Zestaw 26 pytanie 2 (milena)

• Podejście genetyczne, podejście funkcjonalne i podejście rozumiejące do literatury

(najpierw w skrócie najważniejsze info)

Genetyzm był bardziej nastawiony na to skąd się wzięła literatura a nie na to, czym jest. W ślad za tendencją do określania zewnętrznych czynników, które wpłynęły na powstawanie dzieła literackiego, pojawiały się nowe metody badania literatury:

- historyczne

- socjologiczne

- przyrodnicze

- psychologiczne itp.

W ten sposób próbowano wyjaśnić genezę dzieła literackiego (przez odwołania do kontekstu historycznego, społecznego, albo do psychiki autora, albo przez szukanie analogii z teoriami przyrodoznawczymi.

Genetyzm był pierwszym wyraźnym stanowiskiem jakie pojawiło się w metodologii pozytywizmu.

Funkcjonalizm

Zastąpienie pojęcia substancji (byt samoistny, taki, który "opiera się sam na sobie", nie potrzebuje do swego zaistnienia impulsu z zewnątrz. Substancja stanowi podstawę dla przypadłości (atrybutów i cech), które ją określają, sama natomiast nie określa niczego) pojęciem funkcji (prawdy pierwotne nie wymagają uzasadnienia, jeżeli zdania wyraźnie identyczne oparte są na jednej tylko zasadzie tożsamości). (E. Cassirer)

Każdy element pełni określoną funkcję w strukturze i ze względu na tę funkcję jest badany lub opisywany.

Rozumienie

Dilthey – rozumienie oznacza podstawowy wymiar istnienia człowieka, który nie istnieje bez rozumienia świata i samorozumienia, dokonującego się dzięki językowości i dziejowości. Rozumienie w literaturze poprzedza wszelką wiedzę i wszelkie poznanie.

Bachtin – w rozumieniu dochodzi do dialogowego spotkania dwóch świadomości, podmiotów. Autor jest obecny poza tekstem pod postacią nadrzędnej świadomości, która posługuje się różnymi głosami. Rozumienie jest zawsze rozumieniem kogoś drugiego przez tekstową obiektywizację. Rozumienie nie polega na przekształcaniu w przedmiot, ale na uznaniu „innej, pełnoprawnej świadomości”.

ROZWINIĘCIE

GENETYZM-w pozytywizmie badano literaturę tak, jakby był to przedmiot badań przyrodniczych. W podejściu genetycznym odpowiadamy na pytanie skąd wzięła się literatura? By do tego dojść bierzemy pod uwagę czynniki zewnętrzne, które wpłynęły na powstanie dzieła literackiego. (tyle dowiemy się z podręcznika^^ wydaje mi się, że Ferdinand Brunetiere w ten sposób podchodził do literatury, więc będę pisać o jego wymysłach. Źródła:

Ferdinand Brunetiere- Ewolucja rodzajów w historii literatury

----------''---------------- Teoria ewolucji i historia literatury)

Genetyzm kojarzy mi się z ewolucją, ewolucjonizm w literaturze wg Brunetiera to droga powstawania różnych gatunków. Każdy kolejny gatunek to odgałęzienie podstawowego:

epos->powieść awanturnicza->powieść epicka->powieść obyczajowa:ogólna, intymna, egzotyczna.

Po pierwsze patrzymy na dzieło jakby istniało samo w sobie, nie zwracając uwagi na to, jaki użytek z niego robimy.

Po drugie ewolucja polega na odgałęzieniu jednej formy od drugiej, a w samym rozwoju jako rozprzestrzenienie się poprzedniej. Gatunek nie rodzi istot sobie podobnych, ewolucja odbywa się ciągle, w ruchu-ruch może wszystko przemienić, odnowić, stworzyć przeciwieństwo.

W tym ujęciu ważne są tylko dzieła, nie zaś jednostki.

Dany gatunek rodzi się wzrasta osiąga doskonałość i umiera.

Pamiętacie podział na wyjaśnianie i rozumienie? Brunetiere tylko wyjaśnia:)

wyjaśnianie:

-toczy się w obrębie dyskusji, aspekt intersubiektywny

-obiektywizm

-weryfikacja

-porcja czegoś

-ścisłość precyzja

W dziele szukamy tego, co typowe. Literatura to jednolity system zróżnicowany w szeregu form, literatura to określole formy, które podlegają zmianom. Przedmiot badań jest twardy, interesują nas fakty, konkretność. Oddzielamy opis od wartościowania.

