Psychologiczne Koncepcie Rozwoju Człowieka

W moim referacie chciałabym przedstawić trzy koncepcje psychologicznego rozwoju człowieka według Józefa Kozieleckiego. Jest to autor książki o tym samym tytule jaki ma mój referat. Autor przedstawia trzy psychologiczne koncepcje rozwoju człowieka. Są to : Koncepcja Behawiorystyczna, Psychodynamiczna i Poznawcza.

Pierwszą koncepcją którą opiszę będzie Koncepcja Behawiorystyczna

Koncepcja Behawiorystyczna

Zacznę od wytłumaczenia słowa Behawioryzm:

BEHAWIORYZM => (z ang. behavior - zachowanie się) Jest to kierunek w psychologii zajmujący się naukowym badaniem obiektywnie dostrzegalnych zachowań człowieka i zwierzęcia bez możliwości obserwacji zjawisk psychicznych (np. świadomości). Behawioryści skupiają się tylko na obiektywnie dostrzegalnych zachowaniach a dyskontują się od umysłowej działalności człowieka. Twórcą tego kierunku był John B. Watson, który w 1913 roku opublikował swoje głośne dzieło, pt. „ Psychologia z punktu widzenia behawiorysty".

Koncepcja Behawiorystyczna wd. Kozieleckiego:

Zachowanie człowieka, jego osiągnięcia w nauce i pracy twórczej, jego kontakty interpersonalne i działalność organizacyjna są zależne od wyposażenia genetycznego oraz od środowiska fizycznego i społecznego (instytucje kulturalne, partie polityczne, system szkolny, sytuacja w rodzinie czy środowisku albo środki masowego przekazu).

Środowisko jest mozaiką bodźców. Bodźce te steruj ą reakcjami człowieka . Mówiąc ogólnie, zachowanie człowieka stanowi funkcję układu zewnętrznych bodźców.

( Czyli to jak my się zachowujemy, zależy od tego, co dzieje się w koło nas). Tak naprawdę nie wiemy jak moglibyśmy się zachować w sytuacji kiedy bylibyśmy świadkiem wypadku samochodowego. Możemy jedynie to przypuszczać. A jak zachowamy się naprawdę okazałoby się w momencie uczestniczenia w tym że wypadku.

W tym ujęciu jednostka jest całkowicie kontrolowana przez zewnętrzne zdarzenia. Głównym zadaniem psychologa jest badanie relacji istniejących między bodźcami a reakcjami człowieka na te bodźce. Koncepcja ta szuka przyczyn zachowania nie w osobowości a w zewnętrznym środowisku.

Współcześni behawioryści nie ograniczają się do stwierdzenia, że środowisko steruje człowiekiem, ale zawracają również uwagę na to, że jego działanie wpływa z kolei na zmianę środowiska. Zachowanie ludzkie jest sprawcze ponieważ kształtuje otoczenie jednostki.

Behawioryści nakreślili wizerunek człowieka zewnątrzsterowneso-.

 

 

którego zachowanie jest zaprogramowane przez aktywne środowisko.

Jeśli zachowanie człowieka zależy od środowiska społecznego, to dzięki odpowiednim metodom manipulacji można dowolnie modyfikować reakcje ludzkie. Jeśli chcemy ukształtować „człowieka doskonałego", który posiadałby nawyki organizacyjne, musimy najpierw stworzyć ^doskonałe środowisko" - te poglądy wpłynęły ba rozwój behawiorystycznej inżynierii.

Sterowanie pozytywne - wzmocnienia

Zachowanie jest zawsze narzędziem czy instrumentem do osiągnięcia pewnych skutków czy konsekwencji (przykład szczura uczącego się naciskania dźwigni w celu otrzymania pokarmu). W takim ujęciu zachowanie można nazwać sprawczym. Konsekwencje takiego zachowania, które są ważne dla człowieka, które sterująjego działaniem, nazywamy wzmocnieniem.

Wzmocnienia są różnorodne. Szczególne znaczenie ma jednak wyróżnienie wzmocnień pozytywnych i negatywnych. Do pierwszych z nich należą te, które są pożądane i korzystne (pokarm, wynagrodzenie, uznanie społeczne, awans, podziw a nawet miłość demonstrowana przez partnera). Bardzo często wzmocnienia te nazywane są nagrodami. Z kolei wzmocnienia negatywne to bodźce awersyjne, takie jak zagrożenie, przymus, dezaprobata grupy, degradacja zawodowa, porażka czy biurokratyzm. Są to po prostu szeroko rozumiane kary. Najprościej można to ująć mówiąc, że rzeczy dobre dla człowieka są wzmocnieniami pozytywnymi, a rzeczy złe - negatywnymi.

