Działalność i poglądy pedagogiczne Jana Fryderyka Herbarta

Działalność i poglądy pedagogiczne Jana Fryderyka Herbarta

Jan Fryderyk Herbart

Cele wychowania

-wychowanie jest sztuką, a głównym zadaniem badań pedagogicznych jest wykrycie celu wychowania i środków doń prowadzących

-najwyższym celem wychowanie jest kształtowanie silnych charakterów odznaczających się pięcioma ideami moralnymi:

-Herbart twierdził, że formowanie charakterów jest podstawowym celem wychowania, starał się ustalić metody gwarantujące powodzenie pracy pedagogicznej

-Herbart poświęca wiele uwagi kształceniu woli. Wobec tego głównym zadaniem jest systematyczne wyrabianie dobrej woli dziecka. Nauczyciel powinien nie tylko kształtować cechy charakteru młodego człowieka, ale także wywrzeć wpływ na jego postępowanie i działalność w wieku dojrzałym. Powinien zabiegać o to, aby cele, do których jego uczeń będzie dążył, można było z góry ustalić i pracować tak, aby także umiał je zrealizować. Dlatego też należy w uczniu rozbudzać szerokie zainteresowania i zapewniać mu możliwości zdobycia wszechstronnego wykształcenia.

Zasady i metody nauczania:

-uważał, że nauczyciel nie może bezpośrednio wpływać na uczucia i wolę ucznia, ale ma to czynić rzez wyobrażenia, sądy, idee.

Herbart rozróżniał 3 etapy rozwoju umysłu:

-stadium wrażeń i percepcji

-stadium wyobrażeń i pamięci

-myślenie i formowanie sądów

Zadaniem nauczania jest doprowadzić umysł do trzeciego etapu.

-nauczanie powinno oddziaływać na wychowanie młodzieży. Należy budzić w młodych umysłach wszechstronne zainteresowania

-tok nauczania może być syntetyczny (nauczyciel sam bezpośrednio dokonuje zestawienia tego, czego uczył) lub analityczny (uczeń sam wypowiada swoje myśli i następnie sam pod okiem nauczyciela uzupełnia je i koryguje)

-przyswajanie nowego materiału wymaga przede wszystkim uporządkowanej pracy, w której wyróżnia się dwa akty: zgłębianie i zastanawianie się

-pierwszy wprowadził do teorii pedagogicznej zasadę koncentracji i korelacji











W 1794 roku wysłany przez ojca na studia prawnicze do Jeny zaprzyjaźnił się z Fryderykiem Schillerem , który w tym czasie napisał „Listy o wychowaniu estetycznym” i pod jego wpływem zaczął się interesować zagadnieniami pedagogiki i filozofii. Badanie nad celami i metodami wychowania , jakie prowadził całe życie , doprowadziły go do opracowania spekulatywnych teorii filozofii.
W 1797 r. wyjechał do Szwajcarii jako nauczyciel trzech bogatych chłopców i tam zapoznał się z teorią Pestalozziego i stal się ich wyznawcą i reformatorem. Do końca życia pozostał zwolennikiem ustroju feudalnego z absolutną władzą królewską. . Nie uznawał ani idei demokratycznych ani prawa mas ludowych do wpływu na życie polityczne. Dlatego też w swoich pismach czynił jedynie krótkie wzmianki na temat oświaty ludu. Podkreślał natomiast przy różnych okazjach moralną i intelektualną niższość niewykształconego ludu od bogatej burżuazji . Pomimo uznania dla osiągnięć starożytnej Grecji twierdził, że poglądy wychowawcze jej najwybitniejszych przedstawicieli włącznie z Platonem straciły swoją praktyczną wartość. Najbliższy mu był Locke , dlatego , że swoje dzieło poświęcił domowemu wychowaniu młodzieży arystokratycznej.

