Poznanie społeczne

Poznaniem społecznym określa się dziedzinę badań nad tym, w jaki sposób ludzie myślą o sobie samych i o świecie społecznym; jak selekcjonują, interpretują, zapamiętują i wykorzystują informację społeczną w wydawaniu sądów i w podejmowaniu decyzji. Świat społeczny zawiera wiele informacji, byśmy mogli je ogarnąć, zinterpretować, i uwzględnić w swoim zachowaniu, Ludzie muszą dokonywać przeglądu wielkiej ilości informacji i rozstrzygać co jest ważne a co można zignorować.

Z olbrzymią ilością danych radzimy sobie stosując metodę oszczędności poznawczej- teza mówiąca, że ludzie uczą się stosować efektywne uproszczenie myślowe i praktyczne reguły zdroworozsądkowe, które pomagają im zrozumieć rzeczywistość społeczną, ponieważ są zdolni przetwarzać całej na nich oddziałującej na nich informacji. Kiedy wykorzystujemy część informacji, a ignorujemy resztę, narażamy się na niebezpieczeństwo zlekceważenia tego, co może być naprawdę ważne. Nasze metody oszczędności poznawczej mogą sprawić, że będziemy dokonywali nietrafnych ocen czy będziemy w sposób zniekształcony spostrzegali, interpretowali rzeczywistość( nie zdając sobie z tego sprawy). Mamy dwa rodzaje uproszczeń myślowych: schematy i heurystyki.

Schematy-struktury poznawcze za pomocą których ludzie organizują swoją wiedzę o świecie według pewnych schematów; schematy silnie wpływają na to, co z otrzymanej informacji, o czym myślimy i pamiętamy. Np. gdy recydywista wyrwał złodziejowi torebkę którą on ukradł i zwrócił ją ofierze to sposób zachowania recydywisty będzie niezgodny ze schematem i pewnie umknie naszej uwadze, zostanie zignorowany i nie zapamiętamy go. Jeśli potem ktoś powtórzy słowo recydywista to odtworzymy w myśli odpowiedni schemat. Schematy działają jak filtry, które odsiewają informacje sprzeczna lub niespójną z dominującym motywem. Niekiedy jakiś fakt może być do tego stopnia niezgodny ze schematem, że uwydatnia się i najprawdopodobniej go zapamiętamy np. gdy spotkamy recydywistę, który udziela się społecznie, walczy przeciw przemocy, agresji itp., uczestniczy w życiu kościoła wtedy uwydatni się on od naszego schematu i wbije nam się w pamięć. Jednak na ogół prawdopodobnym przedmiotem naszej uwagi będą te zachowania recydywisty, które odpowiadają naszym wyobrażeniom o tych ludziach. W ten sposób schematy poznawcze stają się wraz z upływem czasu coraz silniejsze i mniej podatne na zmiany.

Funkcje schematów-pomagają one kategoryzować bodźce, dostarczając odpowiedzi na pytanie ,,co to jest?”, gdy napotykamy coś nowego. Odnoszenie nowych doświadczeń do tego co już wiemy, jest efektywnym sposobem zrozumienia społecznej rzeczywistości, szczególnie jeśli te nowe doświadczenia są niejednoznaczne i trudne do rozszyfrowania. Np. eksperyment z grupą studentów i profesorem, jednym powiedziano że profesor jest ,,osobą bardzo ciepłą” a drugim że jest ,,osobą chłodną”. Studenci dostawali losowo jeden z tych opisów. W oby dwóch grupach wykład był przeprowadzany tak samo . Wynik był taki ze studenci którym powiedziano że wykładowca będzie ,,ciepły” oceniali go wyżej niż ci którym powiedziano że był ,,chłodny”. Ci pierwsi również częściej wdawali się w dyskusję z profesorem i zadawali mu pytania.

