MIEJSCE ZARZĄDZANIA PRZEZ CELE

W TEORII ZARZĄDZANIA

1. POJĘCIE I FUNKCJE ZARZĄDZANIA

Wraz ze wzrostem złożoności powiązań zewnętrznych i wewnętrznych w każdej gospodarce i każdej firmie wzrasta potrzeba kompleksowości i integralności zarządzania w skali makro - i mikroekonomicznej. Do tradycyjnych aspektów produkcyjnych, finansowych i marketingowych zarządzania doszły od niedawna aspekty innowacyjne, ekologiczne i społeczne. Wskutek tego zarządzanie staje się dziedziną wiedzy i sztuki coraz bogatszą, trudniejszą i bardziej odpowiedzialną. Ma ono, bowiem zapewnić firmie trwałą egzystencję i długofalowy rozkwit, ku zadowoleniu wszystkich, którym ona służy i to w sposób zgodny z prawami rynku, a zarazem ze społeczną racjonalnością działań gospodarczych.

Nowoczesne zarządzanie to ukierunkowany na przyszłość proces wyboru celów i dróg rozwoju, a więc proces decydowania, kształtujący przyszłe wydarzenia i przyszłą pozycję firmy w otoczeniu oraz przyszłą jej strukturę i kulturę. Taki proces musi być więc procesem twórczym, wymagającym zaangażowania dużej wiedzy, wyobraźni, pomysłowości, elastyczności i odwagi. Aby sprostać takim wymaganiom, menedżerowie muszą dobrze opanować sztukę zarządzania: procesy, środki i metody oraz umieć je stosować do rozwiązywania zagadnień praktycznych w sposób innowacyjny. Muszą oni opracowywać różne warianty rozwiązań dotyczących przyszłych, możliwych sytuacji, uwzględniając zmiany zachodzące wewnątrz firmy i w otoczeniu jej działania, pamiętając o tym, że „wiele dróg wiedzie do Rzymu, niestety o wiele więcej dróg Rzym omija”. Aby mogli to robić w sposób kompletny i odpowiedzialny muszą przyswajać sobie nową wiedzę z zakresu zarządzania i twórczo ją stosować w praktyce. Wiedza wyniesiona ze studiów wzbogacona doświadczeniem nie wystarcza by mądrze zarządzać i podejmować rozsądne decyzje. Wiedzę trzeba stale poszerzać i doskonalić, pamiętając o tym, że najprzydatniejszą rzeczą dla praktyki jest dobra teoria.

Zarządzanie jest kluczem do sukcesu i to niezależnie od tego, czy przedsiębiorstwo na rynku ma pozycję wiodącą, rzuca rynkowi nowe wyzwania czy dopiero rozpoczyna działalność. Nie ma złych interesów. Może być tylko złe, nieudolne zarządzanie.¹

J. Penc w swojej książce „Strategie zarządzania” stwierdza, że: „Zarządzanie” – jest działalnością kierowniczą polegającą na ustalaniu celów i powodowaniu ich realizacji dzięki wykorzystaniu przez organizację zasobów, procesów i informacji w istniejących warunkach zewnętrznych jej działania (prawnych, społecznych, ekonomicznych itp.) w sposób sprawny i skuteczny oraz zgodny ze społeczną racjonalnością działań gospodarczych.²

W. Kieżun „Podstawy organizacji i zarządzania” podaje definicję R. Grabińskiego, który stwierdza, że „zarządzanie” – jest to działanie polegające na: dyspozycji, decyzji i nadzorze zarówno w sprawach dotyczących podstawowych zadań jednostki, jak i w odniesieniu do wszystkich zagadnień występujących w jednostce, oraz prawo mianowania i reprezentacji”.³

J. Zieleniewski traktuje zarządzanie jako szczególnego rodzaju kierowanie, występujące, wówczas gdy „... Władza nad ludźmi wynika z własności rzeczy stanowiących dla nich niezbędne przedmioty lub narzędzia pracy.... lub z upoważnienia otrzymanego od właściciela tych rzeczy.

