Problematyka badań pedagogicznych

 

1. Cele i problemy badawcze

 

Problemy badawcze według J. Pietera „to pytania na które szukamy odpowiedzi na drodze badań naukowych. Wysuwając je zadajemy pytanie przyrodzie i otoczeniu a nie osobie drugiej. Staramy się znaleźć odpowiedzi na postawione przez nas pytanie poprzez własny wysiłek, nie zaś przez oczekiwanie gotowej odpowiedzi od innego człowieka.[1]

J. Sztumski pisze, że „Problemem badawczym nazywamy to, co jest przedmiotem wysiłków badawczych, czyli po prostu to, co orientuje nasze przedsięwzięcia badawcze”.[2]

S. Nowak twierdzi, że „Problem badawczy to tyle co pewne pytanie lub zespół pytań, na które odpowiedzi ma dostarczyć badanie.[3]

Natomiast M. Łubocki przedstawia problemy badawcze jako „pytania, na które szukamy odpowiedzi na drodze badań naukowych”.[4]

Problem badań według Okonia to „zadania wymagające pokonania jakiejś trudności o charakterze praktycznym lub teoretycznym przy udziale aktywności podmiotu”.[5]

W. Zaczyński pisze: „Wynikiem badania naukowego jest określony obraz rzeczywistości. Obraz ten ma być wiernym, adekwatnym odzwierciedleniem obiektywnie istniejących, niezależnych od podmiotu poznającego rzeczy i zdarzeń. Warunkiem uzyskiwania takiego obrazu świata jest przestrzegane szeregu rygorów metodologicznych badania naukowego we wszystkich trzech etapach:

-  etapie gromadzenia materiału faktologicznego.

-  w etapie analizy i syntezy danych.

-         w etapie sprawdzenia poprawności twierdzeń (wniosków) wyprowadzonych z badań”[6]

Cele badań i odpowiedzi na zadane pytania osiągnąłem przeprowadzając badania z wykorzystaniem stosowanych powszechnie metod, technik i narzędzi badawczych.

2. Metody, techniki i narzędzia badawcze

A. Kamiński jako metodę badań pojmuje „zespół teoretycznie uzasadnionych zabiegów koncepcyjnych i instrumentalnych obejmujących najogólniej całość postępowania badacza, zmierzającego do rozwiązania określonego problemu naukowego”.[7]

M. Łubocki twierdzi, że „Rozumiane w ten sposób metody są z reguły pewnym ogólnym systemem reguł, dotyczących organizowania określonej działalności badawczej, tj. szeregu operacji poznawczych praktycznych, kolejności ich stosowania, jak również specjalnych środków i działań skierowanych z góry na założony cel badawczy”.[8]

W Okoń definicję metod badawczych przestawia jako „Systematycznie stosowany sposób postępowania do założonego wyniku. Na dany sposób postępowania składają się czynności myślowe i praktyczne, odpowiednio dobrane i realizowane w odpowiedniej kolejności”.[9]

T. Pilch przez metodę badań rozumie „Zespół teoretycznie uzasadnionych zabiegów koncepcyjnych i instrumentalnych, obejmujących najogólniej całość postępowania badacza, zmierzającego do rozwiązania określonego problemu naukowego”.[10]

J. Sztumski przez metodę badań rozumie „System założeń i reguł pozwalających na uporządkowanie praktycznej lub teoretycznej działalności, aby można było osiągnąć cel, do którego się świadomie zmierza”.[11]

W. Zaczyński pisze: „Przez metodę rozumiemy sposób systemarycznie stosowany, to znaczy stosowany w danym przypadku z intencją zastosowania go także przy ewentualnym powtórzeniu się analogicznego zadania”.[12]

Pisze dalej: „Streszczając rozważania na temat pojęcia metody naukowego badania możemy powiedzieć, że są to określone sposoby poznawania wybranego wycinka rzeczywistości, które cechują się tym, że są celowe, planowane, obiektywne, dokładne, wyczerpujące”.[13]