Niekiedy jednak to co spostrzegamy jest względnie jednoznaczne i nie musimy uciekać się do schematów by dokonać interpretacji np. jak wykładowca byłby nadto pewny siebie czy zarozumiały studenci zauważyliby to i mimo wcześniejszego opisu że wykładowca jest ,,ciepły” czy ,,zimny” oceniali go jako nieskromnego. Użycie przez ludzi schematów, żeby odpowiedzieć na postawione pytania, jest bardziej prawdopodobne, gdy nie są całkowicie pewni, czym jest to co obserwują np. gdy człowiek nocą każe nam wyciągnąć telefon schemat podpowie że chce go nam ukraść a nie zapytać o godzinę.

Wybór schematu : rola dostępności i zdarzeń poprzedzających

Niekiedy sytuacji odpowiada tylko jeden schemat, a zatem nie mamy problemów z wyborem np. schemat na basenie gdy idziemy na basen. Kiedy indziej jednak wcale nie jest takie jasne, który ze schematów powinniśmy przywołać żeby zrozumieć sytuację czy drugą osobę. Ostatnie badania pokazują że interpretacja zależy od dostępnych schematów.

Dostępność- łatwość, z jaką możemy sobie uświadomić rozmaite idee, myśli; idea dostępna to taka, która jest obecnie uświadamiana albo która może zostać łatwo przywołana do świadomości. Dostępność treści może zależeć od czynników przypadkowych. To co zdarzyło nam się przed dostrzeżeniem faktu robić czy myśleć, może wpłynąć na wzbudzenie określonego schematu, czyniąc go bardziej dostępnym. Prawdopodobnie użyjemy go do zinterpretowania tego co obserwujemy np. Gdy widzimy dziewczynę walącą pięściami o ścianę krzyczącą ,,to niemożliwe!!”, jeśli wcześniej obejrzymy romantyczny film pomyślimy że rzucił ją chłopak z kolei gdy wcześniej np.. oblejemy egzamin pomyślimy że ona także czegoś nie zaliczyła.

Eksperyment z Donaldem który podróżował i imał się wielu niebezpiecznych wyzwań, często narażając życie. Wcześniej poddany zostajesz badaniu i zapamiętujesz słowa. Określenia

1. miłośnik podróży, ufny we własne siły, wytrwały 2. Lekkomyślny, zarozumiały, nieustępliwy

Ci którzy mieli pozytywny obraz wytworzyli sobie pozytywną opinię a ci którzy mieli negatywny widzieli obraz człowieka zadufanego w sobie, lekkomyślnego. Zdarzenia poprzednie przyczyniły się do przytoczonego schematu. Jeśli jednak określenia byłyby inne np. schludny, nieuprzejmy, słowa które nie miałyby związku z jego zachowaniem nie wpływałyby one na spostrzeganie Donalda.

Schemat musi być zarazem i adekwatny, i dostępny, by został wykorzystany w budowaniu obrazu świata dostępnego. Plusy i minusy schematów:

(+) -stosując je podmiot oszczędza sobie wysiłku poznawczego. Zachowanie się w sytuacjach nowych, dla których nie dysponujemy gotowymi schematami, sprawia podmiotowi trudności.

(-) –sztywność w ocenianiu sytuacji podobnych, lecz nie tych samych

-sztywność w ocenianiu relacji obniża efektywność procesu przystosowania się

- jeśli będzie on nietrafny, nieuchronnie doprowadzi do błędnych ocen

Zmienne schematów: Jak łatwo ludzie modyfikują swoje poglądy

Czy ludzie łatwo zmieniają poglądy? Nie!!

-bo uznanie, że nie mamy racji wzbudza dysonans, a spostrzeganie rzeczywistości jest zgodne z naszymi potrzebami, życzeniami i przekonaniami przynosi naszemu ego satysfakcję.

