Przyczyny wojny 30: *Habsburgowie dążyli do podporządkowania całej Rzeszy, przekształcenia jej w jedno państwo i wprowadzenia katolicyzmu. *konflikt religijny *rywalizacja fr-habs *napieta sytuacja w czechach-konflikt relig pokrywa się z narodowosciowym	*walka przeniosła się na sejmiki i doprowadzila do dencentralizacji władzy. KONFEDERACJE-zbrojne związki wojska,wymaganie czegos od władcy i wypłacanie żołdu, obrona zasad, prowadzi to do zlej sytuacji gospodarczej	1617-gustaw Adolf –Ryga, Inflanty 1621-utrata Parnawy i rygi 1622-rozejm w mitawie 1626-prusy krolweskie 1627-puck 1620-trzciana, 1627-oliwa stawislaw Koniecpolski nie udało się odzyskac ziem, 1629-stary targ-traktat-porty pruskie oprócz kroleca, pucka i gdanska sa szwedzkie	Ferdynand II 1619-37 1658-unia w hadziaczu, kijowskie, czernihowskie, braclawskie naleza do RP 1660-zwyciestwa pl pod Cudnowem i polonka 1663-podzial ukrainy lewa pod rosja prawa pod polska 1667-rozejm w andruszowie, pl utracila smolensk, kijow, siewierska, czernihowska, lew.ukraine
1608-Unia Ewangelicka-protestanci-Szwecja, Niderlandy, Anglia, Francja 1609-Liga Katolicka-cesarz, Hiszpania, katolicy, ksiaze Bawarii Maksymilian *23.05.1618-protestanci czescy i wegierscy w Pradze zgromadzili się *defenestracja praska *Ferdynand II na tronie czeskim *detronizacja i przywodca Unii Ewangelckiej Fryderyk zimowy krol na tronie palatyn renski	*pominieci przy awansach magnaci buntowali się przeciw królowi, „zamach na złotą wolność”-próba naprawy sejmu, ustalenia regulaminu obrad, ograniczenia instrukcji poselskich *decyzje zależą od sejmiku, który obraduje Plany królewskie: Zygmunt III, Wladyslaw IV, Jan Kazimierz –silna pozycja, większość szlachty uznaje jej prawo naturalne do sprawowania władzy	Wladyslaw IV:chciał zasiasc na tronie szwedzkim, odnowienie konfliktu, budowal fort we wladyslawowie, flota i wojsko, Gdansk-boi się utraty przywilejow, , porozum z magnateria przeciw umoc władzy królewskiej, przedluz rozejmu ze szwecja 1635- szwecja rezyg z cła pruskiego i zwraca porty skutki: polska traci Inflanty po dzwine z rygą	1686-pokol grzymoltowskiego Przyczyny potopu: *osłabienie rzeczpospolitej upadek autorytetu władzy królewskiej w skutek działania opozycji magnackich, brak dobrego zolnieza, brak pieniędzy na zakup nowego, działanie Krzysztofa opalinskiego i Hieronima radziwiłłowskiego, dazenie szwedow do opanowania morza bałtyckiego, nadzieja szwedow, ze w wyniku nowej wojny rozwiaza się problemy gospodarcze i polityczne, zatarg o korone Dzialania 1655-60 1650-JAN KAZIMIERZ ekspansja w rejonie M.baltyckiego opanowali Inflanty i chcieli wyeliminować Moskwę, musieli uporac się z powstaniami ludowymi i rozwiazac sprawę wynagrodzen dla zolnierzy, glw przeciwnicy to rosja, dania, polska Polska nieprzygotowana do wojny 1655 – w październiku upadl krakow –odstapienie od Jana Kazimierza, nadzieja na pomoc ze str Konrada X Gustawa w wojnie z kozakami i rosja, co spowodowalo odstąpienie szwedow
