JOSEPH DE MAISTRE
- przedstawiciel romantyzmu niemieckiego
- nienawidził rewolucji, twierdził, że to akt niemoralny
- zasada legitymizmu: prawa monarchy są święte i nienaruszalne, władza „z łaski bożej”
- doktryna teokratów: antyintelektualna; przewaga wiary nad rozumem i doświadczeniem
- lęk przed zmianami i swobodniejszą inicjatywą
- ludzie nie są z natury równi, istnieją podziały, stany
- istniejący porządek to wola stwórcy, człowiek nie powinien ingerować w niego
- popierał monarchię absolutną, zwierzchnictwo papieskie
PAPIEŻ BÓG PAPIEŻ MONARCHA
KANT
- przedstawiciel idealizmu niemieckiego; przedstawiciel niemieckiej filozofii krytycznej
- dzieło „Krytyka czystego rozumu” ukazuje ograniczoność poznania rozumowego:
a) poznanie zależne od doświadczenia
b) poznanie niezależne od doświadczenia.
(transcedentalny idealizm – rzecz sama w sobie jest niepoznawalna)
- dzieła „Krytyka praktycznego rozumu” i „Uzasadnienie metafizyki moralności” ujmują moralność jako przejaw dobrej woli niezależnej od czynników zewnętrznych i celu.
- sformułował imperatyw kategoryczny i praktyczny moralności
a) imperatyw kategoryczny - "należy postępować zawsze wedle takich reguł, co do których chcielibyśmy, aby były one stosowane przez każdego i zawsze"
b) imperatyw praktyczny – człowiek powinien być zawsze celem a nie środkiem, powinien być podmiotem a nie przedmiotem.
- Teoria wolności – poszanowanie godności i wolności ludzkiej, człowiek składa się z dwóch istot: fizycznej i moralnej. Istota fizyczna podlega koniecznością natury, świata przyrody a istota moralna jako obdarzona rozumem jest wolna.
- uważał, że im ostrzejsza walka istnieje między sprzecznymi siłami w społeczeństwie, tym szybszy rozwój i postęp
- uznaje teorię umowy społecznej (rezygnacja z wolności naturalnej na rzecz wolności państwowej)
- twierdzi, że lud jest suwerenem w państwie
- monarchia absolutna jest uważana przez niego za zajprostrzą i najlepszą formę ustroju, która później może ewoluować do monarchii konstytucyjnej, natomiast za najbardziej skomplikowaną i najgorszą formę uważa demokrację.
- normy prawa są całkowicie niezależne od praw rozwoju społecznego; główny cel państwa to zagwarantowanie przestrzegania prawa
- moralność opiera się na dobrej woli a prawo ogranicza się jedynie do zewnętrznych skutków czynu (imperatyw moralny – uczciwy zwraca dług bo nakazuje mu sumienie; inni w obawie przed skutkami prawnymi)
- kara w prawie karnym to zadośćuczynienie idei obrażonej sprawiedliwości – nie wolno odstąpić od wymierzenia kary
- dopuszcza wojnę w obronie niezależności państwowej ale z uwzględnieniem norm moralnych, humanitarnych; ludzie mają prawo do pokoju i do neutralności. Dzieło „O wiecznym pokoju” – zabezpieczenie pokoju na świecie, federacja narodów, państwo narodów
- idea postępu – rozwój ludzi, stawanie się coraz lepszymi z moralnego punktu widzenia.
HEGEL
- przedstawiciel idealizmu obiektywnego
- dzieła „Fenomenologia ducha”, „Nauka logiki”, „Encyklopedia nauk filozoficznych”, „Zasady filozofii prawa”, „Wykłady z filozofii dziejów”
- obiektywny i pierwotny duch świata (duch absolutny) poprzedza powstanie przyrody, świat materialny jest jego tworem; ludzie i narody to narzędzia w rękach ducha świata
- rezultatem rozważań jest spełnienie celu idei absolutnej – poznanie samej siebie
- założenie stałego postępu ludzkiej wolności – świadomość wolności; państwo to udoskonalona wolna wola.