Z koncepcji behawiorystycznej wynika, że główną rolę w sterowaniu zachowaniem odgrywają wzmocnienia pozytywne. Aby skutecznie sterować zachowaniem należy sobie najpierw odpowiedzieć jakie wzmocnienia są odpowiednie w danych okolicznościach, jakie nagrody wpłyną na to, że uczniowie będą lepiej rozwiązywać zadania a politycy zaczną troszczyć się o interes narodowy? Dobór odpowiednich wzmocnień pozytywnych jest jednak bardzo trudny. Okazuje się bowiem, że ten sam bodziec zewnętrzny może być wysoką nagrodą dla jednych a surową karą dla innych. Dobór właściwych wzmocnień jest jedynie pierwszym krokiem manipulacji zachowaniem instrumentalnym. Duże znaczenie posiada również procedura stosowania nagród (system reguł, które decydując tym, jak często, kiedy i za jakie zachowanie badacz wzmacnia reakcje człowieka).

•        procedura stałych odstępów czasowych - zachowanie jest regularnie nagradzane
po upływie określonego czasu. Procedura ta wywołuje jednak ujemne skutki. Skoro
nie ma wyraźnej zależności pomiędzy osiągnięciami            a wielkością
wzmocnienia materialnego i moralnego ludzie często działają na zwolnionych
obrotach, często pracuj ą nierytmicznie; zwalniaj ą tempo pracy po otrzymaniu
wypłaty (nagrody) a jednocześnie zwiększają wysiłek tuz przed jej otrzymaniem.

•        procedura stałych proporcji - człowiek otrzymuje wzmocnienia po wykonaniu
określonej pracy. W tej sytuacji człowiek otrzymuje wzmocnienie regularnie po
każdej następnej reakcji. Procedura ta pobudza aktywność i zwiększa tempodziałania. Jego skuteczność w dużym stopniu zależy od tego czy umiemy prawidłowo określić, po ilu reakcjach człowieka należy podać wzmocnienie.

•        procedura zmiennych odstępów czasowych - wzmocnienia są nieregularne. Czas
upływający pomiędzy reakcją a nagrodą zmienia się losowo. Procedura ta nie
pozwala na przewidywanie momentu otrzymania wzmocnienia

•        procedura zmiennych proporcji - w tym przypadku zmienia się liczba reakcji, po
których następuje wzmocnienie (w grze losowej przeciętnie co 10 los wygrywa
jednak gracz może wygrać już za pierwszym razem albo dopiero za 100). Rozkład o
zmiennych proporcjach jest najbardziej efektywny, gdyż ludzie pracują na
wytężonych obrotach i żyjąjakby „w nadziei" że wcześniej czy później zostaną
nagrodzeni.

Nawet najbardziej wyrafinowane procedury wzmacniania nie dadzą wyników, gdy człowiek nie nauczy się uprzednio określonych wzorów zachowań instrumentalnych.

W procesie sterowania ważną role odgrywają metody konstruowania reakcji człowieka.

•    metoda kolejnych przybliżeń - w początkowym etapie uczenia się nauczyciel czy
psychoterapeuta nagradzają zachowania, które są wprawdzie bardzo odległe od
pożądanych ale które zostały już opanowane przez człowieka. Stopniowo kryteria
wzmacniania stają się coraz bardziej surowe. W kolejnych etapach nauczyciel czy
psychoterapeuta zaczynają nagradzać jedynie bardziej złożone reakcje, które są
zbliżone do reakcji pożądanych.

Zasady sterowania pozytywnego są zbyt rzadko przestrzegane co prowadzi do fatalnych konsekwencji, które nazwać można błędami sterowania. Najpowszechniejszy z nich to:

•    opóźnienie wzmocnienia - odroczenie nagrody zmniejsza jej znaczenie i obniża
poziom ludzkiego wysiłku. Wzmocnienie powinno być bezpośrednie (dla ucznia
dobra ocena jeśli otrzymuje ją kilka lub kilkanaście dni po wykonaniu zadania traci
na znaczeniu, podobnie zbyt późne wyrażenie uznania lub podziwu albo odroczenie
wynagrodzenia za pracę nie wpływa pozytywnie na dalszą aktywność człowieka).