lI czeski 1618-20 *koalicja antycesarska czechy siedmiorod, księstwo slaskie anglia, palaty nadreńskie (dyplomat) niderlandy (finansowe) *oblezenie Wiednia, pomoc wojsk pol Zygmunta III ratuje cesarza-zaciag *interwencja Lisowczykow-siedmiogrod *zmuszenie do odstąpienia oblezenia wiednia, odwrot wegrow *8.11.1620-kleska czech pod biala góra Skutki: mordowanie szlachty, germanizacja elit, zmniejszenie liczny ludności, pozbawienie czechow majatkow, czechy to prowincja, Habsburgowie nie musza się koronowac	*dążyli do wzmocnienia tronu polskiego-usprawnienie sejmu i administracji, glosowanie wiekszoscia, znalezienie lenna dziedzicznego –gwarantu elekcyjnego tronu w Polsce, wprowadz zasad elekcji za zycia krola 1688-bitwa pod mątwami, jan Kazimierz abdykuje, upadek prestiżu władcy, decentralizacja państwa Tendencje oligarchczne:rozbudowane przywileje wplynely na podzial szlachty rozrost majatkow magnackich latyfundia, zbrojne poczty utrzymywały w posłuszeństwie poddanych, magnateria uzaleznila od siebie reszte szlachty, piastowanie najwyższych urzedow, działanie wyłącznie na wlasną korzyść, przewaga magnaterii w polityce realnej walka o rzady w kraju mieli bezwzględne prawo zrywania sejmow, posiadali wojsko Michał koryut wrzesniowiecki-zwolennik polityki prohabsburskiej, slaby wladcca, który pozwolil na decentralizacje państwa na rzecz oligarchii, nie miał poparcia szlachty, która go lekcewazyla, mimo znajomości wielu jezykow nie potrafil nic powiedziec	ROSJA: car Iwan IV-zamet polityczny, smierc cara Fiodora 1598 z Rurykowiczow –wielka smuta, Car Borys Godunow przeciw bojarom-wzmocnienie opozycji, pol i szwecja interweniują, odrzucenie poselstwa Lw Sapiehy 1600- unii z PL 1606//07/08 Dymitriady syn Iwana IV poparty przez Wiśniowieckich, Jerzego Mniszecha, bojarzy, Zygmunt III –obietnica oddania spornych terenow 1605-smierc Borysa-umozliw opanowania Moskwy, 1606-spisek, zamordowanie Wasyl Szujski na tronie 1608-uklad z PL o oddaniu jeńców sprzymierz ze szwecja, Zygmunt III przystepuje do wojny w 1609
2 etap 1625-29 dunski *krol Danii popieran przez Holandie i anglie *liga karolicka pokonuje Chrystiana IV, kleska danii *w zamian za korzystne dla Szwecji pośrednictwo francji w rokowaniach z polska gustaw Adolf przystapil w 1629 do wojny z cesarzem i liga, zajecie bawarii 1632-bitwa pod lutzen-Albrecht Wallenstein–cesarskie wojska, szwecja-adolf gustaw ginie, ale wygrywa szwecja 1634-porazka Szwecji pod Nordlingen do 1635 –wycofywanie Szwecji		1609-zygmunt pod smolenskiem, stanislaw zolkiewski wyruszyl na moskwe, 1610 pokonal pod Kluszynem, na mocy porozumienia wkroczyl do Moskwy, warunek:przyslanie na tron Wladyslawa, nie przerwanie oblezenia Smolenska, tron dla siebie, tron dla Wladyslawa-zolkiewski unia personalna-zygmunt III, antypolskie powstanie w Moskwie, obajenie wladyslawa na tronie michal Romanow 1613 1619-pokoj w dywilnie-z.smolenska czernihowsko-siewierska, tytul cara dla wladyslawa 1632-34 wojna smolenska zolkiewski i radziwil Krzysztof / szein , 1634-polanow, waclaw zrzeka się tytułu cara, Romanowie nie pogodzili się z utra ziem	-rabunki, kontrybucje, brak tolerancji -oblezenie czestochowy zawiązanie konfederacji tyszowieckiej, 1656 powrot jana kazimierza ze skaska ofensywa Pol luty 1656 –przegrana polski pod Golubiem -maj-czerwiec-pol zdobywają warszawe -lipiec pol przegrali bitwe pod warszawa -6,12,56 uklad w Radnot-porozumienie Szwecji, Siedmiogrodu, brandenburgii, radziwilow, kozakow w spr podzialu RP -polacy pokonali przeciwnikow:1657-uklad z brandenburgia – niezalezna -sojusze z dania i cesarstwem
