5 pokus na którego narażony jest umierający gdy znajduje się obok niego diabeł :
-zwątpienie w wierze
-rozpacz z rodowodu osobistych cierpień
-pycha z powodu własnej cnoty
-rozpacz z powodu grzechów
-przywiązanie do dóbr ziemskich
* 5 pokus opisuje Ars moriendi (łac. Sztuka umierania), Punkt ciężkości w Ars moriendi leży na przebywaniu umierającego na łożu śmierci
* za każdym razem przybywał anioł by swoją pociechę wybawić z sideł szatańskich
Wizerunek śmierci w średniowieczu wg Johana Huizinga
- XV w – mocno wpajano ludziom myśli o śmierci
- o śmierci opowiadali kaznodzieje a później dołączył do nich drzeworyt
Motyw przemijania – Gdzie podziała się cała dawna świętość? Cóż pozostało z ludzkiego piękna, wspaniałości? Tylko wspomnienia i nazwiska, melancholijne wspomnienia o wielkich ludziach nadawały poczucie grozy, lęku przed śmiercią
Motyw rozkładu zwłok- XIV podejmuje go sztuka plastyczna – przedstawianie rozkładających się ciał na znak przemijającego ciała, piękna, na nagrobkach pojawiają się podobizny nagich, zgniłych zwłok- lęk przed życiem – wiąże się ono z udręką i bólem
Wizerunek śmierci w plastyce, literaturze
1. apokaliptyczny jeździec, który galopuje po stosach leżących ciał
2. magiera zlatująca w dół na skrzydłach nietoperza
3. szkielet z kosą, łukiem, strzałą czasem jadący na wozie ciągniętym przez woły lub wierzchem na wole lub krowie
Macabre (XVIw) to słowo określa całą, właściwą późnemu średniowieczu wizję śmierci .
Do wyobrażeń o śmierci wkracza zgroza
Taniec śmierci – Dance Macabre – najbardziej popularne wyobrażenie śmierci w owych czasach
- wyobrażenia zebrane wokół tego motywu mają budzić strach i służyć ku przestrodze
- wszyscy są równi śmierci w obliczu śmierci
-był malowany, rzeźbiony
- wywoływał w widzach silny dreszcz
- pokazywany na cmentarzu Niewiniątek w Paryżu – tysiące ludzie dzień w dzień czytało tam wpadające w ucho wiersze, oglądało proste figury czego efektem było : pocieszenie się równością wszystkich wobec śmierci i wzdrygano przed nieuchronnym końcem
-Przedstawia on trupy w stanie rozkładu toczone przez robactwo, żaby czy węże, zmumifikowane zwłoki ludzkie lub szkielety w ludycznym geście triumfu porywające do tańca przedstawicieli wszystkich warstw społecznych
-Taniec zmarłych : wczesne tańce śmierci przedstawiają koło taneczne w którym żwawe i rozradowane trupy tańczą z przestraszonymi ludźmi. Występuje tu kontrast między żywym i umarłym. Człowiek tańczy z trupem, tym, co pozostanie w przyszłości po jego ciele, sobą samym, takim jakim się niebawem stanie. Później krąg taneczny rozpada się na podwójne pary. Dopiero po 1500 r. trup przybiera formę szkieletu
Wokół tańca śmierci są też inne przypowieści które mają budzić strach
- Przypowieść o trzech zmarłych i trzech żywych , pojawia się już XIII w. – trzech podróżujących szlachciców napotyka trzech straszliwych zmarłych, którzy wspominają swoje życie, wielkości i przypominają o rychłym końcu, który czeka każdego
- Trup, który powraca 40 razy – La Mort – tancerz przychodzi 40 razy by pociągnąć za sobą żyjącego
- na początku taniec śmierci ukazywał tylko mężczyzn, pod koniec XV w pojawia się też taniec śmierci kobiet z podkreśleniem pierwiastka zmysłowego ( żal za minionymi rozkoszami)
Makabryczna wizja śmierci
- nie zna subtelności
- egoistyczne podejście- nie ma smutku po utracie bliskiej osoby, lecz strach przed własna śmiercią
- nie ma cienia myśli o tym, że śmierć może być kresem cierpień, ani boskiej głębi smutku
Myśl kościelna średniowiecza – 2 krańcowości:
- skarga na przemijanie, nie uchronny kres wszelkiej potęgi, sławy, piękna
-radość jaką budzi uratowanie duszy dla stanu wiecznego błogosławieństwa
Dynamika życia
kazania wędrownych kaznodziejów- wzbudzały wiele emocji , zbierali się na nich wszyscy by słuchać wzruszających opowieści o męce Pańskiej, rzeczach ostatecznych, zwalczaniu próżności , gromiono szlachtę i duchowieństwo
-szczególnie walka z próżnością była w tych czasach duża- (1428) palono na stosach wszelkie rzeczy zbytku ( karty, obrazy, ozdoby itp.)
- Lud średniowiecza chwiał się , panował kontrast między zatwardziałością serca a litością, pomiędzy piekielnym strachem a dziecięcym żartem
- największym złem były chciwość i pycha (pycha była grzechem symbolicznym i teologicznym – korzenie tkwiły głęboko w podstawach świata- pycha Lucyfera była początkiem wszelkiej zguby;
chciwość – naturalny popęd ziemski)
- dopiero protestantyzm i odrodzenie użyczyły tym cechom walorów estetycznych i zalegalizowało je jako pożyteczne dążenie do dobrobytu
Tęsknota za piękniejszym życiem
- panowała melancholia w ludziach żyła jedynie pamięć o sporach, nienawiściach, złości, brutalności
melancholia łączyła w sobie poważne usposobienie, refleksje, fantazje
Trzy drogi do lepszego życia
1.droga wyrzeczenia się spraw ziemskich- osiągnięcie lepszego życia możliwe jest tylko w zaświatach, każde uczestnictwo w sprawach świeckich oddala od zbawienia
2. droga polepszenia i udoskonalenia świata- w średniowieczu prawie nieznana, wtedy świat był taki jak mógł być, dopiero XVIII wiek przynosi świadomość, obawa przed życiem ustępuje miejsca odwadze, nadziei
3. droga do marzeń – najwygodniejsza ale nie przybliża do celu, fantazja zabarwiała życie
Kultura schyłku średniowiecza:
- upiększanie życia arystokratycznego formami ideału
- egzystencja pogrążona w blasku rycerskiej romantyki
- świat przyodziany w uroczysty strój
- blask równie fałszywy co jaskrawy
Najbardziej charakterystyczną cecha odrodzenia jest
dążenie do życia w pięknie, zaspokojenia piękna w sztuce i życiu
- rozwija się przepych dworski, wszystko co podnosiło okazałość i wspaniałość
- każde uchybienie etykiecie uważane za obrazę, ponieważ niweczy piękną iluzje
- piękne konwencje miały wznosić surową rzeczywistość w sferę szlachetnej harmonii, stanowiły cząstki sztuki życia