3. Narzędzia w badaniach jakościowych rodziny – wymień i scharakteryzuj.

Badania jakościowe to badania, które koncentrują się na „głębszej” analizie danego zjawiska. W badaniach jakościowych główny nacisk położony jest na to, aby za pomocą specjalnych technik badawczych lepiej i dokładniej zrozumieć analizowane zjawisko stosuje się tu techniki, które mają na celu wydobycie wiedzy od badanych osób.

• wywiad narracyjny – istotą tego wywiadu jest otrzymanie opowieści o życiu, nie będącej sumą odpowiedzi na pytania, ale spontaniczna narracja respondenta, która nie jest zakłócana interwencją badacza

• wywiad ekspercki – wywiad z osobą, o której wiadomo, że posiada dużą wiedzę o przedmiocie badania

• wywiad nieukierunkowany (swobodny) – brak planu i kolejności zadawania pytań

• wywiad zogniskowany – respondenci mają określone doświadczenia, respondent ma swobodę w określeniu definicji sytuacji, która jest prezentowana. Badacz posługuje się scenariuszem wywiadu, tematy mogą być jednak poruszane w dowolnej kolejności

• IDI (individual in-depth interview) – indywidualny wywiad pogłębiony- polega na indywidualnej rozmowie z respondentem. Jego celem jest uzyskanie szczegółowych opinii i informacji od konkretnych osób, spełniających określone przez badacza kryteria doboru

• FGI (focus group interview) – zogniskowany wywiad grupowy (wywiad fokusowy)- skupia się na konkretnym problemie, prowadzi go moderator (osoba zadająca pytania, stymulująca dyskusję, pilnująca czasu) Fokus trwa ok. 1-2 godzin, czas jest ograniczony, grupa powinna zawierać od 6 do 12 osób. Najlepiej, gdy jest prowadzony w miejscu, w którym można „podglądać” uczestników za pomocą lustra weneckiego.

• Badania terenowe – badania zachowania ludzi w naturalnych warunkach ich codziennego życia, pozwalają na zrozumienie subiektywnych znaczeń przypisywanych przez badanych ludzi

• Obserwacje:

  1. uczestnicząca – badacz staje się członkiem społeczności, którą bada

  2. nieuczestnicząca – „całkowity obserwator”- stoi z boku i się przygląda, minusem jest to, że badacz nie może dopytywać, nie może się narzucać osobom badanym

  3. jawna – badane osoby wiedzą, że są obserwowane, ale nie muszą znać wszystkich szczegółów badania

  4. ukryta – stosuje się, gdy dostęp do danej grupy jest utrudniony (gangi, sekty, zakony); zarzuca się im brak etyki, brak anonimowości, notatki robi się po zakończeniu obserwacji więc nie pamięta się wszystkiego, trzeba uważać by nie zostać zdemaskowany.

6. Zadania i strategie rodziny wg Plopy. Wymień i scharakteryzuj.

1. Zadania i strategie dotyczące tożsamości:

• Sprzyjanie rozwojowi tożsamości każdego członka rodziny i rodziny jako całości.

• Trzy zadania dotyczące tożsamości, które systemy rodzinne muszą wykonywać:

1. Budowanie tematów rodziny

2. Prowadzenie socjalizacji członków rodziny

3. Ustalanie zadowalającej zgodności odnośnie różnych problemów

• Rodzinne tematy to takie elementy doświadczenia rodziny, które organizują podstawy życia rodzinnego. Składają się na nie takie elementy jak :cechy, przekonania, wartości i aspekty emocjonalne.

• Rodzinne tematy pomagają organizować tożsamość rodziny: pomagają zrozumieć członkom rodziny wzajemne oczekiwania i oddziaływania, wspomagają kształtowanie własnych tożsamości przez postrzeganie siebie w relacjach interpersonalnych w granicach i na zewnątrz rodziny.

• W procesie socjalizacji system (rodzina) dostarcza członkom informacji odnośnie ich osobistych cech (dobrych i złych), dzieciom pomaga uczyć się ról kobiety i mężczyzny

• Każda rodzina posiada mechanizm kreowania zgodności obrazu siebie z obrazem, jaki ma rodzina o jednostce. Zgodność ta ułatwia społeczne interakcje, sprzyja kreowaniu osobistej tożsamości poprzez określenie roli i pozycji w rodzinie.

