Instytucje społeczne

Pod pojęciem instytucji społecznej rozumiemy grupę osób, wyłaniających się ze społeczności i charakteryzujących się stosownymi cechami, które umożliwiają zaspokojenie potrzeb danej grupy. Instytucje społeczne umożliwiają wprowadzenie w życie podstawowych wartości, czyli prawa do wolności i zachowania podmiotowości człowieka. Zadania te realizowane są poprzez organizowanie życia społecznego w taki sposób, żeby zagwarantować jednostkom możliwość aktywnego uczestnictwa w tych instytucjach, które już istnieją i tworzenia nowych, mających pomóc skuteczniej zaspokajać potrzeby.

Podstawowe elementy każdej instytucji:

- Cele i funkcje jakie podejmuje

- Personel, który je realizuje

- Zasoby, które wykorzystuje

- Normy i wartości, zgodnie z którymi działa

Rodzaje instytucji społecznych są następujące:

Ze względu na sposób powstania:

a) instytucje formalne, czyli takie które tworzy się na podstawie prawa i których działalność regulują przepisy prawne. Instytucją formalną można nazwać, np. szkołę i sąd.

b) instytucje nieformalne, czyli takie, które tworzone są spontanicznie, pod wpływem okoliczności. Takimi nieformalnymi instytucjami były, na przykład Uniwersytety Latające, działające w PRL.

Ze względu na spełniane zadania i realizowane potrzeby:

a) instytucje polityczne, których zadaniem jest zdobycie, sprawowanie i utrzymanie władzy,( np. partie polityczne)

b) instytucje religijne, które zajmują się sprawami duchowymi człowieka

c) instytucje ekonomiczne, zajmują się dbaniem o produkcję, podział dóbr, usługi i obieg pieniądza

d) instytucje wychowawcze i kulturalne, czyli te odpowiedzialne za dbałość o dziedzictwo kulturowe

e) instytucje socjalne, których zadaniem jest opieka nad potrzebującymi

Instytucje społeczne muszą spełniać pewne określone warunki

a) muszą mieć konkretne, sprecyzowane cele i zakres działania,

b) muszą być dobrze zorganizowane wewnętrznie,

c) zakres ich czynności musi być obiektywny i zdepersonalizowany

d) muszą cieszyć się zaufaniem społecznym,

e) ich działalność nie może się kłócić z działalnością innych instytucji społecznych

Zyski społeczeństwa, związane z działalnością instytucji społecznych:

a. instytucja zaspokaja potrzeby społeczeństwa,

b. pomaga uregulować jego funkcjonowanie oraz

c. zintegrować ludzi, podtrzymując łączącą ich więź społeczną

Możemy wyróżnić następujące rodzaje instytucji:

– gospodarcze (ekonomiczne), np. banki

– polityczne, np. partie polityczne

– wychowawczo - oświatowe, np. szkoły

– kulturalne, np. kina, teatry

– socjalne, np. ośrodki pomocy społecznej

– religijne, np. związki wyznaniowe

Funkcje jakie spełniają w społeczeństwie instytucje:

Zaspokajanie potrzeb zbiorowości – zaspokajają te potrzeby ludzi związane z dwoma podstawowymi elementami piramidy Maslowa (potrzebami fizjologicznymi i bezpieczeństwa), a także w jakimś sensie z jej wierzchołkiem (potrzeba samorealizacji, inaczej potrzeba rozwoju), będziemy mieć tu na myśli edukację, rozwój fizyczny i duchowy.

Funkcja regulacyjna – działają na rzecz harmonii i ładu społecznego, także reagują wówczas gdy ten stan nie jest zachowany.

Funkcja integracyjna – integrują zbiorowość, dbają by jej członkowie gromadzili się wokół wspólnych idei, zadań, czy wspomnień.

