Polega ono na obniżaniu temperatury tkanek. W zależności od rodzaju zastosowanej metody, oziębienie tkanek zachodzi drogą przewodzenia lub przenoszenia ich energii cieplnej do użytego w danej metodzie środowiska oziębiającego o odpowiednio niskiej temperaturze.

Zabiegi lecznicze z wykorzystaniem niskich temperatur dzieli się na:

1. miejscowe – jest obniżenie temperatury skóry i tkanek głębiej położonych

2. ogólne - oziębienie całego ustroju ze wszystkimi tego faktu następstwami fizjologicznymi.

Intensywność wymienionych zabiegów zależy w pierwszym rzędzie od temperatury, następnie od przyjętego w danej metodzie sposobu oziębiania powierzchni ciała poddanej zabiegowi oraz czasu jego trwania.

Niskie temperatury wykorzystuje się również do zabiegów kriochirurgicznych, polegających na kontrolowanym zamrażaniu, aż do nieodwracalnego uszkodzenia, patologicznie zmienionych tkanek. Zabiegi te znajdują zastosowanie w dermatologii, chirurgii, okulistyce, laryngologii i ginekologii. Zaletą ich, w porównaniu z klasycznymi metodami chirurgicznymi, jest bezbolesność, prawie całkowite wyeliminowanie krwawienia oraz powstanie w ich następstwie w miarę kosmetycznej blizny skóry. Praktycznie nie obarczają one chorego i mogą być wykonywane bez względu na wiek oraz choroby współistniejące.

Wpływ zimna na organizm

Reakcje ustroju na zimno można podzielić na miejscowe oraz ogólnoustrojowe. Ich rodzaj zależy od tego, czy zimno działa miejscowo, czy też na całą powierzchnię ciała. Nasilenie odczynów i ich charakter zależą od różnicy między temperaturą ciała a temperaturą stosowanego bodźca zimnego. Dlatego też odczyny ustroju, będące wynikiem działania skrajnie niskich temperatur, wykazują określoną specyfikę, wykorzystywaną praktycznie w leczeniu zimnem. Mimo że do chwili obecnej wiele z tych odczynów nie zostało jeszcze dokładnie wyjaśnionych, to aktualna wiedza w tym zakresie pozwala wiele z nich wykorzystać w celach leczniczych.

Obniżenie temperatury otoczenia do wartości niższych od obojętnego punktu cieplnego skóry, czyli mówiąc inaczej temperatury niższej od strefy komfortu cieplnego, uruchamia adaptacyjne mechanizmy regulacji cieplnej ustroju, mające na celu zmniejszenie utraty ciepła. Skurcz naczyń krwionośnych skóry i tkanki podskórnej, występujący pod wpływem niskich temperatur, zmniejsza przepływ krwi i ogranicza w ten sposób oddawanie ciepła otoczeniu. Jest to reakcja odruchowa, będąca następstwem pobudzenia receptorów zimna skóry. Zachodzi ona w wyniku wyładowań powstałych we włóknach współczulnych unerwiających naczynia krwionośne. Nasilenie tej zmiany zależy zarówno od temperatury, jak i od szybkości jej obniżania w czasie. Może być ono także kształtowane

przez temperaturę wnętrza ciała, czyli jego części rdzennej. Reakcje naczynioruchowe są najsilniej wyrażone w obrębie kończyn górnych i dolnych. Skurcz naczyń skóry i tkanki podskórnej przemieszcza

krew do głębiej położonych tkanek kończyn, zwiększając przepływ krwi przez duże tętnice i żyły. W ten sposób ciepło niesione z jej prądem nie dociera do naczyń powierzchownych, co stanowi mechanizm ochronny przed utratą ciepła. Ze względów praktycznych warto dodać, że reakcje naczynioruchowe są wyjątkowo słabe w skórze głowy. Tak np. w spoczynku, w temperaturze 4°C utrata ciepła z tego rejonu wynosi aż 40% całkowitej ilości ciepła powstającej w ustroju. Być może jest to mechanizm ochraniający mózg przed przegrzaniem.

Nawiasem mówiąc powszechnie przyjęta jest zasada wyłączania głowy z intensywnych zabiegów zarówno ciepłych, jak i zimnych.

Kolejnym mechanizmem adaptacyjnym regulacji cieplnej ustroju jest drżenie z zimna. Polega ono na, występujących w warunkach oziębienia ustroju, mimowolnych drobnych skurczach mięśni, będących źródłem energii cieplnej. Ważna dla regulacji cieplnej jest również zachodząca pod wpływem zimna aktywacja układu adrenergicznego oraz występujące w tych warunkach zwiększenie przemiany materii, mające na celu wyrównanie utraty ciepła.

Zimne zabiegi powodują również zwolnienie i pogłębienie oddechu, wzmożenie czynności wydzielniczej nerek oraz zmniejszenie lub zahamowanie wydalania potu.

