URBAN, STANIK!

RESOCJALIZACJA JAKO PRZEDMIOT BADAŃ INTERDYSCYPLINARNYCH

1.1. TEORIA RESOCJALIZACJI W STRUKTURZE NAUK SPOŁECZNYCH

Dzięki osiągnięciom badawczym rozmaitych dyscyplin naukowych odnośnie ludzkich zachowań, rozszerzył się zakres problematyki teorii resocjalizacyjnej, która ewoluuje w kierunku nauki interdyscyplinarnej. Jednakże trzon owej teorii stanowią osiągnięcia tradycyjnej pedagogiki resocjalizacyjnej. Zatem, żeby zrozumieć współczesną teorię resocjalizacyjną należy przeanalizować zależności pedagogiki resocjalizacyjnej ze swoistymi dla różnych okresów nurtami filozoficznymi, psychologicznymi, kryminologicznymi, psychologicznymi, socjologicznymi i teoriami ogólnospołecznymi - z których to ta pedagogika resocjalizacyjna czerpała inspiracje.

1.1.1. FILOZOFIA A PEDAGOGIKA RESOCJALIZACYJNA

- moralny rozwój ludzkości: od zniewolenia i restrykcji ku poszerzaniu wolności coraz szerszych kręgów społecznych i do sprawiedliwego traktowania ludzi bez względu na ich status. Wpłynął na to rozwój naukowo-techniczny -> nadawał on zasadniczą wartość pracy przez co zmieniał ludzkie myślenie o wartości życia, a to prowadziło do szukania rozwiązań destruktywnych zachowań ludzi.

Humanizm - pierwszy impuls do zaprzestania wykonywania kary śmierci w odrażająco niehumanitarnych warunkach. Odtąd warunki były owszem, restrykcyjne, ale ludzkie. Trzeba zatem przyjąć że to nowożytna filozofia zapoczątkowała i do dziś jest fundamentem pedagogiki reso. Jej bezpośredni wpływ to określenie wartości i celów w ped reso.

Idee humanistyczne doprowadziły do pojawienia się nowoczesnego więzienia które doskonalono w wyniku rozwoju nauki. Poprzez wykorzystywanie osiągnięć nauki w resocjalizacji kształtował się interdyscyplinarny charakter ped reso i jej powiązania z innymi (głównie społecznymi) naukami.

- pedagogika resocjalizacyjna obecnie najbardziej powiązana jest z psychologią oraz socjologią, dawniej była bardziej powiązana z naukami prawnymi.

- istotna koncepcja - koncepcja oświeceniowa : koncentrowała się na niepoprawnym czynie który został dokonany a nie na osobie sprawcy. Geneza : Hegel i Kant. Postępowe podejście do kary -> ma być wprost proporcjonalna do popełnionego uczynku. Kara jest nieuchronna, to właśnie nadaje jej wartość. I występuje bezpośrednio po czynie.

- koncepcja pozytywistyczna: determinizm, odpowiedzialność relatywna rozłożona na dwie kategorie; wewnętrzne i zewnętrzne. W gruncie rzeczy ta odpowiedzialność została w dużej mierze odebrana człowiekowi, a jego czyny muszą być rozpatrywane ze względu właśnie na wpływ czynników i dzięki temu ma szansę na łagodną ocenę. Tutaj kara może być odroczona oraz zawieszana.

1.1.2. PSYCHOLOGIA A PEDAGOGIKA RESOCJALIZACYJNA

- ped reso czerpie dużo z wzorów, badań i eksperymentów psychologicznych.

- już nawet psychologia p r z e d n a u k o w a (nauka o „duszy”) rozwijana w teologii wpłynęła na ped reso.

- geneza teorii reso tkwi w psychologii hormistycznej i psychodynamicznej.

- osiągnięcia psychologii były wykorzystywane do wyjaśniania zachowań dewiacyjnych.

- osiągnięcia dwudziestowiecznej psychologii, zwłaszcza psychodynamicznej i behawiorystycznej, stanowią główną bazę teoretyczną współczesnych systemów reso, terapeutycznych i profilaktycznych. Od pewnego czasu uzupełnia się to także o osiągnięcia psychologii humanistycznej, zwłaszcza kognitywnej.

1.1.3. SOCJOLOGIA A TEORIA RESOCJALIZACYJNA

- socjologia dostarcza pedagogice resocjalizacyjnej bardziej pośrednie niż psychologia przesłanki do wyznaczania kierunków, zasad, metod postępowania.

- Istotne dla reso były poglądy Durkheima o istocie i funkcjach dewiacji i, o naturze dewiacji i o metodach jej badania. Ważna też była teoria Cooleya, która dotyczyła grup pierwotnych i wtórnych, więzi społecznej.

- Istotne dla reso były teorie rozwijane po II wojnie światowej, bo nadawały nową interpretację strukturalnym uwarunkowaniom zjawisk dewiacyjnych występującym w rozwiniętych nowoczesnych społeczeństwach zachodnich.

- Istotnym przykładem związków reso z socjologią jest popularyzacja teorii podkultur młodzieżowych.

- tradycyjnym i naturalnym kanałem łączącym resocjalizację z socjologią są teorie jak i badania nad rodziną.

1.1.4 WIZJA PONOWOCZESNOŚCI A PERSPEKTYWA RESO.

- wizje ponowoczesności, prezentowane w naukach społecznych (głównie w socjologii) wyłaniają istotnie odmienne warunki życia i możliwości przystosowania się do kształtującej się rzeczywistości. Te warunki są złożone i nieprzejrzyste, nawet dla ludzi rozwiniętych intelektem. W społeczeństwie nowoczesnym które już przechodzi do historii - były znacznie przejrzystsze (oczywiście to, że były jasne nie oznacza, że były to warunki łatwe)

Ponowoczesność wg Sztompki charakteryzuje się następującymi cechami:

1. Nowa forma zaufania niezbędna dla poczucia bezpieczeństwa i ciągłości życia codziennego.

2, Nowe formy ryzyka przyjmują szerokie rozmiary, dużą częstotliwością i prawdopodobieństwem.

3. Nieprzejrzystość, płynność i niepewność sytuacji społecznych.

4 Relatywizm norm moralnych i schematów oceny działań oraz sytuacji społecznych.

- w ocenie większości teoretyków ponowoczesność jest trudna i wymaga ogromnych wysiłków, przedsiębiorczości, umiejętności radzenia sobie z konkurencją - rywalizacją oraz z sytuacjami napięcia i ostrego, nieprzewidywalnego stresu. Wiele kręgów społecznych nie poradzi sobie z tym i doprowadzi to do dewiacji.

- w profilaktyce należy nawiązać i wykorzystać twierdzenia Castelsa, wg, którego na gruzach społeczeństwa przemysłowego (nowoczesnego) powstaje społeczeństwo sieci (zamiast tradycyjnej hierarchii rozbudowuje się układ dynamicznych powiązań o globalnym zasięgu, ułatwiający przepływ nowych wartości i wzorów) Pozytywne wykorzystanie powiązań sieciowych w kierunku profilaktyki będzie polegać na wkomponowaniu w układy sieciowe moralnych treści i tworzenie kapitału społecznego - więzi społecznej.

1.1.5. METODOLOGICZNA NIEJEDNOLITOŚĆ I INTERDYSCYPLINARNY CHARAKTER PEDAGOGIKI RESOCJALIZACYJNEJ

- pedagogika resocjalizacyjna jest głęboko osadzona w kontekście współczesnych nauk społecznych i w dużym stopniu reaguje na zmiany dokonujące się w tych naukach.

- ped reso ze względu na społeczne funkcje nie jest jednolita metodologicznie : można zdefiniować trzy zasadnicze podejścia metodologiczne:

1 pierwsze jest ukierunkowane na rozpoznanie i wybór określonej sfery aksjologicznej która stanowi podstawę do ustalenia celów wychowania resocjalizującego. (teoretyk resocjalizacji musi znać uniwersalne i dominujące systemy aksjologiczne oraz zmiany jakie w nich zachodziły i zachodzą.

2 drugie podejście to badania empiryczne i diagnostyczne których wyniki służą do opisu przedmiotu badań.

3 Trzecie podejście (najistotniejsze) utożsamia ped reso z naukami praktycznymi i upodabnia ją do prakseologii.

Zestawiając te trzy podejścia metodologiczne można otrzymać spójny system wiedzy.

Odpowiedzi na pytania.

1.W jaki sposób humanistyczna filozofia człowieka wpłynęła na ukształtowanie się nowożytni -ego systemu więziennictwa.

Humanizm -> pierwszy impuls do zaprzestania wykonywania kary śmierci w odrażająco niehumanitarnych warunkach. Odtąd warunki były owszem, restrykcyjne, ale ludzkie. Trzeba zatem przyjąć że to nowożytna filozofia zapoczątkowała i do dziś jest fundamentem pedagogiki reso. Jej bezpośredni wpływ to określenie wartości i celów w ped reso.

2.Jakie są różnice między reso opartą na filozofii oświeceniowej a reso opartą na filozofii pozytywistycznej.

- istotna koncepcja - koncepcja oświeceniowa : koncentrowała się na niepoprawnym czynie który został dokonany a nie na osobie sprawcy. Geneza : Hegel i Kant. Postępowe podejście do kary -> ma być wprost proporcjonalna do popełnionego uczynku. Kara jest nieuchronna, to właśnie nadaje jej wartość. I występuje bezpośrednio po czynie.