3 etap francuski 1635-przystapienei francji, richelieu chce oslabic habsburgow 1648-pokoj westfaldzki, traktat w munster i osnabruck	POLSKA Z TURCJĄ XVIIw. *walka o moldawie-tereny rolnicze, tam krzyzuja się szlaki handlowe, pol walczy o dostep do m.czarnego		1660-oliwa jan Kazimierz zrzekl się praw do korony szwedzkiej, inflant, zagwarantowano Szwecji prawo do interwencji w przypadku naruszenia praw protestantow Wojna polsko turecka 1672-73 Przyczyny:zawarcie rozejmu pol-ros sprzeczne z interesami turcji, zbliż pol i habsbur po elekcji michala Wiśniowiecki Wzrost potęgi królewskiej turcji -opowiedzenie się turcji po st kozakow i dazenie do podporzadkowania ukrainy 1672-zdobycie kamienca podolskiego przez turkow 1672-uklad w Buczaczu oddający cz. Polski podole(woj., wroc, kij, podl) turcji, 1673-chocim pokonanie wojsk spedycyjnych turcji przez jana Sobieskiego-otwiera droge do korony pol
Szwecja zajmuje pomorze szczecińskie, uznam, wolin, rugię, bremen i werden, panuje nad ujściem odry i Wezery, ma wgląd w wew. Sprawy rzeszy Elektorat brandenburgii przylacza pomorze kołobrzeskie, magdenburgie, minden, Francja zajmuje cz.Alzacji, Metz, Taul, Verden w Lotaryngii, upadrk autorytetu cesarza, sojusze Fr z Rzesza, wolność religijna dla ewang, suwerenność ksiazat rzeszy, niezaleznosc Szwajcarii i Holandii, sekularyzacja dobr kościelnych 1659-pokoj pirenejski-potwierdz hegemonia fr w europie	*pokojowa polityka jaggiellonow ze względu na korzyści handlowe *stale najazdy tatarskie na SE tereny RP-musieli wzmocnić obrone *wyprawy kozakow na krym plądrowanie, niszczenie, grabież tych terenów *Zygmunt II pomogl habs 1571 lepanto, koalicja antyturecka 1620-oblezenie Chocimia – jan karol Chodkiewicz i Piotr konaszewski-sahajdaczny 1621-w czestochowie pokoj” granica na Dniestrze, powstrzymanie kozakow i tatazrow od wypraw łupieżczych, chrześcijanie ianowani na hospodarow mołdawskich, wolny handel	Kozacy: ludność naplywowa na tereny przygraniczne rosji i tursji –zaporoże, przyjęli prawosławie, nie chcieli podporządkować się magnaterii, być zbrojnem ramienie ukrainy, sicz 1572-podzial kozakow przez Zygmunta augusta na rejestrowych i nierejestrowych (imiennego wykazu żołnierzy i tym samym wzięci na żołd) 1648-plany wladyslawa IV na wojne z Turcja, król przygotowuje Kozakow –starcia magnatow z kozakami, którzy chceli ograniczyć ich aktywność politycz 151-powstanie kosinskiego wolyn braclawszczyzna kijowszczyzna
Zygmunt 3 Waza (1587-1632) -1587-przejmuje władze w Polsce -katolik szwedzki, matka to katarzyna jagielonka, 1588-kanclerz jan Zamoyski pokonal arcyksięcia Maksymiliana (zborowscy) pod byczyna, wzmocnienie władzy, obiecal ze nie opuści pol i wyrzeknie się kontak z habs	Wladyslaw IV(1632-48)-tajne plany wojny z turcja-wzmocnienei władzy i odzyskanie tronu szwedz *papież i wenecja pomoga w zamian za 250tys armie, krol chciał pozyskać kozakow i prowadzil akcje dyplomatyczne na balkanach i w persji, sejm odrzuci; plan wypraw przeciw turcji	1564-96 nalewajki Bohdan Chmielnicki-szlachcic spod Chocimia, zolte wody, korsun, pilawce 1648 1649-zbaraż ugoda zborowska-podniesienie rejestru, chmielnicki hetmanem, urzędy na terenie woj. Ruskich dla prawosł szlachty ruskiej, Metropol kijowski w senacie, usun żydó	1676 rozejm w Żurawnie-nie musza placic haraczu, Podole nadal w rekach Turcji *zmiana polityki zagranicznej *umocnienie wplywow nad Baltykiem-zwierzchnosc nad prusami ksiazecymi sprzymierzyl się z fr która na mocy tajnego układu ma wyplacac substydia