Podobnie ujmuje to zagadnienie J. Kurnal, stwierdzając, że „szczególny rodzaj kierowania opartego na władzy organizacyjnej wynikającej z prawa własności do rzeczowych środków działania można by całkowicie umownie nazwać zarządzaniem”.⁴

Peter Drucker, amerykański klasyk teorii organizacji i zarządzania, w jednej ze swoich prac wyróżnia siedem podstawowych cech charakteryzujących zarządzanie, a mianowicie :

1. Zarządzanie dotyczy przede wszystkim ludzi.

Jego celem jest takie współdziałanie wielu osób, które pozwala zneutralizować słabości oraz maksymalnie wykorzystać talenty i silne strony uczestników. Ludzie są najważniejszym zasobem organizacji. Najważniejsze w zarządzaniu ludźmi i kontaktami międzyludzkimi jest dla menedżera tworzenie efektywnych zespołów i przewodzenie im. Oznacza to:

• prawidłowy dobór najbliższych współpracowników (z punktu widzenia potrzebnych kwalifikacji zawodowych, doświadczenia, umiejętności i cech charakterologicznych);

• wyznaczanie zespołowi długofalowych celów i doraźnych zadań;

• zapewnienie otwartej komunikacji (wymiany informacji) wewnątrz zespołu oraz dbałość o lepsze wykorzystanie wiedzy, kwalifikacji i informacji, którymi dysponują członkowie zespołu;

• zarządzanie relacjami formalnymi wewnątrz zespołu (podział zadań, władzy, odpowiedzialności i zasobów) oraz relacjami pomiędzy zespołem a innymi komórkami organizacyjnymi;

• zarządzanie nieformalnymi stosunkami wewnątrz zespołu, przeciwdziałanie konfliktom i tworzenie atmosfery harmonijnej współpracy.

2. Zarządzanie jest głęboko osadzone w kulturze.

Oznacza to, że musi uwzględniać uznawane przez dawną społeczność normy właściwego zachowania, wartości, które pozwalają odróżnić zło od dobra, symbole, mity, legendy. Jednostki ludzkie są uczestnikami wielu kultur: narodowej, regionalnej, zawodowej, organizacyjnej. Efektywne oddziaływanie na innych ludzi wymaga znajomości kultur, w których ci ludzie uczestniczą i szacunku dla tych kultur.

W pewnym stopniu szef powinien aktywnie tworzyć, a przynajmniej zmieniać kulturę swojej organizacji. Dlatego nie powinien chyba tolerować ani grymasów sekretarki, która uważa, że ma prawo wyjść z pracy o 16:00 bez względu na wszystko, ani złomu porozrzucanego na dziedzińcu zakładu.

Jednym z celów podyplomowego kształcenia w dziedzinie zarządzania jest zmiana kultury środowisk inżynierskich, z których wywodzi się znaczna część kadry kierowniczej w naszym przemyśle. Szczególnie ważnym elementem kultury jest język, czyli kategorie i pojęcia służące do nazywania, opisu i analizy rzeczywistości. Zarządzanie wymaga języka, którego elementy ( pojęcia ) zaczerpnięte są z różnych dziedzin wiedzy.

3. Zarządzanie wymaga prostych i zrozumiałych wartości, celów działania i zadań, jednoczących wszystkich uczestników organizacji.

Wartości i cele powinny prowadzić do ich emocjonalnego zaangażowania. Takie ambitne zadania mają zdolność mobilizowania ludzi do większego wysiłku, nawet wtedy, gdy początkowo wydają się mało realne.

4. Zarządzanie powinno doprowadzić do tego, by organizacja była zdolna do uczenia się.

Jest to szczególnie istotne w warunkach transformacji ustrojowej, kiedy warunki działania przedsiębiorstwa uległy zmianie. Pracownicy powinni dążyć do podnoszenia swoich kwalifikacji zawodowych, przez co nabędą nowych umiejętności, możliwości, wzorców działania.

Przekształcanie przedsiębiorstw państwowych w jednoosobową spółkę Skarbu Państwa i prywatyzacja poprzez udział w Programie Powszechnej Prywatyzacji, zmusiły kierownictwo do poznania kategorii prawnych gospodarki rynkowej. W związku z niełatwą sytuacją finansową tych firm i drogim kredytem, Kierownictwo musiało nauczyć się analizy i kontroli przepływów finansowych. Najważniejszą sprawą w tych nowych warunkach są umiejętności w dziedzinie marketingu. Cały proces prowadzący do wytworzenia określonego produktu sprzedawanego określonym klientom i przynoszący określony zysk, zmusił Kierownictwo firmy do doskonalenia się w zakresie nowych technologii, zatrudniania dobrych specjalistów, jak również korzystania z usług doradców i konsultantów.