Ważne jest też, że ewolucja nie równa się postępowi, bo ewolucja to ruch, a postęp-rozwój. W ruchu ważna jest zasada doboru naturalnego-wzrastanie i obumieranie, powolne zmiany, rozwój form literackich odbywa się skokowo (średniowiecze-wiersz meliczny,muza poza tekstem; Kochanowski dodaje rytm, a Mickiewicz jeszcze akcenty i mamy muzykę w tekście)

czynniki zbiorowe ewolucji

• etnograficzne (rasa, szczep, plemię, kraj itd.)

• socjologiczne (społeczeństwo warstwa grupa społeczna towarzystwo)

• tematyczne (wątek, temat motyw)

• ideowe (idea problem)

• morfologiczne (forma kształt rodzaj)

Wydaje mi się też, że w ujęciu genetycznym ważne są związki przyczynowo-skutkowe zjawisk. Nie wiem tylko, jak to rozwinąć, bo nikt o tym nie napisał tak dosadnie, to tylko mój wniosek, może ktoś coś dopowie:)

z chomika:

Pierwszym wyraźnym stanowiskiem, jakie pojawiło się w metodologii pozytywizmu, był genetyzm. Zgodnie z nazwą bardziej nastawiony był na to, skąd wzięła się literatura, niż czym jest. W ślad za tendencją do określenia zewnętrznych czynników, które wpłynęły na powstanie dzieła literackiego, pojawiały się rozmaite odmiany metod badania literatury: historyczne, socjologiczne, przyrodnicze, psychologiczne itp. Próbowano w ten sposób wyjaśnić genezę dzieła literackiego - albo przez odwołania do kontekstu historycznego czy społecznego, albo do psychiki autora (a nawet jego fizjologii).

Determinizm i genetyzm w koncepcjach pozytywistycznych i poststrukturalistycznych.Determinizm – (łac. ograniczenie, określenie), stanowisko filoz. głoszące, że przebieg wszelkich zdarzeń jest wyznaczany przez relacje przyczyna – skutek; w wersji skrajnej zakłada jednoznaczny i konieczny charakter związków miedzy zjawiskami, w wersji umiarkowanej – statystyczny, określony przez prawdopodobieństwo. Determinizm mechanistyczny wyjaśniający zjawiska zachodzące w przyrodzie ruchem i oddziaływaniem ciał znalazł najpełniejszy wyraz w fizyce I. Newtona i P.S. Laplace'a; determinizm historyczny poszukujący wewnętrznych uwarunkowań przemian zachodzących w świecie społecznych wytworów człowieka najpełniejszy wyraz znalazł w marksistowskiej teorii przemian formacji społeczno-ekonomicznej w związku z rozwojem technologii.

Poststrukturalizm – trzy najważniejsze pytania dot. Kwestii podstawowych:

1. jakie są możliwości i ograniczenia poznawcze teorii, czy tezy teoretyczne obowiązują zawsze i wszędzie,

2. jakim językiem pisać teorię – przy założeniu, że sposób pisania nie jest neutralny, bo wywierają nań istotny wpływ retoryka, ideologia czy pożądanie, czy można pisać rozprawy teoretyczne jęz. literackim,

3. jak przedstawia się relacja miedzy teorią i interpretacją, czy teoria pomaga w praktyce interpretacyjnej, czy też ja ogranicza?

Genetyzm – tendencja w metodologii badań humanistycznych polegająca na wyjaśnianiu zjawisk przez wskazanie ich genezy tj. Warunków powstania i kolejnych faz przekształceń prowadzących do ich aktualnej postaci. Tendencja ta przybierała m. in. Formy ewolucjonizmu biologicznego, fizykalizmu, ekonomizmu, psychologizmu, socjologizmu. Jej krytykę przeprowadził strukturalizm

FUNKCJONALIZM-pojawia się u Piageta w definicji struktury: każdy element pełni określoną funkcję w strukturze i ze względu na tę funkcję jest badany. W ujęciu funkcjonalnym możemy więc badać np. system języka literackiego-analizować funkcjonalność jego elementów a to ściśle wiąże nas ze strukturalizmem. I tak np. Strukturaliści prascy pytając o specyfikę literatury:

-badali rozmaite funkcjonalne uwikłania dzieła literackiego (poetyckość ujmowana w relacji do innych funkcji wypowiedzi artystycznej)

-biorąc na warsztat koncepcję formalistów-literatura jako autonomiczny system językowy-badali relacje tego systemu i innych systemów językowych

-badali znaki funkcjonujące w aktach komunikacji oraz ich zawartość semantyczną.

