GRUPA RÓWIEŚNICZA JAKO ADRESAT DZIAŁAŃ PROFILAKTYCZNYCH

przedmiot: profilaktyka niedostosowania społecznego

prowadzący: dr Marek Kulesza

autorzy: Aleksandra Marciniak, Katarzyna Motyl

pedagogika w zakresie profilaktyki i animacji społeczno – kulturalnej

III rok, semestr V, gr. 2

Łódź, dn. 16.12.2010 r.

SPIS TREŚCI

1. Charakterystyka grupy rówieśniczej…………………………………………………...3

   1. Pojęcie grupy………………………………………………………………………3

   2. Grupa rówieśnicza jako środowisko wychowawcze………………………………3

   3. Funkcje grupy rówieśniczej……………………………………………………….4

   4. Grupa pierwotna i celowa – cechy związków rówieśniczych………………………..5

   5. Rodzaje grup rówieśniczych………………………………………………………6

   6. Pozytywny oraz negatywny wpływ grypy rówieśniczej na jednostkę……………….6

   7. Odrzucenie przez grupę rówieśniczą……………………………………………...7

2. Młodzieżowe programy wsparcia rówieśniczego……………………………………...7

   1. Umiejscowienie w klasyfikacji programów profilaktycznych dla młodzieży…….7

   2. Dwa podstawowe obszary działania programów rówieśniczych………………….9

   3. Cele młodzieżowych programów wsparcia rówieśniczego……………………….9

   4. Kategorie młodzieżowych programów wsparcia rówieśniczego………………….9

   5. Wyznaczniki skuteczności działań rówieśniczych……………………………….13

   6. Rola dorosłych w młodzieżowych programach wsparcia rówieśniczego………..14

   7. Trudności we wprowadzaniu i realizacji programów rówieśniczych……………15

   8. Zalety młodzieżowych programów wsparcia rówieśniczego……………………16

3. Młodzieżowe programy wsparcia rówieśniczego a problem niedostosowania społecznego…………………………………………………………………………...17

4. Przykład młodzieżowych programów wsparcia rówieśniczego……………………...17

Bibliografia……………………………………………………………………………….19

1. Charakterystyka grupy rówieśniczej.

   1. Pojęcie grupy.

Niewątpliwie dla rozwoju jednostki bardzo duże znaczenie mają wszelkiego rodzaju grupy, bowiem to właśnie w nich rozwija się społeczna osobowość człowieka. Grupa jest źródłem więzi społecznych, które to stanowią psychospołeczne podłoże społecznej organizacji oraz ładu społecznego.

Pojęcie grupy jest niejednoznaczne, jednakże każda z definicji zawiera w sobie następujące kategorie cech które składają się na ten termin są to:

● społeczna formacja, liczba osób (minimum 3);
● wzajemne kontakty między osobami z danej grupy;
● system wartości i norm specyficzny dla grupy, które regulują zachowanie jednostek; ● zorganizowanie, zakres stabilności, trwałości i dopuszczalnej zmienności determinowany przez jej strukturę.

Ewa Wysocka (2007) w swojej książce przytacza definicję Woskowskiego, który twierdzi, iż grupa stanowi niezbywalne środowisko dla rozwoju psychicznie zdrowej i dojrzałej społecznie jednostki, przez dostarczenie poszerzonej wiedzy o świecie, stanowienie własnego systemu aksjonormatywnego, dostarczanie wzorów zachowań oraz systemu racjonalizacji i motywacji własnych działań, a także zaspokajanie niezbywalnych potrzeb psychicznych i społecznych jednostki.

1. Grupa rówieśnicza jako środowisko wychowawcze.

W pedagogice grupa rówieśnicza kojarzona jest głównie z grupami dziecięcymi oraz młodzieżowymi, ale nie jest to uprawnione ograniczenie. Tak naprawdę jednostki przez całe swoje życie znajdują się w kręgu różnych grup rówieśniczych, które to w mniejszym bądź większym stopniu na nie oddziałują i wychowują poprzez to oddziaływanie.

Grupę rówieśniczą od innych organizmów społecznych wyróżnia nie tylko cecha demograficzna (kryterium wieku), lecz przede wszystkim więzi jakie łączą członków grupy, bliskie i nacechowane wzajemną aprobatą uczestnictwo. Grupy rówieśnicze zazwyczaj są grupami pierwotnymi, aczkolwiek bywają liczne organizacje, formy instytucjonalne i wtedy mówimy o grupach wtórnych, celowych.

