Hipotonia ortostatczna
Choroba ta jest związana z nadmiernym obniżeniem ciśnienia krwi tętniczej, będącego wynikiem pionizacji postawy Prowadzi to do częstych omdleń. Hipotonia ortostatyczna jest chorobą dotyczącą głównie osób w wieku podeszłym. Dotyka ona osób starszych, zarówno zdrowych jak i chorych. Częstość jej występowania to 7% -osoby starsze zdrowe i 20-30% - osoby starsze chore. Częściej występuje u pacjentów cierpiących na zaburzenia krążenia oraz OUN i CUN- obwodowego i centralnego układu nerwowego.
Zmiana pozycji ciała z poziomej na pionowa wpływa na ubytek ok. 300-700 mililitrów krwi z górnej części ciała, na rzecz obszarów położonych niżej( szczególnie kończyn dolnych). Konsekwencją tego, jest zmniejszony powrót żylny do prawej części serca, co wpływa na zmniejszenie objętości wyrzutowej i minutowej, a przez to spadek ciśnienia krwi tętniczej. Omdlenia i zasłabnięcia występują szczególnie w nocy, gdy chory po kilkugodzinnym śnie, gwałtownie wstaje, przykładowo do toalety.

Choroba Altzheimera
jest postępująca i otępiająca. Jest związana z odkładaniem płytek amyloidu ,które blokują przepływ informacji w mózgowiu. Pierwsze objawy to zwykłe zapominanie. Jednak rozwój choroby doprowadza do doszczętnego zaniku pamięci. Chory nie jest w stanie samodzielnie funkcjonować. Codzienne czynności przekraczają ich możliwości. Mają trudności w wypowiadaniu się, zaburzenia percepcji słuchowej i wzrokowej. Choroba zaawansowana objawia się zaburzeniami pamięci do tego stopnia, iż chorzy nie rozpoznają członków własnej rodziny , zapominają także swoją przeszłość. Nie wiedzą kim są, a otoczenie jest dla nich obce

Miażdżyca
polega na odkładaniu się w świetle tętnic złogów cholesterolu, wapnia. Zmniejszają one znacznie światło tętnic, a co za tym idzie utrudniają przepływ krwi. W zależności od rodzaju tętnic, w których zachodzą zmiany miażdżycowe wyróżnić możemy różne formy choroby. Miażdżyca jest bardzo niebezpieczną chorobą, może ona spowodować:
-chorobę wieńcową (Schorzenie to zwane jest inaczej choroba niedokrwienna mięśnia sercowego. Powstaje na skutek zatorów powstałych w wyniku zwężenia się tętnic wieńcowych, mózgowych oraz aorty. Prowadzi do rozwoju choroby niedokrwiennej. Początkowo na te chorobę, która ma częste podłoże miażdżycowe zapada większość mężczyzn, jednak po 80 roku życia zarówno u mężczyzn jak i u kobiet występuje takie samo ryzyko jej rozwinięcia.);
-zawał serca (Jest konsekwencją choroby niedokrwiennej serca. Inaczej tą chorobę nazywa się atakiem serca na skutek, którego dochodzi do obumarcia części tkanek sercowych, które nie były dostatecznie zaopatrywane w tlen. Gdy dochodzi do rozległego zawału mięśnia sercowego możemy mieć do czynienia ze śmiercią. U ludzi starszych zawał serca jest często powiązany z licznie występującymi innymi chorobami i wymaga dłuższej hospitalizacji, niż w przypadku ludzi młodszych. Ważne w zapobieganiu tego rodzaju schorzeniom jest, oprócz zdrowego trybu życia, kontrola ciśnienia tętniczego.);
-udar mózgu (Inaczej zwane porażeniem mózgowym jest wynikiem przerwaniu przepływu krwi w tętnicach mózgowych. Udar mózgu może być również wynikiem pęknięcia tętnicy i wylewu krwi do mózgu. Porażenia powodują liczne konsekwencje, w zależności od tego, która półkula mózgowa została uszkodzona. Przykładowo, gdy doszło do uszkodzenia prawej półkuli mózgowej, upośledzone zostaje funkcjonowanie lewej części ciała ludzkiego. Skutkiem zaburzeń mogą być kłopoty w mówieniu, śpiączka lub zanik pamięci. Przy wystąpieniu znacznego wylewu chory umiera natychmiast lub po kilu dniach śpiączki. W przypadku mniejszego zakresu wylewu chory może przeżyć, często jednak jak wspomniałam powyżej dochodzi do porażenia jednej z połowy ciała (hemiplegia). W takich przypadkach u chorego możemy mieć do czynienia z utrata mowy - afazją lub mową niewyraźną, bełkoczącą. W zależności od tego jaki ośrodek mowy zostanie uszkodzony (Ośrodek Brocka lub Wernickiego) możemy mieć także do czynienia z afazją motoryczną (chory nie potrafi wyartykułować słowa, ale rozumie co się do niego mówi) lub sensoryczną ( chory może mówić, ale nie rozumie znaczenia słów));

Otępienie (demencja)
powoduje, że zaburzone są wyższe funkcje korowe (poznawcze): pamięć, myślenie, orientacja, rozumienie, liczenie, zdolność uczenia się, język oraz ocena. Otępieniu często towarzyszą zaburzenia zachowania, zaburzenia psychotyczne i zaburzenia nastroju, dlatego też konieczne staje się wdrożenie właściwego leczenia objawowego.
Otępienie może pojawić się w przebiegu chorób neurodegradacyjnych, zakaźnych i naczyniowych. Za większość przypadków otępienia o podłożu neurodegradacyjnym odpowiada choroba Alzheimera,

Choroba Parkinsona
Typowe objawy choroby Parkinsona to:sztywność mięśniowa (Większe napięcie mięśniowe) bradykinezja - spowolnienie ruchów,drżenie spoczynkowe, utrudnienia przy chęci wykonania jakichś ruchów dowolnych, drżenie palców, kciuka tzw. "kręcenie pigułek"; trudności z chodzeniem, szuranie, małe kroczki, brak balansowania kończyn górnych; mowa cicha niezrozumiała;

Depresja starcza
Najczęściej ma ona postać psychotyczną lub typowo dystymiczną. Charakteryzuje się lękiem, niepokojem psychoruchowym, urojeniami i zaburzeniami pamięci. Często towarzyszą jej także objawy hipochondryczne, utrata zainteresowań, apatia, zobojętnienie i obniżenie sprawności fizycznej i intelektualnej.
Czynnikiem ryzyka wystąpienia depresji u osoby w wieku podeszłym jest: utrata bliskiej osoby, samotność, ubóstwo, pobyt w szpitalu, niedowidzenie, niedosłuch, udar, choroba Parkinsona, choroba Alzheimera -choroba nowotworowa, wieńcowa, cukrzyca, przebyty zawał, zmiana miejsca ograniczenie sprawności i samodzielności.
Objawy: zaburzenia snu i apetytu , uczucie smutku, zmęczenie, utrata lub zaniedbywanie zainteresowań i hobby, wycofanie z życia towarzyskiego, niechęć do opuszczania domu, utrata poczucia własnej wartości, zwiększone spożywanie alkoholu i przyjmowanie leków,obsesyjne myślenie o śmierci, myśli i próby samobójcze.