Najwyższym celem wychowania jest kształtowanie silnych charakterów odznaczających się pięcioma ideami moralnymi:
1.idea doskonałości , która określa siłę, zakres i harmonię dążeń jednostki
2.idea życzliwośći , polegająca na decyzji podporządkowania własnej woli – woli innych jednostek
3.idea prawa – zapobiegająca konfliktom z dążeniami i pragnieniami innych jednostek
4.idea słuszności , która zapewnia równouprawnienie jednostce w stosunkach z innymi
5.idea wewnętrznej wolności , która czuwa nad wewnętrzną zgodnością jednostki z samą sobą i stanowi przejście od wszystkich wymienionych idei do aktów woli.
Herbart twierdząc, że formowanie charakterów jest podstawowym celem wychowania , starał się ustalić najbardziej właściwe metody gwarantujące powodzenie pracy pedagogicznej.

Pedagogikę ogólną dzielił na trzy części :
1.kierowanie- jest pierwszą podwalina wychowania i polega głównie na zatrudnieniu wychowanków , organizowaniu im zajęć, pielęgnowaniu ich rozwoju fizycznego , bez rozpieszczania , a zarazem niebezpiecznego hartowania.
2.Karność zawsze towarzyszy wychowaniu i wśród sposobów utrzymania karności wymienia nie tylko rozkaz i nakaz , ale i karcer , a nawet karę cielesną, chociaż w wymierzaniu kary cielesnej sugeruje ostrożność.
3.nauczanie – należycie wychowany człowiek powinien kierować się w rozsądnie swoimi czynami .

Należy od samego początku wychowania wyrabiać dobra wolę.
Nauczyciel jego zdaniem powinien kształtować cechy charakteru młodego człowieka lecz także starać się wywrzeć wpływ na jego postępowanie i działalność w przyszłym życiu. Powinien również zabiegać aby cele , do których jego uczeń dążący , można było z góry przewidzieć i tak nad nim pracować , aby je potrafił zrealizować .Największa umiejętność wychowawcy polega na tym , aby kierować stale uwagę uczniów na te idee , które jego zdaniem powinny dominować w całym ich życiu, np. lekarza powinna interesować medycyna .
Bardzo charakterystyczną i trwałą zdobyczą Herbarta jest jego nauka o zainteresowaniach.
Zainteresowanie wg niego to wewnętrzna dążność do zachowania w świadomości różnorodnych wyobrażeń i myśli lub częste przywoływanie ich do niej. Dążenia te umacniają dwa prawa umysłu:
1.prawo częstotliwości –
2.prawo kojarzenia
im częściej jakieś pojęcie , czy wyobrażenie jest przywoływane do świadomości , tym łatwiej do niej wraca i tym trwalsze zajmuje w niej miejsce, dzieje się tak na mocy prawa przyzwyczajania . Podobnie , gdy pewna grupa myśli kojarzy się z sobą , ich połączona siła decyduje o tym , jakie wyobrażenia powinny zajmować . Zainteresowania są aktywną siłą działającą w umyśle , która decyduje jakie idee i wyobrażenia wywołują określone zainteresowania .
w zainteresowaniu wyróżniał dwa aspekty :
1.obiektywny –określany jako wiedza , odnosi się do różnych działań , w których jednostka uczestniczy lub różnych stron środowiska , na które reaguje
2.subiektywny lub psychologiczny – odnosi się do życzliwości wynikającej ze społecznego obcowania człowieka .

W wiedzy wyróżnia :
1.zjawiska przyrodnicze
2.prawa naukowe
3.związki estetyczne


Celem wychowania jest wpojenie uczniom odpowiednich pragnień zainteresowań , stworzenie w ich umysłach wewnętrznej nad nimi kontroli oraz wykształcenie dojrzałości sądu.