• Rodzina może tworzyć mity rodzinne, które mogą być niezgodne z możliwościami rodziny i mogą tym samym tworzyć napięcie między rodziną a innymi systemami z zewnątrz. (Np. dziecko o specjalnych potrzebach, rodzice nie dostrzegają, uważają, że z dzieckiem jest wszystko w porządku a szkoła chce je przenieść do innej placówki).Mity rodzinne mogą przybrać formę nieodpowiednich obrazów rodziny, np.: rodzina będzie mieć obraz członka rodziny niezgodny z jego zasobami (Np. Rodzina może uważać kogoś za ,,niezbyt mądrego”, kiedy ta osoba faktycznie jest inteligentna).

• Mit rodzinny może służyć ograniczaniu zachowania i potencjału osób, powodować stres w rodzinie, gdy osoby próbują zmienić obraz, który inni mają o nich.

• Rodzinne tematy i wyobrażenia dostarczają członkom rodziny sensu rozumienia siebie, relacji z innymi czy wartości. Ten sens to informacje o tym jak poszczególni członkowie rodziny powinni współdziałać z innymi (wewnątrz i na zewnątrz rodziny).

• Dostarczanie członkom zestawu oczekiwań odnośnie tego, jak inni będą postępować z nimi i jak oni powinni się zachowywać odnośnie do innych.

• Wybór tematów rodziny jest celowy. Istnieją powody dla których określone tematy są uwydatniane w rodzinie. Niektóre były przekazywane od pokoleń jako cześć zapisu historii rodziny. Mogą się wiązać z długimi tradycjami w rodzinie, np. rodzina zorientowana na karierę polityczną może wpływać na rodzinny obraz siebie oraz na ścieżki kariery ich członków.

• Tematy rodzinne mogą mieć początki etniczne (ludowe), mogą pochodzić od wierzeń, mogą również przedstawiać nierozstrzygnięte emocjonalnie sprawy takie jak odrzucenie, porzucenie, agresja.

• Rodziny najczęściej zmierzają do przedstawienia takich zachowań, które są zgodne z ich pierwotnymi tematami. Zależnie od tematu rodzina może stać lub stać na przeszkodzie do wzrostu i rozwoju rodziny i jej członków. Np. Temat władzy i kompetencji może umożliwiać członkom rodziny dostarczanie sobie wsparcia, kiedy zdarza się nieprzewidziane wydarzenia, np. utrata pracy ojca, ciężka choroba matki. Za to temat odrzucenia może prowadzić rodziców do zaniedbywania dzieci, tak samo jako oni byli zaniedbywani przez swoich rodziców.

• Rodzinne tematy nadają tożsamość przez ustalenie zasad dotyczących tego, co członkowie uważają na temat zachowania się w odpowiedzi na rozmaite sytuacje.

• Jasno zaakcentowane tematy przyjmowane przez rodzinę prowadzą do wzrostu poziomu tożsamości rodziny i jej członków. Zależnie od tematu, reguły będą nakreślać sposoby działania. Np. temat ,,służba potrzebującym” nawiązuje do przekonań, że członkowie rodziny powinni pomagać innym i być może powinni czuć się winni, jeżeli tego nie uczynią.

• Osobiste wyobrażenia rozwijają się w rodzinie, w pewnym stopniu konsekwentnie z tematami. Ludzi postrzegają siebie jako posiadających odmienne atrybuty, np. ,,jestem inteligentny”, ,,jestem do niczego”, ,,jestem atrakcyjny”. Atrybuty, które sobie przypisujemy są produktem naszych społecznych interakcji. Kształtują się pod wpływem tego jak myślimy, że inni nas postrzegają, oraz porównywania siebie z innymi. Osoby spoza systemu rodzinnego (np. nauczyciele, rówieśnicy…) mają swój udział w rozwijaniu osobistej tożsamości

• W niektórych typach rodzin strategie rodzinne polegają na zachęcaniu członków rodziny do rozwijania pozytywnej samooceny i czucia się zdolnym i ufnym w pokonywaniu różnych wyzwań życiowych. W innych systemach rodzinnych mogą kształtować się u członków obniżone poczucie wartości.

• Uboga tożsamość może nie pozwalać na dostrzeganie pozytywnych cech u innych, a wspomaganie siebie może polegać na pomniejszaniu walorów innych według zasady ,,jest nam lepiej, kiedy ktoś inny ma się gorzej”.