- idea absolutna stworzyła 4 systemy polityczne:
1. wschodni – tu świadomość wolności posiada tylko despotyczny monarcha 2. grecki 3. rzymski – w tych dwóch więcej ludzi posiada świadomość wolności 4. niemiecki – w tym systemie chrześcijaństwo posiada pełną świadomość wolności
- wolność to świadomość dziejowej konieczności, dlatego tylko geniusze historii zdołali odczytać kierunki rozwojowe ducha świata
- rewolucja – poszerza sferę wolności jednostek; przez wszystkie dzieje, również w czasie rewolucji, jednostki i narody działają jako narzędzia w rękach ducha świata
- państwo - rzeczywistość idei etycznej; państwo to cel sam w sobie, to ziemskie wcielenie idei absolutnej widoczny kult państwa pochłaniającego jednostkę i jej samodzielność, promował ideę silnego państwa realizującego wolność
- ustrój monarchistyczny jest ustrojem rozwiniętego rozumu, a policja i wojsko to czynna moc państwowa
- wojna – akceptowana, służy do realizacji celów idei absolutnej oraz do rozwiązywania konfliktów międzynarodowych; wojna to przedłużenie polityki; wojna odradza więzi między państwem a obywatelem, rodzi poświęcenia, poszerza wolność
- moralność – moralnym jest to, co jest zgodne z wolą zbiorowości oraz co służy państwu
- prawo – to obok państwa druga natura ducha świata
- ludzie nie są równi między sobą, istnieją różnice stanów
- prawo to teza, jego naruszenie to antyteza a kara to synteza; kara to cel sam w sobie.
SMITH
- przedstawiciel angielskiego liberalizmu politycznego
- dzieło „Badania nad naturą i przyczynami bogactwa narodów” ukazuje, że bogactwo państwa zależy od całkowitej wolności przemysłowej i handlowej
- zadania państwa:
1. obrona obywateli przed obcymi państwami
2. przestrzeganie prawa i sprawiedliwości
3. organizowanie robót publicznych oraz troska o wychowanie akademickie i religijne
- popierał ideę taniego rządu, nie zwracał zbytnio uwagi na ustrój polityczny
- uważał, że władza państwowa ustanowiona jest dla obrony bogatych przed biednymi
SMITH, RICHARDO i inni liberałowie angielscy wyznawali:
- liberalizm ekonomiczny - państwo powinno być neutralne wobec problemów rozwoju ekonomicznego, powinno się ograniczyć ingerencję państwa w te sfery.
CONSTANT
[w skrócie poglądy Smitha + król]
- przedstawiciel francuskiego liberalizmu politycznego
- dzieła „O monarchii konstytucyjnej i rękojmi władz publicznych”, „O wolności starożytnych w porównaniu z wolnością współczesnych”, „Wykład polityki konstytucyjnej”, „O reakcji”, „O działalności terrorystycznej” (krytyka terroru)
- chciał wprowadzić „królestwo rozumu i sprawiedliwości”
- uznaje pojęcie króla „z bożej łaski”, dziedziczność tronu, szlachectwo, brak suwerenności ludu ale suwerenność praw jednostek pilnowana przez niezależną prasę
- monarcha pełni w państwie rolę zwierzchności naturalnej i pośredniczącej („z bożej łaski”); ważne decyzje podejmuje po konsultacji z ministrami; król panuje ale nie rządzi, rządzi władza wykonawcza.
- własność prywatna na pierwszym planie, gwarancja polityczna zabezpieczenia własności (to wymogi burżuazji)
- zasada nieingerencji państwa w sferę działalności, własności, kwestie ekonomiczne oraz w stosunki między pracodawcą a pracownikiem
- wolność – są to konkretne prawa polityczne, społeczne, ekonomiczne (m.in. wyrażanie opinii, zrzeszanie się, nietykalność osobista); jest to nienaruszalne prawo indywidualne człowieka. Wolność to prawo czynienia wszystkiego, oprócz tego co jest wyraźnie przez prawo zakazane.
- przeciwnik absolutyzmu, tyranii i demokracji
- zwolennik ustanowienia wysokiego cenzusu majątkowego
- wyróżniał 6 niezależnych władz w państwie:
1. władza królewska (panuje)
2. władza wykonawcza (rządzi)
3. władza sądowa
4. władza municypalna (organ samorządowy, możliwie szeroko niezależny)
5. władza reprezentacyjna trwała
6. władza reprezentacyjna opinii
BENTHAM
- przedstawiciel angielskiego liberalizmu politycznego
- dzieła „Fragment o rządzie”, „Wprowadzenie do zasad moralności i prawodawstwa”
- zwolennik indywidualizmu, utylitaryzmu i racjonalizmu; wg indywidualizmu na pierwszy plan wchodzą przeżycia psychiczne i motywy działania jednostki, na drugi plan społeczeństwo. Społeczeństwo to suma interesów jednostek.
- człowiek kieruje się zasadą korzyści jak najwięcej przyjemności, jak najmniej przykrości.
- zasada użyteczności definiuje postępowanie nowożytnego hedonisty: postrzeganie działania przez pryzmat powiększania lub zmniejszania szczęścia.