Dziecięce grupy rówieśnicze	Młodzieżowe grupy rówieśnicze
- jednorodność zachowań wynikająca z ograniczonej specyfiki ich zainteresowań - względna prostota struktury (mała liczebność, ubóstwo tradycji) - żądza nowych doświadczeń - powstają spontanicznie, poszukiwanie wzorców, znaczenie własnej osoby, duże znaczenie w procesie tworzenia własnej tożsamości.	- skomplikowana struktura, bogactwo treści i tradycji społecznych - większe zróżnicowanie w obrębie typów grupy.

1. Funkcje grupy rówieśniczej.

Funkcje jakie spełnia grupa rówieśnicza to między innymi:

● funkcja socjalizacyjna;
● funkcja wychowawcza;
● zaspokajanie potrzeb bezpieczeństwa;
● funkcja kontroli społecznej;
● organizacja czasu wolnego;
● nauka samodzielności;
● rozwijanie zainteresowań.

Na podstawie przytoczonych funkcji można stwierdzić, iż grupa rówieśnicza pełni bardzo ważną rolę w życiu każdej jednostki. Ma bowiem ogromny wpływ na rozwój społeczny oraz kształtowanie się osobowości. Wraz z wiekiem jednostki, grupa rówieśnicza nabiera coraz to większego znaczenia. Młody człowiek stopniowo przesuwa swoją orientację z rodziny na grupę rówieśniczą, która to staje się jego grupą odniesienia (grupa z którą jednostka najsilniej się identyfikuje). Uznaje się, że wpływ grupy rówieśniczej na jednostkę jest ogromny.

1. Grupa pierwotna i celowa – cechy związków rówieśniczych.

Cechy związków rówieśniczych o charakterze grupy pierwotnej i grupy celowej:

Grupa pierwotna (cechy wspólnoty)	Grupa celowa (cechy zrzeszenia)
Spontaniczne członkowstwo, nacechowane poczuciem aprobującego uczestnictwa	Formalna rekrutacja członków grupy
Dominują więzi osobowe i wzajemna identyfikacja	Dominacja więzi rzeczowych i stosunków organizacyjnych
Niewielkie rozmiary grupy (mała grupa)	Możliwe większe rozmiary grupy o rozgałęzionej strukturze organizacyjnej i terenowej
Poczucie przynależności do grupy i odrębności wobec otoczenia	Sformalizowana struktura wewnętrzna z układem hierarchicznym
Ustalanie świata wartości i wzorców o różnorodnych implikacjach dla członków i organizacji grupy	Własne cele i interesy grupy dominujące nad interesami indywidualnymi
Umowny system kontroli i doraźnie określane sankcje	Formalne wzory zachowań egzekwowane formalnymi sankcjami
Zmienność i okazjonalność celów, labilność struktury i wewnętrznej hierarchii	Tendencje do centralizacji decyzji, koordynacji działań i uniformizmu organizacyjnego
Przywództwo wynika z cech osobowych i aprobaty grupy	Wyspecjalizowane kierownictwo i wyalienowani przywódcy

Tadeusz Pilch pisze, że w socjologii małych grup można spotkać opinię, że żadna postać grupy czy to pierwotnej czy wtórnej nie występuje w czystej postaci. Elementarna analiza biogramów dzieci, ucze­stników grup rówieśniczych dowodzi, iż są oni uwikłani w bogatą sieć związków emocjonalnych i organizacyjnych, które nie sposób byłoby jednoznacznie zakwalifikować do określonego typu zbiorowości. Dopiero szcze­gółowe rozpoznanie socjometryczne i badania indywidualnych biografii po­zwalają wyróżnić i scharakteryzować rodzaj grupy i charakter wpływów jakie wywiera na swoich uczestników.

1. Rodzaje grup rówieśniczych.

Magdalena Karkowska w swojej książce przytacza typologię Misztala, który to wyróżnił następujące rodzaje grup rówieśniczych:

● jednorodne i mieszane (płeć)
● homogeniczne i heterogeniczne (wiek)
● zwarte i luźne (rodzaj więzi, stopień spoistości)
● spontaniczne i celowe (podstawa funkcjonowania)
- osiedlowe, blokowe
- przecinające granicę klasy szkolnej, ale funkcjonujące w obrębie szkoły
- pozytywnej identyfikacji
- zagrożone wychowawczo.

1. Pozytywny oraz negatywny wpływ grypy rówieśniczej na jednostkę.

Rówieśnicy mają bardzo duży wpływ na siebie w szczególności w okresie dorastania. W wielu grupach rówieśniczych można zaobserwować, że obowiązują niekorzystne normy oraz klimat negatywnych/nieprawidłowych zachowań. Nie wszyscy członkowie grupy godzą się na takie normy, jednakże większość poddaje się im bojąc się represji w momencie przeciwstawienia się. Osoby, które narzucają destrukcyjne normy, zachowania są określani mianem negatywnych liderów. W celu respektowania narzuconych norm negatywni liderzy posługują się siłą fizyczną, grożą, ośmieszają bądź wyszydzają osoby które stawiają opór, dążą do tego aby się one przełamały.

