Prawo rzeczowe, wykład 1, 24-02-2017 r., dr. Żarnowiec

• organizacja: egzamin na końcu w formie: pierwszy termin pisemny - postać mieszana, trochę test-trochę otwarte (testowe jednokrotnego i wielokrotnego wyboru); zerówka – dyżur, ustny, od drugiej połowy maja, wcześniej wysyłać listy osób chętnych

• zbiór ustaw cywilnych: kodeks cywilny, ustawa o księgach wieczystych i hipotece, kodeks postępowania cywilnego – bo prawo rzeczowe - dział prawa cywilnego materialnego ściśle powiązany z procedurą cywilną,

• podręcznik: C.H. Beck – prof. Gniewek – najbardziej aktualny; komentarze – system prawa prywatnego (głównie prawo własności)

• Znaczenia prawa rzeczowego:

  • znaczenie przedmiotowe – zespół norm prawnych wyróżnionych ze względu na specyficzne kryterium – przedmiot regulacji, chodzi o normy prawne które mają za zadanie unormowanie takich prawnych form korzystania z rzeczy które przybierają postać praw podmiotowych rzeczowych. Ich zadaniem jest uregulowanie zasad powstawania, treści, zmiany, ustania czy przenoszenia praw podmiotowych rzeczowych

    • Rzeczy jako przedmioty mogą występować w różnych stosunkach prawnych, czasem nawet jeśli korzystanie wygląda tak samo to wynika z innego stosunku prawnego itp.

    • Chodzi tylko o specyficzną grupę praw podmiotowych – prawa podmiotowe będące prawami rzeczowymi

    • Prawa podmiotowe względne, które mogą mieć za przedmiot rzeczy

    • Treść umowy dzierżawy a użytkowania:

      • Art. 693. § 1. Przez umowę dzierżawy wydzierżawiający zobowiązuje się oddać dzierżawcy rzecz do używania i pobierania pożytków przez czas oznaczony lub nieoznaczony, a dzierżawca zobowiązuje się płacić wydzierżawiającemu umówiony czynsz.

      • Art. 252. Rzecz można obciążyć prawem do jej używania i do pobierania jej pożytków (użytkowanie).

      • Niby polegają na tym samym, ale mamy inna ochronę prawną, inna regulację.

• Regulacja prawa rzeczowego jest rozproszona:

  • głównie kodeks cywilny księga druga,

  • ale w KC w części ogólnej również jest dużo przepisów dot. rzeczy;

  • przepisy wprowadzające KC – zawierają normy prawne intertemporalne, których zadaniem jest rozgraniczenie w czasie kolejno po sobie następujących aktów prawnych, które mają za zadanie m.in. regulowanie prawa rzeczowego

  • Stosunki prawno-rzeczowe często są rozciągnięte w czasie, dlatego ważne są nie tylko aktualnie obowiązujące przepisy, ale też wcześniejsze

  • poszczególne ustawy nowelizujące KC, zwłaszcza 1989 - 1990 – zawierają one własne normy intertemporalne i trzeba mieć ja na uwadze

  • kluczowe znaczenie ustawy o księgach wieczystych i hipotece – posiada własne normy intertemporalne, częste i istotne zmiany – trudno funkcjonować bez świadomości ich istnienia – np. teraz można wyrazić wartość hipoteki w różnych walutach, kiedyś można było tylko w jednej, kiedyś wyrażenie w innej walucie = nieważność hipoteki

  • ustawa o gospodarce nieruchomościami – zajmuje się ona regulacja gospodarowania nieruchomościami które stanowią własność skarbu państwa albo własność komunalna - trzon regulacji użytkowania wieczystego jest tutaj uregulowany

  • ustawa o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym

  • prawo geologiczne i górnicze

  • prawo wodne

  • prawo geodezyjne i kartograficzne

  • ustawa o własności lokali

  • ustawa o spółdzielniach mieszkaniowych

  • i wiele innych.