Funkcje i zadania instytucji w społeczeństwie:

zaspokajanie potrzeb członków zbiorowości i realizacja potrzeb grupowych – konkretne

instytucje (oświata, słuŜba zdrowia) zapewniają zaspokajanie potrzeb członków danej

zbiorowości. Np. szkoła zaspokaja potrzebę zdobywania wiedzy , umiejętności i klasyfikacji.

funkcja regulacyjna – konkretne instytucje społeczne regulują stosunki w grupie (policja,

prokuratura, izby skarbowe); skłaniają członków do wypełniania powierzonych im

obowiązków i wykonywania zadań.

funkcja integracyjna – instytucje społeczne (np. szkoła, samorząd) integrują daną społeczność

wokół określonych problemów.

funkcja zapewnienia ciągłości zbiorowości – instytucje społeczne są względnie trwałe.

Zmieniają się ludzie, którzy są ich członkami – np. Kościół. Instytucje zapewniają ciągłość

realizacji zadań.

Instytucja totalna – organizacja społeczna, która stwarza dla osób z nią związanych rodzaj odrębnego świata, rządzącego się własnymi prawami i odseparowanym od reszty społeczeństwa mniej lub bardziej szczelnymi barierami. Istnieją instytucje jednoznacznie totalne w samym założeniu (np. więzienia) jak i instytucje posiadające tylko pewne cechy totalności - np. szpitale.

Instytucje totalne można podzielić na 5 odrębnych grup:

-powołane do opieki nad osobami niedołężnymi i nieszkodliwymi, takie jak: domy opieki, przytułki, domy starców

-zakłady opieki nad osobami niezdolnymi do samodzielnego życia a zarazem niebezpiecznych dla społeczeństwa: szpitale psychiatryczne, sanatoria dla osób chorych na choroby zakaźne

-zajmujące się ochroną społeczeństwa przed szkodzeniem mu w sposób świadomy: więzienia, zakłady poprawcze

-powołane do określonych zadań technicznych, mające charakter czysto instrumentalny: jednostki wojskowe, obozy pracy

-przeznaczone dla osób, które dobrowolnie wycofały się z aktywnego życia oraz miejsca kontemplacji religijnej: klasztory, zakony

Zasadniczą cechą instytucji totalnych jest przełamywanie barier, które oddzielają takie sfery życia jak: miejsce spania, zabawy i pracy. Podstawowe cechy to:

- całe życie ich mieszkańców toczy się w jednym i tym samym miejscu i podlega tej samej, jedynej władzy

- we wszystkich fazach codziennej działalności ich członkowie pozostają w bezpośrednim towarzystwie dużej liczby członków

- wszystkich traktuje się jednakowo, muszą pracować razem i wykonywać te same czynności

- cały ich dzień jest ściśle zaplanowany, tak, że jedna czynność w wyraźnie przewidzianym czasie przechodzi w drugą

- poszczególne czynności są przymusowe i stanowią część jednego planu ogólnego, którego celem jest realizacja oficjalnych zadań danej instytucji.

Istnieje zasadniczy podział w świecie instytucji totalnych:

- podwładni – duża grupa jednostek żyjących wewnątrz instytucji totalnych i mająca ograniczone kontakty ze światem zewnętrznym.

- personel – nieliczna grupa nadzorców podwładnych,pracująca zazwyczaj przez 8 godzin dziennie i społecznie zintegrowana ze światem zewnętrznym.

KONTROLA SPOŁECZNA I JEJ MECHANIZMY

Jest to jedno z najbardziej stosowanych pojęć socjologii. Odnosi się ono do rozmaitych

środków używanych przez społeczeństwo w celu przywoływania jego niesubordynowanych

członków do porządku. Żadne społeczeństwo nie może istnieć bez kontroli społecznej. Środki

kontroli społecznej zmieniają się wielce w zależności od sytuacji społecznej.

Niesubordynacja np. ostania przejażdżka samochodem w gangu.

