Judyta Kalarus

Pedagogika, rok I, gr. A

Wychowanie i nauczanie sofistów

Sofiści – nurt filozoficzny w starożytnej Grecji o orientacji humanistycznej i relatywistycznej. Powstał w V wieku p.n.e. albo określenie wędrownych nauczycieli przygotowujących uczniów do życia publicznego poprzez nauczanie retoryki, polityki, filozofii, oraz etyki. Nie wszyscy z nich byli filozofami. Jednak ci, którzy nimi byli pisali dzieła filozoficzne o bardzo kontrowersyjnych poglądach, np. główni przedstawiciele tego nurtu:

• Protagoras z Abdery (ur. ok. 481, zm. 411 p.n.e - głosił relatywizm poznawczy – Człowiek jest miarą wszechrzeczy, to znaczy, że nie ma żadnej rzeczywistości samej w sobie, a wszystko co istnieje, jest zawsze rzeczywistością ze względu na jakąś istotę i dla niej; nauczał "sztuki przekonywania"; sensualista; agnostyk; "O bogach", "Rozprawa polemiczna o prawdzie i bycie", prace gramatyczne, etyczno-społeczne, techniczne

• Gorgiasz z Leontinoi (ur. ok. 483, zm. 375 p.n.e.) – teoretyk wymowy, prekursor teorii sztuki. Uważał, że Nie ma nic. Gdyby nawet coś było, to byłoby to niepoznawalne. Ale, gdyby nawet było poznawalne, to i tak wiedzy o tym nie udałoby się przekazać. Dyskurs był dla niego jedynie środkiem służącym do wpływania na ludzi i ich namiętności, pozwalający osiągnąć zamierzony cel.

• Prodikos z Keos (ur. ok. 465-460 p.n.e., zm. nie wiadomo) - synonimika (bardzo dokładne poznanie słów, w celu wykazania błędu przeciwnika).

Swój początek poglądy te miały w Elei. To tam powstała szkoła filozoficzna, która udoskonaliła sztukę prowadzenia sporów i stworzyli dialektykę(sztuka prowadzenia dyskusji i dochodzenia do prawdy przez ukazywanie sprzeczności w sposobie myślenia rozmówcy lub przez obalanie zaprzeczeń dowodzonych tez).

Każdy sofista był jakby na wpół „dziennikarzem” i na wpół uczonym – profesorem. Odwracając się od starej filozofii jońskiej, która interesowała się głównie zagadką początków świata, jego istnienia i budowy, sofiści zajęli się przede wszystkim człowiekiem i głównymi problemami jego życia. Ich wiedza miała charakter wybitnie humanistyczny.¹

Sofiści obalali dotychczasowe tezy i twierdzenia, głoszące, iż natura człowieka jest darem bogów, że prawa, państwo, urządzenia społeczne a wreszcie i normy etyczne, czyli ramy, w których zamyka się życie ludzkie, zostały wyznaczone przez siły wyższe, pozaziemskiego pochodzenia. Największe oburzenie wzbudzał pogląd sofistów, który poddawał w wątpliwość istnienie bogów. Twierdzili, że zostali oni wymyśleni, aby władza mogła łatwiej narzucać swoja wolę ludowi. Człowiek powinien kierować się własną wolą, a nie słuchać podszeptów nieistniejących istot.

Sofiści byli empirystami, czyli uważali, że świat można poznać tylko przy pomocy zmysłów, a że każdy człowiek inaczej odczuwa i ma bardziej lub mniej wyostrzone zmysły, to nie ma jednej powszechnej prawdy. Odmienne zdania i twierdzenia na ten sam temat nie są złe. Każdy pogląd może być prawdziwy, a pojęcie dobra i zła, prawdy i fałszu są względne i indywidualne dla poszczególnych jednostek.

Nauki sofistów miały doprowadzić do tego, że ich uczniowie będą doskonałymi oratorami i aby umieli przekonać swoich przeciwników, że to właśnie oni mają rację i głoszony przez nich pogląd jest jedyny i słuszny. Taki sposób myślenia mógł doprowadzić do szybkiej i owocnej kariery politycznej ucznia, dlatego też sofiści zaczęli gromadzić wokół siebie coraz więcej bogatej młodzieży, a tym samym ich szkoła zyskała na popularności.