Cele wychowania można zrealizować przez wychowujące nauczanie . Tylko wychowanie oparte na niewzruszonych zasadach może dawać pewność , że wewnętrzne życie ucznia , zwłaszcza moralne, ustalone w okresie szkolnym , nie ulegnie w dalszym życiu zasadniczym zmianom.
Nie oddzielał wychowania od nauczania. Zwalczał poglądy o istnieniu dwóch procesów pedagogicznych : jeden przeznaczony na wyrabianie dyscypliny , kształtowanie woli i moralności, drugi – na rozwój umysłu poprzez przyswajanie wiedzy. Nie można – twierdził-zgodzić się z tym, że na jednych lekcjach rozwija się umysł, a wola i charakter na drugich. Wola i rozum rozwijają się dzięki temu samemu wychowawczemu nauczaniu. Za najważniejszy cel uważał wychowanie młodzieży o silnej zrównoważonej woli .
Zapoczątkował psychologię eksprymentalną, był pierwszym myślicielem , który odrzucał twierdzenie o istnieniu oddzielnych zdolności i podkreślał jedność umysłu oraz wszystkich jego czynności. Psychologia Herbarta zwraca uwagę na subiektywne momenty w procesach umysłowych, umożliwiając wyjaśnienie takich zjawisk psychicznych , które byłyby niezrozumiałe , gdyby nie wiązały się według ścisłych praw kojarzenia z ukrytymi w psychice indywidualnym doświadczeniami. Dla pedagogiki ważny jest postulat Herbarta łączenia nowych wiadomości z dawnej zdobytą wiedzą ucznia.

Zasady i metody nauczania.
Wychowanie nie polega na rozwijaniu aktywności dziecka . Uważał, że nauczyciel nie może wpływać bezpośrednio na uczucia i wolę ucznia , ponieważ na nie można oddziaływać jedynie poprzez wyobraźnię , sady , ideę na które skieruje jego uwagę. Uważał , że może posługiwać się nauczyciel ideami i umiejętnie je wszczepić w umysł.

Trzy etapy rozwoju umysłu :
1.stadium wrażenia i percepcji
2.wyobrażenia i pamięci
3.koncepcyjne myślenie i formowanie sądów

Zadaniem nauczania jest doprowadzić umysł do trzeciego etapu. Nauczanie wtedy jest skuteczne ,jeżeli opiera się na właściwym toku eksponowania materiału przez nauczyciela oraz toku przyswajania sobie materiału przez ucznia
Tok nauczania może być:
1.syntetyczny- każde nauczanie , w którym nauczyciel bezpośrednio dokonuje zestawienia tego, czego uczył
2.analityczny – najpierw uczeń wypowiada swoje myśli ,a później się je pod kierunkiem nauczyciela prostuje i uzupełnia
Sens tych określeń wyjaśniony jest w „ Wykładach pedagogicznych”
Przyswajanie nowego materiału wymaga przede wszystkim uporządkowanej pracy , w której wyróżnia się dwa etapy:
1.zgłębianie – polega na koncentracji uwagi na określonym przedmiocie
2.zastanawianie się- łączy i koordynuje wyniki zgłębiania

Herbart wprowadził jako pierwszy zasadę :
1.koncentracji – zaaobsorbowanie uwagi przez jakieś zagadnienie do takiego stopnia , że nie reaguje na żadne inne zjawiska
2.korelacji – łączył ściśle z zasadą koncentracji tj. takie postepowanie , w którym pewne zagadnienia stają się centralne w procesie nauczania i dla jego omówienia wymaga współdziałania wszystkich przedmiotów

Proces przyswajania nowego materiału ma przechodzić przez stadia :
1.jasności, kojarzenia, systemu i metody.