W grupach, klasach można spotkać również pozytywnych liderów, stanowią oni pozytywne wzorce, mogą negować destrukcyjne normy grupowe i wprowadzać normy pozytywne oraz osłabiać błędne przekonania normatywne. Pozytywnym liderom proponowane są treningi umiejętności społecznych, zapewniając im wsparcie oraz zwiększając skuteczność ich oddziaływania. Zbigniew Gaś uważa, że w grupie rówieśniczej głównymi czynnikami ryzyka są: zachowania dysfunkcjonalne rówieśników, subiektywne zawyżanie wskaźników dysfunkcji między rówieśnikami, postawy akceptujące wobec zachowań dysfunkcjonalnych, zorientowanie na rówieśników, negatywna presja rówieśnicza i łatwa dostępność subkultur młodzieżowych. Pozytywne czynniki chroniące to: zaangażowanie w grupowe zajęcia pozalekcyjne w szkole, uczestnictwo w programach edukacji normatywnej, pozytywna aktywność społeczna, pozytywna presja rówieśnicza, pozytywna kontrola rówieśnicza jaki i wsparcie ze strony grupy preferującej konwencjonalne wartości i zasady postępowania.

1. Odrzucenie przez grupę rówieśniczą.

Odrzucenie jednostki przez grupę dokonywane jest przez członków grupy na podstawie wzajemnej oceny, następuje to już na etapie przekształcania się formalnej zbiorowości w grupie, lub tworzenia się grupy powstającej w sposób naturalny według prawidłowości występujących w zbiorowości. Badania, które dotyczą odrzucenia przez grupę koncentrują się na ukrytej oraz otwartej agresji, jednakże rówieśnicy opanowali wiele sposobów wykluczenia oraz krzywdzenia innych członków grupy.

Trzej badacze Asher, Rose oraz Gabriel stwierdzili, że występują 32 różne typy odrzucenia oraz określili je w sześciu kategoriach:

1. Wykluczenie lub wcześniejsze zakończenie interakcji społecznej z konkretnym dzieckiem.

2. Uniemożliwienie dostępu do określonej aktywności lub koniecznej informacji.

3. Różne formy agresji.

4. Kontrola i zdominowanie dziecka.

5. Wyrażanie moralnej dezaprobaty bezpośrednio wobec dziecka lub jego zachowania.

6. Wszczynanie plotek, rozpowszechnianie obraźliwych opinii.

Wszystkie typy odrzucenia przynoszą wykluczający efekt, bez względu na to czy występują w formie agresji czy przybierają charakter żartów, za którymi kryje się niechęć. Odrzucenie jednostki przez grupę może nastąpić w różnym okresie rozwoju, jest najbardziej szkodliwe dla rozwoju społeczno- moralnego gdy nastąpi w młodym wieku. Następstwem odrzucenia jednostki przez grupę są między innymi: zachowania agresywne, uzależnienia, depresja. Reasumując, zjawisko odrzucenia oraz agresji, występujące we wczesnych okresach rozwojowych jednostki, ma ścisły związek przyczynowy z zachowaniami dewiacyjnymi w dalszym życiu (okres adolescencji, życie dorosłe), a tym samym z niedostosowaniem społecznym.

1. Młodzieżowe programy wsparcia rówieśniczego.

Potwierdzone badaniami zjawisko silnego wpływu rówieśników na młodzież w okresie dorastania oraz znany powszechnie fakt, iż młodzi ludzie w tym okresie często zwracają się ze swoimi problemami do rówieśników, a nie do osób dorosłych, ponieważ ich relacje ze znaczącymi dorosłymi uległy zerwaniu lub osłabieniu, to podstawy młodzieżowych programów wsparcia rówieśniczego. Osoby pracujące z młodzieżą zauważają, że wielu nastolatków poszukuje okazji do pomagania innym. Programy rówieśnicze wykorzystują ową naturalną sieć pomagaczy, umożliwiając młodzieży odpowiedni trening umiejętności oraz zachęcając ją do wyszukiwania i wspomagania swoich rówieśników przeżywających trudności. Programy rówieśnicze są więc takimi programami, w których pomoc i wsparcie zapewniają odpowiednio przygotowani rówieśnicy, cieszący się zaufaniem swojego środowiska.

1. Umiejscowienie w klasyfikacji programów profilaktycznych dla młodzieży.

Programy profilaktyczne dla młodzieży dzielą się na:

• programy informacyjne;

• programy afektywnej edukacji;

• programy kompetencji społecznej;

• programy działań alternatywnych;

• programy wczesnej interwencji.