Kandydat na ucznia takiej szkoły musiał odznaczać się szeregiem cnót publicznych, a przede wszystkim sprytem politycznym, harmonijnie ukształtowanym charakterem i dość wszechstronnie rozwiniętym umysłem, który można jeszcze wzbogacić wiedzą czysto encyklopedyczną. Nauczyciele starali się przekazać uczniom wiedzę z zakresu zagadnień politycznych, prawa, literatury, podstaw filozofii, astronomii, matematyki i nauk przyrodniczych.

Poglądy filozoficzne sofistów

• sensualizm – pogląd filozoficzny głoszący, że wiedzę prawdziwą poznajemy tylko za pomocą zmysłów (empiryzmu);

• relatywizm poznawczy, subiektywizm – prawda jest zależna od punktu widzenia, każdy widzi wszystko inaczej, więc każdy będzie postrzegał inną prawdę (obiektywnej);

pragmatyzm (praktycyzm) – ważna jest ta prawda która jest praktyczna, nawet jeśli wydaje się absurdem. Praktyczność jest kryterium prawdziwości twierdzeń.

• konwencjonalizm – nie ma prawd powszechnych, są tylko umowy, że jakaś prawda jest powszechna.

• izostenia - koncepcja równosilności sądów, każdemu twierdzeniu można przeciwstawić inne twierdzenie z nim równosilne.

Sofiści organizowali kursy od rocznych nawet po czteroletnie. Oprócz nich prowadzili także popisowe wieczory, w czasie których w interesującej i dowcipnej formie przemawiali na dowolne tematy, bronili słuszności niewiarygodnych często twierdzeń, potrafili również zwalczać i bronić tej samej sprawy. Przekonywali w ten sposób słuchaczy, jaką potęgą w życiu ludzkim może być mowa, jakie potrafi zapewnić wpływy , władzę i pieniądze.

Chociaż wiedza propagowana przez sofistów była dostępna jedynie dla bogatej i ambitnej elity, to jednak nie można odmówić ich działaniom wartości postępowych. Przełamywali oni bowiem śmiało przy pomocy racjonalistycznych argumentów arystokratyczne poglądy na cnotę i rolę wychowania, wskazywali fałszywość dawnych twierdzeń, że cnota jest dostępna tylko dla szlachetnie urodzonych; szerzyli wiedzę opartą na zasadach racjonalistycznych i dostosowaną do potrzeb społeczno – politycznych ówczesnych Aten.²

Za Protagorasem sofiści przyjmowali następujące poglądy:

• nauczanie potrzebuje przyrodzonych zdolności i ćwiczenia

• teoretyczne nauczanie powinno iść w parze z ćwiczeniem i na odwrót

• kształcenie dziecka powinno rozpoczynać się w jak najwcześniejszym wieku, a wcześnie rozpoczęte kształcenie trzeba prowadzić do późnych lat. Najpierw elementarne nauki, później specjalne – muzykę, matematykę, astronomię – a następnie ekonomię i politykę. Celem ma być doskonała indywidualność, której życie będzie zgodne z prawem i moralnością

• tylko charakter moralny jednostek, czyli eubulia – jasność myśli i stałość woli – może zapewnić szczęście zbiorowości i jednostek.³

Dzięki ich działaniom zaczęto doceniać wagę nauk humanistycznych kosztem wychowania fizycznego. Nie znika ono zupełnie ze szkół, ale schodzi na drugi plan.

Pogorszenie warunków materialnych w Atenach na skutek niepomyślnego przebiegu wojny peloponeskiej sprawiło, że sofiści, a zwłaszcza główni ich przedstawiciele, byli atakowani przez społeczeństwo. Zarzucano im, że podkopują stare obyczaje, że ośmieszają tradycję, niszczą religię i działają na szkodę państwa. Z tego też powodu pod koniec V wieku p.n.e. zaczęli licznie opuszczać miasto. Jednak ich nauki nie pozostały bez oddźwięku i były początkiem wielkich zmian.

1^ Kurdybach Ł., Historia wychowania, tom I, s. 70.

2^ Ibidem, s.72

3^ http://pl.wikipedia.org/wiki/Sofiści