Techniki badawcze według A. Kamińskiego „ To przede wszystkim sposoby zbierania materiału oparte na starannie opracowanych dyrektywach (dokładnych, jasnych, ścisłych), weryfikowanych w badaniach różnych nauk społecznych i dzięki temu posiadających walor użyteczności międzydyscyplinarnej”.[14]

M. Łubocki uważa, że techniki badawcze „ Są skonkretyzowanymi sposobami realizowania zamierzonych badań. Podporządkowane są one metodom badawczym, pełniąc wobec nich służebną rolę. Są jakby ostatnim akordem zastosowanej metody badań, która obejmuje z reguły kilka technik badawczych. Przeto właściwy ich dobór zależy od dobrej znajomości metody badań, do której one przynależą.

T Pilch podaje, że technika badawcza „Jest określoną czynnością służącą do uzyskiwania pożądanych danych. Jest pojedynczą procedurą, polegającą na wykonaniu określonej czynności badawczej”.[15]

O technice badań T. Pilch pisze: „ Techniką badań zaś nazywać będziemy czynności praktyczne, regulowane starannie wypracowanymi dyrektywami pozwalającymi na uzyskiwanie optymalnie sprawdzalnych informacji, opini i faktów”.[16]

O narzędziach badawczych T Pilch pisze „ Narzędzie badawcze jest przedmiotem służącym do realizacji wybranej techniki badań”.[17]

T. Pilch wraz z T. Wujkiem wyrazili pogląd, że „Narzędzie badawcze jest przedmiotem służącym do realizacji wybranej techniki badań. O ile technika badawcza oznacza czynność, np. obserwowanie, prowadzenie wywiadu, o tyle narzędzie badawcze to instrument służący do technicznego gromadzenia danych z badań. W tym rozumieniu narzędziem badawczym będzie kwestionariusz wywiadu, magnetofon, arkusz kalkulacyjny a nawet ołówek”.[18]

Klasyfikacje metod badawczych:

Metody badań w pedagogice według  Kamińskiego:

1.     Studium indywidualnych przypadków

2.     Sondaż diagnostyczny na niewielkiej próbie

3.     Monografia instytucji

Metody i techniki badań pedagogicznych według M. Łubockiego:

1.     Obserwacja

2.     Eksperyment pedagogiczny

3.     Testy osiągnięć szkolnych

4.     Techniki socjometryczne

5.     Analiza dokumentów

6.     Skale ocen

7.     Ankiety i kwestionariusze

8.     Rozmowa i wywiad

Wybrane metody i techniki badań w pedagogice według T. Pilcha

1.     Metody badań

1.1  Eksperyment pedagogiczny

1.2  Monografia pedagogiczna

1.3  Metoda indywidualnych przypadków

1.4  Metoda sondażu diagnostycznego

2.     Techniki badań pedagogicznych

2.1  Obserwacja

2.2  Wywiad

2.3  Ankieta

2.4  Badanie dokumentów. Analiza treści, techniki projekcyjne

2.5  Techniki socjometryczne

3.     Narzędzia badawcze

3.1  Kwestionariusz wywiadu

3.2  Kwestionariusz ankiety

3.3  Kwestionariusz ankiety rozsyłanej

3.4  Test socjometryczny

3.5  Dyspozycje i arkusz obserwacji

3.6  Arkusz obserwacji

3.7  Skala do badania przystosowania dziecka

Najważniejsze metody badawcze według W. Zaczyńskiego

1.     Metoda obserwacji

2.     Metoda eksperymentu pedagogicznego

3.     Metoda testów pedagogicznych

4.     Grupa metod terenowych obejmowanych wspólnym terminem metod socjometrycznych, w tym głównie: wywiad i ankieta

5.     Metoda socjometrii

6.     Metoda analizy dokumentów i wytworów uczniów.

7.     Grupa metod statycznych

W mojej pracy jako metodę badań zastosowałem sondaż diagnostyczny. Metoda sondażu diagnostycznego, jak podają T. Pilch i T. Wujek „Jest sposobem gromadzenia wiedzy o cechach strukturalnych i funkcjonalnych oraz dynamice zjawisk społecznych instytucjonalnie nie zlokalizowanych a posiadających znaczenie wychowawcze o opiniach i poglądach wybranych zbiorowości, nasilaniu się i kierunkach rozwoju tych zjawisk na podstawie badania dobranej grupy reprezentującej populację generalną w której zjawisko występuje”.[19]