• Rozgraniczenie praw przedmiotowych w przestrzeni – normy prawa prywatnego międzynarodowego (nie jest to prawo które zajmuje się bezpośrednią regulacją stosunków cywilnoprawnych – mamy tutaj typowe normy kolizyjne, które rozgraniczają regulacje cywilnoprawne różnych państw – ma nam dać odpowiedź na pytanie: prawo jakiego państwa stosować w odniesieniu do danej sytuacji życiowej) - 2011 r. – norma z art. 41 – która poddaje stosunki prawnorzeczowe i posiadanie prawu państwa a którym rzecz się znajduje

• Prawo rzeczowe w znaczeniu przedmiotowych charakteryzują dwie podstawowe cechy:

  • ścisły jego związek z panującym ustrojem społeczno-gospodarczym (na przestrzeniach wieków bardzo się ten ustrój zmieniał)

    • II RP nie doczekała się regulacji prawa rzeczowego – do roku 11.10.1946. – podpisany został wtedy dekret o prawie rzeczowym, który wraz z regulacją wprowadzającą zastąpił tę dawną regulację państw zaborczych

      • zróżnicowanie prawa własności w zależności od podmiotu któremu to prawo przysługuje

      • rozróżniono własność społeczną od własności osobistej i indywidualnej własności środków produkcji

      • ponadto wprowadzono zasadę jednolitego funduszu własności państwowej, dzięki której cała własność państwowa została skupiona w ręku skarbu państwa – jednej osoby prawnej, natomiast inne państwowe osoby prawne uzyskały jedynie prawo zarządu w stosunku do takiego mienia = zmiany w możliwości zasiedzenia (na szereg lat było to w ogóle wyłączone)

    • najczęściej teraz nieruchomości własności państwa zostały skomunalizowane – większość z nich jest nieruchomościami gminnymi (przeszła własność ze skarbu państwa na inne osoby prawne państwowe albo osoby prywatne) – oceniając zasiedzenie trzeba brać pod uwagę całość posiadania nieruchomości i odwoływać się do odpowiednich regulacji

    • 89/90 – razem ze zmianami ustrojowymi – znosi się zasadę jednolitego funduszu własności państwowej, obok Skarbu Państwa własność nieruchomości może przysługiwać innym państwowym osobom prawnym, już w 1989 roku zanika jurydyczne rozróżnienie typu własności od właściciela (własność państwowa na równi z własnością prywatną)

    • nowela lipcowa – 28 lipca 1990 roku – dostosowuje prawo rzeczowe do zmienionych standardów społeczno-gospodarczych i ustrojowych np. wprowadzając dopuszczalność nabywania przez zasiedzenie nieruchomości państwowych i zmieniając długość terminów zasiedzenia

    • 1971 – ustawa o zasiedzeniu – przepisy przejściowe

    • Współcześnie – maj 2016 – nowe zasady obrotu ziemią rolną - kwalifikacje podmiotowe osób które mogą ziemię rolną nabywać

  • charakter norm prawnych - składa się głównie z norm bezwzględnie wiążących – iuris cogentis – dział prawa cywilnego o najmniejszym zakresie dopuszczalnej autonomii woli – ograniczone do tego na co ustawa pozwala- to co jest prawem i uprawnieniem jednych jest jednocześnie ograniczeniem praw i uprawnień innych

• Prawo rzeczowe w znaczeniu podmiotowym:

• prawa które charakteryzują się dwiema podstawowymi cechami:

  • mają charakter bezwzględny

  • odnoszą się do rzeczy jako ich przedmiotu

• są to zasady od których istnieją wyjątki, ale są one dość nieliczne

• co to znaczy że prawo podmiotowe jest prawem bezwzględnym?