Młodzieżowe programy wsparcia rówieśniczego to, obok programów prowadzonych przez profesjonalistów (np. pedagogów, psychologów, pracowników socjalnych), rodzaj programów wczesnej interwencji, które koncentrują się na identyfikowaniu młodzieży doświadczającej pierwszych trudności oraz zapewnianiu jej takich form pomocy, które zapobiegną powstawaniu poważnych zaburzeń. Są to więc programy dla osób z grup wysokiego ryzyka, tzn. takich, które nie ukończyły 21 roku życia, a w przypadku których występuje wysokie ryzyko rozwoju patologii, albowiem w jej zachowaniu pojawiły się już, typowe dla niedostosowania społecznego, objawy takie, jak np.: - wagary lub porzucenie szkoły, - życie w złych warunkach ekonomicznych, - współuczestniczenie w działaniach przestępczych lub w stosowaniu przemocy, - dysfunkcje w zakresie zdrowia psychicznego, - próby samobójcze, - utrzymywanie kontaktów z odurzającymi się rówieśnikami itd.

1. Dwa podstawowe obszary działania programów rówieśniczych.

Dwa podstawowe obszary działania, w których wykorzystuje się pozytywne wpływy rówieśnicze w młodzieżowych programach wsparcia rówieśniczego, to:

• dążenie do poprawy samooceny nastolatków, co w efekcie ma zapobiec zaburzeniom w zachowaniu;

• działania interwencyjne, ukierunkowane na wykształcenie w nich umiejętności konstruktywnego radzenia sobie z doświadczanymi problemami.

  1. Cele młodzieżowych programów wsparcia rówieśniczego.

Z wyżej wymienionych dwóch obszarów działania wynikają trzy rodzaje celów, na które zazwyczaj ukierunkowane są programy rówieśnicze:

1) stwarzanie młodzieży okazji do angażowania się w działania prospołeczne, umożliwianie podejmowania decyzji dotyczących życia osobistego i lokalnej społeczności oraz przejmowania odpowiedzialności za siebie i swoje otoczenie;

2) uczenie nastolatków umiejętności przeciwstawiania się negatywnej presji rówieśniczej, związanej z ich angażowaniem się w działania antyspołeczne i autodestrukcyjne;

3) rozwijanie u młodych ludzi różnych umiejętności i poczucia kompetencji w zakresie funkcjonowania społecznego, interpersonalnego i intrapsychicznego.

2.4. Kategorie młodzieżowych programów wsparcia rówieśniczego.

Kategorie młodzieżowych programów wsparcia rówieśniczego wyróżnia się, uwzględniając cele, do których zmierza program rówieśniczy oraz stosowane strategie działania. Są to:

1. programy pozytywnej presji rówieśniczej

(„programy pozytywnych wpływów rówieśniczych”, „grupy wsparcia rówieśniczego”)

• wykorzystują presję rówieśniczą zmieniając jej rolę z negatywnej na pozytywną, jednocześnie tworząc warunki do rozwijania i utrwalania pozytywnej samooceny oraz umiejętności rozwiązywania problemów i podejmowania decyzji;

• opierają się na pozytywnych interakcjach między rówieśnikami oraz między jednostką a grupą rówieśniczą;

• charakteryzują się dużym zróżnicowaniem celów, jak i lokalizacją;

• do tej grupy programów należą:

- zachodnie programy dla dzieci ze szkół podstawowych, wyrastające z założenia, że pierwsze lata pobytu dziecka w szkole powinny być wykorzystane dla dostarczenia uczniom pozytywnych doświadczeń w interakcjach grupowych oraz uczenia podstawowych umiejętności życiowych

- programy dla młodzieży z rodzin ubogich, uwikłanej w działalność aspołeczną i balansującej na granicy prawa - programy promujące szeroko rozumiane zdrowie

- grupy zaspokajające specyficzne potrzeby uczniów – inna forma tego typu programów: grupy adaptacyjne dla nowych uczniów, grupy skoncentrowane na problemach osobistych, grupy o charakterze konfrontacyjnym (szczególnie przydatne w odniesieniu do zachowań uczniów niedostosowanych społecznie), grupy monitorujące rozwój poszczególnych osób, grupy dostarczające kontaktu i oparcia emocjonalnego.