Rokosz zebrzyd 1606-08 cele:narzucenie krolowi respektowania prawa dazyli do utrwalenia zasad tolerancji relig, chcieli reformy państwa, odsunięcia od władzy kościoła 1607-bitwa podguzowem zwycięstwo krola Skutki:powstrz krola od wzmocnienia władzy, umocninie pozycji magnatow, którzy mogli wykorzystywać w walce z krolem haslo zlotej wolności, gotowość zaakceptoania przez kosciol anarchii pol 1625-liberum veto	SZWECJA: polska nie ma natural granic, E narażone na najazdy moskiewskie, S tatarskie, szlachta nie prowadzi wojen zaczepnych, brak floty wojennej Zygmunt III (1594-tron szwedzki, oddanie Karolowi ksieciu Sudermanii tronu, 1598, 1600-przylaczenie Estonii do pl, zyzne tereny korony i litwy 1600-01-szwecja wkracza do pl. Zajmuje Inflanty 1601-krokenhausen(Krzysztof radziwil piorun) 1604-bialy kamiec (jan karol Chodkiewicz) 1605-kircholm (Chodkiewicz) 1611 sukces pl zwrot zie	Chmielnicki chciał usamodzielnić ukrainę 1651-pod Beresteczkiem wygrana pl, zerwanie pokoju w białej cerkwi, mniej rejestr, mniej terenow kozackich *chmielnicki dazyl do utworz samodziel państwa Ukrainy, magnateria nie może się pogodzić z utrata ukrainy 1652-wymordowanie pol pod Batorern w Mołdawii 1654-porozumienie w perejeslawiu kozakow z rosja 1654-67 wojna pol+tatarzy-rus + kozacy	1683-bitwa pod wiedniem 1699-pokoj jarłowicza-polska odzyskuje 1/3 utraconych w 1672 ziem Porazka krola: silna opozycja magnacka: pacowie Lubomirscy, Sapiehowie 1688 zalamanie polityki dynastycznej *wzrost wplywow obcych dworów na politykę wew. Karłowice Turcja 1699 Odzyskanie Kamienca Podolskiego Welawko-bydgoski Brandenburgia 1657- zwolnienie elektora brandenburskiego z zależności lennej w Prusach Książęcych

Przyczyny wojny 30: *Habsburgowie dążyli do podporządkowania całej Rzeszy, przekształcenia jej w jedno państwo i wprowadzenia katolicyzmu. *konflikt religijny *rywalizacja fr-habs *napieta sytuacja w czechach-konflikt relig pokrywa się z narodowosciowym	*walka przeniosła się na sejmiki i doprowadzila do dencentralizacji władzy. KONFEDERACJE-zbrojne związki wojska,wymaganie czegos od władcy i wypłacanie żołdu, obrona zasad, prowadzi to do zlej sytuacji gospodarczej	1617-gustaw Adolf –Ryga, Inflanty 1621-utrata Parnawy i rygi 1622-rozejm w mitawie 1626-prusy krolweskie 1627-puck 1620-trzciana, 1627-oliwa stawislaw Koniecpolski nie udało się odzyskac ziem, 1629-stary targ-traktat-porty pruskie oprócz kroleca, pucka i gdanska sa szwedzkie	Ferdynand II 1619-37 1658-unia w hadziaczu, kijowskie, czernihowskie, braclawskie naleza do RP 1660-zwyciestwa pl pod Cudnowem i polonka 1663-podzial ukrainy lewa pod rosja prawa pod polska 1667-rozejm w andruszowie, pl utracila smolensk, kijow, siewierska, czernihowska, lew.ukraine