- ustawodawstwo powinno wskazywać obywatelowi gdzie tkwią jego korzyści; najlepszym obywatelem jest rozsądny hedonista, bo zabiegając o swoje interesy działa dla powszechnego dobra
- zasada maksymalnego szczęścia dla możliwie największej liczby ludzi; maksymalizacja przyjemności i minimalizacja przykrości
- własność prywatna jest konieczna do szczęścia obywatela
- rola państwa jako „stróża nocnego”, które ma troszczyć się o własność i nietykalność fizyczną jednostki
- racjonalne ustawodawstwo ma dążyć do tego, by suma przyjemności wyraźnie przewyższała sumę przykrości wynikających ze stosowania prawa
- nie powinno się wprowadzać regulacji prawnych tam, gdzie są zbędne, bo prawo przymusowe określając dany czyn jako niedozwolony tworzy przestępstwo; oskarżony powinien mieć możliwość maksymalnej obrony swej niewinności
- demokracja burżuazyjna najlepiej zabezpieczy wolność i racjonalne ustawodawstwo; krytykował monarchię
- zwolennik cenzusu majątkowego
- wojna – dopuszczał ją jedynie, gdy zagrożone jest istnienie państwa; był pacyfistą, wnioskował o obronę pokoju
- zasada równości państw i nieingerencji w ich wewnętrzne sprawy
MILL
- twórca demoliberalizmu angielskiego, reprezentował krytyczny liberalizm
- dzieła „system logiki”, „Zasady ekonomii politycznej”, „O wolności”, „O rządzie reprezentacyjnym”, „Utylitaryzm”
- zwolennik indywidualizmu (metodologicznego) i utylitaryzmu; starał się uniknąć postawy hedonistycznej
- wprowadził rozróżnienie przyjemności wyższego i niższego rzędu
- podkreślał znaczenie altruizmu
- wolność – najważniejszą wartością; wolność to wewnętrzna sfera świadomości (sumienie, myśli, wyznanie itp.) oraz zewnętrzna sfera aktywności (sposób bycia, gust, zajęcia itp.) a także swoboda zrzeszania się; wolność jednej osoby nie może ograniczać sfery wolności innych jednostek; istotna jest wolność polityczna
- dostrzegał podziały (rasowe, językowe, narodowe, kulturowe, klasy społeczne)
- w związku z pogorszeniem pozycji klasy średniej, musi ona szukać sojuszników wśród jednostek rozumnych pragnących dobra ogółu z klasy robotniczej;
- następuje wzrost świadomości klasy robotniczej, to do tych, którzy obecnie są biedni i pracują należy przyszłość, kiedyś klasa robotnicza dojrzeje do przejęcia władzy
- zwolennik interwencjonalizmu: państwo ma interweniować, ingerować w stosunki pracy, działać by zabezpieczyć minimum socjalne obywateli
- ideałem politycznym jest rząd reprezentacyjny, który ma stawać w obronie interesów każdego człowieka, zapewnić udział społeczeństwa w sprawowaniu władzy, aktywizować ludzi, rozwijać moralnie
- inteligencja ma dominującą rolę w społeczeństwie, działa ponad klasami, troszczy się o dobro całego kraju
TOCQUEVILLE
- reprezentuje krytyczny liberalizm
- dzieła „O demokracji w Ameryce”, „Dawny ustrój i rewolucja”
– zajmuje się problematyką rewolucji i demokracji
- uważał, że człowiek jest w centrum wielu czynników, które kształtują jego opinię. Jest się przede wszystkim człowiekiem swojej klasy, a dopiero potem swojej opinii.
- arystokracja ukształtowała w nim poszanowanie wolności i godności, wysoką kulturę polityczną; ludzie pragną równości w stanie wolności.
- uważał, że społeczeństwa demokratyczne mają naturalne upodobanie do wolności; promował wychowanie dla demokracji i przez demokrację
- rewolucja – to ważny mechanizm przeobrażeń; rewolucja spowodowała obalenie istniejących przez kilka stuleci systemów, by zastąpić je jednolitym i prostym porządkiem, którego podstawą jest równość
- ostrzega przed wszechobejmującą pozycją państwa
SAINT-SIMON
- przedstawiciel socjalizmu utopijnego
- dzieła „Katechizm industralistów, „Nowe Chrześcijaństwo”
- oddzielał warstwy nieprodukcyjne (np. szlachta, urzędnicy) od produkcyjnych, które tworzą dobra ekonomiczne (np. robotnicy, przemysłowcy). Warstwom produkcyjnym wyznaczył decydującą rolę w przyszłym społeczeństwie
- nastąpi pokojowy przewrót a całe życie społeczne zostanie podporządkowane procesom produkcyjnym
- proces reformacji zapoczątkuje władza królewska jako czynnik ponadklasowy
Wątki komunistyczne zostały jeszcze bardziej podkreślone przez uczniów Saint-Simona hasłem: każdemu według jego zdolności, każdej zdolności według jej zasług.