Miażdżyca kończyn dolnych
Miażdżyca to przewlekła choroba tętnic, rozpoczynająca się od uszkodzenia śródbłonka. Jego komórki gromadzą nadmierne ilości cholesterolu. Wieloetapowy proces prowadzi do niedrożności tętnic i zmniejszenia ich elastyczności. Nieleczona miażdżyca może prowadzić do niedokrwień, udarów, choroby wieńcowej, a nawet tętniaka.
Objawy : ból, dość charakterystyczny, bo pojawiający się podczas chodzenia. Występuje poniżej miejsca zwężenia. Najczęściej jest to ból łydek, choć może pojawić się np. ból w obrębie biodra. Objaw ten nazywa się chromaniem przestankowym. Pacjent odczuwa ból po przejściu określonego dystansu (tzw. dystans chromania) i po kilkuminutowym odpoczynku może iść dale. Uczucie ziębnięcia palców lub całej stopy. bladość i oziębienie skóry, ale także jej zasinienie po opuszczeniu kończyny

Miażdżyca tętnic mózgowych
Jednym z miejsc gdzie dochodzi do odkładania blaszki miażdżycowej i stanów zapalnych są tętnice szyjne, które doprowadzają krew do mózgu. Proces ten nazywamy miażdżycą naczyń mózgowych. Zdarza się, że bod wpływem różnych czynników urywa się skrzep z blaszki miażdżycowej i zatyka światło tętnicy. Dochodzi wtedy do zawału mózgu , który inaczej nazywamy udarem. Jest to sytuacja bardzo niebezpieczna, która może doprowadzić do śmierci lub do uszkodzeń mózgu uniemożliwiających normalne funkcjonowanie.
Szczególnie w starszym wieku występuje otępienie spowodowane niedokrwieniem mózgu z powodu blaszki miażdżycowej. Najczęściej występujące objawy to : zaburzenia pamięci, bóle głowy, często trwające tygodniami, zawroty głowy, wymioty, drgawki . Często pacjenci przechodzą mikro udary o których nie wiedział. Po przebyciu małego udaru może wystąpić trudności w mówieniu oraz myśleniu, ubytki pola widzenia, osłabienie jednej z kończyn lub zaburzenia chodzenia.

Niewydolność żylna – żylaki kończyn dolnych
Niewydolność żylna kończyn dolnych, to proces chorobowy, w którym ujawniają się objawy zastoju w krążeniu żylnym nóg. Wszystko wskutek nieprawidłowego działania zastawek żylnych, co jest bezpośrednią przyczyną wstecznego przepływu (tzw. refluksu żylnego) i tworzenia się żylaków. Rzadziej do niewydolności żylnej w obrębie nóg dochodzi wskutek zwężenia światła żyły, jej niedrożności, bądź podniedrożności, spowodowanych zakrzepicą lub zmianami wstecznymi w przebiegu zespołu pozakrzepowego.
Objawy : dyskomfort, uczucie cieżkości i napięcia mięśni kończyn dolnych, w szczególności po długim przebywaniu w pozycji stojącej lub siedzącej, ustępujące po spoczynku zwłaszcza w pozycji z uniesionymi ku górze nogami, dokuczliwe skurcze łydek, szczególnie w nocy , świąd skóry, ból wzdłuż przebiegu poszerzonej żyły
Co można zaobserwować na nogach u pacjentów z rozwiniętą niewydolnością żylną? poszerzone, widoczne przez skórę, żylakowato zmienione gałęzie podskórne o krętym przebiegu, pajączki naczyniowe (tzw. teleangiektazje) obrzęk, przebarwienia skóry - brunatne, rdzawobrązowe, zwłaszcza w okolicy kostki, trudno gojące się owrzodzenia żylne goleni, wyprysk skórny żylakowaty

Efekt białego fartucha
U większości pacjentów fakt pomiaru ciśnienia w gabinecie lekarskim wiąże się z reakcją stresową. Jej nasilenie może być różne, czasem jest ona zupełnie nieuświadomiona ale zawsze skutkuje pewnym wzrostem ciśnienia tętniczego.

Zmniejszenie przepływu krwi przez nerki
jest najczęstszym powodem ostrej niewydolności nerek. Przyczyną może być zmniejszenie objętości krwi w wyniku jej utraty (krwotok) lub odwodnienia (biegunki, wymioty, oparzenia). Inne przyczyny to spadek ciśnienia krwi z powodu ciężkiej niewydolności serca (funkcja serca jako pompy jest niewystarczająca) lub wstrząsu (ilość krwi jest zbyt mała w stosunku do szerokości łożyska naczyniowego). Jeżeli zmniejszenie przepływu krwi przez nerki jest nieznaczne lub nie trwa zbyt długo, to nie dochodzi do istotnego uszkodzenia nerek (zobacz niżej) a ich czynność poprawia się, gdy tylko przepływ krwi wraca do normy. Jeżeli zmniejszenie przepływu krwi przez nerki jest znaczne lub trwa długo może doprowadzić do nieodwracalnego uszkodzenia nerek.
Przyczyny niewydolności nerek : wymioty, biegunka, odwodnienie, niewydolność serca, wstrząs, krwotoki

Cechy bólu wieńcowego
to uczucie gniecenia lub palenia za mostkiem, z promieniowaniem do szczęki lub do barków, ramion, rąk (częściej lewostronnie), a ustępowanie w spoczynku i w ciągu 2-5 minut po zażyciu nitrogliceryny. Bóle wieńcowe mogą być zlokalizowane nietypowo, np. w nadbrzuszu.
Ból dławicowy występuje najczęściej w czasie wysiłku (szybki spacer, bieg, wchodzenie pod górę, dźwiganie ciężkich przedmiotów) i dość szybko (w ciągu 2-5 minut) ustępuje w spoczynku.