1. programy nauczania rówieśniczego

( „programy rówieśniczej edukacji”, „rówieśnicze programy edukacyjne”)

• są ukierunkowane na propagowanie wiedzy i umiejętności użytecznych w codziennym życiu młodzieży;

• stwarzają nastolatkom warunki do podejmowania ważnych ról społecznych oraz przejmowania odpowiedzialności za kreowanie wzorców kultury młodzieżowej;

• główną formą działania jest dostarczanie informacji;

• ich podstawową cechą jest to, że nie koncentrują się na procesach grupowych lub pozytywnej presji rówieśniczej, ale dążą do promowania zdrowego stylu życia;

• zainicjowane zostały w Stanach Zjednoczonych jako reakcja na pogarszającą się sytuacje ekonomiczną szkół – celem było poszukiwanie dodatkowych, bezpłatnych pracowników;

• stały się istotnym elementem systemu edukacyjnego, ponieważ pozwalają zaspokajać równolegle dwie potrzeby: zapewniają szkole nieograniczone wsparcie ze strony bezpłatnych paraprofesjonalistów oraz umożliwiają młodym ludziom podejmowanie znaczących ról i przyjmowanie odpowiedzialności za dojrzałe działania;

• nie ograniczają się wyłącznie do terenu szkoły, ale docierają do wszystkich środowisk, w których znajdują się dzieci i młodzież;

• są skuteczne, ponieważ osoby przekazujące informacje są w wieku odbiorców informacji, a jednocześnie stanowią modele zachowań dla swoich młodszych kolegów i oddziałują na nich na trzech poziomach: środowiskowym, osobowościowym i zachowania;

• skutki takich działań: ci, którzy odbierają informacje, uczą się rozpoznawać i radzić sobie ze stresami, jakich doświadczają w codziennym życiu, a osoby prowadzące edukację podwyższają tym samym poczucie własnej wartości i wzmacniają swoje umiejętności podejmowania decyzji.

1. programy rówieśniczego doradztwa

( „programy poradnictwa rówieśniczego”, „rówieśnicze programy pomocy indywidualnej”)

• mają na celu pomaganie nastolatkom w rozwiązywaniu problemów życiowych oraz radzeniu sobie z wymogami społecznymi;

• ich istotą jest podkreślanie roli nastoletniego członka grupy rówieśniczej jako osoby pomagającej innym;

• zapoczątkowane zostały w latach 70-tych w Stanach Zjednoczonych i stały się jedną z najpopularniejszych i najskuteczniejszych form oddziaływań rówieśniczych w kilkudziesięciu krajach Ameryki i Europy;

• w swoim działaniu uwzględniają dwie fazy, zmierzające do różnych celów:

- pierwsza faza – szkoleniowa: młodzież uczestniczy w zajęciach treningowych i warsztatowych. Szczególny akcent kładzie się umiejętności porozumiewania się oraz jednocześnie uczula uczniów na to, by nie dawali rad. Ich zadanie polega bowiem na słuchaniu, odzwierciedlaniu i stawianiu pytań. Innym elementem szkolenia jest rozwijanie umiejętności klaryfikacji wartości, rozwiązywania problemów i podejmowania decyzji. Na zakończenie szkolenia młodzież zapoznaje się z lokalnymi placówkami profesjonalnej pomocy dla młodzieży, dzięki czemu uzyskuje wiedzę na temat tego, gdzie i w jaki sposób kierować osobę z poważnymi problemami

- druga faza – wdrażanie i działanie programu, gdy rówieśniczy doradcy podejmują właściwe działania pomocne;

• skuteczność tych programów zależy od:

- zachowywania bezwzględnej dyskrecji

- trafnego doboru dorosłego superwizora, który powinien się cieszyć akceptacją młodzieży oraz być wzorem empatii, zrozumienia i bezpiecznego wsparcia

- reprezentatywności rówieśniczych doradców dla populacji młodzieżowej, w której program będzie działał.

• korzyści:

- młodzież ma w swoim bezpośrednim zasięgu rówieśników, którzy mogą pomagać w trudnych chwilach

- pomaganie swoim rówieśnikom jest jednocześnie znakomitą okazją do rozwijania wrażliwości społecznej i poczucia odpowiedzialności za innych ludzi;

• takie programy często wywołują obawy, wynikające głównie z niezrozumienia ich idei. Należy zatem konsekwentnie przypominać, iż młodzi ludzie nie pełnią roli profesjonalnych doradców, a tylko ograniczają się do słuchania, ujawniania własnych refleksji, stawiania pytań i zapewniania dyskrecji, a osoby z rzeczywiście poważnymi problemami trafiają dzięki nim do dorosłych specjalistów.

1. programy uczestnictwa rówieśniczego

( „rówieśnicze programy wzbudzania aktywności”)

• polegają na tworzeniu nowych ról dla młodzieży, zarówno wewnątrz szkoły, jak i w lokalnej społeczności;

• młodzi ludzie podejmujący następnie te role mają możliwość podejmowania decyzji oraz ponoszenia odpowiedzialności za sprawy ważne dla nich samych i dla środowiska, a to w efekcie stawia ich na pozycji porównywalnej z ludźmi dorosłymi;

• umożliwiają nastolatkom zmierzenie się z wymogami dorosłego świata, zaś dorosłym daje szansę na wspomaganie młodzieży w tych działaniach;

• przeznaczone są przede wszystkim dla starszej młodzieży.