CHARLES FOURIER
- przedstawiciel socjalizmu utopijnego
- dzieło „Nowy świat industrialny i zrzeszeniowy” – ocena stosunków społecznych przez pryzmat ich wpływu na psychikę ludzką
- im bardziej panujący system tłumi naturalne popędy, tym jest gorszy
- źródłem nędzy społecznej jest rozdrobnienie własności i pasożytniczy charakter handlu
- rozwój ludzkości oznacza wznoszenie się na coraz to wyższy poziom z wykluczeniem rewolucji
- chciał stworzyć falangi – zrzeszenia rolno-przemysłowe w których praca przydzielana by była stosownie do indywidualnych upodobań i zdolności (więc byłaby przyjemna)
- stworzenie społeczeństwa, gdzie biedni cieszyć się będą dostatkiem, a bogaci żyć szczęśliwie
ROBERT OWEN
- przedstawiciel socjalizmu utopijnego, przeszedł do praktycznej demonstracji możliwości zbudowania idealnej społeczności przemysłowej
- poprawił w swoim zakładzie warunki pracy i płacy, higienę pracy, wprowadził zasiłki itd.
- człowieka kształtuje środowisko, więc każdy charakter można zaszczepić ludziom
- wskazanie na potrzebę ingerencji państwa w sferę stosunków pracy
KAROL MARKS
- przedstawiciel socjalizmu naukowego, przywódca ruchu robotniczego
- dzieła „Różnica między filozofią przyrody Demokryta a filozofią przyrody Epikura”, „Walki klasowe we Francji”, „Osiemnasty brumaire’a Ludwika Bonaparte”, „Przyczynek do krytyki ekonomii politycznej, „Kapitał”, „Krytyka programu gotajskiego”
- światopogląd idealistyczny, który później przekształcił się w materialistyczny połączony z konstrukcją społeczeństwa klasowego
- bezpaństwowe społeczeństwo komunistyczne musi być poprzedzone przejściową, rewolucyjną doktryną proletariatu
FRYDERYK ENGELS
- przedstawiciel socjalizmu naukowego, przywódca ruchu robotniczego
- dzieła „Zarys krytyki ekonomii politycznej”, „Położenie klasy robotniczej w Anglii”, „Wojna chłopska w Niemczech”, „Rozwój socjalizmu od utopii do nauki”, „Anty-Duhring”, „Pochodzenie rodziny, własności prywatnej i państwa”
- poglądy odnoszą się do konkretnych stosunków i zjawisk ekonomicznych, społecznych i politycznych
- pierwotność materii, wtórność świadomości; ciągły ruch wszelkich procesów
materializm historyczny to punkt wyjścia dla całej socjologii marksistowskiej
marksistowska teoria państwa i prawa – odrzucenie założeń o wieczności państwa, państwo to owoc podziału społeczeństwa na klasy; władza polityczna to przemoc jednej klasy w celu ucisku innych klas; dialektyka
Walka klas to siła napędowa rozwoju, przesłanki do wybuchu rewolucji socjalistycznej są tam, gdzie klasa robotnicza osiągnęła najwyższy rozwój
FERDYNAND LASSALLE
- państwo - organizacja ponadklasowa; dla interesów wszystkich członków społeczeństwa
- odrzucenie marksistowskich teorii rewolucji i zastąpienie programem działań reformistycznych
- socjalizm profesorski, socjalizm z katedry (przekonuje, że trzeba zaniechać represje wobec ruchu robotniczego i poczynić ustępstwa w sferze socjalno-ekonomicznej)
- socjalizm fabiański – koncentracja głównie na żądaniach ekonomicznych, fabianie odwlekali rewolucję, koncentracja na reformach
EDWARD BERNSTEIN
- przedstawiciel socjaldemokracji
- teoretyk reformizmu i rewizjonizmu
- dzieło „Zasady socjalizmu i zadania socjalnej demokracji”
- przeciwnik rewolucji, pominięcie samej rewolucji w czasie przekształcania systemu
- przejęcie całej władzy przez klasę robotniczą (pominięcie proletariatu)
(…) - centryzm i automarksizm
WILLIAM GODWIN
- przedstawiciel anarchizmu
- protest przeciwko państwu – władza tłumi rozwój możliwości i potrzeb człowieka
- społeczeństwo złożone z wolnych i oświeconych jednostek; człowiek ma dobrą naturę
- gwarancja równego podziału dóbr
- podstawowe tezy nowożytnego anarchizmu:
a) wszelkie zło = instytucje nakładające przymus
b) każdy rząd powinien być zniesiony jeśli stosuje przymus
c) idealne społeczeństwo = jednostki całkowicie wolne (jedyna kontrola - moralność innych)
d) zamiast państwa organizacja kontroli społecznej
e) likwidacja nierówności majątkowej
f) likwidacja małżeństwa