Nadciśnienie tętnicze
jest to choroba układu krążenia polegająca na stałym lub okresowym podwyższeniu ciśnienia tętniczego krwi powyżej wartości prawidłowych, czyli 140/90 mmHg.
Objawy nadciśnienia : Zwiastunami nadciśnienia tętniczego często są bóle głowy (najczęściej w okolicy potylicy), krwawienia z nosa, zawroty głowy, pogorszenie tolerancji wysiłku, łatwe męczenie się i zaburzenia snu. Wielokrotnie pierwszym objawem klinicznym jest pogorszenie widzenia. Często objawy pojawiają się dopiero w postaci powikłań narządowych nadciśnienia.
Do Powikłania nadciśnienia zaliczamy : chorobę niedokrwienną i zawał mięśnia sercowego; przerost lewej komory; udar mózgu (Insultus cerebri); retinopatię - uszkodzenie siatkówki w wyniku nadciśnienia; przyspieszenie rozwoju zmian miażdżycowych w tętnicach wieńcowych, tętnicach szyjnych, nerkowych oraz w obrębie tętnic kończyn dolnych; niewydolność nerek; tętniaka rozwarstwiającego aorty.

Objawy przekrwienia biernego
Przekrwienie bierne polega na zwiększeniu ciśnienia żylnego, najczęściej jest konsekwencją niewydolności serca i występuje przeważnie w postaci przewlekłej. Przekrwienie to objawia się wzrostem ciśnienia w tętnicy płucnej, często występuje też zastój krwi w przedsionku lewym, żyłach płucnych oraz płucach.

Zmiany zachodzące w ukł. Krążenia w wieku starczym
następuje zwiększenie sztywności dużych tętnic i zmniejszenie ich podatności. Zmniejszeniu elastyczności towarzyszy poszerzenie ścian naczyń między 20. a 80. rokiem życia. Zmiany te wynikają z uszkodzenia włókien elastynowych i jednoczesnego zwiększenia zawartości kolagenu

Następstwa unieruchomienia HIPOKINEZJI
UKŁAD KRWIONOŚNY:
- ↑ gęstości krwi i ↓ objętości osocza= zakrzepica zatorowa
- ↓ ciśnienia, ↑ tętna spoczynkowego
- ↓ liczby erytrocytów
- ↓ poziomu hemoglobiny
- ↓ pojemności wyrzutowej serca
- skrócenie okresu rozkurczu serca
- ↓ średnicy głównych tętnic
- osłabienie funkcji śródbłonka
- ↓ angiogenezy naczyń krwionośnych
- ↓ ukrwienia tkankowego
- spowolnienie przepływu tkankowego

UKŁAD KRZEPNIĘCIA:
- ↓ l. erytrocytów i gęstości osocza
- zastój obwodowy krwi żylnej i chłonki
- zab. Fukcji śródbłonka naczyń = aktywacja krzepnięcia
- ↑ stężenia fibrynogenu i akt. Fibrynolitycznej osocza
- skrócenie czasu krzepnięcia

UKŁAD ODDECHOWY:
- zmiana toru oddychania
- spłycenie oddechu
- ↓l. oddechów i ruchomości klp
- ustawienie klp w pozycji wydechowej
- ↓ siły i ruchomości mm. Międzyżebrowych i przepony
- zmniejszenie odruchu kaszlu
- zastój wydzieliny w drogach oddechowych
- ↓ wydolności oddechowej, objętości i pojemności życiowej
- niedodma, zapalenie płuc
- ↓zdolności pochłaniania tlenu (20-25%)

UKŁAD NERWOWY:
- zab. Równowagi między ukł. współczulnym i przywspółczulnym
- zmiana reakcji reflektorycznych
- zab. Równowagi i koordynacji ruchów
- zab. Ekonomizacji wysiłku fizycznego
- wzrost progu odczuwania bólu
- zab. Czucia powierzchownego i głębokiego
- niepokój, obniżenie nastroju, depresja

UKŁAD POKARMOWY:
- zab. Perystatyki
- zab. Wchłaniania
- zaparcia

ZABURZENIA METABOLICZNE:
- ujemny bilans azotowo-białkowy
- ↑ wydalania wapnia i fosforu z moczem
- ↑ stężenia wapnia w surowicy
- ↓ poziomu hemoglobiny
- ↓ pH – kwasica
- zab. Gospodarki tłuszczowej i węglowodanowej (↑ poziomu glukozy)
- ↓ ilości białek
- hipowolemia (spadek objętości osocza)

UKŁAD RUCHU:
- odwapnienie kości -> osteoporoza, kamica nerkowa, neurogenne skostnienia okołostawowe, zaburzenie rytmu serca, osłabienie siły mięśni
- utrata elastyczności ścięgien, więzadeł i mięśni
- osłabienie siły mięśni i ich zanik
- ograniczenie ruchów w stawach

UKŁAD HORMONALNY:
- aktywacja układu adrenergicznego co się równa ze ↑ zapotrzebowania na tlen i ↑ ciś. Tętniczego

UKŁAD MOCZOWY:
- ↑ a potem ↓ diurezy
- zastój w drogach moczowych
- infekcje, kamica dróg moczowych

SKÓRA:
- odwodnienie
- ↓ elastyczności i napięcia skóry
- ↓ ukrwienia skóry
- odleżyny

