stanowią ważny i często niedoceniany czynnik integrujący nauczanie i wychowanie, procesy poznawania, działania i przeżywania. Zabawa przyczynia się znacznie do psychicznego i społecznego przystosowania dziecka i jako taka jest ważnym, kształcącym doświadczeniem.