5. Zarządzanie wymaga komunikowania się.

Dotyczy to obiegu informacji wewnątrz firmy i wymiany informacji z otoczeniem. Najczęstszą formą pracy menedżera jest właśnie komunikowanie się: rozmowy, spotkania, narady, kontakty telefoniczne, przemówienia, wywiady, listy, pisma, notatki.. Umiejętności komunikowania się polegają przede wszystkim na:

• przekazywaniu właściwym adresatom we właściwym czasie informacji, które zostaną zrozumiane zgodnie z intencją nadawcy;

• zdolności do właściwego odbioru Komunikatów nadawanych przez innych, czyli rozumienia, dlaczego zostały one nadane.

6. Zarządzanie wymaga rozbudowanego systemu wskaźników.

Pozwala to stale i wszechstronnie (biorąc pod uwagę ważne dla firmy kryteria) monitorować, oceniać i poprawiać efektywność działania.

Wskaźniki te mierzą takie zjawiska, jak płynność finansową, stopę zwrotu zainwestowanego kapitału, usterkowość wyrobów, koszty operacji składających się na proces produkcyjny, rotację zapasów, absencję pracowników, fluktuacje kadr i setki innych zjawisk.

7. Zarządzanie musi być jednoznacznie zorientowane na podstawowy i najważniejszy ostateczny rezultat, jakim jest zadowolony klient.

Jest to jedyny sposób na utrzymanie i zwiększenie udziału w rynku. Trzeba spełnić pewne warunki :

• stały kontakt i dobra komunikacja z klientami ( co zapewnia orientację o ich potrzebach i kryteriach produktu oferowanego przez firmę;

• odpowiednie nastawienie pracowników firmy, którzy są skłonni „wejść w buty klienta” postawić się na jego miejscu i zrobić to, czego życzyłby sobie.⁵

Dla potrzeb zarządzania opracowano wiele uniwersalnych metod ilościowych, mających zastosowanie w różnych dziedzinach funkcjonowania przedsiębiorstwa, które zwłaszcza przy wykorzystaniu komputerowych analiz, prognoz i symulacji – umożliwiają racjonalizowanie i optymalizowanie procesów produkcyjnych i handlowych pod względem czasu ich trwania i wysokości kosztów, co umożliwia zwiększanie poziomu zysku.

Według Petera Druckera, ożywczym, dynamicznym elementem w każdym biznesie jest menedżer. Bez jego przywództwa środki produkcji pozostają środkami i nie staną się nigdy samą produkcją.

Znaczenie, jakie ma właściwe zarządzanie oraz role, jaką w nim pełni menedżer trafnie charakteryzuje twierdzenie, że tak ważne funkcje zarządzania jak: „planowanie, organizowanie i podejmowanie decyzji są jak śpiące kokony, dopóki przywódca nie obudzi w ludziach siły, jaką wyzwala dobra motywacja i dopóki nie doprowadzi ich do osiągnięcia wyznaczonych celów. Przywódca przeobraża to co potencjalne, w to, co rzeczywiste”. Nie jest prawdą, że menedżer nie musi niczego dokładnie „umieć” i potrafić osobiście wykonać. Menedżer musi posiadać wiedzę o prawach i prawidłowościach gospodarki rynkowej. Uznaje się za konieczne, aby menedżer przedsiębiorstwa był ekonomistą, marketingowcem, psychologiem i finansistą. Jako ekonomista, musi rozumieć ekonomiczne źródła, przyczyny i następstwa zjawisk i zdarzeń rynkowych oraz umieć formułować ekonomiczne kryteria do rozwiązywania wynikających z nich problemów. Powinien zarządzać przedsiębiorstwem w taki sposób, aby uzyskiwać możliwie najwyższy poziom ekonomicznej efektywności zasobów ludzkich, materialnych i kapitałowych. W tym celu niezbędne są trafne prognozy przyszłości, a zwłaszcza przewidywania chłonności rynku.