Starzenie się nerek
Z wiekiem dochodzi do zmniejszenia masy czynnego miąższu nerek, która nie powoduje istotnych zaburzeń homeostazy i nie prowadzi do niewydolności nerek. Niemniej jest to przyczyną zmniejszonych rezerw czynnościowych tego narządu. Osoby starsze w mniejszym stopniu tolerują zarówno ograniczenie jak i nadmierne przyjmowanie płynów, łatwiej też dochodzi do zaburzeń elektrolitowych i zaburzeń równowagi kwasowo – zasadowej.
Masa nerek maleje z wiekiem, począwszy od trzeciej, czwartej dekady życia. Spadek masy i objętości dotyczy w większym stopniu kory, niż rdzenia nerek. Przeciętnie masa nerki zmniejsza się o około 70 g w ósmej dekadzie życia, natomiast masa kory nerek może ulec zmniejszeniu o ponad 50% wartości maksymalnej stwierdzanej u człowieka dorosłego.
W miarę starzenia istotnie maleje liczba kłębuszków nerkowych ( o 30 - 50 %) i komórek cewek nerkowych. Zachowane nefrony starzejącej się nerki są zdolne do wyrównawczego przerostu kompensującego powstały ubytek. Płacikowa struktura kłębuszków zaciera się, wzrasta ilość komórek mezanglioidalnych (podścieliska), zmniejsza się liczba komórek nabłonkowych, co powoduje spadek powierzchni filtracyjnej. Wiek i rozległość wewnątrznerkowych zmian miażdżycowych, niezależnie od siebie i w podobnym stopniu dodatnio korelują z liczbą zeszkliwiałych kłębuszków, zwłaszcza w zewnętrznych warstwach kory.
Podstawowa ilość reniny (enzym proteolityczny wydzielany przez korę nerek, zwłasza w czasie jej niedokrwienia, pośrednio wpływający na zwiększenie ciśnienia krwi) u ludzi starszych jest zmniejszona o 30-50%. W związku z tym obniża się także stężenie aldosteronu (głównego mineralokortykoidu kory nadnerczy, który wpływa na zatrzymywanie jonów sodu i zwiększone wydalanie jonów potasu) również o 30-50%. Wydzielanie i klirens aldosteronu również się obniżają. Nie pogarsza się natomiast odpowiedź na pobudzenie kortykotropiną (hormon przedniego płata przysadki mózgowej, który działa aktywująco na wydzielanie sterydów przez korę nadnerczy), ani w stosunku do aldosteronu, ani do kortyzolu. Wysuwa się stąd wniosek, że niedobór aldosteronu u ludzi jest zależny od niedoboru reniny, a nie od zaburzeń zachodzących w nadnerczach.
Obniżenie stężenia reniny i aldosteronu zwiększa ryzyko wystąpienia hiperpotasemii ( zwiększonego stężenia potasu we krwi). Aldosteron przez działanie na cewkę nerkową dalszą, zwiększa reabsorbcję sodu i ułatwia wydzielanie potasu. Ponieważ w wieku starszym jest upośledzony drugi mechanizm warunkujący wydalanie potasu (obniżone przesączanie kłębuszkowe), stężenie potasu może w niektórych przypadkach dramatycznie wzrastać (krwawienie z przewodu pokarmowego, zwiększona podaż potasu).
Skłonność do hiperpotasemii nasila się w stanach przebiegających z kwasicą, gdyż nerka starcza wolniej reaguje na zakwaszenie.
U starszych osób należy zachować szczególną ostrożność w stosowaniu leków hamujących wydalanie potasu przez nerki. Przykładem mogą być leki moczopędne oszczędzające potas: spironolacton, triamteren, większość niesterydowych leków przeciwzapalnych, leki blokujące receptory b- adrenergiczne, inhibitory enzymu konwertującego. Unikać należy jednoczesnego stosowania tych leków i potasu.

Nerki pracują 24 godziny na dobę i to właśnie one:
-Usuwają z naszego organizmu toksyczne substancje przemiany materii,
•Utrzymują równowagę substancji mineralnych (sodu, wapnia, potasu i fosforanów) oraz bilans płynów,
•Utrzymują prawidłowe ciśnienie krwi,
•Pomagają w tworzeniu czerwonych ciałek krwi,
•Biorą udział w wytwarzaniu tzw. „aktywnej” witaminy D, pozwalającej zachować zdrowe kości.

O nadciśnieniu tętniczym miąższowonerkowym mówimy, gdy nieprawidłowo wysokie tętnicze ciśnienie krwi jest spowodowane chorobą nerek. Jest to tzw. wtórne nadciśnienie, czyli wywołane znaną przyczyną (w odróżnieniu od nadciśnienia samoistnego).
Najczęściej przyczyną jest przewlekła choroba nerek, która prowadzi do upośledzenia wydalania sodu i wody przez nerki oraz nadmiernej produkcji w nerkach substancji obkurczających, przy niedostatecznej produkcji czynników rozszerzających naczynia. Przewlekła choroba nerek zwykle również jest przyczyną wzmożonej aktywności nerwowego układu współczulnego i zaburzeń hormonalnych prowadzących do wzrostu ciśnienia krwi.
Najczęstsze postacie przewlekłej choroby nerek będące przyczyną nadciśnienia to kłębuszkowe zapalenia nerek, śródmiąższowe zapalenia nerek oraz torbielowatość nerek.
Z drugiej strony, nadciśnienie tętnicze, długotrwałe lub ciężkie, prowadzi do uszkodzenia nerek, będąc jedną z głównych przyczyn przewlekłej choroby nerek, tzw. nefropatii nadciśnieniowej. Częsta jest również sytuacja, gdy nadciśnienie i przewlekła choroba nerek są wynikiem innej głównej choroby, np. cukrzycy, zaawansowanej miażdżycy lub zapalnej choroby tkanki łącznej (zapalenie naczyń, toczeń układowy).

-Nerki mają istotny wpływ na ciśnienie krwi. Ciśnienie krwi jest siłą wywieraną przez krew, która przepływa przez tętnice. Zależy ono od rozmiaru tętnic i siły, z jaką serce pompuje krew, oraz ilości wody i soli w organizmie.
-Ściany naczyń krwionośnych są elastyczne, dzięki temu tętnice i żyły mogą się zwężać lub rozszerzać. Jeśli ściany te się kurczą, to naczynie krwionośne zwęża się i wzrasta ciśnienie krwi, natomiast jeśli ściany te się rozkurczają, to ciśnienie krwi się obniża. Zmiany te dotyczą głównie małych tętnic, zwanych tętniczkami (arteriolami).
-Nerki produkują substancję kurczącą ściany naczyń krwionośnych, która w ten sposób podwyższa ciśnienie krwi.

Zdrowe nerki utrzymują całkowitą ilość wody w organizmie na stałym poziomie. Jeśli nie pracują właściwie, ilość wody w organizmie może zarówno wzrosnąć, podwyższając ciśnienie krwi, jak i obniżyć się, powodując jego spadek. Można to wyjaśnić w prosty sposób, wyobrażając sobie organizm jako balon wypełniony wodą. Jeśli w balonie umieścimy więcej wody, ciśnienie wewnątrz wzrośnie, natomiast gdy odlejemy wodę, ciśnienie w balonie będzie spadać.