Zimne zabiegi miejscowe

Zimne okłady lub zawijania

Zabiegi te wykonuje się przy użyciu chust oziębionych do żądanej temperatury albo worków gumowych (plastykowych) napełnionych zimną wodą lub lodem. Do tego celu używa się obecnie specjalnie produkowanych woreczków z tworzywa sztucznego, zawierających specjalny żel. Oziębione w zamrażalniku są bardzo łatwe w użyciu.

W niektórych uzdrowiskach wykonuje się zimne okłady z solanki. W tym celu gąbkę wiskozową moczy się w solance, następnie wkłada do woreczka ze sztucznego tworzywa i oziębia w zamrażalniku do temperatury ok. — 20°C. Zachowanie tej temperatury jest ważne, ponieważ w niższej temperaturze

(ok. — 30°C) zwilżone solanką gąbki tracą elastyczność, co utrudnia wykonanie zabiegu.

Oziębienie przy użyciu ciekłego chlorku etylu

Wydobywający się z pojemnika ciekły chlorek etylu silnie działa oziębiająco w wyniku jego rozprężania oraz pobierania ciepła na parowanie. Jest on stosowany do znieczulenia w małych zabiegach chirurgicznych oraz urazach sportowych.

Zabiegi miejscowe przy użyciu zimnego powietrza

Do tego celu używa się specjalnie skonstruowanego urządzenia. Składa się ono ze zbiornika na ciekły azot, wyposażonego w wentyl nastawczy, regulujący wpływ pozostającego pod ciśnieniem gazu ze zbiornika. Wentyl połączony jest z elastycznym przewodem zakończonym dyszą, z której wydobywa się strumień mieszaniny powietrza i rozprężonego azotu. U wylotu dyszy temperatura gazów waha się od — 100 do - 180°C. W czasie zabiegu należy wykonywać ruchy okrężne nad powierzchnią ciała objętą zabiegiem, aby uniknąć grożącego odmrożeniem, punktowego działania gazu. Jeśli zabieg dotyczy stawu, poleca się wykonywanie w nim ruchów czynnych w czasie oziębiania, a po jego zakończeniu - intensywnych ćwiczeń ruchowych. Zabieg, w zależności od wskazań i tolerancji chorego, trwa od 1 do 3 minut i może być powtarzany trzykrotnie w czasie dnia. Należy pamiętać, aby skóra w okolicy zabiegu była przed jego wykonaniem dokładnie osuszona. Omawiany zabieg

powinien być wykonywany przez kwalifikowany personel i nadzorowany przez lekarza.

Wskazania do stosowania zimnych zabiegów miejscowych są bardzo rozległe i związane z ich wpływem przeciwzapalnym, przeciwbólowym, przeciwobrzękowym oraz zmniejszającym napięcie mięśni.

choroby narządu ruchu

- stany po urazach i przeciążeniach (w czasie do 5 dni od urazu),

- obrzęk po złamaniu kości oraz zwichnięciach i skręceniach stawów,

- ostre zapalenia tkanek miękkich okołostawowych;

choroby gośćcowe

- reumatoidalne zapalenie stawów w okresie ostrym oraz zaostrzenia,

— artropatia łuszczycowa,

- stany bólowe w przebiegu choroby zwyrodnieniowej stawów,

- zespoły zapaleń okołostawowych w okresie ostrym,

— ostra postać dny;

choroby układu nerwowego

- nerwobóle nerwów obwodowych oraz zespoły bólowe rwy kulszowej

i ramiennej w okresie ostrym,

- w stanach wzmożonego napięcia mięśni jako przygotowanie do

kinezyterapii.

Spośród innych schorzeń, w których wskazane jest stosowanie miejscowych zabiegów zimnych, należy wymienić okres początkowy zakrzepowego zapalenia żył, obrzęk limfatyczny kończyny górnej po radykalnej operacji raka sutka, oparzenia, ostry ból zęba, stan po zabiegach chirurgicznych w obrębie jamy ustnej oraz szczęki i żuchwy. W chorobach narządu ruchu, gośćcowych oraz układu nerwowego, jeśli jest to możliwe, zaleca się wykonywanie ćwiczeń ruchowych bezpośrednio po zimnym zabiegu.

Przeciwwskazania do stosowania zimnych zabiegów miejscowych

- stany nadwrażliwości na zimno,

- choroby, w których jest ono czynnikiem wywoławczym, jak np. krioglobulinemia, hemoglobinuria napadowa nocna,

- zespół Raynauda ,

- zespół Sudecka,

- zmiany skóry popromienne,

- zapalenie miedniczek nerkowych,

- zapalenie pęcherza moczowego,

- stany wyniszczenia i osłabienia,

- odmroziny.

4