Współczesne systemy resocjalizacyjne

Pedagogika resocjalizacyjna jako dyscyplina naukowa ukształtowała się w Polsce dość późno – w połowie XX w, na bazie ped. Specjalnej (ważne nazwiska – Czapów, Konopnicki, Jedlewski, Grzegorzewska, Lipkowski). Wcześniej praktyczne działania resocjalizacyjne znajdowały się w obszarze nauk psychologicznych, kryminologicznych, prawnych i socjologicznych. W tej chwili ped. Resocjalizacyjna jest subdyscypliną ped. Specjalnej, choć ma wyraźne związki z ped. Ogólną.

Pedagogika resocjalizacyjna na charakter nauki interdyscyplinarnej. Jej baza teoretyczne czerpie z nauk filozoficznych, psychologicznych, socjologicznych, kryminologicznych, medycznych i pedagogicznych, oraz konstruuje własne koncepcje. Bezę metodyczną buduje zaś na podstawie koncepcji biologicznych, psychologicznych i socjologicznych. Pedagogika resocjalizacyjna jest nauką ukierunkowaną na praktykę wychowawczą. Dziś zwraca się uwagę na wszystkie koncepcje i teorie naukowe by odpowiednio wpływać na jednostki nieprzystosowane społecznie.

Istnieją współczesne koncepcje teoretyczne, pozwalające na indywidualne traktowanie jednostek.

Można je podzielić na 4 grupy:

• Koncepcje behawioralne

• koncepcje interakcyjne

• koncepcje wielowymiarowe(wielodyscyplinowe)

• koncepcje poznawcze

KONCEPCJE BEHAWIORALNE:

Teorie te uznają, że człowiek w toku swego rozwoju osobowego i społecznego uczy się form zachowań i reakcji. Uczenie to podlega procesom wzmocnień psychologicznych, co oznacza, że prawdopodobieństwo wystąpienia zachowań jest większe gdy tych wzmocnień jest więcej. Każde zachowanie się jest zachowaniem nabytym w procesie uczenia się i otrzymywania bodźców pozytywnych i negatywnych. Wychowanie resocjalizacyjne będzie zatem polegało na wyszukaniu bodźców, które wygaszą patologiczne zachowania, a poprzez bodźce pozytywne na utworzeniu form akceptowanych społecznie.

Teorie behawioralne zajmują się diagnozą i terapią osób nieprzystosowanych społecznie przede wszystkim z zewnętrznej perspektywy poznawczej.

KONCEPCJE INTERAKCYJNE:

Człowiek jest istotą społeczną, jego zachowanie i reakcje należy rozpatrywać w kategoriach pełnionych przez niego ról społecznych. Role te narzucają mu sposoby zachowań od prospołecznych do anty społecznych. Teorii tego typu, ukazujących mechanizmy psychologiczne i społeczne jest wiele.

KONCEPCJE WIELODYSCYPLINOWE:

Opierają się na teoriach kontroli społecznej. Wielość teorii w tym pluralistycznym podejściu prowadzi do eklektyzmu(sprzeczności różnych teorii, rozmijania się ich) teoretycznego i metodologicznego. Mimo to koncepcje te odcisnęły swój ślad w myśleniu pedagogicznym i resocjalizacji. W tej chwili niemalże nie występują w czystej formie podstawy teoretyczne jak i założenia metodologiczne oparte na jednej dyscyplinie naukowej.

Model „ zróżnicowanych oddziaływań”

Powstał na gruncie koncepcji „Integralnej teorii zachowania przestępczego” Le Blanca. Podstawą tej koncepcji jest teoria kontroli społecznej Hirschiego. Zakłada ona, że każdy człowiek może podejmować działania przestępcze w momencie zerwania lub osłabienia więzów społecznych. Istotnymi czynnikami więzi społecznych są: zaangażowanie, przywiązanie, przekonanie, zobowiązanie. Le Blanc uważa, ze zachowania przestępcze są uwarunkowane socjalizacyjne i wynikają z nieprawidłowego przebiegu mechanizmów
uspołeczniania. Teoria ta pozwala wyciągnąć praktyczne wnioski o charakterze metodycznym. Na jej podstawie można projektować zarówno indywidualne jak i grupowe metody, polegające na profilaktyce, działaniu terapeutycznym oraz instytucjonalnym i resocjalizacyjnym.

POZNAWCZA TEORIA OSOBOWOŚCI

Teoretyczne podstawy resocjalizacja można znaleźć w podejściach socjologiczno-psychologiczno-kryminologicznych. Wypracowane zostały ona zarówno za pomocą wiedzy uniwersyteckiej jak i wieloletnich doświadczeń polskich i zagranicznych systemów resocjalizacji. Koncepcją która wyrosła na gruncie psychologii kognitywnej i wpłynęła na teorię współczesnej resocjalizacji jest poznawcza teoria osobowości. Dowodzi ona, że czynności i zachowanie ludzi wynikają z procesów przetwarzania informacji przez umysł i struktury poznawcze. Wiedza(skrypty poznawcze) w umyśle tworzy sieci operacyjne i sieci wartości. Wiedza zawarta w postaci sieci operacyjnej pozwala jednostce na określenie swojej postawy wobec środowiska, oraz podejmowanie kontaktów interpersonalnych. Wiedza w sieci wartości wypełnia treścią aksjologiczną postawy, relacje i pełnione role. Młodzież niedostosowana ma zakodowane błędne informacje w obu sieciach, przez co tworzy złożona strukturę poznawczą – wrogie zniekształcenie atrybucji. Mechanizm polega na tym, że jednostka widzi w zachowaniach ludzi(w każdym zachowaniu, nawet 'normalnym') wrogie intencje i wiąże je z własnym zachowaniem (Informacyjne powiązanie przykrych dla jednostki efektów swojego zachowania z odczytywanymi jako wrogie lub podłe zamiarami innych ludzi).