1. otwarte programy uczniowskie

• polegają na tym, że uczniowie, którzy potrzebują pomocy, przychodzą do zatrudnionego w szkole dorosłego specjalisty, który dokonuje oceny doświadczanych przez nastolatków problemów i podejmuje decyzję, czy konieczna jest pomoc profesjonalna czy też wystarczy wsparcie rówieśnicze;

• jeśli wsparcie rówieśnicze wystarczy, umożliwia kontakt z rówieśniczym doradcą, który również dyżuruje w szkole i w każdej chwili jest gotów nawiązać kontakt;

• profesjonalista dysponuje możliwością współpracy z szeregiem takich nastoletnich doradców oraz prowadzi systematyczny monitoring ich działań.

  5. Wyznaczniki skuteczności działań rówieśniczych.

Istnieją dwa wyznaczniki skuteczności działań rówieśniczych:

1. zróżnicowanie i reprezentatywność wybranej grupy dla określonej populacji szkolnej;

chodzi tu o prawidłową rekrutację młodych ludzi pełniących rolę liderów. Najczęściej stosuje się trzy procedury rekrutowania nastolatków do udziału w programie i każda z nich jest wartościowa i może być stosowana:

• pierwsza polega na tym, że dorośli pracownicy szkoły dokonują wyboru uczniów, którzy w ich odczuciu charakteryzują się tendencjami przywódczymi, odpowiednim poziomem dojrzałości i odpowiedzialności oraz chętnie i konstruktywnie będą współpracować z personelem szkoły;

• druga akcentuje, że każdy, kto pragnie pomagać swoim rówieśnikom, powinien być włączony do takiego programu i odpowiednio przygotowany do niesienia pomocy;

• trzecia podkreśla konieczność swoistego procesu selekcji, prowadzącego do wyboru tylko tych osób, które są dojrzałe, przejawiają naturalną skłonność do pomagania innym, wewnętrzną dyscyplinę oraz są kompetentne i odpowiedzialne.

1. sprawność nastolatków zajmujących się niesieniem pomocy;

Chodzi tu o to, by byli oni maksymalnie skuteczni. W tym celu uczestniczą w organizowanych specjalnie dla nich szkoleniach, których okres i treść zależą od rodzaju programu rówieśniczego. Każde prawidłowe szkolenie powinno uwzględniać:

• usprawnianie umiejętności intrapsychicznych, np. rozwiązywania problemów i sprawnego podejmowania decyzji;

• usprawnianie umiejętności interpersonalnych, np. komunikowania się i prezentowania własnych opinii i poglądów;

• usprawnianie umiejętności społecznych, umożliwiających przeciwstawianie się perswazyjnym wpływom interpersonalnym lub środków masowego przekazu oraz tworzenia środowiska sprzyjającego zachowaniu zdrowia;

• uczenie umiejętności określania wagi problemu i kierowania rówieśnika do specjalisty;

• uczenia procedury wdrażania programu w życie oraz propagowania jego idei w społeczeństwie.

  5. Rola dorosłych w młodzieżowych programach wsparcia rówieśniczego.

Program rówieśniczy nie może być skuteczny, jeśli nie jest kierowany i superwizowany przez kompetentną osobę dorosłą, akceptującą rolę rówieśniczych wolontariuszy oraz posiadającą wiedzę o procesach rozwojowych w okresie dorastania. Rolę taką może pełnić zarówno psycholog, pedagog, pracownik socjalny czy nauczyciel pracujący w danej szkole, jak i profesjonalista spoza szkoły. Wśród wymagań stawianych dorosłym koordynatorom najczęściej podkreśla się zdolności empatyczne oraz pozytywne nastawienie wobec młodzieży, dopiero potem akcentuje się przygotowanie zawodowe. Taka osoba ma wiele obowiązków, które w efekcie warunkują skuteczność całego programu:

• szkolenie uczniów, zarówno w zakresie lepszego rozumienia siebie, jak i rozwijania umiejętności pomagania innym;

• dostarczanie wsparcia i zrozumienia młodzieży działającej w charakterze doradców;

• systematyczne analizowanie wyników działań indywidualnych, grupowych, edukacyjnych i społecznych, aby uzyskać pewność, że uczniowie otrzymują właściwą pomoc ze strony swoich rówieśników;

• dostarczanie informacji o placówkach pomocy specjalistycznej tym uczniom, którzy takiej pomocy wymagają oraz pozostawanie w bezpośrednim kontakcie z tymi placówkami;

• integrowanie aktywności uczniów, szkoły, rodziców i lokalnej społeczności.