• Strategie dotyczące tożsamości mogą być podobne dla wszystkich członków rodziny lub różne dla różnych członków. Czynnikiem istotnym dla kształtowania się tożsamości jest np. płeć. Przekonania rodziny o szanowaniu kobiety i mężczyzny wpływają pozytywnie na socjalizację dzieci. Także interakcje z dziećmi mogą się różnic zależnie od płci dziecka. Np. Chłopcy mogą być zachęcani ro podejmowania wyzwań, prezentowania władczych zachowań, a dziewczynki mogą być uczone, że mogą być oceniane jedynie na podstawie ich wyglądu.

• Zróżnicowanie wśród rodzin jest widoczne także w prezentowaniu strategii służących kontrolowaniu tożsamości jej członków. Członkowie mogą mieć swobodę w rozwijaniu własnej tożsamości, opartej na własnych zasobach, możliwościach, lub mogą być zmuszani do rozwoju tożsamości, którą narzuci im rodzina. W niektórych rodzinach nadgorliwość co do tożsamości dzieci jest zbyt wielka, co sprowadza się najczęściej do zastępczego życia za swoje dzieci.

• Nadmierna kontrola w kreowaniu się tożsamości dziecka może być niszczącym procesem pozbawiającym do prawa ćwiczenia osobistej kontroli nad tym, kim dziecko jest i jak chciałoby być postrzegane przez innych.

2. Zadania i strategie dotyczące granic:

• Jednym z podstawowych zadań rodziny jest ustalenie i utrzymanie granic.

• Granice oznaczają odrębności poszczególnych rodzin, jak również, w ramach rodziny, odróżniają jedne podsystemy od innych.

• Można mówić w zasadzie o dwóch typach granic:

  • zewnętrznych i

  • wewnętrznych.

• Granice zewnętrzne oddzielają rodzinę d innych systemów, ustalają też zasady przepływu informacji między rodziną i innymi zewnętrznymi systemami, co służy utrzymaniu ich integralności i spoistości.

• Można tu mówić zatem o przenikalności granic, która odnosi się do stopnia, w jakim granice rodziny względnie są otwarte albo zamknięte.

• Rodziny ze względnie otwartymi zewnętrznymi granicami, to takie, w których dom dosłownie jest otwarty na innych, członkostwo w rodzinie może być luźno definiowane, co umożliwia swobodę w przychodzeniu i wychodzeniu z domu. Z kolei zamknięcie zewnętrznych granic powoduje, że dom dosłownie jest niedostępny dla innych.

• Członkowie rodziny nie mogą swobodnie zapraszać przyjaciół, znajomych. Jest położony silny nacisk na prywatności, a reguły rodzinne zakazują prowadzenia wszelkich dyskusji o sprawach rodziny z kimś z zewnątrz.

• Wewnętrzne granice ustalają zasady przepływu informacji pomiędzy i w granicach podsystemów rodziny, wpływają na stopień dopuszczalnej autonomii w granicach rodziny.

• Kiedy granice są pojmowane jako uwikłane – strategią systemu jest ograniczanie wyrażania tożsamości i autonomii, a tym samym zachęcanie do przejawiania zachowań zależnych od innych członków rodziny.

• Kiedy granice są pojmowane jako wolne – strategia systemu sprowadza się do popierania wyrażania autonomii.

• Reguły w rodzinie są tak ustalane, aby zachęcać członków do samodzielnego rozwiązywania swoich problemów bez oczekiwania daleko idącej pomocy od innych osób żyjących w rodzinie, autonomia jest zatem doceniana i oczekiwana.

• W efektywnie funkcjonujących rodzinach reguły granic powinny uwzględniać zarówno wyrażanie indywidualności, jak i doświadczanie bezpieczeństwa związanego z rodziną.

• Strategie i reguły granic powinny być dostosowywane do rozwojowych zmian w zakresie potrzeb i kompetencji poszczególnych członków systemu.

2. Zadania i strategie dotyczące utrzymania statusu:

• Rodziny są odpowiedzialne za zabezpieczenie określonego statusu swoim członkom w zakresie stworzenia warunków do życia i rozwoju.

• Przede wszystkim chodzi o zabezpieczanie potrzeb materialnych i edukacyjnych.

• Wszystkie rodziny ustalają określone priorytety, które muszą brać pod uwagę zasoby, jakimi one dysponują (czas, energia, środki finansowe).

• Strategie utrzymania rozwijają się w systemie, dlatego odzwierciedlają określone jego priorytety.