Zostały one później nazwane przez T. Zillera( jeden z najwybitniejszych przedstawicieli szkoły Herbarta) stopniami formalnymi nauczania odnoszącymi się do każdego materiału
Proces nauczania można zilustrować za pomocą schematu:


Stopnie przyswajania stopnie nauczania
I. Zgłębianie 1. spoczywające ............................jasność
2.postepujące ...............................kojarzenie
II. Zastanawianie się 3.spoczywające.............................system
4. postępujące .............................metoda

Spoczywające zgłebianie , które wydobywa z „mętnej mieszaniny” przedstawień jakieś jedno; wynikiem tego jest jasność przedstawienia.
Postępujące zgłębianie które przenosi się kolejno z jednego przedstawienia na drugie, jego wynikiem jest kojarzenie przedstawień
Spoczywające zastanawianie się , które zbiera wyniki zgłębiania i wiąże w całość z poprzednimi wiadomościami , w ten sposób powstaje system
Postępujące zastanawianie się , które podciąga pod nabyte pojęcia nowe przypadki i produkuje „nowe człony systemu”, dzięki temu daje nam metodę , czyli umiejętności zastosowania zdobytej wiedzy
Wielkim wkładem w nauczanie stała się teoria wielostronnego zainteresowania.
Jednak niekorzystny wpływ na praktykę szkolną miał skrajnie intelektualistyczny charakter koncepcji zainteresowania , zacierający się jego związek z działaniem i podkreślającym wartość samej tylko pracy umysłowej , bez jej powiązania z praktyką. Brakiem w herbertowkim nauczaniu było całkowite zlekceważenie samodzielności uczniów w procesie zdobywania wiedzy – bierne jednostki.

Dopiero w Niemczech w XIX wieku powstał HERBARTYZM którego przedstawiciele opracowali zawiły system swojego mistrza w popularnej formie.
Głównymi ośrodkami były: Lipsk i Jena.
Przedstawiciele:
Karol Stoy, Tuiskon Ziller, Wilhelm Rein.

Bibliografia
"Historia Wychowania", Tom II, pod redakcją Łukasza Kurdybachy, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa, 1965,



johann Friedrich Herbart był synem radcy prawnego Thomasa Gerharda Herbarta i jego żony Lucie Margarete z domu Schütte[1]. Jako dziecko uległ wypadkowi – wpadł do beczki z wrzątkiem, i ze względu na związane z tym problemy zdrowotne do trzynastego roku życia nie chodził do szkoły, pobierając prywatne lekcje w domu[2]. W latach 1788–1794 uczęszczał do gimnazjum w Oldenburgu. Opanował grę na fortepianie i na wiolonczeli.

Od 1794 do 1797 studiował filozofię. Wcześnie zaznajomił się z filozofią Wolffa i Kanta. W Jenie studiował u Johanna Gottlieba Fichtego[3]. W tym okresie należał do organizacji Bund der Freie Männer, której członkami byli m.in. Johann Smidt, Johann Georg Rist, August Ludwig Hülsen, Johann Erich von Berger[3].

W latach 1797–1800 był nauczycielem domowym trzech synów szwajcarskiej rodziny Steigerów[3]. Zamieszkał w Bernie, gdzie zapoznał się u Pestalozzi'ego z jego pedagogiką. Na życzenie matki zrezygnował z pracy, powrócił do Niemiec i zatrzymał się u Smidta w Bremie[3], gdzie przebywał w latach 1800–1802[4].

W 1802 po obronie pracy doktorskiej i habilitacyjnej został wykładowcą na uniwersytecie w Getyndze a w 1805, jako profesor nadzwyczajny, objął tam katedrę filozofii[4]. W 1809, jako profesor zwyczajny objął po Kancie katedrę filozofii na uniwersytecie w Königsbergu[3][4] i utworzył seminarium pedagogiczne dla nauczycieli[1]. W 1833 powrócił do Getyngi, po tym jak odmówiono mu katedry po zmarłym Heglu w Berlinie[1] – w konserwatywnych Prusach jego poglądy uważano za zbyt liberalne.

Poglądy[edytuj]

Na jego filozofię składał się realizm w metafizyce oraz intelektualizm. Pedagogika stała się domeną całej jego pracy filozoficznej i starał się jej nadać ściśle naukowy charakter. Bywa nazywany "ojcem naukowej pedagogiki". Do psychologii wprowadził termin "apercepcja".

