Grupa rówieśnicza jako środowisko wychowawcze

Grupa rówieśnicza jako środowisko wychowawcze

Jednostka ludzka w ciągu swego życia należy do różnych grup społecznych. Są to małe grupy liczące po kilka osób, grupy znacznie większe obejmujące kilkanaście lub kilkadziesiąt osób i grupy bardzo duże, takie jak zrzeszenia, towarzystwa. Pojęcie grupy definiowane jest różnie przez różnych autorów. Jedni definiują ją w sposób bardzo ogólny, inni bardziej szczegółowo.

Zdaniem J. Szczepańskiego „grupa społeczna jest pewną ilością osób powiązanych systemem stosunków uregulowanych przez instytucję, posiadającą pewne wspólne wartości i oddzielonych od innych zbiorowości wyraźną zasadą odrębności”.

Szerszy zakres ma następująca definicja: „grupa to dwie lub więcej osób, między którymi istnieje bezpośrednia interakcja, które mają wspólne normy, wspólny cel i tworzą rozwiniętą strukturę grupową”.

Wpływ grupy rówieśniczej zaznacza się w rozwoju i w procesie wychowania jednostki bardzo wcześnie. Już w 3 roku życia dzieci łączą się w małe grupy dla wspólnej zabawy, w wieku przedszkolnym staje się to regułą. W wieku szkolnym wzrasta wyraźnie wpływ grupy rówieśniczej na jej członków. Najbardziej ścisłe związki powstają w małych grupach rówieśniczych i w paczkach, które tworzą się zależnie od wieku dzieci na różnych zasadach. W młodszym wieku szkolnym - przede wszystkim w celu wspólnych zabaw i zajęć, w okresie dojrzewania - także w celu wymiany poglądów i zwierzeń, rozmów i dyskusji. Organizacja małych grup rówieśniczych jest przeważnie dość słaba, oparta na zasadzie równorzędności jej członków. Mimo to więź między członkami takiej grupy jest bardzo silna, stopień solidarności - wysoki. Członkowie takiej grupy oddziałują na siebie nawzajem i, jak podkreśla J. Szczepański, „grupa rówieśników staje się konkurencją dla rodziny, a jej wzorce i wartości mogą być przeciwieństwem wzorców, jakie uzyskuje dziecko w rodzinie”. W całokształcie oddziaływań wychowawczych na jednostkę, grupa rówieśnicza pełni niezastąpioną funkcję w procesie socjalizacji. Zaspokaja ona te potrzeby społeczne, których wychowawcy, reprezentujący pokolenie dorosłych, nie są w stanie zaspokoić. Dzięki silnej motywacji uczestnictwo w grupie rówieśniczej - w zależności od pełnionej tam roli - wzmacnia poczucie własnej wartości i poczucie społecznej przydatności jednostki. Mechanizm socjalizacji przez przynależność do grupy rówieśniczej polega także na tym, że włączającemu się do grupy zależy na uznaniu jej członków. Na uznanie to trzeba sobie zasłużyć, podobnie jak trzeba zdobyć sympatię kolegów, zachowując się zgodnie z obowiązującymi w grupie normami i sankcjami.

Miarą przystosowania społecznego w grupie rówieśniczej jest stopień popularności i uznania, jakim daną jednostkę darzą koledzy rówieśnicy w zespole.

Klasę szkolną uważamy od początku jej powstania za potencjonalną grupę społeczną. Mimo przypadkowego doboru uczniów klasa nie przypomina w niczym tłumu czy innego luźnego zbiorowiska osób: składa się z dzieci w tym samym wieku, znajdujących się na podobnym poziomie rozwoju fizycznego i psychicznego i zebranych do realizacji tego samego celu, co umożliwia szybką integrację izolowanych od siebie początkowo jednostek w coraz bardziej zwartą grupę o wspólnych upodobaniach, zainteresowaniach i rodzajach aktywności. Wewnętrzna struktura tej grupy kształtuje się stopniowo, gdyż powiązania społeczne między uczniami, pozycje i ranga poszczególnych członków grupy, jak również przepisy i normy współżycia rozwijają się w ciągu dłuższego czasu. Przy charakterystyce klasy szkolnej można oprócz ogólnego pojęcia grupy społecznej zastosować podział na grupy formalne i nieformalne. Granice między tymi grupami są płynne, lecz zasadniczy kierunek rozwoju społecznej kultury klasy szkolnej polega na tym, że stopniowo następuje rozbudowa związków nieformalnych w obrębie grupy formalnej, jaką początkowo stanowi klasa. Korzystna z wychowawczego punktu widzenia jest taka sytuacja, w której zespoły uczniów tworzą się na zasadzie dobrowolnej przynależności ich członków, ale równocześnie organizują się dla wspólnej nauki i pracy.

Stosunki społeczne można określić jako unormowane określonymi rolami i wzorcami społecznymi wzajemne postawy osobników, wytworzone w wyniku świadomego, bezpośredniego, trwalszego oddziaływania na siebie.

W zespole podstawowym jakim jest klasa szkolna, można wyodrębnić:

Układ stosunków i zależności między uczniami w klasie związany jest także z rolami społecznymi dzieci, ich pozycją, popularnością, rangą w hierarchii społecznej uczniów. Układ ten można charakteryzować ponadto w wymiarach takich relacji międzyosobowych, jak dominowanie i podporządkowanie, rywalizacja i współpraca, akceptacja i odrzucanie, itp. Stosunki te i wiążące się z nimi pozycje uczniów w klasie są niezmiernie złożone.

