TEMAT 14 – ABSOLUTYZM WE FRANCJI

LUDWIK XIII I JEGO KARDYNAŁ

We Francji zakończenie wojen religijnych i wybór Henryka IV Burbona (1589-1610) na tron uspokoiły sytuację wewnętrzną. Jednocześnie król umacniał swoją pozy­cję w państwie i Francja ponownie zmierzała w kierunku monarchii absolutnej. Stabilizacja państwa zo­stała zagrożona w 1610 r. po zamordowaniu Henry­ka IV przez religijnego fanatyka. Syn władcy i jego następca, Ludwik, miał zaledwie kilka lat. Władzę wówczas przejęła wdowa po Henryku - Maria Medycejska. W 1617 r. władzę osobiście przejął jej syn Ludwik XIII (1610/17-1643). W 1624 r. u boku króla pojawił się wybitny po­lityk, kardynał Armand Jean du Plesis de Riche­lieu. Kardynał wcielał w życie swoją polityczną dewizę, że wszystko musi być pod­porządkowane racji stanu. Dążył do całkowitego scentralizowania władzy. Gubernatorów prowincji, arystokratów, zastąpili przedstawiciele króla - in­tendenci. Ograniczono też uprawnienia samorządów miejskich. Szlachcie odebrano prawo do posiadania zamków, z wyjątkiem terenów pogranicza. Największymi przeciwnikami centralizacji państwa byli hugenoci. Mając liczne przywileje, gwarantowane edyktem nantejskim (1598) Henryka IV, nie chcieli podpo­rządkować się decyzjom kardynała. Jednak w 1628 r. Richelieu złamał opór, zdobywając ich główną twierdzę - La Rochelle. Podniesienie prestiżu Francji byłoby niemożliwe bez skutecznej polityki zagranicznej. Dlatego Richelieu stworzył sprawnie działającą służbę dyplomatyczną. Był zwolennikiem merkantylizmu, co wiązało się z ograniczaniem importu i wspieraniem rodzimej produkcji oraz eksportu.

RZĄDY MAZARINIEGO

Kardynał Richelieu zmarł w 1642 r., a Ludwik XIII rok później. Syn i następca króla, Ludwik XIV, miał wówczas 5 lat. W imieniu małoletniego władcy regencję sprawowała jego matka Anna Austriaczka. Jednakże w rzeczywistości rządził pierwszy minister, Włoch z pochodzenia, kardynał Jules Mazarin. Kontynuował on politykę Richelieugo. Polityka podatkowa rządu i absolutystyczne ambicje obu kardynałów wywoływały niezadowolenie i bunty. Najpoważ­niejszy z nich, do którego doszło w latach 1648-1653, zwany frondą, uniemożliwił spra­wowanie władzy. Pierwszy minister chciał aresztować przywódców buntu, ale wówczas po ich stronie opowiedziała się ludność Paryża. Kardynał został zmuszony w 1649 r. do porozumienia się z parlamentem paryskim. Nie zakończyło to jednak starć, ponieważ do walki z absolutyzmem przystąpiła arystokracja z księciem Condé (Wielkim Kondeuszem) na czele. Siły królewskie pokonały rebeliantów, a książę Condé został uwięziony.

LUDWIK XIV

Mazarini miał na dworze tak silną pozycję, że Ludwik XIV (1643/61-1715) dopiero po jego śmierci mógł sprawować rządy osobiście. Pracami rządu kierował sam. Ludwik XIV nie zapomniał też o swojej ucieczce z ogarniętego frondą Paryża i przeniósł swoją siedzibę ze stolicy do Wersalu. Odsunięcie od wersalskiego dworu oznaczało życie w całkowitym zapomnieniu i ubóstwie. Dumnych arystokratów zamknął król w „złotej klatce" Wersalu i uczynił z nich posłusznych dworaków. Cześć mieszczan, mających do­chody z piastowanych urzędów, kupowała sobie tytuły szlacheckie. Nazywano ich szlachtą z ubrania (szlachtą sukni). Wszystkie najważniejsze decyzje w państwie podejmował sam Ludwik XIV, zgodnie z dewizą „państwo to ja". Przywódców opozycji król osadzał bez wyroków sądowych w Bastylii. Głów­nym doradcą w sprawach finansowych był wycho­wanek Mazariniego Jean Baptiste Colbert, syn kupca. Prowadził politykę merkantylizmu, czyli popierał eksport i utrudniał import, chcąc uzyskać dodatni bilans handlowy. Colbert był też wybitnym mecenasem sztuki i nauki. Sprawami wojskowymi zajmował się sekretarz stanu do spraw wojny François de Louvois. Poprawiła się dyscyplina w armii. Kadrę oficerską w większości kształciły nowo utworzone szkoły kadetów. Ludwik XIV zadbał również o granice Francji. Zostały one umoc­nione fortyfikacjami zaprojektowanymi przez znako­mitego inżyniera Sébastiena Vaubon. Pod koniec życia Ludwik XIV, nazywany był rów­nież Królem Słońcem. Ciągłe zmiany na stanowi­skach urzędniczych wpłynęły negatywnie na admi­nistrację; przestała ona być sprawna. Król stał się też ortodoksyjnym katolikiem, zdecydowanym usunąć ze swojego państwa kalwinów. W1685 r. zniósł edykt nantejski, a hugenotów, którzy nie chcieli zmienić wyznania na katolickie, zmusił do emigracji.

POLITYKA ZAGRANICZNA LUDWIKA XIV

Ludwik XIV prowadził liczne wojny, a długotrwałe walki z Habsburgami i Holandią przyniosły mu znaczące zdobycze. Powstała silna koalicja antyfrancuska, zwana ligą augsburską. Wyniszczająca wojna z jej siłami zakończyła się dopiero po 11 latach. Przegraną Francji zakończyła się też wojna o sukcesję hiszpańską, toczona w latach 1701-1714. Wojnę zakończyło podpisanie umów międzynarodowych w Utrechcie (1713) i Rastatt (1714). Na tronie zasiadł co prawda wnuk Ludwika XIV jako Filip V Burbon, ale bez prawa połączenia korony Hiszpanii z Francją. Największe korzyści, jak się później okazało, osiągnęła Anglia, która zatrzymała zdobytą w czasie wojny twierdzę - port Gibraltar, umożliwiający kontrolowanie wąskiej cieśniny między Atlantykiem a Morzem Śródziemnym. Francję pozornie potężną, w rzeczywistości mocno zadłużoną i wyniszczoną wojnami, po 72 latach panowania Ludwika XIV przejął jego prawnuk Ludwik XV.