  • są one skuteczne w nieograniczonym aspekcie – każdy może znaleźć się w sferze zainteresowania osoby uprawnionej z tytułu takiego prawa podmiotowego, ponieważ każdy powinien powstrzymać się od zachowań ingerujących w sferę uprawnień, które z prawa bezwzględnego wynikają

  • ochrona dóbr osobistych - taki sam schemat jak ochrona praw rzeczowych

  • nie ma znaczenia czy zawiniła osoba czy dopełniła szczególnej staranności - i tak możemy chronić swoje prawa podmiotowe bezwzględne – ochrona o charakterze obiektywnym

  • ich istnienie jednocześnie wyznacza sferę możliwości postepowania wszystkich innych osób – stąd iuris cogentis

  • numerus clausus – prawa podmiotowe ujęte w katalog zamknięty – musimy obracać się w katalogu praw, które ustawodawca przewidział i uregulował – treść poszczególny praw rzeczowych podmiotowych również jest kształtowana przez ustawodawcę – pozwala on na różne odstępstwa, daje jakieś możliwości, ale tylko w pewnym określonym zakresie

  • Źródła powstawania czasem uznaje się za limitowane przez ustawę – np. w Niemczech

• zasada jawności praw podmiotowych rzeczowych – wiąże się ona również z ich bezwzględnym charakterem – jeśli każdy ma obowiązek liczyć się z prawami przysługującymi innym osobom, to system prawy musi tworzyć możliwości orientowania się komu te prawa podmiotowe rzeczowe przysługują i tworzyć gwarancję ochrony osób dobrej wiary, które działają w zaufaniu do ujawnionych w ten sposób informacji

  • różne systemy do tej zasady różnie podchodzą – niektóre systemy kładą duży nacisk na nią, niektóre podchodzą w sposób mniej restrykcyjny. regulacja polska:

  • realizacja tej zasady rzez dwie instytucje prawne:

    • system ksiąg wieczystych – ujawnianie stanu prawnego głównie nieruchomości, różnych praw podmiotowych w odniesieniu do nieruchomości

      • art. 2 ustawy o księgach wieczystych i hipotece – księgi wieczyste są jawne – to co jest tam wpisane jest objęte domniemaniem jawności
        Art. 2. Księgi wieczyste są jawne. Nie można zasłaniać się nieznajomością wpisów w księdze wieczystej ani wniosków, o których uczyniono w niej wzmiankę.

      • art. 3 – domniemanie prawa – to które jest w księdze wieczystej jest w stanie prawnym wykreślone natomiast nie istnieje
        Art. 3. 1. Domniemywa się, że prawo jawne z księgi wieczystej jest wpisane zgodnie z rzeczywistym stanem prawnym.
        2. Domniemywa się, że prawo wykreślone nie istnieje.

      • art. 5 – rękojmia wiary publicznej ksiąg wieczystych
        Art. 5. W razie niezgodności między stanem prawnym nieruchomości ujawnionym w księdze wieczystej a rzeczywistym stanem prawnym treść księgi rozstrzyga na korzyść tego, kto przez czynność prawną z osobą uprawnioną według treści księgi nabył własność lub inne prawo rzeczowe (rękojmia wiary publicznej ksiąg wieczystych).

      • prowadzenie ksiąg wieczystych jest obligatoryjne, ale w praktyce jest dużo nieruchomości które nie mają założonej księgi wieczystej – stopniowo jest to uzupełnianie, czasem mamy do czynienia z księgami wieczystymi dawnymi (austriackie wykazy hipoteczne, niemieckie księgi gruntowe)

    • prawo manifestujące funkcję posiadania - poprzez system domniemań prawnych wprowadzonych przez naszego ustawodawcę my na podstawie zewnętrznych przejawów władania rzeczą możemy być objęci ochroną jeśli chodzi o naszą dobrą wiarę co do kwalifikacji osoby z którą mamy do czynienia – możemy domniemywać, że osoba która włada rzeczą jest jej właścicielem – posiadaczem samoistnym – posiadanie zgodne ze stanem prawnym

• druga cecha praw podmiotowych - na wzór podstawowych utworzone zostały prawa podmiotowe rzeczowe, których przedmiotem nie są rzeczy, lecz prawa – np. zastaw na prawach mamy, użytkowanie wieczyste, choć generalnie przedmiotem praw rzeczowych są głównie rzeczy.

3