Wg poznawczej teorii osobowości wewnętrzne konflikty jednostki są skutkiem rozbieżności między zakodowanymi w s.o. I s.w. Informacjami, a tymi odbieranymi ze środowiska. Dysonans uruchamia mechanizmy obronne, których działanie sprowadza się do zniekształcenia informacji na różnych poziomach funkcjonowania struktur i procesów poznawczych, a przez to redukcję lęku i ochrone tożsamości jednostki.

Teoria „Rozwoju dojrzałości interpersonalnej” Sullivana i Granta.

Człowiek w trakcie rozwoju osiąga coraz to wyższe poziomy dojrzałości interpersonalnej (7 etapów dojrzałości kontaktów interpersonalnych). Podczas zdobywania socjalizacyjnych doświadczeń człowiek róźnicuje i integruje sygnały bodźcowe tworząc poznawczą reprezentację siebie, innych i zjawisk. Wyróżnikiem każdego z poziomów jest sytuacja problemowa, którą jednostka musi pokonać by przejść na następny poziom rozwoju. Osiąganie kolejnych poziomów jest zjawiskiem nieodwracalnym, nie można zejść do niższych poziomów, można jedynie 'stanąć w miejscu'.

Jeśli socjalizacja przebiega prawidłowo to tożsamość nabiera pełnego wymiaru, człowiek adaptuje się do zaistniałej rzeczywistości i kreuje ją(5, 6, 7 etap). Jeżeli jednak warunki socjalizacji nie są poprawne, mamy do czynienia z niedorozwojem tożsamości JA, czyli z nieprzystosowaniem społecznym(2, 3, 4 etap).

„Teatr życia codziennego” Goffmana

Każdy człowiek odgrywa jakąś rolę. Ludzie oczekują, że wywołają zamierzone wrażenie na 'widzach'. Można grać z przekonaniem i zaangażowaniem – tworząc rolę pełna pasji, lub z dystansem i cynizmem, tworząc role społeczną pełną powierzchowności. Działalność ludzka przebiegająca w obecności obserwatorów to 'występ', najważniejsza część to ' fasada', a otoczenie 'dekoracja'. By podkreślić przekaz(wzmocnić go) używa się 'dramatyzacji' poprzez werbalne lub nie werbalne środki wyrazu. Każda prezentacja odzwierciedla wartości reprezentowane przez grupę społeczną jest to 'idealizacja'.

Istotne jest kontrolowanie i spójność ekspresji, polegające na jej adekwatności kontekstowej. Możemy tu mówić o „fałszywych” prezentacjach - polegających na próbie celowego wprowadzenia w błąd otoczenia społecznego oglądającego nasz „występ” lub o „mistyfikacjach”- polegających na wywołaniu u „publiczności” poczucia lęku i przez to ograniczaniu z nią kontaktu w celu ukrycia istotnych mankamentów „aktora”.

Występy to wspólna praca ludzi w celu zaprezentowanie się społeczeństwu.

Obok głównych ról indywidualnych i zespołowych możemy mówić o rolach pobocznych- są one przeznaczone dla tych osób, które nie są ani głównymi aktorami, ani widzami, a ponieważ znają wiele tajemnic zakulisowych, trzeba je jakoś zagospodarować społecznie.

Aby dany występ przynosił oczekiwane korzyści, musi spełniać 3 warunki:

Warunek „lojalności dramaturgicznej” - lojalności wewnątrz zespołu

„dyscypliny dramaturgicznej” - np dobra znajomość roli

„rozwago dramaturgicznej” - ostrożność w projektowaniu przedsięwzięć scenicznych.

Koncepcja resilience „oporu elastyczności”

polega na przyjęciu założenia, że pozytywna adaptacja społeczna wymaga osiągnięcie przez jednostkę punktu krytycznego od którego jest możliwe odbicie. Trzeba określić więc płaszczyznę „oporu”, która stanie się punktem zwrotnym w procesie socjalizacji. Taką płaszczyzna może być np grupa rówieśnicza lub rodzina. Jeśli jednostka podlega wadliwej socjalizacji rodzinnej to możemy mówić o profilaktycznej czy resocjalizacyjnej roli grupy rówieśniczej – może być też odwrotnie. Metody wykorzystują ce „opór” mogą mieć formę wychowawczej pracy grupowej oraz pracy indywidualnej. Można przyjąć założenie, że płaszczyzną oporu mogą być ukryte talenty, potencjały, predyspozycje. Rolą nauczyciela jest i wydobycie, uaktywnienie i wykorzystanie.

koncepcja ta ma cechy predysponujące ją do odegrania szczególnej roli w założeniach oddziaływań resocjalizacyjnych, gdyż u swoich podstaw nawiązuje do tych przesłanek osobowych i społecznych, których naprawianie i kreowanie jest związane z mechanizmem wieloaspektowego wspierania rozwoju nieletnich, przesuwając akcenty z korektywnej modyfikacji ich parametrów osobowych i społecznych na rzecz kreowania i rozwijania osobowego. Zachowanie ludzkie są zdeterminowane przez kulturę i współgrają z nią strukturę społeczna, a więc system regulatorów społeczno- kulturowych współtworzących indywidualne i grupowe role społeczne i współkierujący postawy, oraz system regulatorów psychobiologicznych współtworzących nasze potrzeby.

Koncepcja ta jest wyraźnym krokiem w kierunku szerszego, bardziej systemowego ujęcia naszych zachowań, wykraczającą poza teorię Czapówa, teorię ról społecznych czy teorię frustracji, a więc tych ujęć problemu, które miały największy wpływ na teorię i praktykę resocjalizacyjną.