- koncepcja pozytywistyczna: determinizm, odpowiedzialność relatywna rozłożona na dwie kategorie; wewnętrzne i zewnętrzne. W gruncie rzeczy ta odpowiedzialność została w dużej mierze odebrana człowiekowi, a jego czyny muszą być rozpatrywane ze względu właśnie na wpływ czynników i dzięki temu ma szansę na łagodną ocenę. Tutaj kara może być odroczona oraz zawieszana.

1.2. HISTORIA ROZWOJU PRAKTYKI RESOCJALIZACYJNEJ W POLSCE I NA ŚWIECIE

1.2.1.EWOLUCJA STOSOWANIA KAR

Z pierwszymi przejawami myśli resocjalizacyjnej w dziejach społeczeństw spotykamy się dość późno, bo dopiero pod koniec XVI w. Do tego czasu więzienie było tylko narzędziem brutalnego odwetu, ewentualnie miejscem, w którym przebywał przestępca, oczekując na wyrok i jego wykonanie. Podstawowym środkiem karnym była śmierć, najczęściej powolna i bolesna. Wykonywano ją najczęściej publicznie. Karze tej podlegali wszyscy nawet dzieci.Dla społeczeństw średniowiecznych śmierć niepoprzedzona odpowiednio długimi i ciężkimi cierpieniami była zbyt słabym środkiem karnym. Więzienie w tych czasach było tylko karą poboczną, jednym ze środków odwetu, aby uczynić więzienie karą podstawową i samodzielną, trzeba było poddać gruntownej rewizji pojecie kary.Społeczeństwo holenderskie, które dążąc do zabezpieczenia rozwijającego się handlu, zdawało sobie sprawę, że dotychczasowe środki karne nie zabezpieczą jego interesów. Wpływ wywierały również prądy umysłowe niosące ze sobą postęp i ogólny rozwój społeczeństwa. W Holandii powołano zakłady, ale nie są one jeszcze więzieniami.Wiek XVI rozpoczyna nowy przełomowy okres w dziejach więziennictwa. Pozostaje to w ścisłym związku ze zmianą charakteru kary. Ta ewolucja przesuwa punkt ciężkości z kary śmierci i kar cielesnych na karę więzienia jako karę zasadniczą. Pierwsze nowoczesne więzienie, opierające się na elementach natury wychowawczej, powstaje pod koniec XVI w., domy takie (dom poprawy i dom pracy przymusowej) zostały zorganizowane najpierw w Anglii i Holandii, w celu opanowania ,,plagi” włóczęgów i żebraków. W celu wyeliminowania szkodliwych dla społeczeństwa burżuazyjnego zubożałych ludzi powstają w Anglii pierwsze instytucje, które są jednocześnie domami pracy przymusowej a częściowo pełnią funkcję zakładów karnych. Umieszczono w nich zawodowych żebraków, jak i biedaków oraz prostytutki, złodziei i małoletnich przestępców.

1.2.2.ROZWÓJ PLACÓWEK RESOCJALIZACYJNYCH W EUROPIE

Pierwszy dom pracy powstał w Birdewell w Anglii w 1553r., z inicjatywy króla Edwarda VI. Zmierzały one do wpojenia zatrzymanym nawyku do pracy przez fizyczny przymus. W tym samym czasie rozwijają się podobne zakłady poprawcze z Holandii, z inicjatywy radnych miasta Amsterdam, pod bezpośrednim wpływem skazania 16-letniego chłopca za kradzież i zabójstwo w 1589r., postanowiono wybudować dom dla młodocianych przestępców, włóczęgów i żebraków. W 1596r.,wybudowano zakład dla kobiet.Punktem wyjścia działalności zakładów amsterdamskich była chęć poprawy małoletnich przestępców i przyzwyczajenia ich do pracy. Zamierzone cele wychowawcze próbowano osiągnąć poprzez zatrudnianie więźniów w zakładach mechanicznych, przy przędzeniu wełny, wyrobie sukna itp. Za wykonywaną pracę więźniowie otrzymywali wynagrodzenie, z którego część wręczano im co tydzień, a część odkładano na tzw. fundusz wyjściowy. Starano się również o poprawę moralną więźniów poprzez oddziaływywanie pastora oraz nauczyciela, który poprowadził naukę czytania i pisania. W 1603r.,wybudowano oddzielny budynek dla młodzieży, w którym w nocy chłopcy przebywali oddzielnie, w dzień zaś pracowali wspólnie z innymi więźniami. Dało to początek więzieniu celkowemu, które później na kontynencie amerykańskim rozwinęło się w system zwany AUBURNSKIM. Za przykładem zakładu amsterdamskiemu poszły inne miasta holenderskie i hanzeatyckie miasta niemieckie (hanzy- związek handlowy północnych miast bałtyckich od XIII do XVIIw.). Polski Gdańsk, gdzie w 1629r.,otwarto dom poprawczy typu amsterdamskiego. Na początku XVII w., we Włoszech zaczynają powstawać nowe prądy. Wybitni znawcy prawa karnego- Tolosano, Bonawita i Bonacosta-rozpowszechniają myśl o konieczności poprawy przestępców w szczególności młodocianych. Młodociani stanowili punkt wyjścia do nowej reformy, zapoczątkowanej w 1667r. przez Franci, mnicha z Florencji, który wprowadził system odosobnienia dla młodzieńców. W tym czasie jednym z wybitnych teoretyków nowoczesnego więziennictwa był mnich francuski Mabillon. Właściwą reformę wprowadził jednak dopiero papież Klemens XI. Pod jego kierownictwem w Rzymie w 1704 r. powstał Przytułek św.Michała, pomyślany jako dom poprawczy dla 200 młodocianych przestępców oraz przytułek dla 500 starców obojga płci. Papież Klemens XII otworzył na wzór zakładu św.Michała więzienie dla kobiet w 1735r.

1.2.3.CHARAKTERYSTYCZNE SYSTEMY RESOCJALIZACJI

W historii rozwoju praktyki resocjalizacyjnej stosowano różne formy oddziaływania. Tych systemów było kilka.

1) System celkowy (od XVII do początku XXw.)

Pierwszym wzorowym więzieniem zorganizowanym według systemu celkowego był założony w 1775r.zakład penitencjarny w Gandawie. Anglik Howard, zwrócił uwagę na ówczesną funkcję demoralizacyjną więzień oraz na to iż osoby upośledzone umysłowo bądź chore psychicznie winny być traktowane inaczej. Najważniejsze wnioski wynikające z pracy ,,O stanie więzień” sprowadzają się do tego, iż nie powinny być stosowane kary, które odbierają skazanemu nadzieję powrotu do życia w społeczeństwie W więzieniach powinna być wykonywana praca społecznie użyteczna. Powinno być prowadzone kształcenie umysłowe i wychowanie religijne. Należy stosować odosobnienie skazanych. Więźniów pracowitych i wykazujących poprawę należy zwalniać przed terminem. Realizację tych postulatów podjęto w Anglii, gdzie w 1791r. w Gloucester powstało więzienie naśladujące wzory gandawskie. W tym samum czasie Anglik- Bentham- proponuje zmianę architektury więzień, tak aby odpowiadała ona nowym założeniom systemu celkowego. Miało to być więzienie typu okrągłego, tak by strażnicy mogli widzieć wszystkie cele ze środka korytarza. Plan ten nie doczekał się realizacji w Anglii. Zasadniczych reform dokonano jednak dopiero w Ameryce w USA. Karanie śmiercią stosowano dość powszechnie w koloniach amerykańskich. W 1682r.została ogłoszona Karta Peana. Dokument ten utrzymywał wprawdzie karę śmierci, ale jedynie za zabójstwo, oraz zezwalał na zamianę kar cielesnych i więzienia na ciężką pracę. Celem Peanna było okazywanie łaski tam, gzie jest to możliwe oraz umożliwienie rehabilitacji osobom popełniającym przestępstwa. Ponadto postulował on zamianę więzień na domy poprawcze i prowadzenie nauki zawodu w celu powstrzymania ludzi od wkraczania na drogę przestępczą. Inne ważne postulaty:

- wszyscy więźniowie mogli być wykupieni za kaucją,

- uwięzieni bezprawnie (pomyłkowo) mogli zażądać odszkodowania,

- więzienia miały być wolne od opłat (darmowe wyżywienie i nocleg),

- dobra i ziemia przestępców mogły być oddane pokrzywdzonym i mogły służyć jako forma odszkodowania za poniesione straty,

- wszystkie miasta powinny zapewnić domy (więzienia) zamiast karania dybami, pręgierzem, itp.