1608-Unia Ewangelicka-protestanci-Szwecja, Niderlandy, Anglia, Francja 1609-Liga Katolicka-cesarz, Hiszpania, katolicy, ksiaze Bawarii Maksymilian *23.05.1618-protestanci czescy i wegierscy w Pradze zgromadzili się *defenestracja praska *Ferdynand II na tronie czeskim *detronizacja i przywodca Unii Ewangelckiej Fryderyk zimowy krol na tronie palatyn renski	*pominieci przy awansach magnaci buntowali się przeciw królowi, „zamach na złotą wolność”-próba naprawy sejmu, ustalenia regulaminu obrad, ograniczenia instrukcji poselskich *decyzje zależą od sejmiku, który obraduje Plany królewskie: Zygmunt III, Wladyslaw IV, Jan Kazimierz –silna pozycja, większość szlachty uznaje jej prawo naturalne do sprawowania władzy	Wladyslaw IV:chciał zasiasc na tronie szwedzkim, odnowienie konfliktu, budowal fort we wladyslawowie, flota i wojsko, Gdansk-boi się utraty przywilejow, , porozum z magnateria przeciw umoc władzy królewskiej, przedluz rozejmu ze szwecja 1635- szwecja rezyg z cła pruskiego i zwraca porty skutki: polska traci Inflanty po dzwine z rygą	1686-pokol grzymoltowskiego Przyczyny potopu: *osłabienie rzeczpospolitej upadek autorytetu władzy królewskiej w skutek działania opozycji magnackich, brak dobrego zolnieza, brak pieniędzy na zakup nowego, działanie Krzysztofa opalinskiego i Hieronima radziwiłłowskiego, dazenie szwedow do opanowania morza bałtyckiego, nadzieja szwedow, ze w wyniku nowej wojny rozwiaza się problemy gospodarcze i polityczne, zatarg o korone Dzialania 1655-60 1650-JAN KAZIMIERZ ekspansja w rejonie M.baltyckiego opanowali Inflanty i chcieli wyeliminować Moskwę, musieli uporac się z powstaniami ludowymi i rozwiazac sprawę wynagrodzen dla zolnierzy, glw przeciwnicy to rosja, dania, polska Polska nieprzygotowana do wojny 1655 – w październiku upadl krakow –odstapienie od Jana Kazimierza, nadzieja na pomoc ze str Konrada X Gustawa w wojnie z kozakami i rosja, co spowodowalo odstąpienie szwedow
lI czeski 1618-20 *koalicja antycesarska czechy siedmiorod, księstwo slaskie anglia, palaty nadreńskie (dyplomat) niderlandy (finansowe) *oblezenie Wiednia, pomoc wojsk pol Zygmunta III ratuje cesarza-zaciag *interwencja Lisowczykow-siedmiogrod *zmuszenie do odstąpienia oblezenia wiednia, odwrot wegrow *8.11.1620-kleska czech pod biala góra Skutki: mordowanie szlachty, germanizacja elit, zmniejszenie liczny ludności, pozbawienie czechow majatkow, czechy to prowincja, Habsburgowie nie musza się koronowac	*dążyli do wzmocnienia tronu polskiego-usprawnienie sejmu i administracji, glosowanie wiekszoscia, znalezienie lenna dziedzicznego –gwarantu elekcyjnego tronu w Polsce, wprowadz zasad elekcji za zycia krola 1688-bitwa pod mątwami, jan Kazimierz abdykuje, upadek prestiżu władcy, decentralizacja państwa Tendencje oligarchczne:rozbudowane przywileje wplynely na podzial szlachty rozrost majatkow magnackich latyfundia, zbrojne poczty utrzymywały w posłuszeństwie poddanych, magnateria uzaleznila od siebie reszte szlachty, piastowanie najwyższych urzedow, działanie wyłącznie na wlasną korzyść, przewaga magnaterii w polityce realnej walka o rzady w kraju mieli bezwzględne prawo zrywania sejmow, posiadali wojsko Michał koryut wrzesniowiecki-zwolennik polityki prohabsburskiej, slaby wladcca, który pozwolil na decentralizacje państwa na rzecz oligarchii, nie miał poparcia szlachty, która go lekcewazyla, mimo znajomości wielu jezykow nie potrafil nic powiedziec	ROSJA: car Iwan IV-zamet polityczny, smierc cara Fiodora 1598 z Rurykowiczow –wielka smuta, Car Borys Godunow przeciw bojarom-wzmocnienie opozycji, pol i szwecja interweniują, odrzucenie poselstwa Lw Sapiehy 1600- unii z PL 1606//07/08 Dymitriady syn Iwana IV poparty przez Wiśniowieckich, Jerzego Mniszecha, bojarzy, Zygmunt III –obietnica oddania spornych terenow 1605-smierc Borysa-umozliw opanowania Moskwy, 1606-spisek, zamordowanie Wasyl Szujski na tronie 1608-uklad z PL o oddaniu jeńców sprzymierz ze szwecja, Zygmunt III przystepuje do wojny w 1609