Szczególnie przydatna do określenia pozycji ucznia w klasie jest opracowana przez Marka Pilkiewicza Socjometryczna Skala Akceptacji, która pozwala na przypisanie każdemu uczniowi w zespole określonej pozycji osoby:

Uczniowie należący do dwóch pierwszych grup wywołują u swoich kolegów postawę pozytywną, co sprzyja ich identyfikacji z grupą i czynnemu włączaniu się w życie klasy. Uczniowie z grupy trzeciej znajdują się w pozycji konfliktowej i cieszą się sympatią części kolegów, pozostali jednak ustosunkowują się do nich negatywnie. Uczniów izolowanych koledzy traktują obojętnie, odrzucani zaś - to ci, którzy budzą postawę negatywną w otoczeniu, co utrudnia zdecydowanie proces ich socjalizacji i współdziałanie z kolegami.

Dziecko popularne samo inicjuje wiele kontaktów społecznych. Jednocześnie wiele koleżanek czy kolegów zabiega o to, aby bawić się właśnie z dzieckiem lubianym. Tak więc zakres interakcji społecznych, w jakie wchodzi „gwiazda”, jest znacznie większy, niż dla pozostałych członków grupy. Dzieci mniej popularne nawiązują mniejszą ilość kontaktów, co nie oznacza ich izolacji od grupy.

Według Znanieckiego „grupy rówieśnicze pełnią dwojaką funkcję: młodzież wyraża w nich to, czego się nauczyła uczestnicząc w życiu otoczenia dorosłych, przez udział w grupach młodzież rozwija samodzielnie dążenia i osiąga cele, których nie może realizować w innych formach aktywności przed osiągnięciem dojrzałości społecznej i uznaniem jej pełnoprawnego uczestnictwa w życiu dorosłych. Grupy rówieśnicze stanowią więc naturalną drogę procesu uspołecznienia dzieci i młodzieży, wchodzenia w skomplikowany świat współżycia i współdziałania społecznego”.

Określając klasę szkolną w kategoriach psychologii społecznej można powiedzieć, że jest ona zespołem składającym się z uczniów wzajemnie na siebie oddziaływujących, którzy różnią się zajmowanymi w nim pozycjami i rolami, oraz mają wspólny system wartości i norm regulujących ich zachowanie się w istotnych dla klasy sprawach. Każda klasa szkolna po pewnym czasie od chwili jej powstania charakteryzuje się dynamicznym układem procesów grupowych.

Bibliografia

  1. Łobocki M.: Wychowanie w klasie szkolnej.

  2. Mika S.: Wstęp do psychologii społecznej.

  3. Przetacznikowa M., Włodarski Z.: Psychologia wychowawcza.

  4. Przetacznikowa M., Makiełło - Jarża G.: Psychologia wychowawcza, społeczna i kliniczna.

  5. Szczepański J.: Elementarne pojęcia socjologii.

  6. Wroczyński R.: Wychowanie w klasie szkolnej.

  7. Zaborowski Z.: Stosunki społeczne w klasie szkolnej.

Grupa rówieśnicza jako środowisko wychowawcze
 
Każdy człowiek ma bardzo wiele potrzeb np. potrzebę akceptacji, kontaktu z druga osobą, przynależności, znalezienia własnego miejsca, samorealizacji, identyfikowania się, aktywności poznawania. Dobrze funkcjonująca osoba to taka, która zaspokaja swoje potrzeby nie tylko fizyczne jak jedzenie czy spanie, ale również psychiczne. Miejscem gdzie powinny być one realizowane jest dom rodzinny. Niestety coraz rzadziej domy takie się spotyka. Rodziny, w których ludzie znajdują czas na rozmowy, na wspólne rozwiązywanie problemów, gdzie miłość, poczucie bezpieczeństwa, przyjaźń, partnerstwo i zrozumienie to podstawa funkcjonowania należą do rzadkości.
Młody człowiek potrzebuje wzorów, ideałów. Dom rodzinny powinien być miejscem, w którym jednostka uczy się poprawnego zachowania, sprawiedliwości, miłości, odpowiedzialności. Wartości takie może przekazać tylko rodzina, która jest niezastąpiona w procesie wychowania.
 Obecne czasy raczej nie sprzyjają rodzinom. Dla wielu członków rodzin dom wydaje się być hotelem, gdzie się śpi, je i odrabia lekcje. Rodzice w pracy od rana do wieczora, dzieci zaś pozostawione są samym sobie. Ludzie często mijają się ze sobą, zajęci swoimi sprawami oddalają się od siebie. Wszystko to wpływa na rozluźnienie więzi rodzinnych. Nic więc dziwnego, że młodzież i dzieci bardzo chętnie swój wolny czas spędzają w gronie rówieśników. To właśnie w grupie dziecko uczy się kontaktować z innymi ludźmi, dostrzegać ich problemy, pomagać w ich rozwiązywaniu. Dziecko w grupie uczy się nie tylko pomagać innym lecz również przyjmować ich pomoc. Dostrzega, że świat nie kręci się wokół niego, że wszyscy ludzie są ważni, że trzeba liczyć się ze zdaniem innych. W grupie zawierane są pierwsze przyjaźnie, obdarzanie zaufaniem, powierzanie i dotrzymywanie tajemnic, tu dziecko uczy się lojalności i dowiaduje co grozi za jej nie dochowanie.
Grupa jest również tym miejscem, gdzie jednostka poznaje życie, doświadcza jego smaku, uczy się sprytu a nawet cwaniactwa. Zdobywa też umiejętności radzenia sobie z trudnościami , stawiania im  czoła. Uważa się, że grupa rówieśnicza jest swego rodzaju szkołą życia, przygotowującą młodego człowieka do życia w społeczności, do pełnienia określonych ról społecznych. Na forum grupy dziecko broni słuszności swego stanowiska, uczy się samodzielnego podejmowania różnych decyzji, samodzielnego myślenia, tworzenia czegoś nowego, przeżywa różnego rodzaju porażki, dzięki którym uczy się wytrwałości, cierpliwości w dążeniu do celu, odporności w razie niepowodzenia. Takie dziecko będzie potrafiło w razie porażki otrząsnąć się i zacząć od nowa, nabędzie umiejętności mobilizowania się do działania , nauczy się ono pracy z innymi i współdziałania. Grupa rówieśnicza jest niekwestionowaną częścią życia nastolatków. Daje poczucie przynależności, zrozumienia akceptacji. Wewnątrz grupy nastolatek może wypróbować nowe role, przybierać różne imiona, spróbować nowych sposobów ubierania się czy uczesania. Oczywiście nastolatek sam ocenia te role czy style przed lustrem, ale najważniejsze są reakcje innych, szczególnie rówieśników.     
Grupy rówieśnicze są pomostem nastolatka do odpowiedzialnego świata dorosłych. Jednak one same mogą stanowić poważne źródło konfliktów i stresów.
 
