Prawo karne, wykład 11, 21-12-2016 – środa wg planu piątkowego

KONTRATYPY

• Kontratypami posługujemy się wtedy, gdy mówimy o czynach które są karalne.

• Wyróżniamy następujące kontratypy:

  • Ustawowe – opisane w akcie normatywnym rangi ustawy (lub innym) np. obrona konieczna

  • Pozaustawowe/zwyczajowe – nie mają odzwierciedlania w przepisach ustawy np. prima aprilis; ryzyko sportowe, oblewanie kogoś wodą w poniedziałek wielkanocny [kiedyś: karcenie nieletnich]  to się zmienia, ale płynne jest całe prawo karne; te zmiany mogą być związane ze zmianą ocen społecznych (np. oblewanie wodą w lany poniedziałek), zmiany na podstawie prawa, które wyprzedziły zmiany w społeczeństwie (np. karcenie dziecka)

• Okoliczności wyłączające bezprawność:

  • są tacy którzy uważają że wszystkie ją wyłączają – np. przy kolizji dóbr dokonujemy szacunku zysków i strat i decydujemy które z tych dwóch dóbr poświęcić

  • Art. 26. § 1. Nie popełnia przestępstwa, kto działa w celu uchylenia bezpośredniego niebezpieczeństwa grożącego jakiemukolwiek dobru chronionemu prawem, jeżeli niebezpieczeństwa nie można inaczej uniknąć, a dobro poświęcone przedstawia wartość niższą od dobra ratowanego.

  • kolejne podejście: przesłanki są zbyt ogólnie określone

  • kolejne: jedyna wspólna cecha to wyłączanie bezprawności, ale nie ma żadnej reguły w kontratypach, żadnego wspólnego mianownika

  • Prof. Majewski: nie ma wspólnego mianownika, ale warto stosować tamten sposób poprzedni (kolizja dóbr, porównanie ich, wybór któregoś i zbadanie jak to wpływa na społeczeństwo), bo te założenia ww. to coś namacalnego, co można sprawdzić, jeżeli się tego pozbawimy to nie będziemy mieć żadnego narzędzia do stwierdzenia czy będziemy mogli wyłączyć bezprawność)

  • monistyczna koncepcja miała właśnie te założenia, że: kolizja dóbr (ale w znaczeniu że: jedno dobro któremu grozi uszczerbek, albo brak pełnej realizacji; drugie dobro dzięki któremu można to niebezpieczeństwo odroczyć); porównanie ich i wybór

  • ale nie może to być in abstracto tylko in concreto, bo: przykład z dzieckiem które choruje i potrzebuje przeszczepu nerki, ma tatę chirurga który przy okazji operacji innego dziecka wycina mu nerkę; nie mamy powszechnego obowiązku dzielenia się swoimi organami  nie określa się prostej kalkulacji zysków i strat, tylko całościowa, globalna ocena uwzględniająca wszystkie wzorce kulturowe

• Dwie szkoły poglądów nt. bezprawności:

  • Jednolita bezprawność – jest tylko jedna bezprawność; nie można wyróżnić poszczególnych kategorii [prof. Majewski, Zoll, Wróbel]

  • Druga szkoła twierdzi, że bezprawność nie ma charakteru jednolitego i można mówić np. o bezkarności cywilnej czy karnej

Najczęściej stosowane okoliczności wyłączające bezprawność:

OBRONA KONIECZNA

• Art. 25. § 1. Nie popełnia przestępstwa, kto w obronie koniecznej odpiera bezpośredni, bezprawny zamach na jakiekolwiek dobro chronione prawem.

§ 2. W razie przekroczenia granic obrony koniecznej, w szczególności gdy sprawca zastosował sposób obrony niewspółmierny do niebezpieczeństwa zamachu, sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary, a nawet odstąpić od jej wymierzenia.

§ 3. Nie podlega karze, kto przekracza granice obrony koniecznej pod wpływem strachu lub wzburzenia usprawiedliwionych okolicznościami zamachu.