2 etap 1625-29 dunski *krol Danii popieran przez Holandie i anglie *liga karolicka pokonuje Chrystiana IV, kleska danii *w zamian za korzystne dla Szwecji pośrednictwo francji w rokowaniach z polska gustaw Adolf przystapil w 1629 do wojny z cesarzem i liga, zajecie bawarii 1632-bitwa pod lutzen-Albrecht Wallenstein–cesarskie wojska, szwecja-adolf gustaw ginie, ale wygrywa szwecja 1634-porazka Szwecji pod Nordlingen do 1635 –wycofywanie Szwecji		1609-zygmunt pod smolenskiem, stanislaw zolkiewski wyruszyl na moskwe, 1610 pokonal pod Kluszynem, na mocy porozumienia wkroczyl do Moskwy, warunek:przyslanie na tron Wladyslawa, nie przerwanie oblezenia Smolenska, tron dla siebie, tron dla Wladyslawa-zolkiewski unia personalna-zygmunt III, antypolskie powstanie w Moskwie, obajenie wladyslawa na tronie michal Romanow 1613 1619-pokoj w dywilnie-z.smolenska czernihowsko-siewierska, tytul cara dla wladyslawa 1632-34 wojna smolenska zolkiewski i radziwil Krzysztof / szein , 1634-polanow, waclaw zrzeka się tytułu cara, Romanowie nie pogodzili się z utra ziem	-rabunki, kontrybucje, brak tolerancji -oblezenie czestochowy zawiązanie konfederacji tyszowieckiej, 1656 powrot jana kazimierza ze skaska ofensywa Pol luty 1656 –przegrana polski pod Golubiem -maj-czerwiec-pol zdobywają warszawe -lipiec pol przegrali bitwe pod warszawa -6,12,56 uklad w Radnot-porozumienie Szwecji, Siedmiogrodu, brandenburgii, radziwilow, kozakow w spr podzialu RP -polacy pokonali przeciwnikow:1657-uklad z brandenburgia – niezalezna -sojusze z dania i cesarstwem
3 etap francuski 1635-przystapienei francji, richelieu chce oslabic habsburgow 1648-pokoj westfaldzki, traktat w munster i osnabruck	POLSKA Z TURCJĄ XVIIw. *walka o moldawie-tereny rolnicze, tam krzyzuja się szlaki handlowe, pol walczy o dostep do m.czarnego		1660-oliwa jan Kazimierz zrzekl się praw do korony szwedzkiej, inflant, zagwarantowano Szwecji prawo do interwencji w przypadku naruszenia praw protestantow Wojna polsko turecka 1672-73 Przyczyny:zawarcie rozejmu pol-ros sprzeczne z interesami turcji, zbliż pol i habsbur po elekcji michala Wiśniowiecki Wzrost potęgi królewskiej turcji -opowiedzenie się turcji po st kozakow i dazenie do podporzadkowania ukrainy 1672-zdobycie kamienca podolskiego przez turkow 1672-uklad w Buczaczu oddający cz. Polski podole(woj., wroc, kij, podl) turcji, 1673-chocim pokonanie wojsk spedycyjnych turcji przez jana Sobieskiego-otwiera droge do korony pol
Szwecja zajmuje pomorze szczecińskie, uznam, wolin, rugię, bremen i werden, panuje nad ujściem odry i Wezery, ma wgląd w wew. Sprawy rzeszy Elektorat brandenburgii przylacza pomorze kołobrzeskie, magdenburgie, minden, Francja zajmuje cz.Alzacji, Metz, Taul, Verden w Lotaryngii, upadrk autorytetu cesarza, sojusze Fr z Rzesza, wolność religijna dla ewang, suwerenność ksiazat rzeszy, niezaleznosc Szwajcarii i Holandii, sekularyzacja dobr kościelnych 1659-pokoj pirenejski-potwierdz hegemonia fr w europie	*pokojowa polityka jaggiellonow ze względu na korzyści handlowe *stale najazdy tatarskie na SE tereny RP-musieli wzmocnić obrone *wyprawy