Każda grupa ma wpływ na jednostkę. Dopóki grupa jest atrakcyjna dla jednostki, zaspokaja jej potrzeby, umożliwia osiągnięcie celu, wówczas siła oddziaływania jej będzie większa. Nastąpi szybsze przyswajanie norm i wzorów zachowań, szybsze wtapianie się w strukturę grupy. W zależności od rodzaju grupy jej wpływ na jednostkę może być negatywny lub pozytywny.


 GRUPY RÓWIEŚNICZE stanowią również ważne źródło zaspokajania potrzeb psychicznych (uznania, afiliacji, poznawczych, bezpieczeństwa), są także najważniejszym pozarodzinnym środowiskiem warunkującym procesy socjalizująco-wychowawcze dzieci i młodzieży, wyrażają ich dążenia do działania i samodzielności. Są to grupy samorzutne, które powstają w rezultacie spontanicznej aktywności zabawowej oraz samodzielnego rozwijania dążeń i celów. T. Pilch określił grupę rówieśniczą jako „¼organizm społeczny wyróżniony spośród innych nie ze względu na cechę demograficzną – wieku, lecz ze względu na typ więzi, bliskie, nacechowane wzajemną aprobatą uczestnictwo”. Jest to więc grupa pierwotna, aczkolwiek istnieją formy instytucjonalne grup rówieśniczych, które mają charakter grup wtórnych, celowych, np. organizacje młodzieżowe. Grupy pierwotne powstają więc bez ingerencji człowieka, w wyniku spontanicznym rozwoju stosunków interpersonalnych, a grupy celowe są organizowane przez człowieka dla realizacji konkretnych zadań.


W socjologii wyróżnia się trzy rodzaje nieformalnych grup rówieśniczych. Są to:

      1)    dziecięce grupy zabawowe;


2)   młodzieżowe tak zwane paczki;


3)   grupy dewiacyjne, na przykład gangi, a w rozumieniu szerszym bandy.


Pierwsza z tych grup – typowo dziecięca jest grupą małą, tworzącą się spontanicznie przez 3-4 latków. Zdolność do zgodnego współżycia i współdziałania rozwija się u dzieci około 4-5 roku życia, umiejętność doskonalona w ciągu kolejnych lat musi pozostawać pod ścisłą lecz dyskretną kontrolą rodziców i wychowawców. Łatwo w tym okresie o kłótnie, przypadkowe, niepożądane sytuacje zagrożenia zdrowia lub nawet życia czy zwykłą nieostrożność wynikającą z nieumiejętności przewidywania przez malców skutków zabaw. Dzieci w tym wieku chętnie poddają się inspiracjom dorosłych, chętnie korzystają z ich podpowiedzi, godzą się na ich warunki, jeśli tylko zapewnia to ciekawą zabawę. W sytuacjach, gdy nad dziećmi brak jest odpowiedniej kontroli, łatwo – szczególnie w wypadku dzieci starszych, 7-8 letnich – dochodzi do sytuacji, gdy zabawy społecznie aprobowane przeobrażają się w zachowania mające znamiona dewiacyjności – przypadkowe zniszczenie sprzętu, stłuczenie szyby i niewspółmierne do przewinienia wymierzona kara rodzi u dzieci bunt i prowadzi do coraz bardziej agresywnych zachowań.