Niezwykle wysoko cenione są kwalifikacje menedżera. Efektywni menedżerowie są najważniejszym ale równocześnie najrzadszym zasobem przedsiębiorstwa.⁶

Dla skutecznego realizowania funkcji zarządzania konieczne jest :

• planowanie polegające na wyznaczaniu tego co jest do zrobienia, jak to zrobić, aby osiągnąć cele przedsiębiorstwa,

• organizowanie obejmujące tworzenie struktury organizacyjnej, określanie rodzajów czynności i koordynowanie pracy dla osiągania celów przedsiębiorstwa,

• kierowanie pracownikami wymagające pozyskiwania najlepszych, ciągle ich doskonalenie, motywowanie i zapewnienie satysfakcjonującego poziomu wynagrodzenia,

• podejmowanie decyzji krótko i długookresowych na podstawie wyczerpujących i rzetelnych informacji,

• kontrolowanie rozumiane jako tworzenie systemu kontroli zapewniającej ciągłą analizę i ocenę podejmowanych przedsięwzięć oraz dokonywanie zmian i usprawnień niezbędnych dla osiągania celów przedsiębiorstwa.⁷

Poszczególne funkcje zarządzania przedstawia tabela nr 1.

Tabela nr 1

FUNKCJE ZARZĄDZANIA

1	PLANOWANIE	Ustalanie – kto, jak, kiedy, gdzie i jakie działania ma podejmować aby osiągnąć cele przedsiębiorstwa
2	ORGANIZOWANIE	Łączenie pracy i zasobów materialnych oraz projektowanie formalnej struktury zadań i władzy ich określania
3	KIEROWANIE	Ukierunkowanie i motywowanie pracowników, kierowanie, wpływanie oraz informowanie zapewniające, że rozumieją i dobrze wykonują swoje zadania
4	KONTROLOWANIE	Porównywanie bieżących osiągnięć z planami i podejmowanie niezbędnych działań usprawniających i koniecznych korekt

Źródło: Opracowanie własne na podstawie: T. Sztucki „Marketing Przedsiębiorcy i Menedżera, Agencja Wydawnicza „PLACET” W – wa 1996.

Wykonywanie funkcji zarządzania wymaga wielu bardzo konkretnych umiejętności, takich jak :

• znajomość języków obcych, a zwłaszcza angielskiego w stopniu umożliwiającym prowadzenie korespondencji i negocjacji,

• umiejętność obsługi komputera, a szczególnie korzystania z edytorów tekstu oraz standardowych pakietów statystycznych i finansowych, a nawet programów symulacyjnych,

• umiejętność przekonywania, prowadzenia dyskusji, przemawiania, udzielania wywiadów, prowadzenia negocjacji,

• rozumienie i samodzielne tworzenie dokumentów organizacyjnych, a zwłaszcza: kontraktów, opisów pracy, zakresów czynności, schematów organizacyjnych, regulaminów, notatek służbowych, okólników,

• biegła znajomość dokumentacji księgowej i finansowej, a zwłaszcza: bilansów, budżetów, normatywów, wniosków kredytowych, czeków, weksli, faktur, przelewów,

• opanowanie zasad i procedur uczestnictwa na rynku kapitałowym, finansowym i walutowym,

• umiejętność posługiwania się statystycznymi technikami analizy danych, zwłaszcza w takich obszarach, jak: kontrola jakości, zaopatrzenie, transport i logistyka, finanse i inwestycje kapitałowe.⁸

Zarządzanie przedsiębiorstwem powinno w coraz mniejszym stopniu polegać na bezpośrednim kierowaniu, a w coraz większym – na przewodzeniu zespołem pracowników w samodzielnym podejmowaniu całych kompleksów zadań, przyjmowaniu za nie odpowiedzialności i osiąganiu korzyści proporcjonalnych do ich rezultatów dla przedsiębiorstwa. Zamiast stawiania zadań najbardziej cenne jest wyzwalanie twórczych wartości pracowników wyrażających się w doskonaleniu działań i podejmowaniu nowych przedsięwzięć, integrujących cele przedsiębiorstwa z celami i ambicjami jego pracowników.

Mimo upływu lat, od napisania przez wybitnego amerykańskiego znawcę zagadnień przedsiębiorstwa i marketingu Petera Druckera, jego szeroko znanej publikacji poświęconej praktyce zarządzania, znajdują się w niej przewidywania przyszłości, które są obecnie w pełni aktualne. Punktem wyjścia tych rozważań jest stwierdzenie, że menedżer intuicyjny odchodzi w przeszłość. Wymagania menedżerów jutra (a jutro już przecież nadeszło), bez względu na szczeble i funkcje polegają na tym: „by rozumiejąc cele marketingu i taktykę firmy, wiedzieli zarazem, czym się sami do tego mają dołożyć. Kwalifikacje każdego zarządu w biznesie będą obejmowały umiejętność przemyślenia długofalowych celów swej firmy oraz planowania i budowy długofalowej organizacji marketingu.⁹