Śmierć Peanna w 1718r. położyła kres jego śmiałym reformom. Reformą systemu więziennictwa zajmowali się w tym czasie przede wszystkim: wielki uczony i reformator Benjamin Franklin oraz psychiatra i działacz społeczny Benjamin Rush. Zamiast ścisłej izolacji wprowadzono na przykład pracę na cele społeczne oraz ujednolicono ubiór więźniów. W 1790r.rozpoczęło działalność więzienie przy Walnut Street w Filadelfii. W zakładzie tym odseparowano sprawców poważnych i drobnych przestępstw. Ci pierwsi byli osadzeni w oddzielnych celach bez prawa do pracy, ci drudzy przebywali razem i pracowali w zakładach położonych obok więzienia. Zrezygnowano całkowicie ze stosowania kar cielesnych. W związku z tym nie notowano praktycznie przypadków buntu ani ucieczek. Dzięki tym oddziaływaniom wiezienie przy Walnut Street szybko zyskało rozgłos. W późniejszym okresie nastąpił kryzys, który spowodowali więźniowie. Pogorszeniu uległa dyscyplina wśród więźniów, której główną przyczyną był brak pracy. W Ameryce rozwinęły się dwa systemy penitencjarne- pensylwański i auburnski. Te dwie formy ukształtowały się pod wpływem ograniczenia kary śmierci i religijnej doktryny kwakrów. Pierwsze wiezienie systemu pensylwańskiego zbudowano w 1790r. W miejscowości Cherry Hill w pobliżu Filadelfii. System ten zakładał absolutnie osamotnienie więźnia , zarówno w dzień jak i w nocy. Przykładem tego wiezienia jest Wschodnie Wiezienie Stanowe w Filadelfii. Jednoosobowe cele, z toaletą i kranem z bieżąca woda. Skazani wykonywali pracę w swoich celach i w nich także spożywali posiłki. Kontakty z przyjaciółmi, krewnymi i pozostałymi skazanymi były surowo zakazane. Z tego systemu zrezygnowano w 1860r. Choc na terenie Filadelfii funkcjonował on do 1913 roku. W Stanach Zjednoczonych kształtował się też drugi model więziennictwa tzw.auburnski (od miasta Auburn, gdzie w latach 1816-1819 wybudowano wiezienie według nowych założeń). Początkowo zakładano całkowite osamotnienie więźniów. Po dwuletnim okresie próby przekonano się o szkodliwym wpływie osamotnienia. Spośród 80 więźniów, przy życiu zostało tylko dwóch, inni zmarli lub popełnili samobójstwo. Przyjmuje się, że rezygnacja w 1823r.z całkowitego osamotnienia więźniów stała się początkiem działania systemu auburnskiego w jego właściwej postaci. W tym samym roku wprowadzono bowiem zasadę izolacji nocnej więźniów i wspólnej pracy w czasie dnia. Skazani mogli korzystać z posług religijnych. Prowadzono także naukę czytania, pisania i arytmetyki. Więziennictwo amerykańskie wczesnego okresu wniosło do myśli penitencjarnej cztery zasadnicze elementy :

1) idee nowoczesnego więzienia jako zakładu karnego dla przestępców,

2)ustrój celkowy definitywnie ukształtowany,

3)wychowawcze cele więzienia,

4) inicjatywę organizacyjną i energię reformatorską.

System celkowy zrodzony w Ameryce Północnej bardzo szybko się rozprzestrzenił w Europie i przetrwał do ostatniego ćwierćwiecza XIXw. Wtedy tez pojawiła się ostra krytyka tego systemu. Ostatnie więzienie celkowe zbudowano w Belgii w 1919r.

W historii więziennictwa polskiego, umiarkowanym zwolennikiem systemu celkowego był Niemcewicz. Bardziej praktycznym rzecznikiem, propagatorem i realizatorem był Skarbek, który widział w nim skuteczny środek zwalczania wzajemnej demoralizacji skazanych wspólnie odbywających karę.

2) System progresywny (XIX w.)

Reforma więziennictwa wzbudziła żywe zainteresowanie w Europie. Na pierwszym Międzynarodowym Kongresie Penitencjarnym, przeprowadzonym w dwóch sesjach : w 1846r we Frankfurcie i 1847r.w Brukseli, ustrój celkowy zakładający całkowite osamotnienie, zyskała aprobatę penitencjarystów europejskich. Sprzeciwił się temu jedynie Lukas, którego zdaniem system penitencjarny powinien dążyc do uspołecznienia więźniów. Lukas twierdził, że podstawą wychowania więźniów powinna być ich klasyfikacja i segregacja. Lukas stał się prekursorem nowoczesnych koncepcji. Ich dalszy rozwój jest zasługą Croftona, którego koncepcja wykonywania kary pozbawienia wolności przewidywała trzy fazy.

Pierwsza faza: podzielona na dwa okresy 1-skazani byli poddawani bardzo surowemu reżimowi, poprzez wykonywanie nudnych i męczących prac w swoich celach, 2-warunki odbywania kary były nieco łagodniejsze.

Druga faza: więźniowie wykonywali ciężkie prace, najczęściej publiczne i na świeżym powietrzu.

Trzecia faza: kara była odbywana w warunkach rozluźnionego reżimu. Trzecia fazę kończyło warunkowe zwolnienie. Jeżeli osadzony pracował pilnie i zachowywał się nienagannie, każda z faz mogła ulec skróceniu. Kierownictwo więzienia, nie dostrzegając postępów w zachowaniu skazanego, miał prawo przesunąć go do fazy poprzedniej. Ten system odbywania kary pozbawienia wolności jest znany jako system PROGRESYWNY.

Obok modelu progresywnego pojawił się system REGRESYWNY, według jego założeń więźniowie bezpośrednio po przyjęciu znajdowali się w najwyższej klasie ze wszystkimi możliwymi ulgami. Dopiero w razie złego sprawowania byli degradowani do klas niższych (z możliwością awansu).

3) System rodzinny (XIX w.)

Początkowo zbliżenie organizacji zakładu do wzoru rodziny polegało na tworzeniu mniejszych grup, zwykle w wyodrębnionych pomieszczeniach lub oddzielnych domkach, pod stałą opieką tych samych wychowawców.

System rodzinny (zwany też szwajcarskim), miał szczególnie wielu zwolenników u zarania swojego istnienia w Szwajcarii. Tam powstała bowiem pierwsza placówka oparta na zasadach życia rodzinnego. Zakład w Hofwyl w kantonie Argowia powstał z inicjatywy von Fellenberga, niegdyś ucznia, a następnie ideowego przyjaciela i współpracownika Pestalozziego. Dążeniem Fellenberga było całkowite zwalczanie nędzy i związanej z nią przestępczości, przez szkolenie biednych dzieci w rolnictwie i rzemiosłach. W 1810r otworzono w majątku Fellenberga zakład przeznaczony dla dzieci biednych ujętych przez policję za włóczęgostwo, żebractwo, a także dla dzieci z tzw.dobrych rodzin, zepsutych brakiem zainteresowania lub rozpieszczonych. Pierwszym kierownikiem tej placówki został Jan Jakub Wehrli. Przebywał on stale ze swymi wychowankami. Przed pracą udzielał nauki z różnych dziedzin. Wychowanek z chwilą gdy kończył 15 lat mógł zostać bratem -opiekunem.

4) System republik i wiosek dziecięcych (XIX w.)

Spośród różnorodnych doświadczeń wychowawczych na uwagę zasługują osiągnięcia MAKARENKI.

W 1920r. Antoni Makarenko (1888-1939), walcząc z niebywałymi wprost trudnościami gospodarczymi, rozpoczął organizowanie pod Połtawą kolonii dla młodzieży bezdomnej i wykolejone Stworzył on własny system wychowawczy. Istotą tego systemu było wychowanie przez pracę i do pracy. Wprowadził on podział wychowanków na oddziały z dowódcami na czele, stałe i ,,robocze” (czyli czasowe, do wykonania określonego zadania). Całym życiem kierowała rada dowódców-pełnili ją zmieniający się co pewien czas wychowankowie. System ten dawał pozytywne wyniki.

1.2.4.ROZWÓJ RESOCJALIZACJI W POLSCE

Traktowanie dziecka przestępczego do połowy XIX w.

W dawnym prawie polskim nie było żadnych przepisów dotyczących odpowiedzialności karnej nieletnich. Dziecko, które popadło w konflikt z prawem, było traktowane tak samo jak dorosły przestępca. Za zbrodnie i występki stosowano surowe kary, w tym karę śmierci oraz różne kary cielesne.

Straszny los był udziałem dzieci skazanych na więzienie. Karę odbywały przeważnie w lochach lub pomieszczeniach do złudzenia je przypominających w najgorszych warunkach higienicznych; ciężkie łańcuchy skuwały im ręce nogi, brakowało światła, powietrza, dostatecznego jadła i napoju; pełno było robactwa, często miały gorączkę więzienną. Więźniowie byli trzymani wspólnie po kilku. W tych warunkach gdzie nie było żadnej selekcji, szerzyła się wzajemna demoralizacja i zboczenia, a także choroby.

Pierwszym krokiem do zmiany tego stanu na lepsze było powstanie zakładów poprawy i pracy przymusowej dla zwalczania żebractwa i włóczęgostwa pod koniec XVI i na początku XVII w.

W roku 1736 powstał w Warszawie dom poprawy z fundacji biskupa Rostkowskiego , który uzyskał przywilej królewski i został zatwierdzony w Sejmie ,,jako potrzebny i użyteczny”. Ów dom poprawy, miała na celu poskramianie i poprawę złych i swawolnych ludzi.

Dom poprawy stosowano na zlecenie sądów świeckich lub duchowych za rozmaite przestępstwa, przyjmowano też, za zezwoleniem sędziego, nierządne dziewczyny. Do placówek tych przyjmowano także dzieci przestępcze, aby uchronić je przed odbywaniem kary w więzieniu z dorosłymi. Jednak, aby umieścić tam dziecko, zgodę musieli wyrazić rodzice. Osadzeni byli posegregowani według płci i wieku, choć przebywali w jednym domu zakładowym. Dom poprawy był zarazem domem pracy przymusowej, gdyż osadzeni musieli wykonywać pracę.