Środki kontroli

• Przemoc fizyczna- w społeczeństwie dziecięcym jest ona środkiem głównym. Jednak

w kulturalnie zarządzanym społeczeństwie pozostaje środkiem ostatecznym. Żadne

państwo nie może istnieć bez policji. Taka skrajna przemoc nie musi być stosowana

często. Przed jej zastosowaniem mogą być podjęte niezliczone kroki w postaci

ostrzeżeń reprymend.

• Ośmieszenie i plotka- występuje w grupach pierwotnych ( tam gdzie ludzie pracują

i żyją w zwartych grupach w których są znani osobiście i z którymi są związani

poczuciem osobistej lojalności). Wiele społeczności stosuje ośmieszenie na dziećmi-

dziecko dostosowuje się nie z lęku przed kara, lecz aby nie było wyśmiane. Plotka-

jest szczególnie skuteczna w małych społecznościach, gdzie większość ludzi wiedzie

swoje życie w sposób jawny i pod nadzorem sąsiadów. Tam plotka stanowi główny

kanał komunikacji

• Pogarda i ostracyzm- jest to ulubiony mechanizm kontrolny w grupach

przeciwstawiających się z zasady stosowaniu przemocy. Np. Jednostka złamie jakąś

zasadę panującą w grupie, może ona pracować i żyć we wspólnocie ale żadna osoba

nigdy do niej się nie odezwie.

• System moralności, obyczaju i zwyczaju- niemoralność zostaje ukarana utrata pracy,

ekscentryczność -utrata widoków na znalezienie nowej, złe maniery- zakaz wstępu do

grup, które respektują to, co uważają za dobre maniery

•Środki prawne i polityczne - to system który wbrew woli człowieka opodatkowuje go, powołuje do służby wojskowej, zmusza do przestrzegania prawa pod karą więzienia

Kontrola społeczna – system nakazów, zakazów i sankcji, które służą grupie lub społeczności do utrzymania konformizmu ich członków wobec przyjętych norm i wartości.

Kontrola społeczna może mieć charakter:

formalny - spisana w regulaminach poszczególnych organizacji, stowarzyszeń, a tym bardziej w państwowych kodeksach prawnych,

nieformalny - wszelkie wzory zachowań przekazywane w stosunkach osobistych i wszystkie reakcje i sankcje stosowane spontanicznie i na zasadach zwyczaju,

zewnętrzny - polega ona na przymusie stosowanym przez grupy społeczne, które przy użyciu systemu sankcji społecznych, a czasami również manipulacji, podtrzymują konformizm jednostek odczuwających swoje posłuszeństwo jako wymuszone i często niechciane.

wewnętrzny - polega na internalizacji przez jednostkę norm, wartości i wzorów zachowań tak, iż ona odczuwa wewnętrzny nakaz postępowanie zgodnie z nimi, nie ma poczucia bezpośredniego zewnętrznego przymusu (jedna z najskuteczniejszych odmian kontroli społecznych)

Typy mechanizmów:

psychospołeczny – wskazujący na posłuszeństwo wobec przyjętych norm i wartości (nakaz moralny)

materialno-społeczny – przymus zewnętrzny stosowany przez otoczenie, środowisko, instytucje.

Na pograniczu mechanizmów kontroli społecznej funkcjonują zwyczaje i obyczaje.

Zwyczaje-to ustalony sposób zachowania w określonych sytuacjach, który nie budzi sprzeciwu i nie spotyka się z negatywnymi reakcjami otoczenia. Zwyczaje powstają jako nawyki indywidualne, mogą się ustalać drogą tradycji, są najpierw tolerowane, a potem stają się szacowne. Naruszenie zwyczaju przyjętego w grupie nie spotyka się z potępieniem, ale członkowie grup o silnej więzi mają także poczucie obowiązku szanowania ich.