2. ISTOTA ZARZĄDZANIA PRZEZ CELE

Zarządzanie przez cele (ZPC) jest jedną z metod zarządzania, której zadaniem jest podniesienie sprawności działania organizacji przez stworzenie motywacyjnych przesłanek do pełnej koordynacji działań kierowniczych na wszystkich szczeblach hierarchii aż do stanowiska pracy włącznie.¹⁰

Podstawy zarządzania przez cele opierają się na następujących tezach:

• należy opracować w przedsiębiorstwie wizję jego rozwoju,

• im większa precyzja tej wizji, tym większe prawdopodobieństwo osiągnięcia wytyczonego celu,

• ocena wyniku możliwa jest przez porównanie celu osiągniętego z zamierzeniami,

• najlepsze wyniki osiągnie się wtedy, gdy Kierownictwu przedsiębiorstwa pozostawi się możliwość swobodnego działania i samokontroli.

Tezy powyższe można wyrazić bardziej lapidarnie następująco:

• im dokładniej wiadomo co się chce osiągnąć, tym większa identyfikacja z celami i zarazem większa szansa, że cel zostanie osiągnięty,

• im dokładniej można zmierzyć stopień realizacji celu, tym lepsza orientacja w zakresie bieżących zaniedbań, jak również większa szansa na ich pokonanie i osiągnięcie wyniku końcowego.

Technika zarządzania przez cele jest narzędziem dynamizującym i integrującym wysiłki przełożonych oraz podwładnych na rzecz rozwoju przedsiębiorstwa i wzrostu zysku. Istnieją duże możliwości interpretacji tej techniki. Po pierwsze, zarządzanie przez cele można zrozumieć jako narzędzie kierownicze eksponujące cel przedsiębiorstwa i orientujące działania na ten cel. Po drugie, jest to technika wybijająca na pierwszy plan ocenę rozwoju Kadry Kierowniczej, przy czym ocena ta dokonywana jest pod kątem predyspozycji i kompetencji kadry w zakresie realizacji celu przedsiębiorstwa. Stopień osiągnięcia celu jest kryterium oceny kadry. W praktyce oba te punkty widzenia występują łącznie.¹¹

Do podstawowych elementów zarządzania przez cele zalicza się:

• główne cele przedsiębiorstwa i wywodzące się z nich cele cząstkowe, obowiązujące poszczególne działy i pracowników,

• przejrzystą organizację zarządzania skierowaną na cele przedsiębiorstwa i stwarzającą warunki do osobistej odpowiedzialności za wykonywaną pracę,

• system kontroli, mający za zadanie porównać cele poszczególnych działów i osób z celami przedsiębiorstwa oraz zbadać powstałe odchylenia.

Do powyższych elementów, które charakteryzują samą technikę zalicza się jeszcze styl zarządzania, będący systemem demokratycznym. Wyrazem stosowania tego stylu jest to, że wszystkie jednostki organizacyjne danego przedsiębiorstwa, np. działy, wydziały oraz ogół pracowników bierze udział w nakreśleniu celu przedsiębiorstwa. Wynika to z przekonania, że osoby aktywnie uczestniczące w zakreśleniu i formułowaniu celu ogólnego są później odpowiedzialne w ramach swego odcinka pracy za jego realizację.

Współuczestnictwo w ustaleniu celów pobudza również zaangażowanie pracowników i rozwija ich motywację. W takiej sytuacji przedsiębiorstwo staje się pewnego rodzaju pluralistyczną organizacją, której wszystkie siły są skierowane na osiągnięcie wspólnego celu. Wysiłki pracowników będą optymalne wtedy, gdy ich indywidualne cele, np. zwiększenie zarobków i polepszenie warunków bytu, będą zgodne z ogólnym celem przedsiębiorstwa.

Zarządzanie przez cele jest procesem, czyli ciągiem działań i to działań cyklicznie się powtarzających. Zarządzanie przez cele składa się więc z określenia celów przedsiębiorstwa i wynikających z nich celów cząstkowych, obowiązujących poszczególne działy i pracowników, określenia środków do osiągnięcia tych celów oraz z pomiaru skuteczności, wprowadzenia korekt, nakreślenia nowych celów. ¹²

O aktualności techniki zarządzania przez cele, w dzisiejszych warunkach decydują dwa względy:

• planowanie perspektywiczne,

• optymalne wykorzystanie kadry.