Funkcja dzieła sztuki.

Pojęcie funkcji dotyczy stosunku dzieła do odbiorcy i społeczeństwa. Dzieło może pełnić kilka funkcji (np. poznawczą, wychowawczą, estetyczną) i może te funkcje zmieniać w przebiegu historycznym.

Funkcja poznawcza polega na wyposażeniu świata przedstawionego dzieła w informacje i opinie odnoszące się do pozaliterackiej rzeczywistości i kształtujące wiedzę odbiorcy o jej mechanizmach i realiach.

Funkcja wychowawcza znajduje wyraz w takich elementach budowy i treści dzieła, które mogą oddziaływać na ideową i etyczną świadomość odbiorców i skłaniać ich do określonych zachowań w życiu prywatnym czy publicznym.

Funkcja estetyczna kształtuje stosunek człowieka do rzeczywistości. Realizuje się poprzez takie ukształtowanie dzieła sztuki, które może skupiać uwagę odbiorcy na swej niepowtarzalności artystycznej i wywołać swoiste przeżycie estetyczne. Wypowiedź może być zdominowana przez nastawienie na swą własną budowę, czyniąc wyrazistymi takie elementy, które nie są niezbędne z punktu widzenia realizacji wszystkich pozostałych funkcji – i na nich właśnie skupiając uwagę odbiorcy (np. rytm w wierszu, instrumentacja głoskowa). Nie ma konkretnego celu, nie wiąże się z podejmowaniem żadnego praktycznego zadania. Sztuka pod wpływem tej funkcji zmierza do wszechstronnej wielofunkcyjności. Pomaga człowiekowi przezwyciężyć jednostronność. Sprzyja rozwojowi twórczej inicjatywy człowieka.

Funkcja dzieła ze stanowiska jednostki to zespół żywych energii, które znajdują się w napięciu i konflikcie.

Funkcje dzieła to dynamiczny ruch.

Czynnikiem indywidualizującym funkcje są odbiorcy, grupy socjalne, środowiska społeczne i warstwy.

Jeśli artysta przystosowuje strukturę do określonej funkcji to wprowadza subiektywizm.

Niezbędnym warunkiem oddziaływania utworu jest poczucie swobody w decydowaniu o funkcyjności.

Podsumowując, Mukarovsky pisze, że jeden z badaczy – Lessing określił, że strukturalizm, traktując sztuki jako struktury związane dialektycznymi, historycznie zmiennymi napięciami, dostrzega przebiegające między nimi granice, wynikające ze specyfiki ich materiałów i możliwości ich wzajemnego zbliżenia, przenikania się i substytuowania w określonych sytuacjach rozwojowych.

PODEJŚCIE ROZUMIEJĄCE

O rozumieniu mówił Wilhelm Dilthay i inni hermeneuci (pisałam o tym w opracowaniu zestawu 25 więc nie będę kopiować), ale również Bachtin. Stworzył on taką definicję rozumeinia:

ROZUMIENIE-Bachtin nawiązywał do Dlitheyowskiego rozróżnienia wyjaśniania i rozumienia. (przypominam, że wyjaśnianie odsyła nas do genetyzmu i pozywywizmu w ogóle). W wyjaśnianiu uczestniczy tylko jedna świadomość, w rozumieniu dochodzi do dialogowego spotkaniu dwóch świadomości, dwóch podmiotów. W ten sposób istotną rolę w teorii Bachtina odgrywa autor, obecny poza tekstem pod postacią nadrzędnej świadomości, która posługuje się różnymi głosami (w tym także wpisanym w tekst obrazem autora). Rozumienie jest zawsze rozumieniem kogoś drugiego poprzez tekstową obiektywizację. Skoro rozumienie drugiego człowieka nie polega na przekształceniu go w przedmiot, lecz uznaniu innej pełnej świadomości, Bachtin może być traktowany jako sprzymierzeniec Emmanuela Levinasa, filozofa krytykującego paradygmat filozofii przedstawienia,a także-szerzej-całego nowego nurtu krytyki etyczne, zwracającej uwagę na poszanowanie odmienności Innego.

Z chomika:

Bachtin a hermeneutyka.