Istotną płaszczyzną kształtowania się zachowań prospołecznych są paczki (kliki, małe grupki tworzone przez młodszą i dorastającą młodzież). Ich cechą jest względna trwałość, tym większa im starsi są członkowie grupy. Tworzą się one z młodzieży obojga płci, najczęściej z tej samej klasy szkolnej, czasem przy mniej biernym udziale kolegów z klas wyższych, jeżeli jest to jednostka szczególnie „atrakcyjna”. Jednostki mniej „atrakcyjne” pochodzą zazwyczaj z rodzin patologicznych – brak owej atrakcyjności jest wynikiem zaniedbania wychowawczego tych dzieci, złej sytuacji materialnej rodziny, czy emocjonalnego ubóstwa. U chłopców szczególnie dotkliwie zaznacza się niedobór pozytywnego męskiego wzoru osobowego samorzutne i niewłaściwe poszukiwania takiego „silnego wzoru” prowadzą nieraz do tego, że siłę utożsamiają z agresją i przemocą. Rodzice nie są wcale (lub tylko w małym stopniu) dla nich atrakcyjni i nie mają znaczenia czynnika sterującego. W tej sytuacji dzieci są szczególnie skłonne do przejściowego lub stałego zbaczania w kierunku bardziej atrakcyjnej dla nich subkultury nieformalnej czy wręcz przestępczej, gdzie dzięki sile i agresji znajdują akceptację, a nawet zyskują prestiż.


W grupie nieformalnej, nieaprobowanej społecznie (tak zwane bandy czy gangi) wewnętrzna ich moralność opiera się na dyscyplinie, wzajemnej lojalności, solidarności i zaufaniu. Zaspokaja to potrzeby emocjonalne i zapewnia poczucie bezpieczeństwa członkom tych subkultur.


Formy aktywności dzieci i młodzieży w grupach rówieśniczych wiążą się więc z kolejnymi fazami rozwoju ich psychiki.


Grupa rówieśnicza powstaje bez zamysłu i ingerencji, starszych, dlatego swą żywiołowością zagarnia każde dziecko. Tworzą się w niej naturalne mechanizmy regulujące wzajemne zachowania dzieci, wewnętrzną organizację, pełniąc jednocześnie doniosłe funkcje wychowawcze wobec jej uczestników. Obok spontaniczności zachowań grupy rówieśników, cechuje ich także zmienność form życia zbiorowego, zabawy, celów. Wynika to z krzyżowania się w życiu grupy zmiennych i sprzecznych nastawień jej członków: przodownictwa, podporządkowania, rywalizacji, współdziałania.


Grupa rówieśnicza tworzy określoną strukturę stosunków międzyosobniczych. Są grupy o wyraźnie wyodrębnionym liderze lub o przywództwie mnogim, gdzie istnieją dwie lub więcej osób pragnących pełnić tą rolę. Istnieją też sytuacje przywództwa okazjonalnego, gdzie objęcie roli lidera przez różnych członków grupy wiąże się z określonym typem zadań. Z reguły przewodnikiem grupy jest osoba obdarzona przez grupę niewymuszonym, spontanicznym zaufaniem, pozytywnym nastawieniem emocjonalnym i gotowością do współdziałania. Przywództwo zaś jest zdobywane przy aprobacie członków grupy lub niekiedy mimo tej aprobaty, mogą decydować o wyborze typa kierowania grupą, np. osiągnięcia sportowe. Władza                 w grupie rówieśniczej może być zdobywana także siłą. Panowanie danej osoby wyraża się w ścisłym rygorze i określonych decyzjach, ma wyłącznie charakter organizacyjny i zadaniowy. Najczęściej tego typu kierowania grupą mamy do czynienia w dewiacyjnych grupach rówieśniczych, w bandach przestępczych, gangach.  Nieformalna grupa rówieśnicza wyznaje określony system wartości, kreuje wzorce zachowań i egzekwuje ich przestrzeganie. Dostarcza motywacji do działania celowego oraz wyznacza role społeczne. Dziecko doznaje w niej poczucia akceptacji i przynależności, gdy owe potrzeby nie zostały zaspokojone we własnej rodzinie. Sytuacja staje się wówczas groźniejsza, jeśli młody człowiek trafia na grupę                    o nastawieniach aspołecznych, co może doprowadzić do zachowań destrukcyjnych jednostki.


Wpływ grup rówieśniczych na rozwój i wychowanie dzieci i młodzieży jest więc bardzo duży. Wychowawcze oddziaływanie tych grup może być różne, pozytywne lub negatywne. Ujemne wpływy grup rówieśniczych wiążą się zazwyczaj z przeklinaniem, wagarowaniem, opowiadaniem frywolnych historyjek i dowcipów, złośliwością, skłonnością do naruszenia więzi rodzinnej, lekceważeniem postaw wobec zasad i autorytetów, snobizmem i odrzuceniem wzorów ustalonych w rodzinie. W miarę jednak rozwoju dziecka wpływ tych ujemnych cech staje się coraz słabszy, a zaczynają dominować dodatnie czynniki oddziaływania wychowawczego grup rówieśniczych. Uczestnicy tych grup zdaniem E.B. Hurlock uczą się między innymi „przystosowywać własne pragnienia i czyny do dążeń i działalności grupy  i współdziałać z nią, grupa rówieśnicza (¼) uczy opanowywać indywidualizm i egoizm (¼), rozwija samokontrolę, cierpliwość, lojalność, wierność, oddanie sprawie, lojalność wobec przywódcy, wgląd w istotę stosunków społecznych, wrażliwość na dzieła sztuki i uczucia innych”. Dziecko współdziałając z innymi dziećmi zmienia na ogół swoje egocentryczne zainteresowania na zainteresowania grupowe.