Oba te względy trzeba mieć na uwadze pragnąc zapewnić efektywność przedsiębiorstwa i konkurencyjności w stosunku do innych przedsiębiorstw. Punktem wyjścia w planowaniu perspektywicznym jest pytanie: dokąd zmierza przedsiębiorstwo ? W planowaniu tym mniej ważny jest zasięg czasowy planu, zmienny w zależności od branży. Większego znaczenia nabiera myślenie przyszłościowe w odniesieniu do czynnika ludzkiego i zasobów surowcowych oraz ich odpowiedniego wykorzystania.

Spośród wielu czynników powodujących konieczność podjęcia planowania perspektywicznego w przedsiębiorstwie wymienia się :

• zaostrzenie konkurencji na rynkach zagranicznych,

• skracanie żywotności produkowanych wyrobów,

• gwałtowny rozwój technologiczny i związane z nim koszty,

• wzrastające nakłady na prace badawcze i rozwojowe,

• braki siły roboczej, rosnące koszty tej siły ( podwyższenie zarobków),

• konieczność optymalnego podziału zysku pozostającego w dyspozycji przedsiębiorstwa zapewniającego mu dalszy rozwój.

Obok planowania perspektywicznego o aktualności zarządzania przez cele świadczy to, że wymusza ono optymalne wykorzystanie kadry. Stale rozwijający się poziom techniki i technologii wymaga ciągłego doskonalenia kwalifikacji. Można to osiągnąć poprzez intensywne szkolenie istniejącej kadry, optymalne jej wykorzystanie, przygotowanie zdolnej młodzieży do przejmowania obowiązków kierowniczych i przeciwstawienie się odpływowi kadry kierowniczej do innych przedsiębiorstw.

Związanie kadry z przedsiębiorstwem można osiągnąć przez rozbudzenie motywacji przez aktywne włączenie kadry do procesu opracowywania planów rozwojowych przedsiębiorstwa, umożliwienie kadrze samodzielnego podejmowania decyzji, forsowanie i propagowanie pracy grupowej, podejmowanie wysiłków na rzecz polepszenia relacji przełożony – podwładny, ustanawianie obiektywnych kryteriów oceny pracy kadry tak, aby istniała możliwość natychmiastowej i rzetelnej oceny słabych oraz mocnych stron działalności oraz przez urealnienie możliwości awansowych i zarobkowych.

Budowa efektywnego systemu zarządzania przez cele wymaga istnienia koncepcji filozoficznej przedsiębiorstwa. Koncepcja taka wymaga ustosunkowania się do następujących problemów:

• ekonomiczno – społecznej roli przedsiębiorstwa w ramach danego środowiska,

• struktury branżowej przedsiębiorstwa,

• profilu i charakteru przedsiębiorstwa z punktu widzenia załogi,

• inwestora i rynku oraz jakości wytwarzanych wyrobów.

Koncepcja filozoficzna zawiera kierunki rozwoju przedsiębiorstwa. Wynikają z niej cele działalności. Punktem wyjścia przy ustaleniu ogólnych celów przedsiębiorstwa winna być analiza dotychczasowej działalności w ramach określonego otoczenia. Wytyczanie ambitnych, ale również realnych planów rozwojowych przedsiębiorstwa jest sprawą trudną, wymagającą wiele wysiłku ze strony kierownictwa i wszystkich pracowników.

Cele przedsiębiorstwa powinny być podane w formie pisemnej i ustawione chronologiczne według ważności. Cel działalności przedsiębiorstwa nie powinien być podawany w formie zbyt szczegółowej. Powinien być poddany konsultacji pracownikom.¹³

Istotne miejsce w technice zarządzania przez cele zajmuje kontrola. Jej zadanie polega na stwierdzeniu w jakim stopniu złożone cele są realizowane w praktyce. Kontrola powinna obejmować różne okresy :

• kwartalne,

• półroczne,

• roczne.

Istnieje pogląd, że działalność kontrolna w zakresie realizacji planu powinna mieć na względzie następujące sprawy:

• zbadanie stopnia odchylenia od planu i ustalenie przyczyn szczególnie dużych odchyleń,

• opracowanie środków do likwidacji dużych odchyleń,

• poddanie weryfikacji poszczególnych celów,

• stopień intensyfikacji produkcji,

• ocena efektywności działania,

• podnoszenie kwalifikacji.

Z podanych wyżej problemów na rozwinięcie zasługują odchylenia od planu.