g) dążenie do wszechstronnego rozwoju jednostki
PROUDHON
- przedstawiciel anarchizmu [komunistycznego]
- dzieło „O zasadach federalizmu”
- wolność - podstawowe dobro tłumione przez państwo; skutek: likwidacja państwa a w jego miejsce stworzenie społeczeństwa opartego na dobrowolnych umowach między ludźmi
- własność to kradzież – zalegalizowane prawo do korzystania z cudzego dobra i cudzej pracy
- eliminacja policji, administracji centralnej
- likwidacja pieniądza (zastąpienie bonami); stworzenie nowego systemu bankowego
BAKUNIN
- przedstawiciel anarchizmu
- dzieło „Państwowość a anarchia”
- zwolennik utworzenia federacji wszechsłowiańskiej
- uważał państwo za bezduszną machinę do uciskania istot ludzkich; państwo = przemoc; państwo należy unicestwić, by nie przenosić tego zadania na przyszłe pokolenia
KROPOTKIN
- przedstawiciel anarchizmu komunistycznego
- uważał, że w naturze ludzkiej dominuje życzliwość i chęć współdziałania, ale gdy społeczeństwo przekształciło się w państwo, doszło do stłumienia tego przez bezduszną machinę
- złe jest każde państwo, zwłaszcza zcentralizowane, biurokratyczne i wspierające nierówności majątkowe, nierówności społeczne
- idea ukształtowania wolnej od przymusu wspólnoty, bez własności prywatnych, funkcjonującej na zasadzie pomocy wzajemnej; żadnych skodyfikowanych praw i instytucji
LEW TOŁSTOJ
- przedstawiciel anarchizmu
- wyznawca filozofii biernego oporu wobec państwa, sprzeciwianie się złu dobrocią; odmówienie państwu współpracy: niepłacenie podatków itd.
- stworzenie społeczeństwa bezpaństwowego
JERZY SOREL
- przedstawiciel anarchosyndykalizmu
- dzieło „Rozważania nad przemocą”
- stawianie na szeroką współpracę mas robotniczych w procesie likwidacji państwa
- walka klas jako siła motoryczna postępu społecznego
- doktryna antyintelektualna – eliminacja z ruchu robotniczego przedstawicieli inteligencji
- przemoc da siłę do objęcia władzy, wyrazi się w postaci strajku generalnego
- teoria elit - uświadomiona mniejszość ma prawo do działania w imieniu nieświadomej większości (w historii odnosiło to sukces)
- nowe instytucje: związki zawodowe i rząd przemysłowy
- wolność jako absolut
AUGUST COMTE
- przedstawiciel pozytywizmu
- socjologia – nauka o zjawiskach społecznych, o ładzie i postępie społecznym; zapoczątkował rozwój socjologii;
- ludzkość przechodzi w swym rozwoju z fazy teologicznej, przez metafizyczną do pozytywnej (naukowej); ostateczny cel nowego systemu to nie Bóg a człowiek
- podział klasowy to podział naturalny
- naczelne zadanie organizacji społecznej to zespolenie sił jednostek we właściwych proporcjach
GUPLOWICZ
- przedstawiciel darwinizmu społecznego
- dzieło „System socjologii”
- wszelki rozwój jest rezultatem walki grup społecznych (tak jak w przyrodzie, wśród zwierząt walka o byt) – niekończący łańcuch walk
- walka klas wyodrębnienie silniejszych ukształtowanie władzy, instytucji społecznych, państwa i prawa; państwo to organizacja panowania mniejszości nad większością
- motyw do podjęcia walki przez grupy społeczne to poprawa pozycji ekonomicznej
- Stosunkiem normalnym jest wzajemna nienawiść na śmierć i życie.
- państwo – wyrasta z nierówności, ma na celu utrzymanie tego stanu; panowanie silniejszego nad słabszym
GOBINEAU
- przedstawiciel teorii rasowej [rasizm]
- rasy ludzkie nie są równe pod względem moralnym, intelektualnym i cywilizacyjnym
- sformułował tezę o rasie aryjskiej oraz jej wyższości nad innymi grupami rasowymi
- uważał, że rasa aryjska powinna zachować czystość (arystokracja francuska i niemiecka)
- łączenie rasy aryjskiej z ludnością białą – grupę te cechuje wysoka inteligencja, odwaga; rasa dominująca nad innymi
- proces mieszania się ras należy powstrzymać, przywrócić rasie aryjskiej czystość by zagwarantować jej dominację nad światem
ROMAN DMOWSKI
- przedstawiciel nacjonalizmu, ideolog Narodowej Demokracji
- dzieło „Myśli nowoczesnego Polaka” – stwierdza, że naród jest niezbedną trescią moralną państwa, a państwo jest niezbędną formą polityczną narodu.