W XIX w. powstały systemy więzienne głoszące, że celem kary pozbawienia wolności nie może być zemsta na winowajcy, ale przede wszystkim jego poprawa.

Gorącym zwolennikiem systemu filadelfijskiego był wybitny penitencjarysta polski Skarbek (1792-1866). Interesował się on także zakładami dla nieletnich. W Warszawie w 1830r. otworzono zakład noszący nazwę od 1834r. Mokotowski Instytut Moralnie Zaniedbanych Dzieci.

W zakładzie wychowankowie uczyli się religii, kaligrafii, rachunków, śpiewu, gimnastyki oraz pracowali w warsztatach i ogrodzie.

Równocześnie z powstawaniem pierwszych placówek dla nieletnich w Polsce były tworzone przepisy prawa karnego. W 1818r. ukazał się Kodeks karzący dla Królestwa Polskiego, który uznawał zupełną nieodpowiedzialność dzieci do lat 12, które miały podlegać jedynie domowemu skarceniu.

Powstanie i działalność Towarzystwa Osad Rolnych i Przytułków Rzemieślniczych (TOR). Zabór rosyjski.

Kodeks kar głównych i poprawczych Królestwa Polskiego z 1847r. nie zawierał wzmianki o specjalnych placówkach dla nieletnich. kodeks ten był wzorowany na kodeksie rosyjskim. Dopiero ustawa z 20.11.1864r. wspominała o przytułkach poprawczych, motywując, że małoletnich przestępców należy wychowywać a nie karać.

Wskazany akt był podstawa prawna, na mocy której w Królestwie Polskim zostało powołane do życia Towarzystwo Osad Rolnych i Przytułków Rzemieślniczych (TOR).

Jednym z inicjatorów i propagatorów TOR był wybitny prawnik i działacz społeczny Miklaszewski (1839-1924). Zwrócił on uwagę na możliwości wykorzystania tych instytucji do zapobiegania dalszej demoralizacji młodzieży, która w wyniku konfliktu z prawem została pozbawiona wolności.

Powstanie i rozwój osady rolniczo- rzemieślniczej (zakładu poprawczego) w Studzieńcu koło Skierniewic.

Propagatorem powstania osady w Studzieńcu był m.in.znany pisarz B. Prus.

Otwarcie osady w Studzieńcu 14.05.1876r.zamykało pierwszy intensywny etap działalności przygotowawczej i propagandowej TOR.

Pierwszy system studzieniecki dzielił wychowanków na małe grupki chłopców, liczące najwyżej 15 osób. Każda z nich zajmowała z wychowawca oddzielny, tylko dla niej przeznaczony domek. Grupę taką nazywano oddziałem, a wychowawcę nadzorcą oddziału. Od kandydatów na wychowawców żądano uprawnień do nauczania. Przywiązywano szczególna wagę do utrzymania w rodzinach właściwej atmosfery wychowawczej.

Zwolnienie z zakładu następowało po odbyciu przez wychowanka orzeczonej przez wychowanka kary lub po ukończeniu 18 roku życia.

Zwolnionych z zakładu TOR nadal otaczano opieka, aż do ukończenia przez niego 21 roku życia.

Rozwój nad dzieckiem przestępczym w zaborze austriackim.

Na terenach byłego zaboru austriackiego odnotowujemy wiele prób zorganizowania opieki nad młodzieżą wywodzącą się z ubogich warstw, nad sierotami i nad dziećmi opuszczonymi. Proboszcz we wsi Miejsce Piastowe koło Krosna- Markiewicz (1842-1912), założył ośrodek wychowawczy w tej miejscowości. Ośrodek ten zwany jako dom pracy dobrowolnej, utrzymywał się z pracy wychowanków.

Makarewicz (1872 -1955 )profesor prawa karnego, pisał, że większość przestępców rekrutuje się z młodzieży zaniedbanej. W Cieszynie otworzono Śląski Zakład Wychowawczy. Za podstawową funkcję zakładu uznano zawodowe przygotowanie młodzieży.

Rozwój opieki nad dzieckiem przestępczym w zaborze pruskim.

Problem opieki nad dzieckiem przestępczym na ziemiach Polski zachodniej, regulowało pruskie ustawodawstwo karne z 1878r.z póź.zm.

Na podstawie w/w ustawodawstwa w 1885r wybudowano w Chojnicach placówkę, która przyjmowała młodocianych do 21 r.ż. skazanych za różne przestępstwa. Skierowania wydawały sądy. Zwolnienie z zakładu było uzależnione od sprawowania wychowanka. Opiekę nad nimi sprawowali specjalnie przygotowani wychowawcy. Praca resocjalizacyjna była oparta na nauce i pracy w warsztatach i rolnictwie. Dużą wagę przykładano do wychowania religijnego.

Rózwój opieki nad nieletnimi po odzyskaniu niepodległości.

1.3. RÓŻNE UJĘCIA DEFINICJI RESOCJALIZACJI

1) resocjalizacja jako modyfikacja zachowań- polega na eliminacji takich zachowań, które są niezgodne z normami i zasadmi obowiązującymi w danym społeczeństwie; ma ona takża na celu pomoc jednostce w przyswojeniu zachowań poprawnie społecznych(nie zmienia się tutaj jednak przekonań jednostki)

2) reso jako zmiana 'społecznej przynależności'- jest to zmiana tożsamości społecznej(roli, jaką pełni jednostka); poprzez aktywne wygaszanie motywacji i zachowań antyspołeczych jednaostka przeistacza się z roli "przestępcy" w rolę akceptowaną społecznie

3) reso jako przebudowa emocjonalna- jest to pomoc jednostce w przejściu(które jest stopniowe) od uczuć i stanów negatywnych(które sprzyjają łamaniu norm społecznych) do pozytywnych, np. od zaistości, zazdrości i agresji do tolerancji i zrównoważenia

4) reso jako wrastanie w 'kulturę' zaspokajania potrzeb- skupia się na nauce jednostki w jaki sposób ma ona prawidłowo zaspokajać swoje potzreby; ujęcie to tłumaczy, że ludzie stają się przestępcami, gdyż nie potrafią zaspokoić swoich potrzeb w sposób społecznie akceptowany; można powiedzieć, że w tym wypadku resocjalizacja to repersonalizacja: człowiek z niepohamowanej bestii bez sumienia zmienia się w osobę ludzkę świadomą swego człowieczeństwa i odpowiedzialności za siebie

5) reso jako kształtowanie prawidłowych postaw społecznych- (inaczej: jako kształtowanie dobrze zintegrowanych postaw społecznych); postawy te, to 3 elementy od siebie zależne:

- nastawienie poznawcze: światopogląd(włąsne przekonania i sądy o rzeczywistości)

- nastawienie emocjonalne: hierarchia wartości

- nastawienie zachowaniowe

nastawienie poznawcze i emocjonalne składają się na świadomość oraz na obraz siebie i świata: powstaje więc JA-realne(faktyczne) oraz JA-idealne(jakim chciałbym być); jeżeli te elementy są źle zbudowane lub też niezintegrowane wówczas pojawia się antagonizm destruktywny, w wyniku którego człowiek wykoleja się przestępczo lub obyczajowo, objawia się to na poziomie myślenia, odczuwania i działania; resocjalizacja ma więc za zadanie prawidłowo skorygować wyżej wymienione nastawienia;- Według autorów jest to najpełniejsza(najbardziej wszechstronna) koncepcja resocjalizacji

6) resocjalizacja wielowymiarowa(transdyscyplinowa)- polega na nauce prawidłowego zaspokajania potrzeb, wdrażaniu jednostki do pełnienia określonych ról społecznych, a także kształtowaniu pozytywnych postaw, sposobów myślenia i oceniania

7) reso jako dostosowanie sytuacji- resocjalizacja odbywa się poprzez dostosowanie warunków i sytuacji wychowawczych do cech charakteru i indywidualnych predyspozycji jednostki; prowadzi to do, tzw. krystalizacji charakteru- wychowanek zyskuje świadomość kim jest i jaki ma charakter; istotny jest fakt, iż w tym ujęciu odrzuca się wszelką tresurę oraz konformizm

8) reso jako swoiste 'nawrócenie' na wartości wyższego rzędu związane z realizacją ideałów- jest to arteterapia(resocjalizacja przez sztukę); poprzez działalność literacką, muzyczną, plastyczną(czyli artystyczną i twórczą) dochodzi do eksternalizacji uczuć jednostki(przede wszytskim tych negatywnych), co ułatwia prowadzenie dalszej terapii i 'zabiegów resocjalizacyjnych"

9) reso jako reintegracja społeczne jednostki- reso ma na celu zmianę osobową(własną) i społeczną tożsamośc jednostki; odbywać to się ma za pomoca spotkań grupowych, gdzie dominuje dialog i otwarcie na drugiego człowieka

10) reso jako autoresocjalizacja- jest to samowychowanie resocjalizujące; polega ono na tym, że jednostka sama kieruje swoim rozwojem i ulega transformacji wewnętrznej

2.ZABURZENIA W ZACHOWANIU I NIEDOSTOSOWANIE SPOŁECZNE W ŚWIETLE WSPÓŁCZENSYCH WYNIKÓW BADAŃ

3.DIAGNOZOWANIE NIEDOSTOSOWANIA SPOŁECZNEGO I ASOCJALNOŚCI

· Różnokierunkowe działania w resocjalizacji mają na celu rozpoznanie specyfiki zaburzeń i ustalenie ich przyczyn

· Diagnoza-z grec. diagnosis - rozróżnienie, rozpoznanie, osądzanie; początkowo poj. medyczne- rozpoznawanie stanów chorobowych; TERAZ :pojęcie to, jest stosowane w różnych dziedzinach nauki

Psychologia:

diagnoza opisowa,

diagnoza kliniczna,

diagnoza behawioralna

Diagnozowanie asocjalności nieletnich obejmuje 3 poziomy pomiaru i przetwarzania danych oraz ich interpretacji w toku sporządzania diagnozy psychologicznej

POZIOM I: rozpoznanie bezpośrednie(objawów o charakt. asocjalnym)

POZIOM II: wnioskowanie (tworzenie konstruktów pośredniczących między wynikami badań a ogólnym scharakteryzowaniem diagnostycznym osobowości asocjalnejàagresywność, wrogość, poziom i charakter lęku itd.)