kozakow na krym plądrowanie, niszczenie, grabież tych terenów *Zygmunt II pomogl habs 1571 lepanto, koalicja antyturecka 1620-oblezenie Chocimia – jan karol Chodkiewicz i Piotr konaszewski-sahajdaczny 1621-w czestochowie pokoj” granica na Dniestrze, powstrzymanie kozakow i tatazrow od wypraw łupieżczych, chrześcijanie ianowani na hospodarow mołdawskich, wolny handel	Kozacy: ludność naplywowa na tereny przygraniczne rosji i tursji –zaporoże, przyjęli prawosławie, nie chcieli podporządkować się magnaterii, być zbrojnem ramienie ukrainy, sicz 1572-podzial kozakow przez Zygmunta augusta na rejestrowych i nierejestrowych (imiennego wykazu żołnierzy i tym samym wzięci na żołd) 1648-plany wladyslawa IV na wojne z Turcja, król przygotowuje Kozakow –starcia magnatow z kozakami, którzy chceli ograniczyć ich aktywność politycz 151-powstanie kosinskiego wolyn braclawszczyzna kijowszczyzna
Zygmunt 3 Waza (1587-1632) -1587-przejmuje władze w Polsce -katolik szwedzki, matka to katarzyna jagielonka, 1588-kanclerz jan Zamoyski pokonal arcyksięcia Maksymiliana (zborowscy) pod byczyna, wzmocnienie władzy, obiecal ze nie opuści pol i wyrzeknie się kontak z habs	Wladyslaw IV(1632-48)-tajne plany wojny z turcja-wzmocnienei władzy i odzyskanie tronu szwedz *papież i wenecja pomoga w zamian za 250tys armie, krol chciał pozyskać kozakow i prowadzil akcje dyplomatyczne na balkanach i w persji, sejm odrzuci; plan wypraw przeciw turcji	1564-96 nalewajki Bohdan Chmielnicki-szlachcic spod Chocimia, zolte wody, korsun, pilawce 1648 1649-zbaraż ugoda zborowska-podniesienie rejestru, chmielnicki hetmanem, urzędy na terenie woj. Ruskich dla prawosł szlachty ruskiej, Metropol kijowski w senacie, usun żydó	1676 rozejm w Żurawnie-nie musza placic haraczu, Podole nadal w rekach Turcji *zmiana polityki zagranicznej *umocnienie wplywow nad Baltykiem-zwierzchnosc nad prusami ksiazecymi sprzymierzyl się z fr która na mocy tajnego układu ma wyplacac substydia
Rokosz zebrzyd 1606-08 cele:narzucenie krolowi respektowania prawa dazyli do utrwalenia zasad tolerancji relig, chcieli reformy państwa, odsunięcia od władzy kościoła 1607-bitwa podguzowem zwycięstwo krola Skutki:powstrz krola od wzmocnienia władzy, umocninie pozycji magnatow, którzy mogli wykorzystywać w walce z krolem haslo zlotej wolności, gotowość zaakceptoania przez kosciol anarchii pol 1625-liberum veto	SZWECJA: polska nie ma natural granic, E narażone na najazdy moskiewskie, S tatarskie, szlachta nie prowadzi wojen zaczepnych, brak floty wojennej Zygmunt III (1594-tron szwedzki, oddanie Karolowi ksieciu Sudermanii tronu, 1598, 1600-przylaczenie Estonii do pl, zyzne tereny korony i litwy 1600-01-szwecja wkracza do pl. Zajmuje Inflanty 1601-krokenhausen(Krzysztof radziwil piorun) 1604-bialy kamiec (jan karol Chodkiewicz) 1605-kircholm (Chodkiewicz) 1611 sukces pl zwrot zie	Chmielnicki chciał usamodzielnić ukrainę 1651-pod Beresteczkiem wygrana pl, zerwanie pokoju w białej cerkwi, mniej rejestr, mniej terenow kozackich *chmielnicki dazyl do utworz samodziel państwa Ukrainy, magnateria nie może się pogodzić z utrata ukrainy 1652-wymordowanie pol pod Batorern w Mołdawii 1654-porozumienie w perejeslawiu kozakow z rosja 1654-67 wojna pol+tatarzy-rus + kozacy	1683-bitwa pod wiedniem 1699-pokoj jarłowicza-polska odzyskuje 1/3 utraconych w 1672 ziem Porazka krola: silna opozycja magnacka: pacowie Lubomirscy, Sapiehowie 1688 zalamanie polityki dynastycznej *wzrost wplywow obcych dworów na politykę wew. Karłowice Turcja 1699 Odzyskanie Kamienca Podolskiego Welawko-bydgoski Brandenburgia 1657- zwolnienie elektora brandenburskiego z zależności lennej w Prusach Książęcych