-zwykle łatwiej zauważamy i zapamiętujemy informację odpowiadające naszym schematom oraz uznajemy je za ważniejszą, a lekceważymy informację niezgodną z nim

- spostrzegamy nowe dane przez pryzmat schematów- nie tylko zniekształcamy dane, aby były zgodne ze schematami, ale też mamy tendencję do spostrzegania świata w kategoriach czarno-białych- gdzie po naszej stronie jest dobro a po przeciwnej zło. Stąd zjawisko wrogich mediów.

Zjawisko wrogich mediów: okrycie że każda z antagonistycznych, silnie zaangażowanych w coś grup spostrzega neutralnie, zrównoważone przekazy mediów jako sobie wrogie, ponieważ media nie przedstawiły faktów jednostronnym ujęciu o którym antagoniści ,,wiedzą”, ze jest prawdą. Wystarczy wysłuchać kilku spraw rozwodowych by zaobserwować podobne zniekształcenie faktów w służbie ego. Np. eksperyment gdzie studentom przeciwnych uczelni pokazano mecz i kazano liczyć faule pomiędzy drużynami tych uniwersytetów. Mimo iż wszyscy oglądali ten sam mecz w tym samym czasie, grupy różniły się ilością zauważonych fauli. Wszyscy studenci widzieli znacznie więcej faulów drużyny przeciwnej ale obie grupy uważały że sędzia był stronniczy i faworyzuje przeciwnika. Efekt wrogich mediów nie jest wyłącznie kwestia różnicy opinii, ale również percepcji.

Omówienie

Omawiane zniekształcenie poznawcze jest związane m.in. z dysonansem poznawczym. Informacje niezgodne z jasno sprecyzowanymi poglądami i postawami wywołują nieprzyjemne uczucie dysonansowe. Osoby o poglądach ekstremalnych mają skłonność oceniać obiektywne informacje( takie, które przedstawiają stanowisko obu stron) jako stronnicze i kwestionować źródło informacji. Dzieję się tak ponieważ pokazanie poglądów drugiej strony łatwo wywołuje niepokój( być może nie mam racji??) Jednym ze skutecznych sposobów zmniejszenia tego dysonansu jest zakwestionowanie obiektywności źródła informacji(media).

W pewnych okolicznościach ludzie będą interpretowali fakty jako zgodne z własnymi schematami i oczekiwaniami nawet wtedy, gdy nie są zbyt głęboko zaangażowani w sprawę. Mamy wtedy do czynienia z efektem pierwszeństwa: nasze pierwsze wrażenie dotyczące innej osoby wpływa na interpretacje jej dalszego zachowania, które spostrzegamy w sposób zgodny ze schematem. Efekt ten tłumaczy m.in. fakt że szybko wyrabiamy sobie zdanie o nowo poznanej osobie, i późniejsze zachowanie tej osoby interpretujemy w sposób zgodny z naszym pierwszym wrażeniem(czasami występuje efekt świeżości- największy wpływ ma informacja uzyskana na końcu- ale jest to raczej wyjątek od reguły). Np. eksperyment gdzie student pisał test- raz jego początkowe odpowiedzi były dobre a za drugim razem końcowe(wszędzie jednak połowa pytań byłą dobrze rozwiązana). Obserwatorzy mieli następnie określić jego inteligencje, Ci którzy wiedzieli że jego początkowe odpowiedzi były dobre przeceniali jego inteligencję i liczbę poprawnych odpowiedzi, Ci drudzy z kolei nie doceniali tej liczby i uważali go za mniej inteligentnego. Wystąpił silny efekt pierwszeństwa. Dlaczego tak się stało? Wydaje się mało prawdopodobne by uczestnicy zniekształcali rzeczywistość, by mieć lepsze zdanie o sobie, w myśl odwołującą się do samooceny(dysonans). Uczestnicy oceniali innego studenta a nie siebie, zważywszy że sytuacja nie była dla nich zbyt angażująca i ze zniekształcenia podnosiły odpowiedzialność potrzeby samooceny. Wydaję się ze raz utworzone schematy zaczynają żyć własnym życiem, wpływając na spostrzeganie przez nich nowej informacji, bez względu na to czy zagraża samoocenie czy nie.