POZIOM III: przeanalizowanie i scalone uporządkowanie danych z poziomu I i II

3.1. POJĘCIA NIEDOSTOSOWANIA SPOŁECZNEGO(NS) ASOCALNOŚCI(A) I DEMORALIZACJI

ZACHOWANIA NIEDOSTOSOWANIA SPOŁECZNEGO WG CEKIER:

· Zaburzenia o charakterze reaktywnym/ nerwicowym(u ich podstaw leżą zaburzenia emocjonalne)

· Zaburzenia o charakterze aspołecznym/ antyspołecznym (zachowania antagonistyczno-destrukcyjne)

Wg Konopnickiego:

główne kryteria rozpoznania niedostosowania społecznego są natury psychologicznej, a konsekwencje tego stanu rzeczy są natury społecznej

2 RODZAJE NIEOSTOSOWANIA WG KONOPNICKIEGO:

zahamowanie np. depresja, wycofanie się

o charakt. demonstracyjno- bojowym : przeważa wrogość

· osoby niedostosowane społecznie cierpią na skutek wytworzonej przez siebie i środowisko sytuacji (osoby przestępcze i wykolejone nie spełniają tego warunku)

wg Lipkowskiego:

niedostosowanie społeczne to zaburzenia o niejednolitych objawach, spowodowane niekorzystnymi zew. lub wew. warunkami rozwoju

objawy niedostosowania społecznego:

a. systematyczne wagary

b. ucieczki z domu

c. zdeoralizowane towarzystwo

d. dokonywanie kradzieży

e. picie alkoholu

f. demoralizacja seksualna

g. wandalizm itp.

PYTKA 4 grupy definicji niedostosowania społ.

1) def. objawowe

2) def. teoretyczne

3) def. operacyjne

4) def. utylitarne

niedostosowanie społ. może być interpretowane na 3 płaszczyznach:

behawioralnej - charakterystyka występujących form zachowań

psychologicznej - charakterystyka postaw i motywacji jednostki

etiologicznej - charakterystyka psycho- społecznych uwarunkowań

3.1.1. POJĘCIE ASOCJALNOŚCI

· wzory społeczne - pewne ustalone schematy zachowań obowiązujące członków określonej zbiorowości, zachowania odbiegające od tych wzorców nazywane są dezadaptacyjnymi

· asocjalność - charakterystyka osobowości zaburzonej społecznie

wg Lewickiego zachowanie pełni 2 f-cje:

1) służy zaspokajaniu potrzeb osobistych,

2) jest rozwiązywaniem zadań stawianych mu przez sytuacje życiowe jeśli zachowanie nie spełnia 1 z 2 funkcji, mówimy o zachowaniu zaburzonym

te 2 f-cje mogą być spełnione np. przy napadzie na bank, ale to zachowanie miało społecznie szkodliwy cel

· trzeba tu cel oceniać z punktu wartości i norm zachowania z obszaru niedostosowania społecznego są zachowaniami asocjalnymi à odznaczają się one:

a. społeczną szkodliwością celów

b. wadami w ich strukturze np. agresywne wymuszanie porządku

c. występowanie łącznie 1 i 2 komponentu

3.1.2. POJĘCIE DEMORALIZACJI

demoralizacja nieletnich -stan bądź proces charakteryzujący negatywne postawy i zachowania nieletniego w stosunku do obowiązujących w społeczeństwie podst. norm i zasad postępowania , demoralizacja nieletniego jest przejawem i wynikiem niedostosowania społecznego demoralizacji, której nie towarzyszą zachowania sprzeczne z innymi niż prawne normami społecznymi nazywa się wykolejeniem obyczajowym.

3.2. OGÓLNY MODEL DIAGNOZOWANIA NIEDOSTOSOWANIA SPOŁECZNEGO (NS) I ASOCJALNOŚCI(A)

płaszczyzna behawioralna- opis przejawów

płaszczyzna psychologiczna- diagnoza dysfunkcjonalnych mechanizmów osobowości

diagnoza etiologiczna- rozpoznanie wszystkich istotnych uwarunkowań

DIAGNOZA:

· psychologiczna i pedagogiczna ( w obrębie rodziny i szkoły),

· socjologiczno- pedagogiczna,

· psychologiczna( dot. osobowości nieletniego)

PPŻ- Psychologiczne Położenie Nieletniego- w tym ujęciu diagnozujemy nieletniego

stanowisko interakcjonistyczne- w jego ujęciu poszczególne fragmenty rzeczywistości psychologiczno- pedagogiczno - społecznej w PPŻ nieletniego oddziałują na siebie nawzajem tworząc liczne „pętle zwrotne”, ale nie stanowią linearnego łańcucha kryminogenezy

zmienne wyjaśniające np. w rodzinie à czynniki w środowisku rodzinnym, które skłaniają dziecko np. do ucieczki z domu i przyłączenie się do asocjalnej grupy

5.RESOCJALIZACJA W UJĘCIU PEDAGOGICZNYM

Pedagogika resocjalizacyjna jest teoretyczną nauką o świadomej i metodycznej działalności wychowawczej, opiekuńczej i terapeutycznej człowieka. Gdy temu działaniu nadamy określony kierunek realizacji, powstanie teleologia resocjalizacji. Termin wychowanie jest w niej pojęciem wyjściowym do tworzenia celów. Z każdego naszego działania wychowawczego będą wynikały skutki, które nazywamy celami. Istnieją dwa rodzaje podstaw teleologii resocjalizacji - aksjologia oraz antropologia realistyczna.

5.1.1. PODSTAWA AKCJOLOGICZNA

PODSTAWA AKSJOLIGICZNA - teleologia wyznacza cele, do któryh człowiek powinien dążyć oraz ich pożądać jako coś cennego i wartościowego, gdyż tylko te ogólne pojęcia są rzeczywiste, a tym samym pożądane, do nich więc należy się odnieść jako do ideału godnego naśladowania. Teleologia resocjalizacji będzie wówczas określana przez wartości, dzięki którym socjopata będzie mógł stawać się człowiekiem. Ze względu na role wychowania możemy mówić o następujących funkcjach: zawodowej, kulturowej, biologicznej, patriotycznej, ekonomicznej lub społecznej. Pragmatyzm łączy się z aksjologią, podporządkowując swoje działanie określonym wartościowym celom utylitarnym. Celem takiego wychowania będzie pożądany charakter i postawa afirmacyjna w stosunku do ideowego świata wartości.

5.1.2. PODSTAWA ANTROPOLOGICZNA

W realizmie wychowanie jest relacją człowieka z kresem, czyli prawdą, dobrem i pięknem. Na prawdę i dobro reagują władze duchowe czlowieka, którymi są intelekt i wola. Mądrość i wolność dominujące w człowieku będą powodem integracji jego osobowości. Realistyczna pedagogika szuka podstaw i sposobów wychowania człowieka, który łączy się z innymi bytami. Za wartościową przyjmuje się taką relację człowieka, która będzie chroniła relacje osobowe (miłości, dobra, prawdy). Wartością będzie więc ochrona tych relacji, które zabezpieczą jego życie, zdrowie, poznanie i decydowanie. Utrwalenie relacji do wszystkiego co dobre, prawdziwe i piękne w kulturze; postawa opieki, akceptowania, respektowania i chronienia osób i relacji osobowych; rozwój funkcji poznawczych i emocjonalnych; dojrzałość i osiągnięcia społeczne, wywiązywanie się z ról społecznych; integracja psychiczna, stymulacja twórcza, usprawnienia duchowe, nawyki fizyczne.Do osiągnięcia celów resocjalizacji jako podstawę wyznacza się: ludzką naturę, kształtowanie intelektu, woli, emocji oraz mechanizmów kontroli wewnętrznej, utrwalenie postaw chroniących (osoby i wartości), wyćwiczenie możliwości fizycznych i duchowych. Wychowanek będzie mógł: nawiązać kontakt z innymi osobami oraz światem zewnętrznym; kierować się swoją rozumnością i wolnością; zaspokoić swoje potrzeby fizjologiczne, emocjonalne, twórcze, intelektualne i społeczne; ukształtować mechanizmy kontroli wewnętrznej.

5.1.3. TELEOLOGIA WYCHOWANIA RESOCJALIZACYJNEGO

Teleologia wychowania resocjalizującego czyli dział, który zajmuje się określaniem celów resocjalizacji.