Terapia uporczliwa-
jest to stosowanie procedur medycznych w celu podtrzymywania funkcji życiowych nieuleczalnie chorego, które przedłuża jego umieranie, wiążąc się z nadmiernym cierpieniem lub naruszeniem godności pacjenta

Eutanazja- jest rozumiana jako „dobra śmierć”, zwykle rozumiane jako powodowane współczuciem pozbawienie życia osoby nieuleczalnie chorej (uśmiercanie chorego, skrócenie cierpień osoby długotrwale doświadczającej niemożliwego do ustąpienia bólu) i cierpiącej na jego lub najbliższej rodziny żądanie

Żeby eutanazja została wykonana musi być pisemna zgoda pacjenta i pacjent musi być świadomy

Czynniki ryzyka samobójstw w wieku starczym

- choroby przewlekłe (RZS, operacja)

- samotność

- izolowanie od społeczeństwa z powodu dysfunkcji wzroku, słuchu

- niemożność wykonywania czynności dnia codziennego

- śmierć bliskiej osoby, z którą przeżyło się całe życie

- zaburzenia psychiczne

- utrata bezpieczeństwa finansowego

Czym się różni pacjent od chorego?
Pacjent – osoba korzystająca ze świadczeń opieki zdrowotnej, niezależnie od tego czy jest zdrowa, czy chora
Chory – jest to osoba, która posiada jakąś dysfunkcje, chory staje się pacjentem gdy przekracza drzwi szpitala, placówki doktora

Pomyślne starzenie-
jest to potrzeba akceptacji jako ludzie, kontakty ze społeczeństwem, pomyślne starzenie powinno przebiegać bez powikłań chorobowych
Piramida Maslowa- na pierwszym miejscu jest samorealizacja, później potrzeby szacunku i uznania, następnie potrzeby społeczne, potrzeby bezpieczeństwa a na samym końcu potrzeby fizjologiczne (oddychanie, woda, itp.)

Przyczyny nietrzymania moczu
wiek,
-zakażenia układu moczowego,
-przebyte zabiegi operacyjne układu moczowo-płciowego i końcowego odcinka układu pokarmowego,
-niektóre choroby (np.: przerost gruczołu krokowego, udar mózgu, stwardnienie rozsiane, cukrzyca, niewydolność krążenia, kamica nerkowa, choroba Parkinsona, choroba Alzheimera, guzy systemu urogenitalnego, zaburzenia lękowe),
-alkoholizm,
-niektóre leki,
- ciąża
- osłabienie mięśni miednicy mniejszej

Depresja maskowana
szczególna forma zaburzeń depresyjnych, których obraz znacznie odbiega od powszechnych postaci tych zaburzeń i może sugerować występowanie innej choroby, czyli tzw. „maski depresji”. Stąd też, objawy depresji maskowanej określa się także mianem „ekwiwalentów depresji”. W depresji maskowanej podstawowe objawy takie, jak obniżony nastrój, niemożność przeżywania radości (anhedonia), czy też brak energii, mogą mieć nieznaczne nasilenie, zaś na pierwszy plan mogą wysuwać się objawy takie, jak dolegliwości bólowe, różne postacie lęku, bezsenność, natręctwa, zaburzenia motoryki przewodu pokarmowego okresowe nadużywanie leków, czy też substancji psychoaktywnych. Przyjmuje się, że objawy depresji maskowanej, choć nietypowe, mają podobne uwarunkowania, co objawy innych postaci zaburzeń depresyjnych. Ponadto, w leczeniu depresji maskowanej skuteczne są metody, które stosuje się także w przypadkach innych form depresji. Jednakże, nietypowość obrazu klinicznego sprawia, że depresja maskowana jest trudna do wykrycia
Objawy: świąd skóry, bóle głowy,bóle pleców,neuralgie, natręctwa, , jadłowstręt psychiczny, bezsenność,

Wiek subiektywny - "masz tyle lat, na ile się czujesz

Starzenie się układu oddechowego
Następstwami inwolucji starczej w układzie oddechowym jest upośledzenie mechanizmów wentylacji i wymiany gazów pomiędzy pęcherzykami płucnymi, a naczyniami włosowatymi przylegającymi do pęcherzyków (dyfuzja).

Wentylację ogranicza:
• usztywnienie ścian klatki piersiowej
• zmiana kształtu klatki piersiowej (na beczkowaty)
• zmiana toru oddychania (na typ piersiowy, z ograniczeniem funkcji przepony)
• zwiększenie podatności tkanki płucnej (związane ze zmniejszeniem sprężystości)
• wzrost oporów w drogach oddechowych

Powoduje to zwiększenie pracy oddechowej, przy ciągle zmniejszających się rezerwach do jej wykonania.
Upośledzenie dyfuzji gazów następuje z trzech przyczyn:
• zmniejszenia powierzchni całkowitej pęcherzyków płucnych
• pogrubienia błony pęcherzykowo-włośniczkowej
• zmniejszenia zdolności elementów krwi do wiązania gazów

Upośledzenie dyfuzji gazów prowadzi do hipoksji (niedotlenienia), a w następstwie do hiperwentylacji (zwiększonego oddychania). Osoby starsze nie są zdolne do znacznego pogłębienia oddychania i kompensują to przyspieszeniem częstości oddechów, jednak w bardzo ograniczonym zakresie. Zmniejsza się objętość oddechowa a także wentylacja minutowa, spada pojemność życiowa płuc. Osłabienie pobudliwości ośrodka oddechowego, czyli zmniejszona reakcja na hipoksję (niedotlenienie) i hiperkapnię (wzrost prężności CO2), może powodować pojawienie się okresowo nieregularnego oddechu Cheyne - Stokesa, szczególnie w trakcie snu.
Zmniejszenie wrażliwości śluzówki, osłabienie odruchu kaszlowego i upośledzenie czynności aparatu rzęskowego znacznie ograniczają samooczyszczanie się drzewa oskrzelowego. Zmniejsza się także odpowiedź humoralna i komórkowa.