Obyczaj- jest to ustalony sposób postępowania, z którym grupa wiąże już pewne oceny moralne i którego naruszenie wywołuje już sankcje negatywne. Obyczaj zakłada już wyraźnie pewien przymus w uznawaniu wartości grupowych. Obyczaje są, więc wzorami zachowań, związanych z wartościami uznawanymi przez grupę, zachowań mających znaczenie dla przebiegu życia grupy.

Sankcje

Każdy typ kontroli wyposażony jest w sankcje. Przykładowo: w kontroli wewnętrznej sankcją negatywną jest nieprzyjemne uczucie, występujące przy wyrzutach sumienia. Sankcje negatywne obejmuje nieformalna kontrola zewnętrzna, można do nich zaliczyć: wzrost prestiżu i przejawy szacunku. Oprócz sankcji pozytywnych nieformalna kontrola zewnętrzna zajmuje się sankcjami negatywnymi, takimi jak wykluczenie, pogarda, a także ostracyzm (często są to przejawy szczególnie bolesne). Sankcje formalne i nieformalne można znaleźć wśród systemów religijnych[2].

Zdarza się, że elementy kontroli społecznej są nieskuteczne. W przypadku elementów formalnych zawodne mogą okazać się: policja, prokuratura, sądy, więzienia. Gdy nieskuteczne stają się nieformalne elementy kontroli społecznej, mogą do nich należeć: rodzina, grupy rówieśnicze, środowisko sąsiedzkie[3].

Konformizm to dostosowanie własnego zachowania i sposobu myślenia do zachowania i myślenia innych członków danej zbiorowości.

Przyczyny konformizmu:

- zachowania innych często informują nas, jak należy postąpić, aby poradzić sobie w najrozmaitszych sytuacjach

- obawa przed karą

- akceptacja przez innych, zachowanie ich życzliwości, chęć uczestniczenia w zbiorowości i „bycia razem”

Jednostka, która ma ustaloną pozycję w grupie i jest jej pewna, a także taka której samoocena jest wysoka, łatwiej wyraża poglądy odmienne od panujących w grupie, dlatego że ni obawia się braku akceptacji.

Akceptacja, dająca poczucie uczestnictwa w grupie jest bardzo ważna. Wskazuje się na związek akceptacji przez innych z samooceną i jednostkową tożsamością. Odbijając się w oczach innych, kształtujemy swój obraz. Dodatkowo przez bardzo długi okres istnienia gatunku ludzkiego życie w gromadzie było dla osobnika warunkiem przetrwania, a wykluczenie z niej równało się ze śmiercią.

Dewiacje określa się jako zachowania, które są niezgodne ze standardami normatywnymi, składającymi się na wspólnotową, podzielną wizję ładu.

Kontrola społeczna jako reakcja na dewiację

Formy kontroli: są dwie podstawowe formy kontroli. Jedną jest kontrola na zasadzie samopomocy, kiedy to osoba pokrzywdzona sama karze krzywdziciela bądź osobiście dochodzi zadośćuczynienia i naprawienia swoich krzywd. Niezależnie od tego ile osób uwikłanych byłoby w spór po tej lub innej stronie, cała rzecz rozgrywa się wyłącznie między dwiema stronami. Drugą formą jest kontrola, w której zaangażowane są trzy strony, przy czym trzecia strona jest pośrednikiem, który rozsądza sprawę i rozstrzyga konflikt.

Style kontroli: egzekwowanie kontroli społecznej może mieć różne cele. Celem może być ukaranie sprawcy występku, zadośćuczynienie ofierze, pogodzenie krzywdziciela i ofiary. Zależnie też od sposobu zdefiniowania występku można dążyć bądź do ukarania sprawcy, bądź do skłonienia go do wyrównania szkody itp. Stąd rozmaitość stylów kontroli, wśród których wyróżnia się cztery podstawowe: styl penalizacyjny- koncentruje uwagę na samym czynie, kompensacyjny- na jego konsekwencjach, rozjemczy- na relacjach miedzy krzywdzicielem a pokrzywdzonym, terapeutyczny- na osobie sprawcy.