  5. Trudności we wprowadzaniu i realizacji programów rówieśniczych.

Wprowadzanie i realizacja programów rówieśniczych napotyka na szereg trudności, które szczególnie koncentrują się w fazie wdrażania programu oraz w fazie jego codziennego działania.

1. faza wdrażania – trudności:

• negatywna presja rówieśnicza w środowisku młodzieżowym – może sprawić, że z jednej strony organizatorzy programu będą mieli utrudnioną możliwość poznania podstawowych trudności, z jakimi spotyka się młodzież w danym środowisku, z drugiej zaś tylko nieliczni uczniowie zdecydują się na aktywność wolontariacką i podejmowanie ról rówieśniczego edukatora, doradcy czy animatora;

• negatywistyczne postawy nauczycieli-wychowawców – są spowodowane głównie tym, iż doświadczają oni wewnętrznych konfliktów związanych z rozbieżnością między ich własnymi zachowaniami a wzorcami działań promowanymi przez program profilaktyczny. Ponadto dorośli często uważają, że wspieranie przeżywających kryzys nastolatków przez ich rówieśników to zadanie trudne i niebezpieczne dla młodych i niedojrzałych osób.

1. faza codziennego działania – trudności:

• negatywna presja rówieśnicza w środowisku młodzieżowym – może sprawić, iż uczniowie nie będą chcieli korzystać z pomocy rówieśniczej lub wsparcia profesjonalnego;

• negatywne nastawienie nauczycieli-wychowawców – wynika stąd, że niektórzy nauczyciele doświadczający niepowodzeń w roli wychowawcy będą deprecjonowali działanie i osiągnięcia programów wsparcia rówieśniczego, czując się zagrożeni koniecznością nawiązywania bliższych kontaktów z uczniami. Czasem program wsparcia rówieśniczego może upaść dlatego, bo dyrektor szkoły nie wie, na czym program polega, jak działa i jakie są jego efekty;

• wadliwe kierowanie programem

- wycofanie się z programu charyzmatycznego lidera lub grupy inicjującej powoduje zaburzenie struktury kierowania i osłabienie poczucia bezpieczeństwa uczestników, a tym samym prowadzi do obumarcia programu;

- program przestaje się rozwijać i obumiera wtedy, gdy jest źle zaplanowany i zorganizowany lub gdy zaczyna się instytucjonalizować. Zatraca wtedy swą plastyczność i przestaje odpowiadać na zapotrzebowanie młodzieży;

• ograniczenia finansowe – kiedy szkoła lub inni potencjalni sponsorzy uważają, iż fundusze przeznaczane do tej pory na program wsparcia rówieśniczego można będzie wykorzystać w inny, ich zdaniem lepszy, sposób.

  5. Zalety młodzieżowych programów wsparcia rówieśniczego.

Konfrontacja zysków płynących z działania programów wsparcia rówieśniczego z trudnościami, na jakie one napotykają, przemawiają zdecydowanie na korzyść promowania tej formy działań profilaktycznych. Zalety te są następujące:

• programy wsparcia rówieśniczego są bardzo ekonomiczne;

• programy wsparcia rówieśniczego są szkołą dorosłości;

• programy wsparcia rówieśniczego są okazją do budowania partnerskich relacji młodzieży i dorosłych;

• programy wsparcia rówieśniczego poszerzają ofertę pomocy dla młodzieży przeżywającej kryzys;

• programy wsparcia rówieśniczego są wysoce plastyczne i pozbawione rutyny;

• programy wsparcia rówieśniczego są szkołą dojrzałości społecznej.

2. Młodzieżowe programy wsparcia rówieśniczego a problem niedostosowania społecznego.

Ważne jest, by młodzi ludzie umieli odnaleźć się w grupie rówieśników. Faktem bowiem jest, że w miarę jak nastolatek zaczyna oddzielać się od rodziny, wzrasta rola jego rówieśników i ich wpływ. Rozwojowo jest uzasadnione, że młodzi ludzie przejmują określone wartości i postawy od swoich rówieśników. Najważniejsze, aby te wartości promowały zdrowie, konstruktywne zachowania oraz odrzucały działania destrukcyjne i aspołeczne, które mogą prowadzić do niedostosowania społecznego bądź są jego objawami. Temu właśnie mają służyć młodzieżowe programy wsparcia rówieśniczego.