Układ mięśniowy.
· Z wiekiem zanikają jednostki motoryczne oraz zmniejsza się liczba włókien mięśniowych zwłaszcza włókien szybko kurczliwych. Redukcji włókien mięśniowych zmniejszaniu się masy mięśniowej towarzyszy zwiększanie się w mięśniach tłuszczów i kolagenu.
· Procesy starzenia nie wpływają na zmniejszenie potencjału aerobowego mięśni szkieletowych.
· U osób starszych dochodzi do upośledzenia zaopatrzenia włókien mięśniowych w substraty energetyczne w skutek zmniejszenia się sieci naczyń włosowatych oraz zwiększonej zawartości w mięśniach włókien kolagenowych.
· U osób starszych obserwuje się stałe zmniejszanie wytrzymałości statycznej i dynamicznej mięśni oraz ogólnej siły mięśniowej. Spadek siły i masy mięsni jest bardziej widoczny u kobiet. W wieku 30 lat mięśnie stanowią około 45 % masy ciała, lecz w wieku 70 lat ich udział spada do 27 % .Spadek siły( ok. 1% na rok) w wyniku starzenia się organizmu człowieka ma miejsce przede wszystkim z powodu postępującej atrofii mięśni oraz zmian zachodzących w nerwach obwodowych.

Charakterystyczne objawy starzenia:
-utrata masy mięśni i kości,

-zanik komórek funkcjonalnie czynnych różnych narządów i zastępowanie ich przez tkankę łączną (stłuszczenie wątroby),
-przekształcenie budowy i czynności skóry prowadzące do osłabienia jej roli jako bariery ochronnej organizmu,
-pogorszenie ostrości wzroku i słuchu,
-wydłużony czas reakcji powodowany spadkiem średniej szybkości przewodzenia w komórkach ze 100% w wieku 40 lat do 85% powyżej 80. roku życia,
-spadek podstawowej przemiany materii ze 100% w wieku 40 lat do ok. 80% powyżej 80. roku życia, upośledzenie czynności wątroby, spadek aktywności enzymów,
-procentowy wzrost zawartości tłuszczu w organizmie, a spadek zawartości wody,
spadek maksymalnej pojemności wydechowej ze 100% w wieku ok. 30 lat do ok. 40% powyżej 80. roku życia,
-spadek przepływu nerkowego osocza ze 100% w wieku ok. 30 lat do ok. 50% powyżej 80. roku życia; zmniejsza się też przepływ krwi przez inne narządy,
-obniżenie kwasowości soku żołądkowego,
-zmniejszenie perystaltyki jelitowej,
-zmniejszenie powierzchni całkowitej błon śluzowych przewodu pokarmowego, a co za tym idzie zmniejsza się wchłanianie z jelit,
-obniżenie stężenia albumin w osoczu.

Wiek jako czynnik ryzyka zapalenia płuc
Starszy wiek stanowi niezależny czynnik ryzyka wystąpienia zapalenia płuc, cięższego przebiegu choroby oraz zgonu. U osób w starszym wieku zmniejszona jest odpowiedź immunologiczna, w tym osłabieniu ulega czynność granulocytów obojętnochłonnych, co ma bezpośredni związek z odpornością przeciwbakteryjną. Wraz z wiekiem dochodzi do zmniejszenia rezerw czynnościowych organizmu, co w skrajnych przypadkach objawia się pod postacią tzw. zespołu słabości (frailty syndrome). Gdy dojdzie do znacznego zmniejszenia rezerw fizjologicznych, każda ostra choroba może zaburzyć równowagę organizmu i wywołać groźne dla życia powikłania ogólnoustrojowe. Duże znaczenie ma towarzysząca podeszłemu wiekowi wielochorobowość; chorobami istotnie zwiększającymi ryzyko zapalenia płuc są: cukrzyca, schorzenia nerek, marskość wątroby, niedożywienie oraz choroby układu oddechowego – przewlekła obturacyjna choroba płuc (POChP) i rak płuca. Warto przy tym zwrócić uwagę, że u osób w podeszłym wieku niektóre choroby przewlekłe często pozostają nierozpoznane.
Powikłania zapalenia płuc
Do najczęstszych powikłań zapalenia płuc należą sepsa i gromadzenie się płynu w opłucnej. Zapalenie płuc może pośrednio przyczynić się do zaostrzenia przebiegu chorób przewlekłych, zaburzenia homeostazy organizmu oraz pogorszenia sprawności funkcjonalnej prowadzącego do upadków, unieruchomienia i powstania samonapędzającej się spirali powikłań, z których każde może zagrażać życiu pacjenta.
Obecność bakterii we krwi (bakteriemia) nie jest równoznaczna z rozwojem sepsy, której towarzyszą objawy uszkodzenia organów wewnętrznych. Gdy w przebiegu zakażenia S. pneumoniae dojdzie do bakteriemii lub sepsy, rozpoznaje się inwazyjną chorobę pneumokokową. Ciężka sepsa występuje u około 1/4 chorych hospitalizowanych z rozpoznaniem zapalenia płuc i wiąże się ze znaczną śmiertelnością.8
Gromadzenie się płynu w opłucnej może towarzyszyć zakażeniom bakteryjnym o różnej etiologii i nazywane bywa wysiękiem parapneumonicznym. W części przypadków może dojść do rozwoju ropniaka opłucnej, co powoduje konieczność leczenia drenażem opłucnej
Główne objawy to gorączka, kaszel, odksztuszanie plwociny, duszność, przyspieszony oddech. Są to jednak objawy, które często przypisywane są innym schorzeniom, więc przy najmniejszym podejrzeniu zapalenia płuc należy zgłosić się do lekarza i kontrolnie wykonać rentgen płuc. Po 65 roku życia zapalenie płuc może występować w zasadzie bez gorączki, co jest spowodowane tym, że osoby starsze mają niższą podstawową temperaturę ciała.

Dlaczego pacjenci geriatryczni częściej chorują na gruzlice
Niestety u osoby zakażonej ryzyko zachorowania na gruźlicę utrzymuje się przez całe życie. Podstawowym czynnikiem powodującym przejście prątków ze stanu uśpienia w stan aktywny, w efekcie rozwój choroby, jest spadek odporności. Brak kontroli układu odpornościowego pozwala na intensywne mnożenie się i szerzenie się prątków w organizmie człowieka. Prątki atakują wszystkie narządy i układy naszego organizmu, powodując w nich zmiany chorobowe, a w związku z tym, że podstawową drogą zakażenia jest droga inhalacyjna, to najczęściej zmiany pierwotne dotyczą płuc. Do podstawowych czynników ryzyka wpływających na obniżenie odporności immunologicznej należą między innymi: zakażenie wirusem HIV, niedożywienie, choroby nowotworowe, cukrzyca, niewydolność nerek, choroby wątroby, alkoholizm, narkomania, czy leczenie immunosupresyjne.