• To jak jedno zadanie dotyczące utrzymania jest wykonane, ma wpływ na poziom realizacji innych zadań.

• Niektóre strategie są elastyczne, zmienne, inne zaś wysoce sztywne i jasno zdefiniowane.

• W rodzinach słabo zorganizowanych stałe strategie utrzymania nie są ustalone.

• Tam może występować niezbyt dobrze zdefiniowana strategia wydatkowania zasobów.

• W rodzinach „przeorganizowanych” strategie utrzymania są nadzwyczajnie sztywne. Jest w nich jasno określone, kiedy i jakie zadania mają być wykonane i kto jest za nie odpowiedzialny.

• Optymalne strategie powinny brać pod uwagę względnie wysoki stopień organizacji i stałości oraz wystarczającą elastyczność w kształtowaniu spontaniczności i kreatywności.

• Priorytety, zasoby i strategie przyjmowane przez system rodzinny w konsekwencji definiują reguły, według których członkowie rodziny mają działać.

• One generalnie określają, na jakim poziomie i przez kogo mogą być wykorzystywane zasoby systemu.

2. Zadania i strategie dotyczące kierowania spójnością rodziny:

• System rodzinny jest odpowiedzialny za jakość i poziom więzi emocjonalnej między członkami, co wiąże się we wzajemnym ujawnianiem życzliwości, zaufania, troski, wsparcia, zaufania.

• Dbałość o spójność rodziny wiąże się z przyjmowaniem odpowiednich strategii, które jednocześnie służą zdrowiu psychicznemu każdego członka rodziny.

• W kontekście realizacji tych zadań można mówić o poziomie efektywności systemu.

• Budowanie spójności rodziny wymaga stosowania strategii, które tak podzielą władzę w rodzinie, aby wszyscy członkowie rodziny czuli się dobrze.

• Z jednej strony, utrzymanie rodziny wymaga tworzenia hierarchii władzy i podejmowania decyzji o strategiach.

• Z drugiej strony, hierarchie władzy i podejmowanie decyzji o strategiach mogą działać przeciw tworzeniu spójności i doświadczaniu zażyłości w bliskich relacjach.

• Tylko takie strategie, które pozwalają wszystkim członkom rodziny czuć się wzmocnionymi, zaakceptowanymi, związanymi, będą sprzyjać rozwojowi spójności rodziny.

• Te zaś strategie, które dopuszczają wyraźną nierówność w relacjach (funkcjonowanie kosztem innych, lekceważenie ich, ignorowanie), nie będą wspierać rozwoju spójności rodziny.

• Dobre kierowanie emocjonalnym klimatem rodziny musi zatem włączać strategie podejmowania decyzji i kontroli oraz reguły, które sprzyjają współpracy i spójności.

• Zarządzanie spójnością rodziny wymaga też rozwoju strategii dla rozwiązywania i kierowania konfliktem.

• Mogą one mieć różny poziom efektywności, mogą chronić system, ale też mogą go niszczyć.

• Efektywność nieodłącznie jest związana ze wspieraniem dobrego samopoczucia członków rodziny.

• Rodziny używają różnych strategii do kierowania konfliktem. Jedną z nich jest zaprzeczanie istnieniu jakiegokolwiek konfliktu.

• Jest to strategia nieefektywna, ponieważ nie pozwala systemowi na racjonalną i sensowną obronę spójności, nie pozwala na wejście do rodziny ważnej informacji, która może być istotna dla emocjonalnego i psychologicznego zdrowia członków rodziny.

• Inne systemy rodzinne zarządzają konfliktem przez obchodzenie konfliktu występującego między dwiema osobami i skierowanie go na trzecią osobę albo na jakiś inny przedmiot.

• Dojrzałe strategie rozwiązywania problemów wiążą się z zadaniową orientacją nakierowaną na wynegocjowanie kompromisowych rozwiązań pomiędzy członkami rodziny.

• Zapobiega się w ten sposób chociażby tylko niebezpieczeństwu przeniesienia konfliktu na osobę trzecią, którą najczęściej jest bezbronne dziecko.

• Dbałość o spójność systemu rodzinnego jest jednym z priorytetowych zadań rodziny.

• Jakość życia i zdrowie psychiczne wszystkich członków systemu rodzinnego nieodłącznie zależą od stopnia odczuwanego wsparcia, bliskości oraz umiejętności stosowania właściwych strategii w różnych sytuacjach konfliktowych, które przecież nieodłącznie towarzyszą życiu rodzinnemu.