Bachtin zgadzał się z antykartezjańską filozofią hermeneutyczną:

7. człowiek to istota dialogowa – definiowanie tożsamości w odniesieniu do „cudzych słów”

8. nie ma czystej świadomości danej sobie samej w akcie niezakłóconej percepcji

9. świadomość i tożsamość są trwale mediatyzowane, nie dają się określić w oderwaniu od mowy

Bachtin zgadza się z hermeneutyczną:

7. definicją rozumienia (wg Diltheya) – rozumienie jest w opozycji do wyjaśniania; to podstawowy wytwór istnienia człowieka, który nie może istnieć bez rozumienia świata i samorozumienia dzięki językowości i dziejowości

8. fuzją horyzontów (Gadamer) – elementarny warunek rozumienia przeszłości, rozumienie ma zniwelować dystans przeszłość teraźniejszość (u Bachtina: niewspółobecność) przez przyswajanie obcego i uczestnictwo w tradycji

Bachtin: „krzyżowanie się horyzontów – przesunięcie dwu świadomości spotkanie sensów wyprowadzające poza sam tekst

7. rozmową (Gadamer) – podstawowy element rozumienia zawarty w pytaniach i odpowiedziach” wymiana miedzy Ty i Ja”

Bachtin: „co nie jest odpowiedzią na żadne pytanie jest pozbawione sensu”

7. dziejowością – sposób istnienia Dasein, bycia człowieka, wskazujący na jego zanurzenie w historii i tradycji oraz konieczna jej interpretacja. Egzystencja człowieka jest dziejowa, bo jej zmienność naśladuje dynamikę przeszłości uaktualnianą w każdym akcie interpretacji.

Bachtin: „twórcze rozumienie nie zrzeka się siebie, swego miejsca w czasie i własnej kultury, niczego nie zapomina”

Obcość:

7. hermeneutyka ~ ważna jest przemiana czegoś obcego i martwego w bezpośrednią współobecność – zażyłość

8. Bachtin ~ dzięki zasadzie niewspółobecności obcy sens nie zostaje nigdy całkowicie przyswojony, pozostaje „cudzo – swój”.

Wyjaśnienie i rozumienie jako strategie badawcze:

Wyjaśnienie i rozumienie to strategie badawcze opracowane przez hermeneutykę. Jako pierwsi zajmowali się tym ujęciem hermeneutyki : Schleiermacher zaś po nim Wilhelm Dilthey, dla którego hermeneutyka jako nauka o rozumieniu Versteben sensu , stała się podstawa nauk humanistycznych, przeciwstawionym naukom przyrodniczym zajmującym się wyjaśnienie ( Erklaren) faktów. Problem Diltheya nie polegał już na rozstrzygnięciu kwestii jak interpretować konkretne teksty? Interesowało go : jak w ogóle możliwa jest interpretacja tego co nazywał „indywidualną ekspresją życia” i jak możliwe jest uniwersalne uprawomocnienie takiej interpretacji. Hermeneutyka w jego wydaniu przestaje być „kunsztem” a staje się dziedzina ogólnej teorii poznania.

„Rozumienie” dla Diltheyav rozumienie charakteryzuje nauki o duchu i powstaje w opozycji do wyjaśnienia „ Przyrodę WYJAŚNIAMY, ZYCIE DUCHOWE ROZUMIEMY” Po zwrocie ontologiczny oznacza podstawowy wymiar istnienia człowieka, który nie istnieje bez rozumienia świata i samorozumienia, dokonującego się dzięki językowości i dziejowości. Tak pojęte rozumienie poprzedza wszelka wiedzę i wszelkie poznanie.

A o to , krótka notatka od mgr G. Marca odnośnie tego pytania:

Wyjaśnianie i rozumienie to strategie badawcze opracowane przez hermeneutykę
(Dilthey). Chodzi tu o opozycję nauk przyrodniczych, które wyjaśniają badane
przez siebie zjawiska, i nauk humanistycznych (w terminologii niemieckiej:
Geisteswissenschaften - czyli nauki o duchu), które rozumieją badane przez
siebie zjawiska. Zjawiska, które poddają się rozumieniu, to te, które są
obdarzone, jakby powiedział F. Znaniecki, "współczynnikiem humanistycznym" -
nie da się ich objaśnić za pomocą procedur stosowanych przez nauki ścisłe.
Wiążą się one bowiem ze światem specyficznie ludzkim, niesprowadzalnym do
czystej fizyczności. Inaczej rzecz ujmując, inne kroki trzeba podjąć, żeby
opisać budowę skały, inne, żeby zrozumieć wytwory ludzkiego ducha (np. tekst
literacki).