Sterowanie negatywne - mit kary

Inaczej to sterowanie punitywne lub awersyjne. Sterowanie to polega na stosowaniu wzmocnień ujemnych (deprywacja pokarmowa, kary pieniężne, przymus, represje, złe stopnie, odrzucenie przez grupę społeczną, przesunięcie na niższe stanowisko itp.). Tego rodzaju bodźce nazywane są karami. Zostały ono celowo wprowadzone przez ludzi w celu wyeliminowania zachowań dewiacyjnych i aspołecznych

O ile nagrody są rzadkim środkiem sterowania, o tyle kary stanowią często główne narzędzie zmiany zachowania. Behawioryści wykazali, iż skuteczność sterowania negatywnego jest znacznie mniej skuteczna niż efektywność sterowania pozytywnego. Wzmocnienie negatywne, czyli szeroko rozumiana kara, z reguły nie eliminuje zachowań aspołecznych tylko je tłumi i zahamowuje na pewien okres (pozbawienie wolności za napad nie zawsze spowoduje, że przestępca nie powróci do przestępstwa).

Człowiek ukarany za przewinienie przestaje zachowywać się aspołecznie ale tylko w okresie, w którym istnieje zagrożenie otrzymania ponownego wzmocnienia negatywnego. Gdy zagrożenie to mija, zaczyna znów reagować w sposób niepożądany. Często się zdarza tak, iż ludzie chcąc uniknąć następnych wzmocnień negatywnych planują bardziej wysublimowane i skomplikowane reakcje, które zmniejszą ryzyko otrzymania wzmocnienia negatywnego.

Kara może w pełni spełniać swoje zadania wtedy i tylko wtedy jeśli zostanie włączona w całościowy program modyfikacji zachowania. Nie wystarczy karać ale należy wskazywać ludziom nowe drogi osiągania wzmocnień pozytywnych.

Jednym ze zjawisk wywołanym przez wzmocnienia negatywne jest

•        generalizacja hamowania, która polega na tym, iż kara tłumi nie tylko reakcje
niepożądane ale także wiele zachowań o dużej doniosłości społecznej. Aby temu
zapobiec należy karać reakcje aspołeczne i jednocześnie nagradzać reakcje
pożądane

•        zaburzenia emocjonalne, które są reakcją na silne i nieadekwatne kary powodujące
reakcje lękowe i unikania, gniew i agresję

•        unikanie źródła karania, co może powodować unikanie miejsc i źródeł z których
najczęściej otrzymywane są wzmocnienia negatywne (uczniowie często karani w
szkole będą j ej unikać)

dostarczanie negatywnych wzorców zachowania, podczas procesu karania zachodzi także proces uczenia się (dziecko karane za złe zachowanie będzie się uczyło jak samemu wymierzać karę)

Jedną z ważnych procedur sterowania negatywnego jest procedura polegająca nie tyle na stosowaniu kar co na pozbawianiu nagród. Odbieranie przywilejów i możliwości korzystania z praw pełni w tej procedurze rolę bodźca negatywnego. Specyficzne jest to, iż jeśli w poprzednich procedurach ludzie unikali źródła karania o tyle w tej procedurze skupiaj ą się na źródła, które pozbawiają nagrody.

Koncepcja psychodynamiczna

Zarys Portretu, psychodynamicznego powstał w klinikach psychiatrycznych lub w klinikach

neurologicznych oraz w zacisznych gabinetach psychoterapeutycznych, gdzie prowadzono dość spontaniczne obserwacje pacjentów. Twórcy portret psychodynamicznego tacy jak Fromm

Różnica pomiędzy koncepcją behawiorystyczną a psychodynamiczną polega na tym, iż ta pierwsza stworzyła model człowieka zewnątrzreaktywnego, który jest sterowany aktywnym środowiskiem zewnętrznym tymczasem druga stwierdza, iż ludzkie działanie jest ukierunkowane przez wewnętrzne siły motywacyjne, pomiędzy którymi często zachodzą konflikty i które z zasady jest nieświadome.