Ludzie utrzymują swoje schematy nawet gdy pierwotne dane je wspierające zostały podważone. Efekt uporczywości-odkrycie, że przekonania ludzi dotyczące ich samych i świata społecznego utrzymują się schematy, nawet, gdy pierwotne dane je wspierające zostały podważone. Np.. eksperyment gdzie uczestniczy wypełniali zadania, jednej grupie zainformowano że większość zrobili dobrze a drugiej że w większości się mylili. Następnie powiedziano że informacje zostały spreparowane, mimo to osoby którym wcześniej informowano że zrobiły dobrze zadania nadal twierdziły że większość zadań zrobili dobrze a ci którym zainformowano porażkę też trwali przy tym że źle wykonali zadania. Powód: utrzymanie samooceny, ludzie mogą trwać przy swoich przekonaniach, żeby nie stracić dobrego zdania o sobie. Oraz dlatego, że schemat kształtuje ich spostrzeganie rzeczywistości. Efekt uporczywości dotyczy także przekonań o innych osobach.

Ludzie mają skłonność do wyjaśniania wszelkiego rodzaju faktów dotyczących ich samych i świata społecznego.

Sprawianie, że nasze schematy stają się prawdą- samo spełniające się proroctwo. Zjawisko to polega na tym, że ludzie: 1)mają określone oczekiwania dotyczące innej osoby, co 2)wpływa na ich postępowanie względem tej osoby, które 3)powoduje, że zachowuje się ona w sposób zgodny z ich wyjściowymi oczekiwaniami. Występuje wówczas, gdy informację o mającym się zdarzyć incydencie pochodzi z wiarygodnego dla jednostek źródła i pod wpływem tej informacji jednostki postępują w taki sposób, że realizują treść przepowiedni. Przykładem może być eksperyment z lat 60 dokonany przez R. Rosenthala i L.Jacobson. Poddali oni dzieci badaniom na inteligencję i losowo wybrane dzieci przedstawili nauczycielom jako bardzo zdolne mówiąc jednocześnie że w następnym roku ich umiejętności wzrosną. (nauczyciele mieli wyobrażenie że Ci uczniowie są zdolniejsi). Proroctwo się spełniło. A to dlatego ze nauczyciele mimo ze traktowali uczniów różnie ,,talentom” dawali trudniejsze materiały, zadania i stwarzali cieplejszy klimat emocjonalny, dostarczali zachęty i wsparcia. To sprawiło że dzieci chętniej się uczyły, bardziej się starali, zwiększyła się ich samoocena i pewność siebie.

Samospełniające się proroctwa nie są wynikiem celowego dążenia do potwierdzenia własnych schematów- pojawiają się one raczej w sposób nieświadomy i mimowolny. Badacze twierdzą, że stereotypy związane z płcią mogą oddziaływać podświadomie wpływając na spostrzeganie. Np. eksperyment w szkole gdzie zachęcano chłopców do aktywności potem puszczono film gdzie ewidentnie było widać że zazwyczaj chłopcy zabierali głos, nauczyciele jednak twierdzili że to dziewczyny były bardziej aktywne. Jeśli kierując się schematami działami w taki sposób, że stają się one prawdą wówczas mówimy o samospełniającym się proroctwie. Kolejny przykład: pan Kowalski idzie na rozmowę kwalifikacyjną. Ma kiepskie samopoczucie. Z nastawieniem że się nie nadaje, i że nie otrzyma tej pracy wybiera się na rozmowę. W trakcie rozmowy jest małomówny i zdenerwowany. W efekcie pracodawca ocenia go negatywnie i nie dostaje tej pracy.