5.2. STRUKTURA PROCESU RESOCJALIZACJI

Resocjalizacji to proces swoistej naprawy moralnej i obyczajowej człowieka; ponowna, prawidłowa socjalizacja, której efektem ma być uształtowane odpowiednio wrażliwe sumienie; wykształtowanie systemu mechanizmów i dynamizmów osobowościowych, sprzyjających utrzymaniu równowagi procesów pozwalających na kontrolę nad otoczeniem i nad sobą w taki sposób, aby jednostka nie krzywdziła innych i siebie samej. Rzeczywistość wychowawcza ukazywana jest jako zbiór obiektów lub faktów wychowawczych.

Obiektami wychowawczymi są: osoby wychowujące i nauczające, specjalnie do tego przygotowane; osoby wychowywane i uczące się; czynniki determinujące przebieg i strukturę procesu wychowawczego

Faktami wychowawczymi są kompleksy zdarzeń zachodzących między osobami wychowującymi a wychowywanymi (wzajemne wpływy, relacje, sprzężenia), które określa się jako stosunki wychowawcze.

Działalność układu wychowawczego w resocjalizacji ma polegać m.in. na: wywoływaniu i doskonaleniu funkcji wychowawczych, eliminowaniu dysfunkcji w procesie przystosowania społecznego, eliminowaniu czynności zbędnych i niepotrzebnych

Czynnikami nieprzystosowania społecznego mogą być: niski status społeczny i ekonomiczny rodziny lub zaburzenia jej struktury; kontakt z podkulturą przestępczą; brak sukcesów szkolnych dziecka; społeczna blokada aspiracji jednostki; negatywny obraz samego siebie; zaburzuna struktura osobowości; stygmatyzujący wpływ instytucji ścigania czy wykrywania zachować dewiacyjnych; zaburzenia psychosomatyczne.

Oddziaływanie resocjalizujące ograniczające się do wyeliminowania lub ograniczenia wymienionych czynników na jednostkę nosi nazwę oddziaływania etiotropowego. Jeśli koncentrujemy się na przekształcaniu postaw antyspołecznych oraz ich wzajemnych powiązań, to jest to oddziaływanie ergotropowe.

Oddziaływanie etiotropowe polega na usuwaniu przyczyn tj. czynników procesów uczenia się i wzmacniania niepożądanych postaw. Np. chcąc oddziaływać na wychowanka, u którego pod wpływem kolegów wytwarza się negatywny stosunek do wymagań szkoły, musimy odsunąć go od tego wpływu. Działanie etiptropowe udaje się wówczas, gdy czynniki postaw negatywnych nie oddziałują zbyt długo na wychowanka. Niejednokrotnie dzieje się jednak inaczej i mimo, że czynniki postaw negatywnych nie oddziałują już, istnieją nadal ich skutki. Wówczas trzeba wprowadzić zasadę oddziaływania ergotropowego i semiotropowego.

Oddziaływanie ergotropowe polega na wytwarzaniu motywacyjnych nawyków konkurencyjnych w stosunku do nawyków skłaniających do reakcji negatywnych. Wychowawca powinien więc odwoływać się do zainteresowań, wiadomości, umiejętności i uzdolnień wychowanka, tak aby wywołać u niego względnie stałą tendencję dążeniową, zakładającą reagowanie pozytywne na określone społeczne oczekiwania, a przy tym tendencję na tyle silną, aby mogła się przeciwstawić tendencji dążeniowej skłaniającej do reagowania negatywnie na te same oczekiwania. Działanie ergotropowe ma więc na celu eliminowanie niepożądanych nawyków przez wytwarzanie nawyków konkurencyjnych, co sprawia, że nagrody i kary wewnętrzne stają się decydującym czynnikiem reedukacji.

5.3. ZASADY WYCHOWANIA RESOCJALIZUJĄCEGO

• Zasada wszechstronnego rozwoju osobowości - odrzucamy tu system dyscyplinarni - izolacyjny nie tylko dlatego, że w wielu przypadkach jest on nieskuteczny, ale także dlatego, że nie jest on zgodny z tą zasadą. Ograniczamy się jednak do zastosowania tylko takich środków, które nie narażają społeczeństwa na przestępczą działalność wychowanków. Konieczne jest więc respektowanie zasady trzeciej - zasady traktowania penitencjarnego.

• Zasada reedukcji nakazuje dobieranie takich środków wychowawczych, które inspirują procesy uczenie się eliminujące postawy skłaniające do dewiantywnych reakcji negatywnych, wyrażających antagonistyczno - destruktywny stosunek społeczeństwa. Zastosowane mogą być jednak tylko takie środki, które pozwalają na wyrównanie opóźnień rozwojowych w sferze postaw i charakteru , i inspirują wszechstronny rozwój osobowości zgodny z przyjętymi ustaleniami aksjologicznymi. Czyli takie środki reedukujące, które równocześnie respektują zasadę wszechstronnego rozwoju osobowości.

• Zasada perspektywicznej opieki - zakłada konieczność liczenie się z potrzebami wychowanka oraz zaspokajania ich w toku działań resocjalizujących. Należy tu uwzględniać zarówno potrzeby aktualne jak i ujmowane rozwojowo. Środki wychowawcze powinny być stosowane z troską przyszłość wychowanka, a więc powinny tak oddziaływać, aby w dalszym jego życiu umiał zaspakajać swoje potrzeby. Niezbędne jest zatem oddziaływanie pozwalające wychowankowi zajmować uznane pozycje w społeczeństwie, a konsekwencji uzyskać odpowiednie gratyfikacje.

• Zasada wymagań - nakazuje liczyć się z interesami ludzi, wśród których wychowanek żyje i żyć będzie w przyszłości. Stosowane środki muszą być adekwatne do społecznych oczekiwań, wyrażających interesy małych grup społecznych i szerszych zbiorowości, funkcjonalnych w stosunku do społeczeństwa i zgodnych z przyjętą koncepcją rozwoju społecznego.

• Zasadę akceptowania - odrzuca się tu ustosunkowanie, którego wyrazem jest koncentrowanie się na pytaniu: winien czy nie winien, dobry czy zły, zasługuje na potępienie czy nie zasługuje? Zasada akceptowania nie zakłada rezygnacji z kar czy krytykowania, nakazuje jednak, traktować te środki tak jak wszystkie inne, tj. ze względu na ich celowość , ich resocjalizacyjną efektywność. Nie zakłada ona również rezygnacji z oceny, ale nakazuje traktować ją jako element diagnozy, a nie podstawę do wymierzania jakiejś sprawiedliwości. Wychowawca powinien akceptować wychowanka takim jakim on jest, bez względu na to jak bardzo dezaprobuje jego czyny. Powinien nawet największego degenerata starać się przywrócić społeczeństwu, sprawić by stał się lepszym i bardziej wartościowym społecznie człowiekiem.

• Zasada respektowania - wymaga liczenia się z wychowankiem jako osobą, która musi odegrać zasadniczą rolę w przemianach składających się na proces resocjalizacji. Wychowawca stara się więc zainspirować procesy samowychowania i wszystko co robi ma służyć temu celowi. Zasada ta więc jest sprzeczna z postępowaniem, w którym wychowawca jest twórcą przemian osobowości wychowanka, od którego ów wychowanek jest uzależniony najpierw bezpośrednio, a potem poprzez wpojony mu wzór osobowy.

5.4. FORMY, METODY I ŚRODKI WYCHOWANIA RESOCJALIZUJĄCEGO

SYSTEMY:

System dyscyplinarno- izolacyjny

System ten polega na całkowitym podporządkowaniu objętych nim jednostek rygorowi narzuconemu przez dyscyplinę oraz odizolowanie ich od wpływu czynników spoza środowiska zakładu poprawczego czy zakładu karnego dla młodocianych. Cały wysiłek wychowawców ogranicza się w zasadzie do pilnowania, aby zachowanie wychowanka osadzonego w tym zakładzie było zgodne z regulaminem, którego przestrzeganie miało dać gwarancję zmiany jego dotychczasowego zachowania na lepsze. W tym systemie chodzi o to, aby nauczyć wychowanka cenić wolność i aby go nauczyć odpowiednio z tej wolności korzystać.Jednak przystosowanie do społeczeństwa młodzieży nieprzystosowanej społecznie dokonywane w izolacji nie ma większych wartości wychowawczych. Izolowanie wychowanka od życia w normalnym społeczeństwie powoduje:

- nadmierne ograniczenie swobody jego poczynań i zubożenie jego środowiska społeczno-kulturalnego,

- różnorakie frustracje dezintegrujące psychikę wychowanka i hamujące jego rozwój,

- niepożądane reakcje, np. agresja, niezaspokojenie wielu potrzeb, które wywołują napięcie,

- różne formy zboczeń seksualnych.