Grupy rówieśnicze stanowią naturalną drogę uspołecznienia dzieci i młodzieży, wchodzenia w skomplikowany świat współżycia i współdziałania społecznego. W młodzieżowych grupach rówieśniczych wyrażają się bezpośrednio postawy młodej generacji. W okresie dorastania społeczna orientacja młodego człowieka przesuwa się bowiem z najbliższej rodziny na kręgi towarzyskie i one to stanowią o tym czasie układ odniesienia, który wywiera przenośny wpływ na orientację życiową młodych ludzi. Ma to swoje dość istotne znaczenie, gdyż właśnie młode pokolenie ma przejmować dziedzictwo społeczne i kulturalne pozostawione przez starszą generację. Czasami jednak dochodzi do konfliktu między młodą generacją a społeczeństwem dorosłych. Młodzież z reguły aprobuje inne wartości, wytwarza własne wyobrażenie i własną koncepcję rozwoju społecznego. W realizacji tych zamierzeń mają pomóc między innymi grupy rówieśnicze. Na szczęście konflikt pokoleń nie jest zjawiskiem stałym, gdyż występuje najczęściej w okresach ostrych przeobrażeń w strukturze społecznej.


Oprócz grup rówieśniczych nieformalnych istnieją również grupy rówieśnicze o wyraźnie sprecyzowanych i statutowo określonych formach i metodach działania. Są to na ogół związki młodzieży, które należą do środowisk wychowawczych intencjonalnych, o świadomie zamierzonym i planowo realizowanym kierunku działania wychowawczego. Wyrastają one jednak również na podłożu naturalnych dążeń młodzieży do działania i samodzielności. W związkach młodzieżowy realizacja zadań rzeczowych łączy się z reguły z zaspokojeniem potrzeby życia koleżeńskości, przyjaźni, braterstwa. Związki młodzieży stanowią grupy rówieśnicze wyraźnie określające cele, zadania i metody pracy często w sposób bardziej szczegółowy  i precyzyjny, niż związki dorosłych, ze względu na dominację celu wychowawczego. Usiłują bowiem one kształtować określony przez związek ideał wychowawczy  i zgodne z nim formy zachowania się członków.


Grupy rówieśnicze jako środowisko wychowawcze są wieczne  i niezniszczalne, bowiem to co młodość ceni szczególnie – więzi przyjaźni, uczucia przynależności przenosi się również na grunt prywatności. Jest wtedy zaspokojona potrzeba ekspresji uczuciowej i zaangażowania emocjonalnego, poczucia bezpieczeństwa i bliskości.



Geneza:

Każda jednostka podczas całej swojej egzystencji należy do poszczególnych grup społecznych. Liczebność tych grup jest bardzo różna - od kilkuosobowych, poprzez grupy składające się z kilkunastu osób, aż do takich, do których należy kilkadziesiąt i więcej osób (np. zrzeszenia). Nie ma jednej definicji pojęcia "grupa". Jedni autorzy definiują ją w sposób dosyć ogólny, inni starają się stworzyć definicję bardziej szczegółową. Z powstaniem grupy na gruncie społecznych mamy do czynienia już od czasów Arystotelesa. Arystoteles stworzył wzorzec grupy małej (np. gmina lub rodzina) oraz dużej (np. państwo). Jego zasługą było również to, że uznał rodzinę za komórkę społeczną, określił jej strukturę oraz sposób funkcjonowania. Natomiast na gruncie socjologii zaczęła powstawać teoria grup społecznych, która nie do końca była zgodna z modelem Arystotelesa. Wspólną cechą obu teorii była przyjaźń, która jest jedną z głównych cech grupy społecznej.

Pojęcie grupy na gruncie wychowawczym i psychologicznym znacznie wcześniej pojawiło się w pedagogice, niż w socjologii. Przedstawiciele socjologii zwrócili uwagę na grupę dopiero w drugiej połowie XIX wieku, kiedy coraz częściej mówiło się o tym, że społeczeństwo składa się z pewnych zbiorowości ludzkich, które charakteryzują się zróżnicowaną genezą, strukturą i wielkością oraz pełnią zróżnicowane funkcje. Temu zróżnicowanemu obiektowi poddanemu analizie nadano miano "grupa", aby oznaczyć różne zbiorowości. Emil Durkheim jako jeden z pierwszych zajął się analizą grupy pierwotnej oraz odkrywaniem i przedstawianiem społecznych cech wychowania. Działania Durkheima w tym zakresie były niezwykle ważne dla myśli pedagogicznej, gdyż przyniosły nie tylko skutki teoretyczne, ale także praktyczne. Jego koncepcja w dużym stopniu przeniknęła koncepcje pedagogów społecznych, np. Heleny Radlińskiej, która twierdziła, człowiek powinien budować świat swoimi siłami, opierając się na własnych ideałach.