Technikę zarządzania przez cele można ocenić następująco :

1. technika ta jest zorientowana na cel, a nie na sposób postępowania,

2. wymaga ona stałej weryfikacji celu,

3. zakłada się, że kształtowanie celów dokonywać się będzie przy aktywnym współuczestnictwie,

4. wymaga kontroli i oceny stopnia wydajności i osiągnięcia celów pracowników w drodze porównania wartości.¹⁴

Technika zarządzania przez cele jest techniką najbardziej odpowiadającą współczesnej teorii i praktyce zarządzania.¹⁵

3. ZALETY I WADY ZARZĄDZANIA PRZEZ CELE

Zarządzanie przez cele stwarza ogromną szansę rozwoju firmy. Jednocześnie posiada pewne zalety i wady. Jak wiadomo przedsiębiorstwo jest systemem otwartym, co oznacza, że jego wzrost i przetrwanie zależą od istniejących obecnie warunków zewnętrznych i tych, które wystąpią w przyszłości. Warunki funkcjonowania przedsiębiorstw ulegają dzisiaj zasadniczym zmianom. Dotyczy to zarówno logiki ich działania, kryteriów racjonalności gospodarowania, jak i wyboru korzystnych dróg rozwoju.¹⁶ Współczesne otoczenie (środowisko) uważa się za burzliwe, bardzo stresujące, wymagające, a nawet wrogie. Cechuje je wzrastająca niepewność, brak stabilności i wysoki stopień ryzyka. Zmiany, jakie w nim zachodzą, wywierają wpływ na wszystkie dziedziny i procesy w przedsiębiorstwie (np. wybór celów, organizację i rozmiary produkcji przepływy wewnętrzne i zewnętrzne stosunki międzyludzkie).

Toteż zmiany te muszą być przez przedsiębiorstwo śledzone, analizowane.

Zaletą (ZPC) jest fakt, że przedsiębiorstwo wobec tych zmian ma możliwość stworzenia sobie systemu:

Obserwacja i analiza otoczenia.

Przedsiębiorstwo ma możliwość na bieżąco wykrywać zmiany i trendy, oraz wydarzenia i zjawiska, uwzględniać pojawiające się szanse i zagrożenia i odpowiednio na nie reagować dokonując manewru własnymi lub pozyskiwanymi zasobami. Oczywiście w przedsiębiorstwie nie można obserwować wszystkiego, lecz trzeba się skoncentrować na sprawach najważniejszych, wybierać i gromadzić informacje wartościowe, zapewnić właściwy ich przepływ oraz wykorzystanie.

Informacje o klientach.

Dotyczą ich zachowania się, a w szczególności określenia rodzaju klientów i ich potrzeb, zmiany w zakresie tych potrzeb, geograficzne usytuowanie klientów, ogólną liczbę klientów, jej wzrost lub spadek, przeciętne wielkości sprzedaży na jednego klienta itp. Informacje te powinny umożliwić odpowiedź na cztery zasadnicze pytania:

• kto jest rzeczywiście klientem,

• gdzie się znajduje,

• czego oczekuje,

• jak należy go obsłużyć, by zapewnić sobie jego wierność.

Przedsiębiorstwo musi przewidywać zmiany w zachowaniu się klientów w miarę nasycenia rynku, wzrostu konkurencji. Musi więc stale prowadzić analizę.¹⁷

Baza danych o środowisku konkurencyjnym.

Powinna zawierać ważne dla przedsiębiorstwa informacje dotyczące najgroźniejszych konkurentów, takie jak:

• tendencje rozwoju,

• wielkość i kierunek sprzedaży,

• rozwój technologiczny,

• zdolności badawczo rozwojowe,

• zasoby finansowe,

• zasoby techniczne i kadrowe,

• zasoby promocji sprzedaży,

• kanały dystrybucji.

Dla porównania się z konkurencją należy brać pod uwagę najważniejsze dla danego segmentu rynku czynniki, jak:

• cena,

• warunki sprzedaży,

• jakość,

• serwis,

• miejsce,

• zapasy.

Na podstawie tych kryteriów, należy ocenić słabe i mocne strony własnej działalności i określić własną zdolność konkurencyjną. Przewagę konkurencyjną i dostęp do rynków zbytu osiąga się nie tylko dzięki niskim cenom, lecz także przez rodzaj i jakość oferowanych dóbr. Tymczasem firma taka może ponieść klęskę, jeśli obniżając koszty zaniedba jakość, terminy dostaw.¹⁸

4. Odpowiedni dopływ informacji.

Informacje te można czerpać z zewnętrznych braków danych różnego typu, a zwłaszcza informatorów o konkurentach i analizy obsługiwanego przez nich rynku. Zbieranie informacji jest niewątpliwie trudne, ale jest ono możliwe i niezbędne.