Celem tego systemu jest przede wszystkim kontrolowanie i utrzymywanie porządku, nic więc dziwnego, że wychowawca głównie z tego punktu widzenia ocenia i interpretuje postępowanie wychowanka. W zakładzie resocjalizującym, który stosuje ten system dominują nakazy, zakazy, żądania itp., opierające się na środkach surowej represji. Oddziaływanie personelu zakładowego w tym systemie polega na łamaniu woli wychowanka środkami przymusu i podporządkowaniu jej nakazom i zakazom obowiązującego wszystkich ostrego regulaminu, co ma spowodować wyeliminowanie istniejących dotychczas antagonistyczno - destruktywnych wychowanka oraz utrwalić zachowanie zgodne z interesami społecznymi. Jednak z chwilą, gdy to oddziaływanie ustaje, wychowanek powraca do swojego antagonistyczno-destruktywnego zachowania.W systemie dyscyplinarno- izolacyjnym na pierwszy plan wysuwa się kontrola zewnętrzna, a najłatwiejszym i najskuteczniejszym środkiem wychowawczym jest kara. System oddziaływań oparty na karze zewnętrznej wyzwala upór i zacięcie, potęguje napięcie, wzmaga agresywność.W centrum sytuacji wychowawczej znajduje się wychowawca i on głównie, a nie zespół wspierany dążeniami wychowanków, ma egzekwować przestrzeganie dyscypliny. Działalność wychowawcy w stosunku do podległej mu grupy wychowanków ma charakter zadecydowanie autokratyczny, a kierowanie grupą opiera się na władzy opartej w jednym ręku.

System progresywny

Zwany inaczej systemem poziomów lub sekcji, w których na plan pierwszy wysuwa się dyscyplina oparta na swoistych nagrodach zewnętrznych. W zakładach prowadzonych systemem progresywnym wychowankowie, przechodząc z sekcji do sekcji, dochodzą w końcu do stopnia najwyższego, półwolnościowego, który stanowi ukoronowanie ich poprawy. Jeśli zachowują się źle, są cofani do zbiorowości skupiających osoby, którym przysługują mniejsze przywileje. Istnieje tu niebezpieczeństwo oceny wychowanka tylko na podstawie zewnętrznego przystosowania się , bez uwzględnienia wzrostu jego poziomu moralnego i dojrzałości społecznej. W tym systemie rola wychowawcy bardzo często ogranicza się do zewnętrznej obserwacji wychowanka, a nie do nawiązania bliższego kontaktu z nim, poznania i uwzględnienia jego potrzeb psychicznych, życia uczuciowego, zainteresowań itp. Powstaje także niebezpieczeństwo rozwijania się hipokryzji i dwulicowości wychowanków, którzy wiedzą o tym, że nieraz wystarczy zademonstrować pozorne podporządkowania się nakazom regulaminu, aby zasłużyć na otrzymanie dobrej oceny Pod tym względem nie ma w zasadzie merytorycznej różnicy między systemem dyscyplinarno-izolacyjnym a systemem progresywnym, w którym również wychowawca stanowi decydujący czynnik dyscypliny.

System indywidualny

Centralnym punktem zainteresowań staje się traktowany indywidualnie wychowanek i jego osobowość. Podstawą oddziaływań jest tu dokładne poznanie wychowanka oraz etiologii zaburzeń w jego zachowaniu. Kładzie się przy tym nacisk na role psychoterapii w procesie resocjalizacji. System indywidualny eksponuje środki psychotechniczne. Równocześnie opiera się przede wszystkim na zależności wewnętrznej, łączącej wychowanka z innymi członkami zbiorowości zakładu. Podstawową zasadą wychowawcza tego systemu jest więc bliski i dodatni emocjonalnie kontakt wychowawcy z wychowankiem, stanowiący warunek resocjalizującej antropotechniki. Ważną zasadą jest także uwzględnianie wpływu grupy traktowanej jako środowisko ułatwiające nawiązywanie kontaktów i pozwalające na spontaniczne manifestowanie tego, co w wychowanku indywidualne i charakterystyczne dla stanu jego osobowości.

System homogeniczny

Praca wychowawcza opiera się na swoiście organizowanych i traktowanych grupach wychowawczych. Młodzież przyjętą do tego typu zakładu kieruje się, na podstawie rozpoznania diagnostycznego, do tzw. homogenicznych grup wychowawczych, tj. grup skupiających wychowanków o zbliżonym stopniu wykolejenia i podobnym stanie osobowości.W zakładach z młodzieżą resocjalizowaną nie można ignorować wpływu całej zbiorowości zakładowej i opieranie się na grupach homogenicznych stwarza niebezpieczeństwo dezintegracji tej zbiorowości. Dlatego proponuje się rozwiązania homogeniczne w skali całego zakładu. Musimy wziąć pod uwagę indywidualność osobniczą wychowanka. Zasada indywidualizacji w pracy wychowawczej każe nam dobierać takie procedury wychowawcze, aby potrafiły oddziaływać na daną indywidualność jak najbardziej adekwatnie, a w konsekwencji i skutecznie.

System eklektyczny(komplementarny)

System resocjalizacji, który zakłada, iż żaden z systemów nie jest doskonały, ale w każdym można znaleźć coś właściwego do zastosowania w odniesieniu do danego wychowanka lub grupy wychowanków. W systemie tym na pierwszym miejscu stawia się więc wszechstronne badanie, dające podstawy do opracowania diagnozy psychologicznej, a następnie prognozy wychowawczej, która wskazuje najskuteczniejsze sposoby postępowania z wychowankiem. Dużą wagę przywiązuje się do indywidualnej i grupowej psychoterapii oraz do indywidualnego i grupowego doradzania wychowawczego. Zmierza się także do tego, aby tworzyć wiele różnych grup rekreacyjnych, tak aby każdy wychowanek mógł brać udział w tych zajęciach zbiorowych, które interesują go najbardziej.

FORMY PSYCHOTERAPII RESOCJALIZUJĄCEJ

W terapii behawioralnej istotną rolę odgrywa wyrobienie u podopiecznego silnej umiejętności powstrzymywania i zapanowania nad różnymi negatywnymi reakcjami. Głównymi formami organizacyjnymi, które wykorzystują terapię behawioralną są szkoły (Training Schools), obozy letnie, zakłady karne, ambulatoria terapeutyczne. Ten rodzaj terapii wiąże się często ze stosowaniem w danej placówce elementów systemu progresji w równolegle realizowanym programie wychowania resocjalizującego, czyli tzw. punktów za wszelkie poprawne formy zachowania się, które mają spełniać funkcję dodatniego wzmocnienia psychologicznego.

              Teatr terapeutyczny polega z kolei na inspirowaniu i organizowaniu spektakli teatralnych wspólnie z wychowankami jako aktorami. Zwykle wykorzystuje się przy tym specjalnie dobrane, krótkie udramatyzowane teksty jako scenariusze. Ich główną funkcją jest wzbudzenie w podopiecznych odpowiednich przeżyć i dyskusji w celu dokonania przebudowy postaw i ról społecznych wychowanków.

              Psychodrama jest pewnym rodzajem psychologicznej gry odtwarzającej w sposób improwizowany różne zachowania wpływające na widza i aktora. Gra jest spontaniczna i niekierowana. Dzięki uczestnictwu w psychodramie osoba zauważa niedostrzegane wcześniej przez nią aspekty swojego zachowania, odczuwania i reagowania na innych ludzi oraz na różne sytuacje społeczne. Dzieje się tak zwłaszcza w tedy gdy jednostka odgrywa role społeczne, w których nigdy wcześniej nie brała udziału. Grupa psychodrama tyczna liczy od 10 do 15 osób.

              Socjodrama to również udramatyzowana gra, której przedmiotem jest grupa a nie poszczególne jednostki. Jej głównym celem jest eliminacja patologii wewnątrzgrupowej oraz wzmacnianie struktury i spójności grupy terapeutycznej. Ważną funkcją socjodramy jest korygowanie i wzbogacanie wartościowych funkcji grupy i jej wewnętrznej dynamiki interpersonalnej.

METODY :

*metody stymulowania i wzmacniania aktywności wychowanka,

* metody podtrzymywania doświadczeń,

1. Metoda nadawania komunikatów - przedstawianie wychowankowi pewnych okoliczności oraz skutków prezentowanego zachowania (np. konsekwencji zażywania narkotyków)

2. Metoda wzorów osobowych - prezentowanie wychowankowi osoby (prawdziwej lub fikcyjnej) i związanych z nią zdarzeń, dzięki którym staje się ona wzorem.

3. Metoda wyrażania sugestii - wychowawca sugeruje wychowankowi jak sam by się w danej sytuacji zachował, przez co pobudza wychowanka do aktywności.

4. Metoda doradzania wychowawczego - stosuje się ją po to, aby ukazać wychowankowi niedostrzegane przez niego aspekty sytuacji.

5. Metoda przekonywania - jest bardzo istotna w wychowaniu resocjalizującym, ponieważ wpływa na kształtowanie i zmianę postaw. Mimo, że przekonywanie stanowi odmianę informowania, to jednak nie każde informowanie jest przekonywaniem.

6. Metoda organizowania doświadczeń - stwarzanie takich sytuacji, które stanowią dla nieletniego źródło nagród w przypadku pozytywnych zachowań oraz źródło kar, jeżeli zachowania te są negatywne.

7. Metoda wpływu osobistego - oddziaływanie przez własne zachowania.

8. Metoda oddziaływania dyscyplinującego - stosowanie nagród i kar wychowawczych. Oznaczają one bezpośrednie oddziaływania  wychowawcy wzmacniające (nagradzające) lub hamujące (karzące) zachowania wychowanka.