Jeden z twórców tej koncepcji E. Fromm powiedział .podejściepsychodynamiczne zasadniczo różni się od opisowego podejścia behawiorysty [...] Zgodnie z tym pierwszym nie interesuje nas tak bardzo co jednostka myśli i mówi, lub aktualnie się zachowuje. Interesuje nas struktura charakteru, to znaczy względnie trwała struktura energii człowieka; chcemy znać jej ukierunkowanie oraz intensywność, z jaką płynie. Jeśli wiemy jakie siły napędowe motywują zachowanie, możemy zrozumieć nie tylko aktualne postępowanie człowieka ale możemy również sformułować rozsądne założenie na temat tego, jak on prawdopodobnie będzie działał w zmienionych warunkach. Zgodnie z tym podejściem niespodziewane zmiany w myśleniu i działaniu mogą być w wielu przypadkach przewidziane jeśli znana jest struktura charakteru ".

Portret pszchodynamiczny nie tylko określa jak funkcjonuje człowiek ale również wskazuje jak zmieniać jego osobowość. Twórcy tej koncepcji opracowali zasady psychoterapii, w przeciwieństwie do behawiorystów, którzy stworzyli inżynierię zachowania. Psychoterapia posiada wiele wariantów. W każdym przypadku jest to metoda kliniczna, której celem jest pomaganie człowiekowi w rozwiązywaniu nieświadomych konfliktów, ułatwienie mu wyboru drogi życiowej i umożliwienie przystosowania do otaczającego świata. Psychoterapia jest nowym podejściem do modyfikacji osobowości człowieka, które radykalnie różni się od surowych zasad inżynierii zachowania. Najbardziej znaną wersją portretu dynamicznego jest psychoanaliza.

Psychodynamiczne koncepcje zachowania człowieka powstają w wyniku próby scalenia behawioryzmu i psychoanalizy. Najbardziej znaną stworzyli Dollard i Miller. Według nich mechanizm ludzkich działań można wyjaśnić za pomocą czterech terminów: popędów, wskazówek, reakcji i wzmocnień. Popędy to pobudki wewnętrzne lub zewnętrzne, takie jak głód, ból, seks, które motywują ludzkie zachowania. Wskazówkami są sygnały, bodźce i informacje umożliwiające orientację w otoczeniu i decydujące o tym, jak i kiedy człowiek wykonuje reakcje. W końcu wzmocnienia to zdarzenia, takie jak pokarm, bezpieczeństwo czy miłość, które redukują popęd

Zgodnie z poglądami współczesnych psychoanalityków działanie człowieka jest stymulowane i ukierunkowane przez wewnętrzne siły zwane popędami lub potrzebami czy dążeniami.

Popędy są różne. W zależności od ich genezy psychoanalitycy z reguły wyróżniaj ą dwie klasy popędów. Do pierwszej z nich zalicza się popędy pierwotne, które są siłami wrodzonymi (dążenie do zdobycia pokarmu, pragnienie utrzymania optymalnej temperatury ciała, popęd seksualny, unikanie bólu a także potrzeba odbierania bodźców i kontaktu ze światem). Zaspokojenie ich jest niezbędne do utrzymania życia.

Znacznie bardziej liczna jest grupa popędów wtórnych, które powstają w wyniku socjalizacji. Znaczna rolę zajmuje tu potrzeba bezpieczeństwa a więc unikanie zagrożeń i sytuacji wrogich, poszukiwanie oparcia w drugiej osobie. Kolejną z ważnych potrzeb są potrzeby

społeczne, które są zaspokajane w kontaktach międzyludzkich (człowiek dąży do kontaktu z innymi, poszukuje miłości i często zależy mu na zdobyciu władzy). Wreszcie człowiek posiada potrzeby osobiste związane z własnym ja, chce zwiększyć orientację w świecie i wykroczyć poza swoją zwierzęcą naturę.

Popędy, które pobudzają i ukierunkowują ludzkie działania, są z reguły nieświadome. Zdaniem psychoanalityków człowiek nie zna swojej motywacji; nie zdaje sobie sprawy z tego, jakie siły nim rządzą, nie orientuje się dlaczego jest agresywny, dlaczego pragnie miłości czy dlaczego dąży do zdobycia władzy.

Proces kształtowania popędów i programów ich osiągania dzięki oddziaływaniom warunków społecznych i kultury nazywa się socjalizacją.