Definicja powyższej metody może mieć również postać  następującą: „Metoda sondażu diagnostycznego jest sposobem gromadzenia wiedzy o przedmiotach strukturalnych i funkcjonalnych oraz dynamice zjawisk społecznych, opiniach i poglądach wybranych zbiorowości, nasilaniu się i kierunkach rozwoju określonych zjawisk, o wszelkich innych zjawiskach instytucjonalnie nie zlokalizowanych, posiadających znaczenie wychowawcze w oparciu o specjalnie dobraną grupę reprezentującą populację generalną, w której badane zjawisko występuje”.[20]

Najczęściej stosowanymi technikami w badaniach są: wywiad, ankieta, badanie dokumentów, techniki socjometryczne, testy osiągnięć szkolnych.

W mojej pracy zastosowałem jako technikę badawczą ankietę oraz badanie dokumentów.

M. Łubocki przez ankietę i kwestionariusz rozumie „Dwie odmiany tej samej nijako techniki badawczej, mianowicie techniki wypytywania w formie pisemnej, jaką jest metoda rozmowy lub wywiadu”.[21]

T Pilch uważa, że „Ankieta jest zatem techniką gromadzenia informacji polegającą na na wypełnienie najczęściej samodzielnie przez badanego specjalnych kwestionariuszy, na ogół o wysokim stopniu standaryzacji, w obecności lub częściej nie w obecności ankietera”.[22]

Natomiast W. Zaczyński twierdzi, że „Ankieta jest metodą zbierania informacji przez pytanie wybranych osób za pośrednictwem drukowanej listy pytań zwanej kwestionariuszem”.[23]

„Badanie dokumentów i materiałów techniką badawczą służącą do gromadzenia wstępnych, opisowych, a także ilościowych informacji o badanej instytucji czy zjawisku wychowawczym. Jest również techniką poznawania biografii jednostek i opinii wyrażonych w dokumentach”.[24]

Podczas prowadzonych badań grupa młodzieży Gimnazjum w Gryfowie Śląskim rozwiązywała komputerowe testy z przepisów ruchu drogowego.

W Zaczyński pisze, że „Test jest to specjalna próba, identyczna dla wszystkich badanych, prowadzona intencjonalnie w ściśle kontrolowanych warunkach i umożliwiająca obiektywny i dokładny pomiar badanej cechy, pomiaru psychicznego lub jego zewnętrznych rezultatów”.[25]

Z Zaborowski podaje, że „Test to zadanie, które wykonuje osoba badana, służące do określenia właściwości jednostki, np. jej zdolności, potrzeb”.[26]

Narzędziami badawczymi wykorzystanymi podczas badań był: opracowany kwestionariusz ankiety z kartą odpowiedzi. Na karcie odpowiedzi uczniowie wpisywali rozwiązywania testu komputerowego. Kwestionariusz ankiety był adresowany do uczniów, którzy wcześniej rozwiązali test komputerowy. Pytania dotyczyły wieku, płci, trudności testu, opinii na temat testu, zainteresowań uczniów tematyką bezpieczeństwa ruchu drogowego.

3. Teren, przebieg badań oraz charakterystyka badanego środowiska

Teren badań „To przede wszystkim typologia wszystkich zagadnień, cech i wskaźników jakie muszą być zbadane, odnalezienie ich na odpowiednim terenie u odpowiednich grup społecznych i następnie wytypowanie rejonu, grup, zjawisk i instytucji jako obiektu naszego zainteresowania”. [27]

Według T. Pilcha zadaniem naszym jest za pomocą narzędzi badawczych zarejestrować pewien stan umiejscowiony w czasie i przestrzeni. To wymaga prowadzenia badań w czasie, w którym nie wystąpią wydarzenia mogące mieć wpływ na badane przez nas układy społeczne”.[28]

 