Koniec XVI-XIXw. Przepych bogactwo, ciezzkie barwy wmalarstwie, temat relig i mitologicz meczenstwo, patos, potega wodzow, odwołanie do antyku	Rokosz Zebrzydowskiego, rokosz sandomierski – bunt szlachty przeciwko Zygmuntowi III Wazie trwający w latach 1606–1609. Wybuchł po śmierci głównego opozycjonisty wobec polityki króla – Jana Zamoyskiego – który był przeciwnikiem zbrojnych wystąpień przeciwko władzy monarszej. Wystąpienie zostało stłumione zbrojnie powodując spadek zaufania do władzy królewskiej. formacja lekkiej jazdy polskiej o charakterze utrzymującego się z łupów wojska najemnego, oparta na wzorach ustrojowych konfederacji wojskowych, sformowana w 1614 roku Edykt nantejski - akt prawny wydany 13 kwietnia 1598 r. w Nantes przez króla Francji Henryka IV Burbona. Intendent – pracownik intendentury, czyli działu gospodarczego instytucji, jednostki organizacyjnej (np. wojskowej) itp. Racja stanu (fr. raison d'État) – nadrzędny interes państwowy, interes narodowy, wyższość interesu państwa nad innymi interesami i normami, wspólny dla większości obywateli i organizacji działających w państwie lub poza jego granicami, ale na jego rzecz.
Barok protestancki Niderlandy, realistyczny, dokumentujący życie codzienne mieszcza, portrety rodzinne, sztuka rodzajowa n. Rozwinął się między innymi w Holandii, portrety indywidualne i zbiorowe, wprowadzili do malarstwa europejskiego martwa naturę i pejzaż jako samodzielne motywy
Katolicki-ekspresja, walki religijne, miał pomobudowli otwartej z bocznymi skrzydłami. przepiękne rezydencje - pałace. Liczyła się ich reprezentatywność, przepych, a nie wygoda i komfort Na pierwszym piętrze wiele przepięknych pomieszczeń, do których prowadziły monumentalne, bogato zdobione schody. Nie było widać pomieszczeń gospodarczych, układ sprzyjał wielkim balom i uroczystościomc wzrostowi chwaly i potęgi kościoła katolickiego
Zygmunt 3 waza wsparcie budowli kościoła piotra i pawla w krak, zamku w waw, 1596-przeniesienie rezydencji Wawelu wladyslaw na czesc ojca ufundowal kolumnę Zygmunta, kosciol s wanny w Krakowie sakramentek w wawie, palac branickich w Bialymstoku	Fonda-bunt stanow przeciw władzy absolutnej Vivente rege – ł elekcji i koronacji królewskiej dokonanej za życia poprzedniego króla. Zazwyczaj dokonywano jej na wniosek samego władcy, który dążył do zapewnienia sukcesji swym potomkom.
Sarmatyzm-kultura ruska, orientalna wzbogacona idea zlotej wolności, szlachta przekonana ze pochodzi od legendarnych sarmatów, przywiązanie do ojczyzny, katolicyzm, walka z niewiernymi, kult przodkowbron trofea wojenne, kroniki domowe-sylwyksenofobia zacofanie, ograniczenie drukarn rekopismiennictwo	Latyfundium (l.mn. latyfundia) – dawniej ogromna posiadłość ziemska należąca do osoby czy organizacji (Kościoła)
Ziemianin-dba o gospodarstwo, handel zbozem, pasieki, dwor uzależniony od pana, aby folwark był samowystarczalny wokół niego budowano mlyny, garbarnie przedzalnie, chleb sery, sprzeda trunkow