- podkreślał rolę solidarności społecznej; organizuje ruch neoslawistyczny propagujący ideę solidarności słowiańskiej
- występuje przeciw wpływom niemiecko-austriackim w Polsce, uważając je za najgroźniejsze dla narodu polskiego; przeciwnik rewolucji
- stawia państwo i naród na jednym poziomie – konieczność zbudowania jednolitego państwa
- różne grupy rasowe – albo zasymilowane albo wykluczone poza ramy narodu
JÓZEF PIŁSUDZKI
- przedstawiciel nacjonalizmu
- państwo i naród nie jest na jednym poziomie: na plan pierwszy wysuwa się państwo, jego organizacja i zdolność manipulowania społeczeństwem i tworzenia narodu
- naród to twór państwa ukształtowany w długotrwałym procesie rozwoju historycznego; dziki państwu naród zyskuje zdolność do zorganizowanego i efektywnego działania
- promuje silną, zcentralizowaną władzę państwową; koncentracja jednolitej i niepodzielnej władzy państwowej w rękach prezydenta
- prezydent - odpowiedzialny przed Bogiem i historią; brak odpowiedzialności politycznej i konstytucyjnej
WŁODZIMIERZ LENIN
- przedstawiciel socjalizmu realnego; leninizmu
- dzieło „Imperializm jako najwyższe stadium kapitalizmu”
- wprowadza pojęcie kapitalizmu państwowego, jako wyższej fazy kapitalizmu monopolistycznego; koncentracja kapitału
- rewolucja – uważał, że można ją przeprowadzić bez względu na niedorozwój struktury społeczno-ekonomicznej; chęć zniszczenia obecnego pastwa kapitalistycznego
- awangardowa rola partii komunistycznej i jej przywódców; negacja demokracji burżuazyjnej; rozwój koncepcji dyktatury proletariatu
- w tym monosystemie jest jedna monopartia; ewidencja i kontrola społeczeństwa; Całe społeczeństwo będzie jednym wielkim biurem i jedną fabryką z równą pracą i płacą.
- skrajna uniformizacja i uniwersalizacja, odrzucenie indywidualizmu, praw, wolności jednostki, pozbawienie niezależności ekonomicznej, całkowite uzależnienie od państwa
JÓZEF STALIN
- przedstawiciel socjalizmu realnego; stalinizmu
- wykorzystał doktrynę dyktatury proletariatu jako praktyczne narzędzie represji
- jako że klasy mające władzę i rządzące produkcją dobrowolnie nie zrezygnują z tego, więc musi dojść do rewolucji; po rewolucji walka trwa nadal i nasila się w miarę zbliżania do zbudowania ustroju socjalistycznego
- konieczne są kampanie propagandowe, represyjne i wychowawcze; dążenie do upaństwowienia środków produkcji
- utrzymano atrapy systemu demokratycznego w rzeczywistości system monopartyjny; całkowita kontrola we wszystkich dziedzinach życia obywateli
- ogromny aparat władzy – partia komunistyczna; mechanizm centralizmu demokratycznego; rządy wąskiej elity; brak wolnych mediów: media kreowały wizerunek władzy (dalej widzi, lepiej rozumie itd.)
- tajne służby bezpieczeństwa: sądy, milicja, wojsko, obozy pracy; terror dla eliminowania przeciwników politycznych oraz narzędzie selekcji naturalnej;
NIKITA CHRUSZCZOW
- przedstawiciel socjalizmu realnego
- chciał ograniczyć rozmiary represji zastanego systemu, okazało się, że bez represji system ten nie może istnieć – usunięcie Chruszczowa z życia publicznego
- pozostawiono w nienaruszonym stanie poprzedni system, jedynie zmniejszono skalę oraz drastyczność stosowanych represji
- klęska socjalizmu
MUSSOLINI
- przedstawiciel faszyzmu włoskiego
- akty brutalnego terroru i mordu zamach stanu i w konsekwencji przejęcie władzy; Mussolini dyktatorem, Włochy faszystowskim państwem policyjnym
- propaganda państwa totalitarnego, wszechobejmującego, pochłaniającego jednostki i grupy
- Państwo jest absolutem, wobec którego jednostki i grupy są czymś względnym.
- wolność – jedyna to wolność państwa, jednostka jest pozbawiona pozorów swobody
- doktryna wodza – wódz świadomy swojej wyższości wraz z elitą rządzącą podejmuje wszystkie działania w imieniu nieświadomej większości. Wódz uosabia najlepsze cechy swojej rasy – ma zawsze racje, jego wola jest prawem.
- korporacjonizm – państwo inwigilujące pod osłoną ochrony obywateli – korporacje faszystowskie miały gwarantować obywatelom pokój społeczny, a partii faszystowskiej – ścisły nadzór wszystkich grup społecznych.