Wiek a czynność nerek. Z wiekiem nieuchronnie dochodzi do starzenia się kłębuszków i cewek nerkowych. Kłębuszki ulegają stwardnieniu, spada o 50% przepływ nerkowy krwi i zdolność filtracyjna nerek. Cewki moczowe skręcają się, co upośledza mechanizm zatrzymywania jonów sodu, wydalania jonów wodoru, co prowadzi do kwasicy nerkopochodnej i hiponatremii. U ludzi starszych nasila się bezobjawowa bakteriuria i częstość zakażeń dróg moczowych. Z powodu zaburzeń czynności regulacyjnych nerek chory może nie tolerować szybkiego przetoczenia płynów (zmniejszona filtracja kłębuszkowa), co prowadzi do zaburzeń objętości płynów ustrojowych i równowagi kwasowo-zasadowej.

Osteoporoza
Przyczyny:
*długotrwałe zażywanie pewnych leków i współwystępowanie innych chorób – Jedną z przyczyn zagrożenia osteoporozą są choroby przewlekłe takie jak: niewydolność nerek, moczówka fosforanowa, nadczynność tarczycy, zaburzenia trawienia i wchłaniania, nietolerancja laktozy, nadczynność przytarczyc, choroby wrodzone tkanki łącznej – wrodzona łamliwość kości
*Wiek powyżej 65 roku życia
*Niedobór wapnia w diecie osób starszych i niedobór witaminy D – Wraz z procesem starzenia się spada zdolność do wchłaniania wapnia oraz wchłaniania i metabolizmu witaminy D.
*nadużywanie alkoholu, tytoniu
*brak ruchu
*niski poziom hormonów męskich
Skutki:

Objawy depresji :
Objawy podstawowe to: obniżenie nastroju (smutek, przygnębienie, anhedonia, zobojętnienie depresyjne), spowolnienie psychoruchowe, zaburzenia rytmów okołodobowych (hiposomnia, hipersomnia, wczesne poranne budzenie się, lepsze samopoczucie późno popołudniowe i wieczorne), lęk.
Objawy dodatkowe: depresyjne zaburzenia myślenia z poczuciem winy (urojenia depresyjne, hipochondryczne), zniechęcenie do życia – z myślami i tendencjami samobójczymi obniżenie zainteresowań, osłabienie pamięci i skupienia uwagi, zubożenie kontaktów z otoczeniem, izolowanie się, zmniejszenie zdolności do pracy.
Objawy somatyczne: bóle głowy, suchość w jamie ustnej, zaparcia stolca lub biegunki, obniżenie apetytu i spadek masy ciała, kołatanie serca i ból w klatce piersiowej.

Choroba wieńcowa,
zwana też chorobą niedokrwienną serca - to zespół chorobowy charakteryzujący się niedostatecznym ukrwieniem (i co za tym idzie niedostatecznym zaopatrzeniem w tlen) serca, spowodowanym znaczącym zwężeniem (a niekiedy - zamknięciem) światła tętnic wieńcowych, odżywiających mięsień serca. Obraz kliniczny choroby wieńcowej jest dość zróżnicowany; jej najbardziej znanymi postaciami są dławica piersiowa (dusznica bolesna, angina pectoris) i zawał serca.
W większości przypadków choroba wieńcowa ma podłoże miażdżycowe. U ludzi z miażdżycą w ścianie naczyń wieńcowych, podobnie jak w ścianach innych tętnic, tworzą się blaszki miażdżycowe, których obecność powoli prowadzi do zwężenia świata naczyń i upośledzenia dopływu krwi do serca.

Zapalenie płuc
Zapalenie płuc jest stanem zapalnym miąższu płucnego. Jego następstwem może być zmniejszenie powietrzności płuc, występowanie duszności (w zależności od wielkości obszaru płuca objętego procesem zapalnym), przyspieszenie oddechu, niekiedy sinica. Istnieje wiele podziałów zapalenia płuc w zależności od: etiologii (wirusowe, bakteryjne, chlamydiowe, grzybicze, pasożytnicze, niezakaźne), obrazu klinicznego (łagodne, ciężkie, atypowe) oraz mechanizmów patogenetycznych (zachłystowe, wewnątrzszpitalne, pozaszpitalne). U osób starszych zapalenie płuc przebiega w odmienny sposób niż u ludzi młodych. Etiologia choroby zależy głównie od środowiska, w jakim przebywa chory. U osób w podeszłym wieku często występują liczne czynniki ryzyka, zwłaszcza choroby przewlekłe, które sprzyjają rozwojowi zapalenia płuc. Objawy kliniczne mogą być słabo wyrażone. Czynniki ryzyka i etiologia. Stwierdzono, że najczęstszymi przyczynami zapalenia płuc u osób w podeszłym wieku są następujące mikroorganizmy: Streptococcus pneumoniae, bakterie Gram-ujemne, bakterie beztlenowe, Legionella pneumophila i wirusy, zwłaszcza wirus grypy. Spośród różnych klasyfikacji u osób starszych największe znaczenie ma uwzględnienie miejsca, w którym doszło do zakażenia. Podział na zapalenie pozaszpitalne i wewnątrzszpitalne jest istotny, ponieważ sugeruje czynniki przyczynowe, które są inne w każdej z tych sytuacji. Ma to znaczenie przy podejmowaniu decyzji dotyczącej leczenia. Najczęstszą przyczyną pozaszpitalnego zapalenia płuc jest Streptococcus pneumoniae. Objawy i rozpoznanie. Głównymi czynnikami ryzyka wystąpienia zapalenia płuc są: podeszły wiek, palenie papierosów, nadużywanie alkoholu, choroby współistniejące (przewlekła obturacyjna choroba płuc – POChP, choroba nowotworowa, cukrzyca, choroby neurologiczne, przewlekłe choroby wątroby), zabiegi terapeutyczne (okres pooperacyjny, przewlekła tlenoterapia, intubacja dotchawicza, sonda żołądkowa). Do typowych objawów należą: gorączka, kaszel, odkrztuszanie plwociny. W wieku podeszłym choroba może przebiegać podstępnie z niewielkimi objawami. Mylący może być brak gorączki. Osoby w wieku podeszłym mają niższą podstawową temperaturę ciała i reagują na zakażenie niższą gorączką. Kaszel spowodowany zapaleniem płuc często jest mylony z przewlekłą obturacyjną chorobą płuc lub z zapaleniem oskrzeli.