Przeprowadzanie badań dotyczących roli grupy w wychowaniu zapoczątkowali Emil Durkheim i Ferdynand Tonnies. Szczególną uwagę zwrócili oni na grupy rówieśnicze - zarówno dziecięce, jak i młodzieżowe. Każda jednostka od momentu narodzin zaczyna przynależeć do różnych grup rówieśniczych. Wśród ich cech konstytutywnych można wyróżnić "arystotelejską przyjaźń" i "tonniesowską wspólnotę". W przypadku tak rozumianej grupy rówieśniczej, grupa ta wyróżnia się spośród innych organizmów społecznych nie ze względu na wiek, ale ze względu na istnienie bliskich więzi. Uczestnictwo w takiej grupie cechuje się wzajemną aprobatą. Jest to grupa o charakterze pierwotnym, w której zawierają się inne formy grup (np. organizacje młodzieżowe), które mają charakter wtórny i celowy. Charles Horton Cooley - teoretyk zajmujący się grupami pierwotnymi - zdefiniował grupę pierwotna jako zbiorowość, w której mamy do czynienia ze współpracą, a zachodzące kontakty odbywają się twarzą w twarz. Pierwotny charakter tych grup wyraża się w tym, że odgrywają one podstawową rolę w kształtowaniu ideałów jednostki oraz jej społecznej natury. Jednym ze skutków tak bezpośredniego kontaktu jest to, że w danej grupie spotyka się wiele indywidualności, a wspólna działalność i wspólne cele grupy sprawiają, że w jakimś zakresie stają się one częścią jaźni danej jednostki. Charakter takiej grupy oddaje zaimek "my", który zakłada wzajemną sympatię oraz identyfikację poszczególnych członków grupy. Jednostka ma świadomość pewnej łączności z grupą i to poczucie wyznacza niektóre z jej dążeń.

Ryszard Wroczyński rozróżnił poszczególne środowiska wychowawcze, a za podstawowe kryterium uznał sposób ich powstawania. Posłużył się tu klasyfikacjami Ferdynanda Tonniesa oraz Roberta MacIvera, którzy zbiorowości ludzkie podzielili na wspólnoty i stowarzyszenia. Wspólnota to rodzaj grupy pierwotnej, która powstała bez ingerencji człowieka, w wyniku określonych ludzkich potrzeb i dążeń. Natomiast stowarzyszenie to taka grupa, która w sposób celowy i intencjonalny została utworzona przez człowieka, aby realizować określone zadania. Zatem do wspólnoty zalicza się rodzina, społeczność lokalna oraz grupa rówieśnicza. Ich pierwotność wyraża się w tym, że powstały w wyniku spontanicznych relacji międzyludzkich i że są obecne w naszym życiu od początku powstania gatunku ludzkiego. Wszystkie te wspólnoty odgrywają istotną rolę w kształtowaniu i rozwoju osobowości człowieka.

Rodzina to grupa, która występuje w każdym środowisku społecznym, bez względu na określony krąg kulturowy. Jest obecna na każdym etapie rozwoju gatunkowego. Na powstanie społeczności lokalnej miały wpływ określone warunki społeczno - przyrodnicze, które w pewnych momentach mogły być zagrożeniem dla jednostki i jej przetrwania. Warunki geograficzne, konieczność obrony oraz podział obowiązków - to podstawowe przyczyny powstawania zbiorowości. Początkowo miały one charakter typowo osiedleńczy, ale z czasem zaczęły przekształcać się w kulturowe formy społeczne, które dzisiaj są nazywane sąsiedztwem lub społecznością lokalną. Na rozwój i proces wychowania jednostki bardzo szybko zaczyna wywierać wpływ grupa rówieśnicza. Już w wieku trzech lat dzieci zaczynają tworzyć małe grupy, które służą im do wspólnej zabawy. W wieku przedszkolnym tworzenie grupa staje się czymś naturalnym. W wieku szkolnym jednostka zaczyna spotykać się z coraz większym wpływem grupy rówieśniczej. Najsilniejsze związki można zaobserwować w małych grupach (tak zwanych paczkach), których powstawanie oparte jest na zróżnicowanych zasadach. W początkowych latach szkoły takie grupy powstają głownie w celu wspólnych zabaw, później mogą stać się miejscem wymiany poglądów, rozmów, zwierzeń czy dyskusji na różne tematy. Małe grupy najczęściej są zorganizowane na zasadzie równości jej członków. Więź pomiędzy poszczególnymi osobami z grupy jest dosyć silna, a ich wzajemna solidarność - wysoka. W takiej grupy mamy do czynienia ze wzajemnym oddziaływaniem na siebie poszczególnych jej członków.

W całym procesie socjalizacji grupa rówieśnicza pełni niezwykle ważną rolę - zaspokaja ona te potrzeby jednostki, których nie mogą zaspokoić rodzice czy wychowawcy. Jednostka, która uczestniczy w grupie rówieśniczej ma możliwość podniesienia poczucia własnej wartości i przydatności. Dużo zależy od pełnionej tam roli - im wyższy poziom popularności w grupie, tym samoocena jednostki jest większa. Pozytywny wpływ na socjalizację jednostki w grupie rówieśniczej ma także fakt, że jednostce zależy na akceptacji i uznaniu ze strony innych członków grupy. Jednak na uznanie i sympatię trzeba sobie zasłużyć. W związku z tym jednostka podporządkowuje się obowiązującym w grupie normom i uznaje narzucane przez grupę sankcje. Zdarzają się takie sytuacje, że wśród celowych grup młodzieżowych zaczynają się tworzyć naturalne grupy rówieśnicze, których członkami stają się wszyscy lub niektórzy uczestnicy zbiorowości celowej. Może się zdarzyć także i tak, że w obrębie jednej grupy celowej powstanie kilka grup rówieśniczych. Natomiast w stowarzyszeniach często mamy do czynienia z powstawaniem wtórnych więzi rówieśniczych, gdyż powstawanie stowarzyszeń jest uwarunkowane określonymi związkami (np. religijnymi lub ideowymi) i często wynika z potrzeb emocjonalnych. Zadaniem każdego wychowawcy i pedagoga jest zapoznanie się z tym, jak związki rówieśnicze (zarówno grupy pierwotne, jak i grupy celowe) wpływają na jednostkę, gdyż podczas swojej pracy dydaktyczno - wychowawczej styka się z nimi niemal codziennie.