- kształtowanie społeczeństwa przez szowinizm narodowy i inicjowanie kolejnych podbojów
- faszyzm odrzuca wszelki kompromis, potępia pacyfizm, nie wierzy w wieczny pokój – popiera wojnę
ADOLF HITLER
- przedstawiciel faszyzmu niemieckiego
- staje się kanclerzem Rzeszy rozpoczęcie II wojny światowej
- zasada wodzostwa; wspólnota narodowa; idea nadczłowieka, obrona czystości rasy aryjskiej
- idea rasizmu i antysemityzmu – źródło zła widzieli w Żydach
- zakaz krzyżowania się istot o różnych wartościach: mocniejszy powinien panować a nie rozpływać się w masie słabszych kosztem jego wielkości.
- trójczłonowa definicja państwa: zbiorowość narodowa, przestrzeń życiowa, zasada wodzostwa (wódz-fuhrer jest suwerenem, biologicznie najdoskonalszą jednostką, ponad rasą, narodem i państwem; ma zawsze rację, jego wola stanowi prawo)
(…) faszyzm w innych krajach europy
JOHN KEYNES
- przedstawiciel doktryny państwa dobrobytu
- dzieła „Koniec laissez-fairyzmu”, „Ogólna teoria zatrudnienia, procentu i pieniądza”
- kapitalizm kierowany – dotyczy interwencjonalizmu państwa kapitalistycznego
- konieczność uruchomienia mechanizmów społecznych, które zbliżą zatrudnienie do pełnego, pełne zatrudnienie spowoduje rozładowanie napięć społecznych, pełne zatrudnienie dynamizuje rynek, zwiększa jego chłonność, osłabia groźbę kryzysów
- przyrost kapitału hamowany jest przez niską skłonność do konsumpcji, więc potrzebne jest celowe kształtowanie skłonności do konsumpcji (przez system podatkowy, stopy procentowe)
- przeciwstawienie się sytuacjom kryzysowym przez zwiększenie inwestycji i aktywizację
FRYDERYK NIETZSCHE
- rzeczywistość nie jest czymś stałym, wszystko się zmienia
- nadczłowiek to twórca, pobudzenie ludzi do myślenia, tworzenia (nie ma związku z biologicznym gatunkiem na jaki przekształcił te tezy Hitler)
- rodził niechęć do Niemców, uważał ich za prymitywów
- określał swoje dzieła jako wiedza radosna.
- uważał, że ludzie z natury nie są równi, liczy się praca nad sobą, nieustanne przezwyciężanie siebie.
- wyróżnienie 3 stanów w życiu:
a. do 30-tego roku życia człowiek jest jak wielbłąd – uczy się, bierze na grzbiet wszystkie doświadczenia
b. 30-40 lat – symbolizuje siłę – siła, by odrzucić garb
c. po 40-tym roku życia – symbolem jest dziecko bawiące się – tworzenie rzeczywistości – symbol nadczłowieka
- Nic nie jest prawdziwe, wszystko jest dozwolone. Dewiza życia człowieka: postępuj zgodnie z własną wolą albo w ogóle. Nienawiść to mierność – jest niegodna filozofa.
- Chrześcijaństwo uważał za religię ludzi słabych.
PAPIEŻ JAN XXIII
- encyklika „Ad Petri Cathedram”
- encyklika „Mater et Magistra”- uzasadnia własność prawami natury, troska o dobro wspólne, sprawiedliwy rozdział dóbr, tworzenie warunków materialnych do rozwoju indywidualnego życia obywateli, zagwarantowanie wolności, promuje rozwój gospodarności, pracowitości, oszczędności. Jednocześnie wskazuje konieczność niwelowania różnic w poziomie życia klas społecznych.
- encyklika „Pacem In Terris” adresowana do wszystkich ludzi dobrej woli. Podejmuje zagadnienia: prawo do aktywnego udziału w życiu publicznym, wolna wola, prawa, obowiązki jednostki. Podkreśla też celowość przeprowadzenia podziału władz w państwie
- chciał przesycić cały kościół duchem ekumenizmu czyli jedności ze wszystkimi braćmi odłączonymi oraz otworzyć możliwość współpracy katolików i niekatolików w zakresie wspólnych zagadnień społecznych; propagowanie pokoju na świecie.
PAPIEŻ PAWEŁ VI
- encyklika „Ecclesiam suam” mówi, że obecnie 3 grupy tworzą ludzkość: katolicy, bracia odłączeni, wszyscy wierzący w Boga oraz ateiści. Zapewnia porozumienie i współpracę miedzy tymi grupami.
- dążenie kościoła do nawiązania dialogu z całym światem
- wola zachowania pozycji neutralnej wobec systemów społecznych i politycznych
- problematyka praw człowieka – usuwanie dyskryminacji, dążenie do pokoju
PAPIEŻ JAN PAWEŁ II
- encyklika „Redemptor hominis”- godność człowieka, pokój na świecie, dostrzega zróżnicowanie świata, drastyczne różnice w podziel dóbr materialnych
- encykliki „Laborem exercens”, „Sollicitudo rei socialis”, „Centesimus annuus”- kładą nacisk na koniecznośc odrzucenia socjalizmu i gruntownego zreformowania kapitalizmu.