4. Przykład młodzieżowych programów wsparcia rówieśniczego

Jedną z placówek, która wykorzystuje młodzieżowy program wsparcia rówieśniczego, jest Profilaktyczno-Rozwojowy Ośrodek Młodzieży i Dzieci PROM w Łodzi. Ośrodek jest przeznaczony dla dzieci i młodzieży w wieku 10 - 21 lat, a jego głównym celem jest prowadzenie działalności oświatowej w zakresie rozwijania, kształtowania i promowania aktywności dzieci i młodzieży oraz działania profilaktyczno-wychowawcze w zakresie usuwania skutków powstawania niedostosowania społecznego wśród dzieci i młodzieży a także ich rodzin, oraz podnoszenie kwalifikacji osób pracujących z dziećmi i młodzieżą. Podstawowa oferta Ośrodka to konsultacje lekarza psychiatry, psychologa i kuratora rodzinnego. W Ośrodku odbywa się terapia indywidualna i grupowa, działają grupy psychoedukacyjne dla młodzieży i dla dorosłych oraz grupy zajęciowe dla młodzieży. To właśnie w grupach zajęciowych dla młodzieży Ośrodek wykorzystuje młodzieżowy program wsparcia rówieśniczego. Młodzież może sobie bowiem pomagać poprzez MOPR - Młodzieżowe Ochotnicze Pogotowie Rówieśnicze. Jest to Młodzieżowy System Wsparcia Rówieśniczego - program profilaktyczny dla młodzieży, którego autorami są Witold Skrzypczyk oraz zespół ośrodka PROM. Program ten jest przykładem profilaktyki szkolnej realizowanej poprzez wolontariat młodzieżowy. Sami autorzy tak opisują swoje działania w tym zakresie:

„MOPR jest przykładem alternatywnych form aktywności dla młodzieży, która często spotyka się w środowisku rówieśniczym z przemocą i używkami. Program umacnia młodych ludzi w przekonaniu, że można bawić się, pracować, tworzyć grupę rówieśniczą bez przemocy, agresji i używek. Proponowane młodych programie warsztaty inspirują młodych ludzi do efektywnej, wzajemnej współpracy z rówieśnikami. W trakcie trwania realizacji programu młodzi ludzie odnoszą korzyści indywidualne (wzmocnienie poczucia własnej wartości, pewności siebie w kontaktach interpersonalnych, wiedza na temat używek). Przede wszystkim jednak uzyskaną wiedzę i zdobyte umiejętności pomagają im w tworzeniu konstruktywnych grup rówieśniczych w środowisku szkolnym. Efekty realizacji programu są długoterminowe: przeszkoleni nauczyciele i uczniowie realizują program w gimnazjach poprzez utworzenie punktów konsultacyjnych, oraz rozwój w umiejętności w zakresie działań pomocowych. Szkoła zajmuje istotne miejsce w życiu młodego człowieka - w szkole kontaktuje się z rówieśnikami, wymienia opinie, uczy się bycia członkiem grupy rówieśniczej. MOPR daje szansę funkcjonowania w zdrowej społeczności szkolnej, obcowania z korzystnymi wzorcami zachowania, doświadczenia te modelowały zdrowy styl życia (np. bez używek) nie tylko MOPR-owcom ale także pozostałym uczniom w szkole. Realizacja programu MOPR sprawia że szkoła staje się nie tylko miejscem nauczania, ale również miejscem niesienia rówieśniczej pomocy, wsparcia rówieśniczego, miejscem powstawania konstruktywnych grup młodzieży zaangażowanej w aktywność na rzecz innych osób, promującej przyjaźń, pomoc, zrozumienie, wsparcie. Współpraca nauczyciel - uczeń wpływa istotnie na utworzenie wzajemnej sieci pomocy, zrozumienia, akceptacji w społeczności szkolnej. uruchomienie punktów konsultacyjnych pozwoli na natychmiastowe działanie wolontariuszy i nauczycieli na rzecz uczniów zagrożonych niedostosowaniem społecznym i uzależnieniami.”

BIBLIOGRAFIA

● Gaś Z.B., Młodzieżowe programy wsparcia rówieśniczego, Katowice, 1999

● Karkowska M., Socjologia wychowania – wybrane zagadnienia. Mechanizmy socjalizacji i edukacja szkolna, Łódź, 2007

● Pedagogika społeczna. Człowiek w zmieniającym się świecie, Red. Pilch T., Lepalczyk I., Warszawa, 1993

● Profilaktyka w szkole. Poradnik dla nauczycieli, Red. Szymańska J,

Kamińska-Buśko B., Warszawa, 2005

● Szymańska J. ,Programy profilaktyczne. Podstawy profesjonalnej psychoprofilaktyki, Warszawa, 2000

● Urban B., Zachowania dewiacyjne młodzieży w interakcjach rówieśniczych, Kraków, 2005

● Wysocka E., Człowiek a środowisko życia, podstawy teoretyczno-metodologiczne diagnozy, Warszawa, 2007

http://www.prom.org.pl/ z dn. 15.12.2010 r.