[1] J. Pieter: Ogólna metodologia pracy naukowej, Wrocław – Warszawa 1967, s. 67

[2] J. Sztumski: Wstęp do metod i technik badań społecznych, Warszawa 1984, PWN, s. 28

[3] S Nowak: Metodologia badań socjalnych, 1970, s. 214

[4] M Łubocki: Metody badań pedagogicznych, Warszawa 1978, s. 56

[5] W. Okoń: Słownik pedagogiczny, Warszawa 1984, s. 242

[6] W. Zaczyński: Praca badawcza nauczyciela, Warszawa 1969, s. 10

[7] A. Kamiński: Metoda, technika, procedura badawcza w pedagogice empirycznej[w:] Metodologia pedagogiki społecznej, Praca zbiorowa pod kierunkiem R. Wroczyńskiego i T. Pilcha, Wrocław – Warszawa – Kraków – Gdańsk 1974 s. 65

[8] M. Łubocki: Metody badań pedagogicznych, Warszawa 1978 s. 115

[9] W. Okoń: Słownik pedagogiczny, Warszawa 1978 s. 115

[10] T. Pilch Zasady badań pedagogicznych, Wrocław, Warszawa, Kraków, Gdańsk 1977 s. 116

[11] J. Sztumski: Wstęp do metod i technik badań społecznych wyd. II, Warszawa 1984 s.46

[12] W. Zaczyński: Praca badawcza nauczyciela, Warszawa 1968 s. 18

[13] W. Zaczyński: Praca badawcza nauczyciela, Warszawa 1968 s. 19-20

[14] A. Kamiński: Metoda, technika, procedura badawcza w pedagogice empirycznej[w:] Metodologia pedagogiki społecznej, Praca zbiorowa pod kierunkiem R. Wroczyńskiego i T. Pilcha, Wrocław – Warszawa – Kraków – Gdańsk 1974 s. 54

[15] T. Pilch Metodologia badań środowiskowych, Wrocław, Warszawa, Kraków, Gdańsk 1974 s. 79

[16] T. Pilch Zasady badań pedagogicznych, Wrocław, Warszawa, Kraków, Gdańsk 1977 s. 116

[17] T. Pilch Zasady badań pedagogicznych, Wrocław, Warszawa, Kraków, Gdańsk 1977 s. 116

[18] T. Pilch, T. Wujek: Metody i techniki badań w pedagogice,[w:] Pedagogika pod redakcją M Godlewskiego,        S.  Krawcewicza, T. Wujka, Warszawa 1974 s. 57

[19] T. Pilch, T. Wujek: Metody i techniki badań w pedagogice,[w:] Pedagogika pod redakcją M Godlewskiego, S. Krawcewicza, T. Wujka, Warszawa 1974 s. 64

[20] T. Pilch Zasady badań pedagogicznych, Wrocław, Warszawa, Kraków, Gdańsk 1977 s. 126

[21] M. Łubocki: Metody badań pedagogicznych, Warszawa 1978 s. 117

[22] T. Pilch Zasady badań pedagogicznych, Wrocław, Warszawa, Kraków, Gdańsk 1977 s. 141

[23] W. Zaczyński: Praca badawcza nauczyciela, Warszawa 1968 s. 153

[24] T. Pilch Zasady badań pedagogicznych, Wrocław, Warszawa, Kraków, Gdańsk 1977 s. 153

[25] W. Zaczyński: Praca badawcza nauczyciela, Warszawa 1968 s. 117

[26] Z. Zaborowski: Wstęp do metodologii badań pedagogicznych, Wrocław, Warszawa, Kraków, Gdańsk, 1973 s.359

[27] T. Pilch Zasady badań pedagogicznych, Wrocław, Warszawa, Kraków, Gdańsk 1977 s. 176

[28] T. Pilch Zasady badań pedagogicznych, Wrocław, Warszawa, Kraków, Gdańsk 1977 s. 193

1. Za: http://pl.wikipedia.org/wiki/Praca_naukowa [dostęp 12.10.11r.]

2. W.Pytkowski, Organizacja badań i ocena prac naukowych, PWN, Warszawa 1985.