Filozofia[edytuj]

Filozofia Herbarta oznacza cofnięcie zasadniczego poglądu Kanta do metafizycznego realizmu. "Rzecz sama w sobie" nie jest pojęciem granicznym, ale czymś realnym. Pojęcie jednej rzeczy, obdarzonej wieloma przymiotami, prowadzi z konieczności do przyjęcia wielości prostych, rzeczywistych rzeczy, których połączenie tworzy dopiero ten przedmiot, jaki nam się objawia. Przedmiot jest kompleksem monad, tzn. pojedynczych substancji. Również jaźń, dusza, jest taką monadą wieczną i niezniszczalną. Przedstawienie i uczucie powstaje jako skutek konfliktu, zderzenia monady duchowej z innymi monadami. Świadomość jest sumą stosunków, jakie łączą duszę z innymi monadami. Ruch przedstawień istniejących w duszy można zatem obliczyć na postawie zasad mechaniki; w ten sposób metoda matematyczna ma zastosowanie w psychologii.

Etyka[edytuj]

Etyka według Herbarta jest estetyką, tzn. nauką o moralnym smaku.

Pedagogika[edytuj]

Według Herbarta pedagogika opiera się na etyce i psychologii. Zadanie wychowania polega na ukształtowaniu woli i charakteru oraz na obudzeniu w człowieku szerokich zainteresowań. Etyka wyznacza i uzasadnia cele wychowania a psychologia uzasadnia środki do osiągnięcia celu. Środki te to:

  1. Regierung – karność (utrzymanie w karności dopuszcza kary cielesne).

  2. Nauczanie wychowujące (nauczanie wychowujące ma oprócz wiedzy budować charakter).

Wszelkie przejawy życia psychicznego takie jak uczucia czy wola pochodzą od wyobrażeń. Nauczanie to tworzenie wyobrażeń u wychowanka przez co formuje się osobowość i charakter.

Pięć idei moralnych Herbarta[edytuj]

  1. Idea wewnętrznej wolności – zawsze uznajemy zgodność naszej woli z naszymi przekonaniami i przeżywamy tę zgodność pozytywnie.

  2. Idea moralności – za cechę pozytywną uznajemy silną wolę w odróżnieniu od słabej, chwiejnej, jest treścią idei doskonałości.

  3. Idea życzliwości – uznajemy zgodność woli własnej z wolą innych.

  4. Idea prawa – niezgodność woli, która rodzi walkę, spory, może być usunięta na zasadzie uznawania praw.

  5. Idea słuszności – łamanie prawa prowadzącego do przykrości i krzywdy innych.

Idea wewnętrznej wolności i idea życzliwości odnosi się do własnego ja, a pozostałe idee do relacji z innymi.

Poglądy i koncepcje[edytuj]

Herbert Spencer był przedstawicielem organicyzmu oraz ewolucjonizmu w naukach społecznych. W drugiej połowie XIX wieku bardzo popularny, na początku XX coraz bardziej zapominany. Sporą popularność zyskał na kontynencie amerykańskim. Obecnie jego myśl przeżywa renesans w twórczości Jonathana H. Turnera. Wywarł też znaczący wpływ na myśl ewolucyjną Talcotta Parsonsa i Gerharda Lenskiego. Jego koncepcja ewolucji społecznej jako procesu wzrastającej złożoności połączonej z integracją stanowi punkt wyjścia większości teorii neoewolucyjnych w socjologii. Wprowadził do socjologii takie terminy jak funkcja, system, instytucja, spopularyzował inne terminy jak: społeczeństwo przemysłowe, struktura społeczna, organizacja.