• znamiona określające sytuację obrony koniecznej:

  • sytuacją obrony jest taka kiedy mamy zamach na jakiekolwiek dobro (tylko przez człowieka)

  • bezprawny – bo zakazany prawem

  • skierowany do osób fizycznych

  • „jakiekolwiek dobro chronione prawem” = każde dobro któremu prawo przyznaje jakąkolwiek ochronę

  • „zamach” = niebezpieczeństwo pochodzi od człowieka (nie określamy tak niebezpieczeństwa stworzonego przez przyrodę lub zwierzę) i stwarza niebezpieczeństwo dla dobra prawnego

  • „bezprawny” = jest konsekwencją złamania prawa

  • inne przykłady: pozbawienie wolności przez funkcjonariusza albo obrona konieczna – gdy nie występuje bezprawność

  • musi zaistnieć zamach

  • „bezpośredni”  są 4 sposoby przynajmniej  do podręcznika!
    prof. Majewski uważa że zamach jest bezpośredni (musi istnieć) wtedy kiedy każda dalsza zwłoka w neutralizacji zamachu zmniejsza szansę że można go zneutralizować – kiedy opóźnienie będzie dawało mniejsze szanse żeby uniknąć zamachu

• znamiona określające granice obrony koniecznej:

  • musi być odpieranie zamachu = podjąć przeciwakcję nakierowaną na dobra napastnika

  • § 2  przekroczenie granic to np. niewspółmierność

    • współmierność – niedookreślony przepis, klauzula generalna

  • nie może nadmiernie godzić w dobra napastnika

  • jeśli nieproporcjonalny środek jest jedynym to można go użyć

  • margines na to że taka osoba podejmuje decyzję w ułamkach sekundy najczęściej

  • są jeszcze granice związane z Powszechną Deklaracją .. – państwo tylko w niektórych przypadkach może zezwalać na świadome pozbawienie kogoś życia

    • przykład: ziomek na wózku, był myśliwym, ma sad, 6 latek mu kradnie jabłka perfidnie, upominanie rodziców nic nie dało  postrzelenie dziecka – przekroczenie granic; dorosły – już nie koniecznie – trzeba to oceniać ogólnie

  • Eksces – tak nazywamy przekroczenie granic obrony koniecznej:

    • intensywny – przekroczenie wymaganej proporcji między sposobem obrony a rodzajem ataku

    • ekstensywny – przekroczenie granic na tym odcinku który wyznacza bezpośredniość zamachu – np. podejmujemy działanie zanim zamach stał się bezpośredni (obrona przedwczesna), ew. że zamach już się skończył, albo że stracił cechę bezpośredniości (obrona spóźniona)

• kiedy zamach jest bezprawny? (ma być bezprawny, nie musi realizować znamion czynu zabronionego, ale w większości przypadków najczęściej jest)  kiedy sprawca z fazy przygotowania przechodzi w fazę usiłowania (początek)  kończy się wtedy jak sprawca uzyskuje niezakłócone posiadanie przedmiotu który zawłaszcza (przykładowo) – dopóki nie może swobodnie dysponować rzeczą; potem nie można bronić się obroną konieczną, a prawem karnym, cywilnym

• konsekwencje przekroczenia granic obrony koniecznej: ulga w odpowiedzialności w możliwości zastosowania nadzwyczajnego złagodzenia kary albo możliwości odstąpienia od kary. Dlaczego? Bo wina jest umniejszona. Jeden przypadek – § 3 – przewidziana jest gwarantowana bezkarność (wcześniej sąd mógł coś uchylić karę lub ją złagodzić, ale nie musiał) – czyli popełnia przestępstwo, ale nie podlega karze (bo mamy napisane „nie podlega karze”, a nie „nie popełnia przestępstwa”), usprawiedliwiony jest tu strach

• obrona konieczna to instytucja której nie trzeba stosować kiedy ktoś neutralizuje zamach w wyniku realizacji swoich obowiązków służbowych (np. funkcjonariusz policji na służbie)

• kolejny wykład: jedna kwestia dot. obrony koniecznej którą uzupełnimy

2