Popędy aktywizują i ukierunkowują ludzkie zachowanie; powodują, że jest ono działaniem celowym. Człowiek często nie może osiągnąć planowanych celów, ponieważ wyrastaj ą przed nim przeszkody i trudności, których nie może pokonać. Najważniejszą przyczyną udaremniania ludzkich dążeń jest konflikt. Dwie klasy konfliktów są godne uwagi:

•         konflikty wewnętrzne, zwane również konfliktami motywacyjnymi, które powstają
wtedy gdy w człowieku powstają sprzeczne, rozbieżne siły dynamiczne, gdy dąży
on jednocześnie do osiągnięcia niezgodnych celów.

•         konflikty zewnętrzne które maja z reguły charakter interpersonalny; powstają wtedy,
gdy istnieje sprzeczność między dążeniami jednostki a celami innych ludzi.

System obronny

W przypadku konfliktów, których człowiek nie umie rozwiązać i frustracji, która wywołuje lęk, napięcia emocjonalne czy poczucie winy, stosuje się pewne mechanizmy obronne, których zbiór tworzy system obronny, ja". Mechanizmy te zostały wykryte przez Freuda. Mechanizm obronny stanowi pewna nawykową metodę radzenia sobie z konfliktami. Nie jest on zaprogramowanym przez naturę, lecz jest wynikiem procesu socjalizacji. Sposoby te funkcjonują nieświadomie. Ludzie nie zdają sobie sprawy z ich działania. Obrona odbywa się poza ich świadomością.

Mechanizmy te spełniają kilka funkcji. Przede wszystkim redukują czy obniżaj ą poziom lęku, który powstaje w sytuacji konfliktowej; lęk jest najważniejszą konsekwencją frustracji. Ludzie którzy nie mogą zaspokoić swoich potrzeb, są nieraz sparaliżowani przez te emocję.

Mechanizmy obronne nie rozwiązuj ą konfliktów a jedynie łagodzą ich objawy. Działają podobnie jak środki poliatywne w medycynie, które zmniejszaj ą cierpienie ale nie usuwają przyczyny choroby. Najbardziej znanymi mechanizmami obronnymi są:

•    represja czyli wyparcie - który został odkryty przez Freuda; polega na usuwaniu ze świadomości myśli o konfliktach, popędach^ preykryeh-przeżuciach-ih upokarzających niepowodzeniach, które wywołują lęk czy poczucie winy, celem

represji jest zmniejszenie lub zupełne wyeliminowanie lęku

•    stłumienie, które polega na umiejętności panowania nad swoimi dążeniami, pragnieniami i motywami, które nie są akceptowane społecznie; w obawie przed ośmieszeniem czy sankcją zewnętrzną człowiek nie manifestuje swoich dążeń

•         projekcja, czyli nieświadomy mechanizm rzutowania swoich niepożądanych cech
czy wad na innych ludzi; przypisując otoczeniu nieszlachetne motywy działania,
człowiek chroni się przed przyznaniem, że sam kieruje się takimi dążeniami;
projekcja zmniejsza lęk i wpływa na wzrost samooceny. Projekcja ma charakter
wybiórczy, najczęściej jej obiektem są osoby lub grupy społeczne, które są na tyle
podobne do jednostki stosującej ten mechanizm, że projekcja brzmi dość
prawdopodobnie a jednocześnie na tyle różne, iż rzutowanie nie wywołuje lęku.
Projekcja nie tylko chroni człowieka przed przyznawaniem się do swoich wad, ale
również zmienia się jego zachowanie w stosunku od innych ludzi.

•         racjonalizacja, która polega na nieadekwatnym wyjaśnianiu przyczyn zachowania.
Dążenia i motywy prawdziwe są zastępowane przez dążenia i motywy „mile
widziane". Racjonalizacja, która polega na całkowicie błędnym przedstawieniu
własnych motywów i dążeń, jest dość prymitywna i bardzo łatwa do
zdemaskowania.

•     substytucja, polega na zastępowaniu celów, których nie można osiągnąć, przez
cele, które są łatwiejsze. Następuje zatem zmiana obiektu, na który skierowany jest popęd.
Substytucja występuje w dwóch formach

•    f. kompensacja - człowiek skierowuje swój ą aktywność na cele podobne do tych,
które nie udało mu się poprzednio osiągnąć