Z. Saloni, O kształceniu umiejętności pisania, Warszawa 1979.
Wraz ze wzrostem świadomości językowej uczniów, trzeba staranniej dobierać odpowiednie ćwiczenia. Na niższych szczeblach edukacyjnych kształci się przede wszystkim umiejętności poprawnego wypowiadania się, na wyższych poznaje się utwory najwybitniejszych pisarzy polskich. Całość materiału ma być podporządkowana kształceniu zaawansowanej umiejętności mówienia, pisania i myślenia po polsku. Sprawność językowa i intelektualna w wielu punktach są wręcz nierozerwalne. Nie można nauczyć mówić i pisać, nie ucząc myśleć.
Umiejętność sprawnego pisania na wysokim szczeblu jest umiejętnością niezbędną w pracy zawodowej. Pisząc książkę autor odwołuje się do własnej praktyki zawodowej, doświadczeń. Książka nie jest przewodnikiem metodycznym, ponieważ autor nie zgadza się z ówcześnie obowiązującą koncepcją nauczania języka polskiego. Pomimo złych programów nauczania w szkole musi pracować dobry nauczyciel.
Polszczyzna mówiona i polszczyzna pisana w pracy szkolnej. Najpierw dziecko uczy się mówić, dopiero później pisać. Język pisany jest stabilniejszy niż język mówiony, bo trwa na kartkach papieru tysiące lat. Wypowiedź mówiona jest bardziej swobodna niż pisana. Wtrącenia nauczyciela, poprawiającego stale ucznia podczas jego wypowiedzi, powinny być zredukowane do minimum, ponieważ burzą tekst produkowany przez ucznia. Dyscyplina obejmująca różne elementy organizacji tekstu powinna być dominującą kwestią w kształceniu umiejętności wypowiadania się na piśmie.
O ortografii. Kiedyś istotna była kaligrafia, dzisiaj ortografia. Znajomość skodyfikowanych zasad pisowni należy do umiejętności elementarnych. Człowiek popełniający błędy ortograficzne naraża się na śmieszność. W niższych klasach ortografii się uczy, w wyższych tylko wymaga – uczenie jej w szkole średniej to strata czasu. Najważniejsza jest poprawa. Specjalne ćwiczenia dla uczniów słabych, wskazywanie miejsc słabych. Najwięcej problemów sprawiało: pisownia by, nie, ą, ę, wielkie i małe litery. Uczymy ortografii aby nasi uczniowie dobrze pisali w szkole i w życiu. Uczymy pisać wyrażenia i zwroty przydatne w życiu.
Nauczanie interpunkcji. Kwestia przestankowanie nie jest najważniejsza, jest tylko uzupełnieniem praktycznych umiejętności językowych. Rażący błąd: niestawianie kropek w miejscach tego wymagających. Za te błędy odpowiedzialny jest język mówiony. Z czasem uczniowie intuicyjnie potrafią postawić przecinek. Za stan całkowicie zadowalający można uznać taki, kiedy uczeń błędy popełnia rzadko. Uczeń powinien sam przepisać poprawnie swój tekst. Błędy przestankowe mogą się zdarzyć każdemu. Mogą wynikać z:
Słabego wyrobienia językowego,
Niewystarczającego opanowania reguł,
Pomyłki i przeoczenia.
O poprawność językową wypowiedzi uczniowskiej. Uwarunkowanie regionalne i gwarowe. Nauczyciel nie powinien surowo oceniać błędów wynikających z dynamiki systemu językowego.
O
rozwijaniu słownika ucznia.
Wpływ środowiska. Jeśli są teksty trudne – szukanie w
słowniku. Wskazywanie braków i luk w języku ucznia. Pojęcia
muszą być jasno wytłumaczone.
Ćwiczenia frazeologiczne. Pokazywanie uczniom w jaki sposób wiązać daną jednostkę leksykalną z innymi. Nauczanie frazeologii powinno być działalnością planową, a nie okazjonalną.
O stylu wypowiedzi uczniowskich. Błędy to wypadki nieadekwatności zastosowanego środka językowego do wyrażanej treści. Wielosłowność lub zbytnia skrótowość. Dobra jest prostota i naturalność stylu.
Kształcenie umiejętności kompozycji tekstu. Uczeń nie ma pisać planu pracy, ale czytając ją nauczyciel musi wiedzieć, że była planowana. Akapity, plany robocze, wstęp i zakończenie – muszą być krótsze od rozwinięcia. Wyczerpanie tematu.
O redagowaniu tekstu. Świadome kształtowanie tekstu. Poprawa własnych wypracowań, zadań domowych, indywidualnie lub w niewielkich grupach. Poprawia się składnię, słownictwo, kompozycję. Porównanie różnych redakcji tekstu. Szukanie usterek i propozycje poprawnych rozwiązań.
Organizacja ćwiczeń w pisaniu. Koncentracja na pełnych wypowiedziach, a nie zwracanie uwagi na ćwiczenia kształcące umiejętności pisania. Dużo rozprawek, mało streszczeń, sprawozdań, charakterystyki – źle.
O tematach wypracowań. Często tematy nie są precyzyjne. Wybór tematu powinien mieć na celu wzbudzenie wyobraźni ucznia. Uczeń ma myśleć samodzielnie i ta inicjatywa powinna być oceniana przez nauczyciela. Tematy wolne, poruszające tematykę z życia są atrakcyjne.
Refleksje o ocenie i poprawie wypowiedzi uczniów. Kontrola i poprawa nie łączy się z oceną. Odpowiedzialność za słowa. Ważniejsza niż ocena jest kształtowanie umiejętności dobrego pisania.