Spencer sformułował jeszcze przed Darwinem filozoficzną teorię ewolucji. Choć uznał, że odkrycia Karola Darwina w pełni potwierdzają jego koncepcje, nie zdecydował się na przejęcie sformułowań brytyjskiego biologa. Sam Darwin uznawał Spencera za najwybitniejszego filozofa angielskiego tej epoki. Jego zdaniem ewolucja przebiega na wszystkich poziomach rzeczywistości: nieorganicznym, organicznym i nadorganicznym (społeczeństwo), oraz wytworów życia nadorganicznego (kultura), przy czym zakładał, że zjawisk jednego poziomu nie da się zredukować do poziomu niższego, chociaż prawa w każdym z wymienionych rodzajów ewolucji są takie same. Uważał, że prawo ewolucji rządzi nie tylko w świecie przyrody żywej, ale jest prawem powszechnym: wyjaśnia kształtowanie się planet, umysłów, społeczeństw:

Ewolucja według Spencera polega na trzech zachodzących równocześnie procesach: integracji, dyferencjacji i wzrostu określoności. Przebiega ona w rozmaitych kierunkach, gdyż każde społeczeństwo usiłuje lepiej lub gorzej dostosować się do odmiennych warunków (przyrodniczych i społecznych). Dopiero walka między społeczeństwami (militarna lub gospodarcza) prowadzi do wyselekcjonowania typów najsprawniejszych. Sama ewolucja następuje jednak naprzemiennie z dysolucją.

Wyróżnił 3 rodzaje prawa: powszechne, ogólne, szczegółowe. Uważał, że wojna to agresja, obrona i rozkazy. Podstawą prawa natury było prawo równej wolności, ustrój liberalny, bo to on wyzwalał pełnię aktywności jednostki. Państwo to organizacja stabilna, państwo w przyszłości ma być przemysłowe, wolne i sprawiedliwe. Zakładał, że każde społeczeństwo i społeczeństwo globalne będzie ewoluować od militaryzmu do industrializmu. Ewolucja zdaniem Spencera polega na stopniowym, postępowym różnicowaniu się części. Spencer wywodził ewolucjonistyczną etykę z teorii "walki o byt": dobre jest to, co służy przystosowaniu i rozwojowi. Należy w tym celu wspierać silnych, a nie słabych i upośledzonych przez naturę.

Spencer także zajął się badaniami nad rozwojem religii. Podobnie jak Edward Tylor uznawał jej stadialny rozwój. Uważał za pierwotną formę religii manizm, czyli wiarę w dusze przodków. Poszukiwał źródeł religii u ludzi pierwotnych. Wg niego człowiek pierwotny zauważając dualizm wielu zjawisk występujących w naturze (np. wschody, zachody słońca, księżyca itp.) przeniósł ów dualizm na swoje życie (sen, marzenia senne). W ten sposób wg Spencera wykształciła się wiara w istnienie ponadnaturalnej sfery, rządzonej siłami. Jest to nawiązanie do animizmu i animatyzmu Tylora. Spencer jest też nowożytnym odnowicielem euhemeryzmu, zgodnie z którym bogowie powstali w rezultacie apoteozy wybitnych jednostek, która zwykle rozpoczynała się jeszcze za ich życia, a nasilała się po śmierci.

Ewolucjonizm Herberta Spencera miał istotny wpływ na poglądy filozofów medycyny, utożsamianych ze "starszą" polską szkołą filozofii medycyny[1].



Herbert Spencer

Poglądy na wykształcenie

-omówił główne dziedziny działalności człowieka i podał nauki, które uważał za niezbędne do skutecznego wykorzystywania tych czynności:

1. Pierwsze miejsce zajmowały te, które bezpośrednio zmierzają do „samozachowania” Każdy człowiek powinien znać fizjologię, aby mógł dbać o kondycję i zdrowie; fizjologia umożliwia poznanie budowy i funkcjonowania organizmu ludzkiego, ułatwia zapobieganie chorobom.

2. Konieczna jest znajomość fizyki, chemii i biologii, łączące się ze znajomością logiki, matematyki, geometrii i mechaniki.

3. Czynności mające na oku wychowanie i wykształcenie potomstwa, więc konieczne jest uwzględnienie w programie nauczania podstawowych zasad pedagogiki i psychologii.