- naturalny charakter własności prywatnej z jednoczesnym połączeniem tej własności z pracą, własność prywatna nie może być celem samym w sobie
- kościół opowiada się za zdrową teorią państwa oraz autentyczną demokracją; państwo powinno zagwarantować obywatelom poczucie bezpieczeństwa, eliminowanie patologii społecznych, warunki do pracy, udzielanie pomocy w czasie kryzysu.
- przestrzeganie zasady pomocniczości ale nie ingerencji władzy wyższego rzędu w sprawy władzy niższego rzędu
- encyklika „Veritatis splendor” – zwraca uwagę na relacje między moralnością i prawdą a życiem społecznym i politycznym
- przestrzega, by totalitaryzmu nie zastąpić taką demokracją, która pozbawi społeczność trwałego moralnego punktu odniesienia
- poszanowanie godności pracownika; własność nie jest prawem absolutnym
- „Mea Culpa” – przegląd win i błędów kościoła
HARCOURT, WEBB, TAWNEY, ATTLEE, CROSSMAN, HEALEY, CROSSLAND, DURBIN, WILLIAMS – przedstawiciele brytyjskiej socjaldemokracji
- państwo powinno ingerować w sferę społeczno-ekonomiczną
- kryterium służebności – odróżnienie własności społecznie użytecznej od bezużytecznej. Własność społecznie bezużyteczna powinna być zwalczana bo zapewnia władzę tym, którzy nie zasługują na nią. Ci, którzy korzystają ze swojej własności w sposób społecznie użyteczny powinni być wynagradzani.
- dążenie do równości ekonomicznej połączone z troską o zachowanie wolności politycznej
- ważne jest zapewnienie efektywnej kontroli nad poszczególnymi działami gospodarki
- Partia Pracy powinna eliminować przypadki niesprawiedliwości społecznej – ulepszać istniejące społeczeństwo i dążyć do równoczesnego zapewnienia wolności politycznej i sprawiedliwości społecznej.
KURT SCHUMACHER
- przedstawiciel niemieckiej socjaldemokracji
- państwo – synteza klasy i narodu, czyli wartość stająca ponad klasową strukturą społeczeństwa
- upaństwowienie środków produkcji łączono z reformą rolną
- partia ludowa łączy przedstawicieli klas i warstw społecznych (odrzucenie teorii walki klas)
- najważniejsze zadanie socjalizmu: zabezpieczenie autonomii człowieka w państwie i społeczeństwie
- wsparcie wolności politycznej demokracją ekonomiczną; odcięcie się od struktur programów komunistycznych
- akceptacja demokracji i praw człowieka, integracji europejskiej
SOROKIN, ROSTOW
- reprezentanci teorii konwergencji, czyli ewolucji upodabniającej
- koncepcja cyklicznego rozwoju ludzkości: proces ewolucji spowoduje zastąpienie Europy przez Amerykę, Azję i Afrykę. Przyszłość nie zależy od kapitalizmu ani socjalizmu tylko od systemu pośredniego będącego ich wypadkową.
- stopniowy wzrost dobrobytu; społeczeństwo przemysłowe, rozwinięta konsumpcja masowa
BURNHAM
- przedstawiciel doktryny menadżerów („nowej klasy”)
- dzieło „The Managerial Revolution” – opisuje podział na kapitalistów i proletariat oraz wyodrębnienie się nowej grupy menadżerów (dyrektorzy, inżynierowie, konstruktorzy)
- menadżerowie zdobywają kontrolę nie tylko nad środkami produkcji ale także nad państwem, które staje się powoli ich własnością;
- rewolucja naukowo-techniczna; konsekwencje: zatarcie się różnic ustrojowych
HAYEK, LIPPMANN
- przedstawiciele neoliberalizmu, doktryny państwa dobrobytu
- istnienie stałych, niezmiennych praw człowieka, istniejących ponad regulacją ustawodawczą państwa; najważniejsza jest jednostka posiadająca prawo do własności prywatnej;
- wolność – polityczna, konkurencji, działań ekonomicznych, indywidualna daje postęp społeczny, moralny i techniczno-ekonomiczny.
- demokratyczna struktura władzy, trójpodział władz, ograniczenie funkcji państwa do ochrony obywateli i zapewnienie ładu wewnętrznego
MAURRAS …i wielu Amerykanów
- przedstawiciel konserwatyzmu
- dążenie do zachowania istniejących struktur społeczno-politycznych, obyczajów, języka, symboli narodowych itp. (przywiązanie do utartych wzorców społecznych)