Zapalenie oskrzeli Jest to druga bardzo często występująca choroba infekcyjna u osób w wieku podeszłym. Zapalenie dróg oddechowych polega na przekrwieniu i obrzęku błony śluzowej, któremu bardzo często towarzyszy zwiększone wytwarzanie śluzu przez powiększone gruczoły śluzowe oraz nacieczenie ściany oskrzeli komórkami zapalnymi, co powoduje zwężenie oskrzeli, a nawet ich niedrożność – zwykle przejściową. Z punku widzenia klinicznego zapalenie oskrzeli dzieli się na ostre i przewlekłe. Ostre zapalenie oskrzeli. Może być wywołane zarówno przez zakażenie bakteryjne, jak i wirusowe. Jego występowanie wiąże się z osłabieniem odporności organizmu, oziębieniem, często z drażnieniem dróg oddechowych przez dymy i pary. Może przebiegać z objawami astmatycznymi oraz przyjąć postać ostrego zapalenia oskrzelików, które bardzo często występuje u dzieci. Przewlekłe zapalenie oskrzeli. Jest chorobą postępującą, która rozpoczynając się jako łagodne zapalenie dróg oddechowych, poprzez fazę narastającej obturacji prowadzi do skrajnej niewydolności oddechowej. Występuje bardzo często u osób w podeszłym wieku, zwłaszcza u wieloletnich palaczy. Charakterystycznym objawem jest przedłużający się lub utrzymujący przez kilka miesięcy w roku kaszel, połączony zwykle z wykrztuszaniem plwociny. Objawy. Głównymi objawami ostrego zapalenia oskrzeli są: kaszel, skąpe odkrztuszanie, zaostrzenie szmeru pęcherzykowego, świsty, furczenia, czemu towarzyszy złe samopoczucie, podwyższona temperatura ciała oraz dreszcze. U osób starszych ostre zapalenie oskrzeli bardzo często prowadzi do zapalenia płuc, co w znacznym stopniu pogarsza rokowanie. Dlatego też każde zapalenie oskrzeli u osób starszych musi być leczone intensywnie. Podstawowym objawem przewlekłego zapalenia oskrzeli jest kaszel z odkrztuszaniem śluzowo-ropnej plwociny, potem dołącza się duszność wysiłkowa oraz spoczynkowa, czasem kłucia w klatce piersiowej. Choroba może okresowo się wyciszać lub zaostrzać ze stanami gorączkowymi. Odkrztuszanie nie zawsze jest zasadniczym objawem przewlekłego zapalenia oskrzeli. Niekiedy chory nie odkrztusza całkowicie i połyka wydzielinę. Leczenie. Mimo niemożności ustalenia etiologii ostrego zapalenia oskrzeli, traktuje się je jako bakteryjne i podaje antybiotyki oraz leki rozrzedzające wydzielinę oskrzelową, wykrztuśne, hamujące odruch kaszlowy. Warunkiem skutecznego leczenia przewlekłego zapalenia oskrzeli jest zaprzestanie palenia przez chorego oraz usunięcie przyczyny zapalenia. W leczeniu ważne są trzy czynniki: nawodnienie, rozrzedzenie oraz wyeliminowanie wydzieliny z oskrzeli. Należy dążyć do tego, aby chory kaszląc, odkrztuszał łatwo plwocinę. Jeżeli zapalenie przebiega ze świszczącym oddechem, chory powinien przyjmować leki rozkurczowe, co ułatwia wykrztuszanie.

Ukłąd oddechowy
Wskutek zmian jakościowych i ilościowych włókien elastycznych miąższu płucnego z wiekiem dochodzi do utraty sił sprężystych płuc i wzrostu ich podatności (elastyczności), co powoduje skłonność do zapadania się drobnych oskrzeli w czasie wydechu. Zaburzenia stosunku włókien elastycznych do kolagenowych w ścianie drzewa oskrzelowego sprzyja postępującemu wraz z wiekiem ograniczeniu przepływu powietrza przez drogi oddechowe (4).Wraz ze starzeniem się obserwuje się upośledzenie funkcji płuc wyrażone zmniejszeniem natężonej pierwszosekundowej objętości wydechowej (FEV1), natężonej pojemności życiowej (FVC), obniża się pojemność dyfuzyjna płuc dla tlenku węgla (DLCO), zmniejsza ciśnienie parcjalne O2, zmniejsza objętość oddechowa (TV), pojemność życiowa (VC) i zwiększa objętość zalegająca płuc (RV) (4).
Obraz kliniczny POChP jest więc wynikiem nakładania się trzech procesów patologicznych, wywołujących inne objawy:
– przewlekłe zapalenie oskrzeli – związane z obecnością neutrofili, nasilona produkcją śluzu i upośledzeniem jego ewakuacji na skutek destrukcji rzęsek nabłonka oskrzelowego; zmianom tym towarzyszą częste infekcje wirusowe i bakteryjne,
– choroba drobnych oskrzeli – związana z obecnością makrofagów w świetle drobnych oskrzeli i monocytów w tkance śródmiąższowej; towarzyszy im włóknienie powodujące zwężenie czy niedrożność drobnych oskrzelików,
– rozedma – przebiegająca z utratą włókien elastycznych, pęcherzyków płucnych i zmniejszeniem powierzchni wymiany gazowej.

Głównym objawem klinicznym choroby jest duszność, która jest źródłem lęku i najczęstszą przyczyną niesprawności u chorych starszych. Początkowo związana jest tylko z wysiłkiem, dlatego często jest akceptowana i uznawana za naturalny proces starzenia się. Poza tym duszność jest objawem wielu innych schorzeń współistniejących (np. chorób układu krążenia). U osób starszych może być ona również słabo nasilona lub nie występować. W związku z obniżoną reaktywnością chemoreceptorów obwodowych i ośrodka oddechowego na hipoksję i hiperkapnię odczuwanie duszności może być zaburzone.

Podobnie jest z kaszlem, który nie niepokoi chorych, często uznawany jest za „coś normalnego”. Dodatkowo upośledzenie odruchu kaszlowego i transportu rzęskowego zmniejsza nasilenie kaszlu i odkrztuszania. Chorzy akceptują nową sytuację, adoptując się do niej i nie szukają pomocy u lekarza.

Objawy zgłaszane przez chorego często są niespecyficzne: osłabienie, męczliwość, upośledzona tolerancja wysiłku (9).