MAX BLACK – METAFORA
- względnie prosta metafora – mówimy o niej wówczas, gdy myślimy o zdaniu czy wyrażeniu, w którym pewne słowa użyte są metaforycznie, pozostałe zaś – niemetaforycznie. Wynikiem próby skonstruowania całego wypowiedzenia ze słów użytych przenośnie jest przysłowie, alegoria lub zagadka,
- źródło metafory [focus] – jest to w zdaniu owe słowo, które zostało użyte metaforycznie,
- rama [frame] – reszta zdania, odczytywana literalnie,
- w przypadku gdy źródło jest to samo, a zmienia się rama, mamy do czynienia z tą samą metaforą; co prawda wystąpić mogą różnice we współgraniu źródła i ramy, wtedy uznanie zdań za dwie metafory jest sprawą decyzji arbitralnej,
- istnieje nieskończenie wiele kontekstów, w których znaczenie wyrażenia metaforycznego trzeba odgadywać z intencji (i innych wskaźników) mówiącego, bo szerokie reguły standartowego użycia są zbyt ogólne, by służyły dostateczną w tej mierze informacją,
- interpretacja metafory może wymagać zwrócenia uwagi na szczególne okoliczności wypowiedzenia jej,
- nie istnieją żadne reguły, które regulowałyby stopień nacisku czy wagę przywiązywaną do konkretnego użycia jakiegoś wyrażenia; aby poznać o czym myśli stosujący metaforę, musimy wiedzieć, jak poważnie traktuje jej źródło,
- wyrażenie metaforyczne uważa się za zamiennik wyrażenia literalnego, które, użyte, mogłoby wyrazić to samo znaczenie (substytucyjna teoria metafory); metaforyczne zastosowanie wyrażenia polega na stosowaniu go w innym niż jego normalny sens, w kontekście, który gwarantuje odkrycie tego sensu i odpowiednie przekształcenia,
- s.t.m.:
R. Whately: metafora – „słowo, które zastępuje inne na podstawie podobieństwa czy analogii znaczeniowej”,
Hasło z The Oxford Dictionary: „figura językowa, w której nazwę lub termin opisujący przenosi się z jednego przedmiotu na drugi, analogiczny do pierwotnego nosiciela tej nazwy”,
O. Barfield: „mówienie jednej rzeczy, gdy myśli się o innej”,
- katachreza – nałożenie nowych znaczeń na stare słowa, celem zlikwidowania dziury w słowniku,
- wyrażenie metaforyczne (użyte literalnie) może odsyłać do przedmiotów bardziej konkretnych niż ekwiwalent literalny; zakłada się też przyjemność czytelnika – celem metafory jest bawić lub odwracać uwagę, z wyjątkiem przypadków, gdzie jest ona katachrezą, zapobiegającą chwilowej słabości języka literalnego,
- inna teoria: znaczenie wyrażenia metaforycznego jest osobliwym przekształceniem zwykłego sensu literalnego,
- typowymi funkcjami przekształcającymi są: analogia [analogy] i podobieństwo [similarity],
- porównaniowa teoria metafory – m. to ukazanie ukrytej analogii lub podobieństwa; m. jest zgęszczonym lub skróconym [eliptical] porównaniem; odmiana „teorii substytucyjnej”; wypowiedzenie metaforyczne można zastąpić równoważnym porównaniem literalnym,
- toria m. jako ścieśnionego porównania – prawdziwa m. jest skrępowana jakimś słowem lub zwrotem,
- za główny mankament teorii porównaniowej uważa się jej mglistość, która graniczy z pustosłowiem,
- wypowiedzenie metaforyczne nie jest surogatem formalnego porównania ani innego wypowiedzenia literalnego, bo posiada własną wartość i możliwości,
- interakcyjna teoria metafory – I. A. Richards: „m. spotykamy wówczas, gdy współdziałają dwie myśli dotyczące rzeczy różnych, opierając się na pojedynczym słowie lub zwrocie, a ich znaczenie jest owocem tego współdziałania”; nowy kontekst (rama) powoduje rozciągnięcie znaczenia na słowo skupiające [focal]; do funkcjonowania metafory potrzebna jest czytelnicza świadomość tego faktu; jednocześnie musi dość do głosu znaczenie stare i nowe; sekret metafory – czytelnik musi łączyć dwie myśli;
- myślenie o m. jak o filtrze – czytelnik powinien znać system banalnych skojarzeń dotyczących źródła; metafory podstawowe i podporządkowane;
- wymagania teorii interakcyjnej:
wypowiedź metaforyczna ma dwa różne przedmioty: „główny” [principal] i „pomocniczy” [subsidiary],
przedmioty te uważa się zwykle za „system rzeczy” – nie: „rzeczy”,
m. funkcjonuje nakładając na przedmiot główny system „implikacji skojarzeniowych” typowych dla przedmiotu pomocniczego,
implikacje składają się z „truizmów” o przedmiocie pomocniczym, ale w odpowiednich przypadkach mogą składać się z implikacji pobocznych, ustalonych przez pisarza ad hoc,
m. selekcjonuje, uwypukla, wycisza i organizuje cechy przedmiotu głównego przystosowując do niego wypowiedzi odnoszące się zwykle do przedmiotu pomocniczego,
przesunięcie znaczeń słów należących do tej samej rodziny lub systemu co wyrażenie metaforyczne (m. podstawowe i podporządkowane),
konieczne przesunięcia znaczenia nie mają jakiegoś prostego „uzasadnienia” – podobnie jak to czy metafora jest dobra czy nie,
- metafory substytucyjne i porównaniowe można zastąpić literalnymi przekładami (oprócz katachrezy) – poświęcając wdzięk, żywość etc. bez szkody dla zawartości poznawczej; m. interakcyjnych nie można wyczerpać w opisie – wykorzystanie systemu implikacji służy do „wzmacniania” przedmiotu głównego; jest to odrębna praca intelektualna, która nie daje się sprowadzić do porównania,
- parafraza literalna (jako przekład) nie może dać takiego wglądu, jaki daje metafora.