Przedsiębiorstwa działają dzisiaj w tzw. ciężkich czasach – czasach intensywnej konkurencji krajowej i zagranicznej, ograniczeń surowcowych cięć w polityce finansowej państwa, rosnących wymagań ekologicznych, zmniejszającej się liczby miejsc pracy. Są to więc czasy rosnącej niepewności i podwyższonego ryzyka, co z pewnością nie ułatwia rozwiązywania problemów, zwłaszcza tych dotyczących przyszłości.

Wadą (ZPC) w tych warunkach niepewnych jest fakt, że przedsiębiorstwo ponosi duże nakłady finansowe na swój rozwój ponosząc ryzyko klęski.

Ryzyko ma więc swoje miejsce w kalkulacji prawdopodobieństwa. W rachunku kosztów i zysków nowego produktu (innowacji) ryzyko oznacza, sumę którą przedsiębiorstwo jest gotowe stracić w razie niepowodzenia pomnożoną przez prawdopodobieństwo tego niepowodzenia. Prawdopodobieństwo niekorzystnego wyniku określa ryzyko związane z podjęciem działań. Twórczy kierownik śmiało podejmie ryzyko, naturalnie dobrze skalkulowane, bo czego się ma bać. ¹⁹ Musi iść często ścieżkami trudnymi i nieznanymi, aby osiągnąć sukces. Poza tym dysponuje różnorodnymi narzędziami, ułatwiającymi przewidywanie przyszłości i radzenie sobie z nią.

1 J. Penc „Strategie Zarządzania”. Agencja Wydawnicza „PLECET” W - wa 1994, s..5.

2 Tamże, s. 18

3 W. Kieżun „Podstawy organizacji i zarządzania” K i W ,W – wa, 1980, s. 286.

4 W. Kieżun „Podstawy organizacji i zarządzania” K i W, W – wa 1980, s. 287.

5 A. Koźmiński, W. Piotrowski „Zarządzanie” PWN W – wa 1996, s. 136-141.

6 T. Sztucki „Marketing Przedsiębiorcy i Menedżera”, Agencja Wydawnicza, PLACET, W – wa 1996, s. 215, 216.

7 Tamże, s. 219.

8 A. Koźmiński, W. Piotrowski „Zarzadzanie” PWN W – wa 1996, s. 147.

9 T Sztucki „Marketing Przedsiębiorcy i Menedżera” Agencja Wydawnicza „PLACET” W – wa 1996, s. 222,223.

1¹⁰ W Kieżun „Podstawy organizacji i zarządzania” K i W W – wa, 1980, s. 383.

1¹¹ K. Zimniewicz „Nauka o organizacji i zarządzaniu” PWN W – wa, Poznań 1990, s. 151.

1¹² K. Zimniewicz „Nauka o organizacji i zarządzaniu” PWN W – wa, Poznań 1990, s. 152.

1¹³ K. Zimniewicz „Nauka o organizacji i zarządzaniu” PWN W – wa, Poznań 1990, s. 154-155.

1¹⁴ K. Zimniewicz „Nauka o organizacji i zarządzaniu” PWN W – wa, Poznań 1990, s. 158.

1¹⁵ K. Zimniewicz „Nauka o organizacji i zarządzaniu” PWN W – wa, Poznań 1990, s. 160.

1¹⁶ J. Penc „Strategie Zarządzania”. Agencja Wydawnicza „PLECET” W - wa 1994, s. 21.

1¹⁷ J. Penc „Strategie Zarządzania”. Agencja Wydawnicza „PLECET” W - wa 1994, s. 28.

1¹⁸ J. Penc „Strategie Zarządzania”. Agencja Wydawnicza „PLECET” W - wa 1994, s. 29.

1¹⁹ J. Penc „Strategie Zarządzania”. Agencja Wydawnicza „PLECET” W - wa 1994, s. .32 - 34.

Szukasz gotowej pracy ?

To pewna droga do poważnych kłopotów.

Plagiat jest przestępstwem !

Nie ryzykuj ! Nie warto !

Powierz swoje sprawy profesjonalistom.