Samospełniające się proroctwo może mieć również pozytywny wydźwięk np. gdy dwie osoby się nie lubią, możemy jednej z nich zasugerować że jedna z nich tak naprawdę lubi drugą osobę, to może on zacznie się odnosić z sympatią do oponenta co spowoduje pozytywną zmianę zachowania tego pierwszego.

nasze schematy mogą być odporne na zmiany, ponieważ widzimy wielką liczbę fałszywych świadectw potwierdzających. nie zdając sobie sprawy, że sami kreujemy wydarzenia, myślimy, że są obiektywnym dowodem potwierdzającym-jest to tzw. panowanie błędu-możemy przywoływać to, co się rzeczywiście wydarzyło na dowód, że od początku mieliśmy rację. Np. gdy nauczyciel twierdzi że chłopcy są gorsi od dziewczynek nawet gdy powiemy ze zdarzają się wyjątki więc jak ona może tak twierdzić. Jej dane z wcześniejszych sytuacji potwierdzą jej schemat bo wcześniej napotykała wielu niegrzecznych chłopców więc następni też tacy będą. Błąd tkwi nie w opisie faktów ale w tym ze nie zdaje sobie sprawy z własnej roli w ich wykreowaniu. To samo dotyczy naszej opinii, oczekiwań o grupach społecznych, etnicznych szczególnie darzonych naszą sympatią. Podejście do partii politycznych, rasy. Może warto spróbować się przeciwstawić.

Kiedy uznajemy nasze schematy za nietrafne lub zmieniamy zdanie?

- jeśli jakaś informacja jest do tego stopnia niezgodna ze schematem, że ludzie poświęcają czas, próbując ją wyjaśnić lub pogodzić z uprzednimi przekonaniami, to przypominają sobie tę, informacje trafnie.

- kiedy ludzie znajdują się w sytuacji, w której jest dla nich ważne, by ich przekonania były trafne i dawały się obronić(np. publiczne wyjaśnianie, dlaczego mają takie a nie inne poglądy), to bardziej prawdopodobne będzie dostrzeganie informacji niezgodnej, a nie jej ignorowanie i pomniejszanie jej znaczenia.

- są sytuacje, gdy ludzie poszukują informacji zarówno mogącej potwierdzić jak i podważyć ich hipotezy, unikają w ten sposób samo spełniającego się proroctwa, jeśli istnieje dla niego jasna alternatywa, lub, gdy są specjalnie proszeni by go podważyć.

- kiedy jest tyle niezgodnych danych i mają taki ciężar gatunkowy, że nie można ich ignorować,gdy istnieje silny nacisk innych by przyjąć nowe poglądy.

Heurystyki wydawania sądów.- uproszczone reguły wnioskowania, które posługują się ludzie, by wydawać sady w sposób szybki i efektywny. Nie mamy gwarancji, że te wnioski będą poprawne. Mogą być nieodpowiednie do wykonywanego zadania lub niewłaściwie zastosowane i wtedy prowadzą do błędnych ocen. W większości wypadków jednak są funkcjonalne i dobrze nam służą.

heurystyka dostępności- nieformalna reguła umysłowa, na mocy, której ludzie wydają sąd, kierując się tym, jak łatwo mogą coś przywołać do świadomości. Ale niekiedy to, co jest w naszej świadomości jest nietypowe i prowadzi do błędnych ocen, jednak w większości przypadków są korzystne i funkcjonalne. Np. gdy proszeni jesteśmy wydać o kimś opinie, przywołujemy jego zachowanie w najbliższym czasie i na tej podstawie go określamy. Przy pytaniach ,,co zdarza się częściej??” odpowiadamy zgodni z tym co przychodzi nam pierwsze na myśl. Czasami nasze wnioskowanie przy użyciu tej heurystyki bywa mylące, ponieważ nie wszystkie zdarzenia, które pamiętamy występowały często, tylko pamiętamy te nacechowane emocjonalnie np. eksperyment z pytaniem jakiego kota częściej widzimy czarnego czy prążkowanego, odpowiemy że czarnego. Np. gdy słyszymy w mediach o dramatycznych, rzadkich wydaje nam się że szanse występowania tego wydarzenia są duże