Grupa pierwotna:

Grupa celowa:

Za pomocą badań socjometrycznych i biograficznych można określić rodzaj grupy i scharakteryzować jej wpływ na poszczególnych uczestników. Jednak w pracy wychowawczej nie jest to zadaniem prostym, gdyż wychowawca może jedynie przypuszczać, że wychowanek stał się członkiem jakiejś grupy. W związku z tym interpretacja zachowania i działań wychowanka powinna być oparta na dokładnej i fachowej diagnozie.

Mechanizmy oddziaływania grupy rówieśniczej:

Zdaniem Floriana Znanieckiego grupa rówieśnicza powstaje w sposób spontaniczny, bez ingerencji dorosłych. Taka grupa kształtuje mechanizmy, które regulują wewnętrzną organizację grupy oraz wzajemne zachowania poszczególnych członków. Grupa rówieśnicza pełni istotne funkcje w procesie wychowania jej uczestników. Zdaniem Znanieckiego grupa rówieśnicza jest pozbawiona określonych celów i wzorców, a jej głównym przesłaniem jest zabawa. Zachowania członków grupy są regulowane poprzez nastawienie tych osobników, którzy umieją narzucić grupie swój punkt widzenia. Cechą charakterystyczną grupy rówieśniczej jest zmienność celów oraz form życia zbiorowego i zabawy. Jest to konsekwencją tego, że członkowie grupy mają zmienne i często sprzeczne nastawienia. Do najczęstszych nastawień należą: przodownictwo, podporządkowanie, rywalizacja i współdziałanie. Dziecięce zachowania charakteryzują się spontanicznością i różnorodnością. Na tym tle mogą powstawać konflikty pomiędzy wzorami wyniesionymi z domu a chęcią żywiołowej zabawy. W tym konflikcie najczęściej wygrywa potrzeba zabawy z kolegami, a rygory narzucone przez rodzinę lub środowisko schodzą na dalszy plan. Mamy tu do czynienia z konfliktem, który może mieć określone skutki dla procesu socjalizacji jednostki oraz dla ogólnego porządku społecznego.

Organizacja, struktura i funkcje grupy rówieśniczej:

W grupach rówieśniczych mamy do czynienia z pewnym systemem wpływów, które z czasem przeradzają się w określone struktury, układy i role społeczne. Można wyróżnić trzy typy grup rówieśniczych:

Na młodzieżową grupę rówieśniczą składa się określona struktura zachowań międzyludzkich. Elementy, które tworzą stosunki społeczne w grupie to:

Niemal każda grupa rówieśnicza posiada przywódcę lub liderów. W związku z tym można wyróżnić:

Na charakter przywództwa wpływają nie tylko cechy charakteru danej jednostki, ale także wielkość grupy, jej zadania oraz jej stosunek do otoczenia. W przypadku nieprzyjaznych stosunków grupy z otoczeniem mogą występować represje ze strony otoczenia. W takim przypadku zwiększają się tendencje do pełnienia władzy autorytarnej. Przywództwo, które najczęściej dominuje w grupach jest oparte na demokracji i liberalizmie. Główne zadanie takiego przywództwa opiera się na realizacji celów towarzyskich i zabawowych oraz podtrzymywaniu poczucia odrębności od otoczenia. Grupy dziecięce najczęściej opierają się przywództwie chaotycznym, gdzie często mamy do czynienia z chaosem decyzyjnym i z częstą zmianą osoby na stanowisku lidera. Roger Mucchielli przedstawił pięć układów komunikacyjnych, które dostarczają wiadomości o charakterze grupy. Są to:

Do ustalenia struktury grupy używa się socjogramu. Jest to przedstawienie w sposób graficzny pozycji poszczególnych członków grupy, które opierają się na stosunkach lubienia bądź nielubienia. Tak przedstawiona struktura jest strukturą nieformalną. Technika stosowana w socjometrii opiera się na zadawaniu członkom grupy określonych pytań, które są uzależnione od tego, co interesuje pytającego. W socjogramie poszczególni członkowie grupy są przedstawieni za pomocą punktów, natomiast ich wybory są przedstawiane za pomocą linii łączącej określone punkty. W przypadku zainteresowania strukturą grupy używa się socjogram hierarchiczny, który przedstawia ilość wyborów skierowanych do danych jednostek. Na podstawie socjogramu można wyróżnić poszczególne struktury i elementy tych struktur. Można tu wyróżnić:

Kryzys i upadek formalnych grup rówieśniczych:

W latach osiemdziesiątych niektóre ze związków młodzieżowych zostały pozbawione jednego z najważniejszych dla nich atrybutów, czyli samodzielności. Związki te zostały zmuszone do przyjęcia określonej struktury, ideologii oraz z góry określonych norm i wartości. Większość z tych narzuconych rzeczy pochodziła ze świata zewnętrznego, utożsamianego ze światem dorosłych. To wszystko powodowało, że młodzi ludzie odczuwali potrzebę buntu, co mogło sprawić zaostrzenie się konfliktów ze światem zewnętrznym. Jednak bunt był karany. Konsekwencją takiej sytuacji było powstawanie więzi i przyjaźni, a uczucia przynależności zaczęły rozwijać się także na gruncie prywatnym. Zaczęły powstawać spontaniczne układy rówieśnicze, oparte na patriotyzmie małych grup, których zadaniem było zaspokajanie potrzeby bliskości i bezpieczeństwa. Takie grupy dawały możliwość wyrażania własnych uczuć oraz pozwalały na określone zaangażowanie emocjonalne. Coraz bardziej zauważalna była ogólna nieufność skierowana w kierunku instytucji ich pracowników. Z równie dużą nieufnością były traktowane wszelkie mechanizmy życia społecznego. Taka postawa może być przyczyną nieprawidłowego przekazu informacji, braku dyskusji, blokowania krytyki, nepotyzmu, łapownictwa, a także sprzeciwiania się instytucji wobec wszelkich nowości. Postawa związków młodzieżowych w latach osiemdziesiątych jest także aktualna w czasach dzisiejszych. Jednak warto tu podkreślić fakt, że obecnie nie ma już tak dużo organizacji, a wielkość tych istniejących jest dużo mniejsza, niż kiedyś. Ale nie można wykluczyć tego, że być może stowarzyszenia i związki młodzieżowe zaczną się odradzać. Zatem jednym z zadań pedagogiki społecznej powinno być skupienie się na grupach rówieśniczych, które trwają i są niezniszczalne.

W podsumowaniu można powiedzieć, że grupa rówieśnicza to pewna zbiorowość składająca się z jednostek w podobnym wieku, pomiędzy którymi - pod wpływem bezpośredniego kontaktu - powstają więzi przyjaźni. Grupy rówieśnicze można zaliczyć do jednych z podstawowych form życia społecznego jednostek. Do głównych czynników wiążących grupę rówieśniczą można zaliczyć: wiek, występowanie określonych kontaktów, poczucie przynależności do wspólnej struktury, brak istotnych różnic w poziomie rozwoju poszczególnych członków.

Funkcje wychowawcze grup rówieśniczych:

Na podstawie wyżej wymienionych funkcji można powiedzieć, że grupy rówieśnicze maja ogromny wpływ na kształtowanie się osobowości i rozwój społeczny każdej jednostki.

Jedną z najważniejszych grup, w której znajduje się jednostka jest klasa szkolna. Duży wpływ na atmosferę w tej grupie ma nauczyciel - jego osobowość, postawa, zaangażowanie w pracę, zdolności organizacyjne. Odpowiednie cechy nauczyciela mogą sprawić, że klasa dojdzie do wspaniałych osiągnięć. Na panującą w klasie atmosferę wpływają także inne czynniki: określone normy przyjęte przez grupę, poziom integracji członków grupy, stosunki pomiędzy poszczególnymi członkami grupy oraz pozycja i rola danego członka grupy.

Największy wpływ grupy rówieśniczej na jednostkę jest widoczny w jej okresie dojrzewania. Jest to moment osłabienia autorytetu rodziców i innych dorosłych osób i wtedy właśnie grupa rówieśnicza staje się dla młodego człowieka punktem odniesienia. W tym czasie jednostka spędza z rówieśnikami większą część wolnego czasu, a grupa rówieśnicza wywiera wpływ na jej opinie, postawy i zachowania, na styl ubierania się, na wybór muzyki i literatury. Istnieją różne grupy młodzieżowe. Może to być paczka na osiedlu, klasa szkolna, grupa taneczna, sportowa czy zastęp harcerski. Pozycja, jaką w danej grupie zajmuje jednostka ma wpływ na jej samoocenę, poczucie własnej wartości, sposób spostrzegania swojej osoby i ogólne zadowolenia z życia.

Bibliografia:

Pedagogika społeczna: człowiek w zmieniającym się świecie, pod red. Tadeusza Pilcha, Ireny Lepalczyk, Żak, Warszawa 1995



Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Grupa rówieśnicza jako środowisko wychowawcze ptt(1)
Grupa rówieśnicza jako środowisko wychowawcze(1), PEDAGOGIKA
Rozdział X Grupa rówieśnicza jako środowisko wychowawcze, Wychowanie
GRUPA RÓWIEŚNICZA JAKO ŚRODOWISKO WYCHOWAWCZ1, pedagogika społeczna
Rozdział X Grupa rówieśnicza jako środowisko wychowawcze
Grupa rówieśnicza jako środowisko wychowawcze ptt(1)
Grupa rówieśnicza jako środowisko wychowawcze ptt
Grupa rówieśnicza jako środowisko wychowawcze
Grupa rówieśnicza jako środowisko wychowawcze
DIAGNOZA FUNKCJONOWANIA GRUPY ROWIESNICZEJ JAKO SRODOWISKA WYCHOWAWCZEGO
GRUPA ROWIESNICZA JAKO SPOLECZNE SRODOWISKO WYCHOWANIA, pedagogika
Grupa rówieśnicza i szkoła, jako środowisko wychowawcze ch
GRUPA JAKO ŚRODOWISKO WYCHOWAWCZE
DOM DZIECKA JAKO ŚRODOWISKO WYCHOWAWCZE, PSYCHOLOGIA, adopcja, dom dziecka, rodzina zastępcza, opiek
10. DOM DZIECKA JAKO ŚRODOWISKO WYCHOWAWCZE, Pytania do licencjata kolegium nauczycielskie w Bytomiu
klasa szkolna jako środowisko wychowawcze, metodyka, psych- ped
Nowe media jako środowisko wychowawcze (Pedagogika społeczna), Pedagogika, Studia stacjonarne I sto
Rodzina jako środowisko wychowawcze
Grupa rówieśnicza jako?resat działań profilaktycznych

więcej podobnych podstron