4. Obowiązki obywatelskie-do nich powinna przygotowywać historia.

5. Czynności związane z wypełnianiem wolnego czasu, kulturą, rozrywkami.

Metody kształcenia:

-Panujący kapitalizm stworzył warunki do rozwoju aktywności, samodzielności. Stawiano na umiejętność samodzielnego rozumowania, na podstawie własnych doświadczeń i zaobserwowanych faktów. Obserwacja przez dziecko uznawana była za połowę jego sukcesów. Nauczyciel zobowiązany był do rozwijania zdolności spostrzegawczych u dzieci; były one podstawą do nauczania poglądowego.

-Spencer uważał, że gruntowna obserwacja i zdolność dostrzegania różnych szczegółów to podstawa sukcesów w nauce i innych dziedzinach życia.

-Nauczanie i uczenie się miało być dla dziecka przyjemne.

-Zalecał stosowanie zasady przechodzenia w nauczaniu-od rzeczy prostych do złożonych, od jednorodnych do różnorodnych, od konkretnych do abstrakcyjnych; przy nauczaniu każdego przedmiotu należy przechodzić od czynnika doświadczalnego do racjonalnego

-Uważał, że wiedza zdobywana przez ucznia w procesie samorozwoju ma wielkie wartości wychowawcze

Wychowanie moralne

Spencer uważał, że dzieci należy od najmłodszych lat wychowywać w przekonaniu, że każdy ich niewłaściwy czyn, każda krzywda wyrządzona drugiemu sprowadzi na niego karę. Przekonanie to pomimo wzrastać pod wpływem naturalnych kar a nie gróźb rodziców, bo te są skuteczniejsze. Naturalna kara następuje w chwili, gdy staje się najdotkliwsza-pisał Spencer. Wywołane przez nią wrażenie wywierają duży wpływ na przyszłe postępowanie dziecka i przyczynia się do pozbycia się wad.

Poglądy na wychowani fizyczne

Siła i kondycja były uważane przez Spencera za podstawę pomyślności w życiu indywidualnym, ale i w życiu całego państwa. Istotne było wyżywienie dzieci. Nie wierzył w dobre skutki hartowania, zamiast tego zalecał umiarkowane ubieranie dzieci. Podstawą były ćwiczenia i zabawy na powietrzu. Uważał, że wrogiem rozwoju fizycznego jest ciągłe przeciążanie pracą umysłową.




Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
POGLĄDY PEDAGOGICZNE JANA FRYDERYKA HERBARTA
DZIAŁALNOŚĆ I POGLĄDY PEDAGOGICZNE JANA HENRYKA PESTALOZZIEGO
Poglądy pedagogiczne Jana Ludwika VIVESA
Poglądy pedagogiczne Jana Ludwika VIVESA
Poglady pedagogiczne Jana Jakuba Rousseau
Poglądy pedagogiczne Jana Amosa Komeńskiego Wielka dydaktyk
Poglady pedagogiczne Jana Henryka Pestalozziego
Poglądy pedagogiczne Erazma z Rotterdamu, Tomasza Morusa, Jana Ludwika Vivesa
Poglądy i stanowisko pedagogiczne Jana Władysława Dawida
Poglądy i stanowisko pedagogiczne Jana Władysława Dawida
PODSTAWOWE FORMY DZIAŁALNOŚCI CZŁOWIEKA, PEDAGOGIKA
POGLADY PEDAGOGICZNE W DOBIE OŚWIECENIA, wypracowania
Pedagogika - Działania Interwencyjne, Pedagogika
Poglądy pedagogiczne Platona
Wady i zalety prowadzenia indywidualnej działalności gospodarczej, pedagogika
ps kategorie dzialan spolecznych, Pedagogika społeczna
Działania projekt, Pedagogika
Poglady pedagogiczne Arystotelesa
Plan działań wspierajcych (1), PEDAGOG SZKOLNY

więcej podobnych podstron