heurystyka reprezentatywności jak podobne jest A do B- uproszczona metoda wnioskowania polegająca na tym, że klasyfikacja czegoś dokonuje się na podstawie stopnia podobieństwa do przypadku typowego. Często w tej heurystyce posługujemy się tzw. Informacją o proporcji podstawowej-, czyli informacje o częstości występowania w populacji różnych kategorii. Posługując się tą heurystyką musimy mieć obraz prototypowego egzemplarza. Np. gdy puka do drzwi listonosz czy osoba sprawdzająca liczniki, sprawdzamy czy pasuje ona do naszego wyobrażenia(jak jest ubrana itp.). Porównujemy osobę do przedstawiciela danej kategorii w tym wypadku kategorii zawodu. Dzięki temu zaoszczędzamy czas. Czasem może być błędna jak np. eksperyment z wyrzuceniem orła i reszki. Mając podane 2 zestawy rzutów oba są tak samo prawdopodobne lecz i tak uważamy jedno z nich za bardziej prawdopodobne.

heurystyka zakotwiczenia/dostosowania: branie za dobrą monetę, tego, co się pojawia. –Uproszczona metoda wnioskowania, która polega na posłużeniu się jakąś liczbą czy wartością jako punktem wyjściowym i następnie sformułowaniu odpowiedzi na pytanie przez zmodyfikowanie tej wartości stanowiącej zakotwiczenie, ludzie często nie modyfikują jej w stopniu wystarczającym, nawet wiedząc, że jest ona nieprawdziwa. Dopiero po przyjęciu, że coś, co pierwszy raz widzimy, słyszymy jest prawdą zastanawiamy się czy mógł to być fałsz.

Są również heurystyki oparte na postawach. Postawa to szczególnie typ przekonania, która zawiera komponenty emocjonalne i oceniające. W pewnym sensie postawa jest zmagazynowaną oceną- dobrą lub złą-danego obiektu. Ludzie są skłonni stosować heurystyki oparte na postawach jako pewien sposób podejmowania decyzji i rozwiązywania problemów. Mogą być stosowane w celu zaliczenia obiektów do kategorii pozytywnych lub negatywnych.

Innym przykładem tych heurystyk opartych na postawach są znane pod nazwą aureoli i efektu fałszywej jednomyślności. Efekt aureoli to ogólne nastawienie polegające na tym, że korzystne lub niekorzystne wrażenie, jakie wywiera dana osoba, zniekształca przyszłe oczekiwania i wnioski dotyczące tej osoby. Np. wzbudzająca sympatię osoba np. przewodniczący, studenci rozwiązujący test- ma pozytywne cechy, które działają jak aureola, dzięki czemu nie bierzemy pod uwagę negatywnych zachowań a pozytywne przeceniamy. Podobnie zakłada się że nie lubiana osoba ma cechy ujemne, a jej osiągnięcia ocenia się nisko.

Efekt fałszywej jednomyślnoci to skłonność do przeceniania procentu ludzi, którzy zgadzają się z nami w jakiejś sprawie- jeśli ja jestem o czymś przekonany, to prawie każdy też. Innymi słowy często przyjmujemy założenia( niekoniecznie prawdziwe), że inni lubią to, co my lubimy, i robią, co my wolimy robić.

Schematy i heurystyki wydawania sądów istnieją i są w większości przypadków przystosowawcze i funkcjonalne, jednak posługiwanie się nimi wiąże się z pewnym ryzykiem-niekiedy prowadzą do wysoce nietrafnych wniosków. Dalej ludzie muszą sobie poradzić z barierą nadmiernej ufności- zbyt dużego zaufania do trafności własnych sadów: zazwyczaj nie są takie trafne jak przyjmujemy.A lekarstwem na błędy, jak twierdzą badacze jest, kształcenie w zakresie statystyki