5.5. KSZTAŁCENIE RESOCJALIZUJĄCE

Kształcenie resocjalizujące można zdefiniować jako proces obejmujący odpowiednie działania dydaktyczno-terapeutyczne, skierowane na uczniów o symptomach niedostosowania społecznego w celu korygowania zaburzonych zachowań i wadliwych postaw społecznych, usuwania złego nastawienia do szkoły, rozbudzania zainteresowań nauką szkolną oraz aspiracjami edukacyjnymi, kompensowania deficytów w zakresie wiedzy i umiejętności szkolnych.
Większość uczniów niedostosowanych społecznie doświadcza niepowodzeń szkolnych, wypadają oni mniej korzystnie na tle swoich rówieśników pod względem uwarunkowań psychofizycznych oraz stosunków interpersonalnych. Z diagnozy wychowanków kierowanych do placówek resocjalizacyjnych wynika, że wykazują oni niższy poziom inteligencji, znaczne zaniedbanie dydaktyczne, opóźnienia szkolne, niższy poziom rozwoju fizycznego, gorsze zdrowie somatyczne i nieco odmienne uwarunkowania temperamentalne. Zdecydowaną większość wśród niedostosowanych społecznie stanowią uczniowie negatywnie nastawieni do instytucji szkolnych, nie mają chęci aby się uczyć, zdobyć zawód i wykształcenie. Nie mają żadnych zainteresowań, są niechętni do wykonywania jakiegokolwiek wysiłku umysłowego.
Uwarunkowania te skłaniają animatorów kształcenia resocjalizującego do pracy opartej na specyficznym systemie dydaktycznym. Jednym z najistotniejszych elementów tego kształcenia jest zmniejszona liczebność zespołów klasowych, które w zależności od typu placówki powinny liczyć od 12 do 4 uczniów. Kształcenie w placówkach resocjalizacyjnych obejmuje uczniów szkoły podstawowej, gimnazjum, szkoły zawodowej a także (od 1995r) liceum zawodowego.
Nauczyciel resocjalizujący oprócz zasad nauczania wypływających z dydaktyki ogólnej, korzysta przede wszystkim z zasad ortodydaktycznych, korygujących braki rozwojowe uczniów niedostosowanych społecznie. Szczególnie wartościowe są tu zasady dominacji wychowania, indywidualizacji, pomocy w nauce, aktywności oraz dostosowanie zadań do możliwości ucznia.
Oryginalna koncepcje kształcenia resocjalizującego stworzył już w latach 60. XXw. Nestor polskiej pedagogiki Stanisław Jedleswki, nie została ona jednak wcielona praktycznie. Znaczną aktywność w tym zakresie w latach 90. Wykazało Ministerstwo Sprawiedliwości, powołało ono komisję do opracowania Nowego Systemu Resocjalizacji Nieletnich, a następnie Zespół ds. wdrażania Reformy Resocjalizacji Nieletnich, stanowiły one istotny początek rozwoju subdyscypliny, określaną coraz częściej dydaktyką resocjalizacyjną.

5.5.1. ROLA WYKSZTAŁCENIA W READAPTACJI SPOŁECZNEJ

Istotnym elementem procesu resocjalizacji jest kształcenie ogólne i zawodowe, ważne według pedagoga resocjalizacyjnego jest kształtowanie osobistego stosunku do wartości tkwiących w człowieku. W dzisiejszych czasach osoby niewykształcone staja w trudnej sytuacji, musza zmagać się z bezrobociem, stanowiska pracy dla osób niewykwalifikowanych są stopniowe likwidowane w wyniku postępu technicznego. Od poziomu wykształcenia zależy poziom samosterowności człowieka, która w bardzo istotnym stopniu może stymulować readaptacje społeczną osób opuszczających ośrodki resocjalizacyjne. Badania wykazały, że niski poziom wykształcenia lub jego brak jest predyktorem autorytarnego widzenia świata. Osobowość jednostek o takiej orientacji cechuje sztywność reakcji, bezsilność, poczucie zagrożenia w sytuacjach nowych i nieznanych. Zarówno nieletni, jaki i dorośli przestępcy pozostający w orientacji autorytarnej stają się bezwolnymi narzędziami w rękach swoich przywódców, którzy wymagają ślepego podporządkowania. Można temu zapobiegać przez odpowiedni proces kształcenia, skłaniający do wglądu w siebie, refleksji nad niepowtarzalnością jednostki.
Osoby niewykształcone stanowią tę część populacji, która po zwolnieniu jest bardziej narażona na powrót do przestępstwa. W latach 90, przyjmowanie do pracy byłych skazańców było zjawiskiem dość powszechnym, skoro na 80 przebadanych zakładów tylko 15% w ciągu jednego roku, nie zatrudniło nikogo z opuszczających jednostki penitencjarne(badania przeprowadzone przez Szymanowskiego w 1989r.). tak było kiedyś, w dzisiejszych czasach jest znacznie trudniej. Należy przypuszczać, że po daleko zaawansowanej prywatyzacji oraz zaostrzeniu kryteriów i warunków zatrudnienia, sytuacja na rynku pracy dla osób opuszczających placówki resocjalizacyjne pogorszyła się. Jedną z podstawowych barier stojących na drodze d znalezienia pracy jest przesunięcie kształcenia z zasadniczego szkolnictwa zawodowego na średnie. W latach 90. XXw. Szkoły średnie zaczęły wypierać zawodówki.
Przyjmując kolejne założenie, że im wyższe są kwalifikacje, tym mniejsze jest prawdopodobieństwo zwolnienia z pacy, nasuwają się 2 wnioski:
- brak pełnej dostępności do szkolnictwa średniego i wyższego w placówkach resocjalizacyjnych stawia absolwentów tych placówek w niekorzystnej sytuacji na rynku pracy.
-należy rozszerzyć kształcenie wychowanków w placówkach resocjalizacyjnych o szkoły średnie, a tam gdzie to możliwe kształcenia na poziomie licencjackim a nawet magisterskim.

5.6. TWÓRCZA RESOCJALIZACJA. KSZTAŁTOWANIE NOWYCH TOŻSAMOŚCI

Początkowo pojecie „twórczej resocjalizacji” było ujmowane jako zbiór określonych, oraz praktycznych form oddziaływań wychowawczych, skierowanych na młodzież społecznie nieprzystosowaną. Dopiero odwołanie do eksperymentu resocjalizacyjno-teatralnego „Scena Coda” (który polegał na wielomiesięcznym oddziaływaniu teatralnym na nieletnich dziewczętach z Zakładu Poprawczego w Falenicy), oraz wieloletnie studia teoretyczne dodatkowo pogłębiane badaniami empirycznymi doprowadziły do utworzenia autorskiej koncepcji resocjalizacji (Marka Konopczyńskiego), która stała się alternatywą wobec dotychczasowych zastosowań wychowawczych w placówkach poprawczych, penitencjarnych, czy wychowawczych.

Koncepcja ta różni się w 5 zasadniczych kwestiach od dotychczas istniejącej tradycyjnej pedagogiki resocjalizacyjnej.

1. Nieprzystosowanie społeczne można interpretować, jako problem dewiacyjnie ukształtowanej tożsamości, a nie jak się tradycyjnie uznaje: wadliwych postaw (Pospiszyl, 1973), nieakceptowania i nieprzestrzegania norm społecznych (Konopnicki, 1972), nieadekwatnych postaw, przekonan i nastawień (Czapów, 1978), zaburzonych relacji interpersonalnych (Urban, 2005), czy patologicznych cech osobowości, oraz preferencji aksjologicznych (Pytka, 1986, 2005). Zgodnie z założeniami poznawczej teorii osobowości elementarnym składnikami osobowości SA informacje, które tworzą strukturę Ja, samoocenę, poczucie kontroli, oraz tożsamości. Osobowość nastawiona jest na poszukiwanie informacji podtrzymujących koncepcje Ja, świata zewnętrznego, oraz mocy regulacyjnej jednostki.

2. Celem resocjalizacji jest więc rekonstrukcja struktury Ja, uadekwatnienie i urealnienie samooceny, zrównoważenie poczucia kontroli, oraz w konsekwencji przemiana dewiacyjnej tożsamości w tożsamość niedewiacyjną. Jest to w istocie proces kreowania alternatywnych parametrów tożsamości, a nie eliminowanie parametrów istniejących (postaw, przekonań, zachowań, czy ról społecznych).

3. Osiągnięcie tego celu jest możliwe poprzez metodyczne stymulowanie rozwoju struktur i mechanizmów procesów poznawczych i twórczych , oraz dostarczenie nowych umiejętności i kompetencji społecznych jednostkom nieprzystosowanym społecznie (Struktury te SA zasadniczo nierozwinięte i zablokowane u tej kategorii osób).

4. Metoda osiągania celu jest resocjalizowanie przez trenowaną autoprezentacje wybranych i odpowiednio wizualizowanych parametrów tożsamości.

5. Tak rozumiana resocjalizacja jest w swojej istocie kreowaniem i rozwijaniem potencjałów, a nie jak to się tradycyjnie przyjmuje korekcją, psychokorekcją, czy socjokorekcją.

W rozważaniach dotyczących twórczej resocjalizacji istnieją 3 zagadnienia, które konstytuują jej podstawowe założenia metodologiczne, oraz określają istote oddziaływań. Są to:
Twórczośc, resocjalizacja, tożsamość.

Prezentowana koncepcja jest próbą ukazania występujących korelacji pomiędzy twórczością a jej wpływem na kształtowanie się nowych parametrów tożsamości wychowanków. Poprzez włączenie w proces resocjalizacji młodzieży, oddziaływań stymulujących i rozwijających ich potencjały twórcze, mamy szanse uzyskac nowy efekt resocjalizacyjny w postaci odmiennych, akceptowanych społecznie parametrów tożsamościowych.

Cele wychowania resocjalizacyjnego.
Można klasyfikować w zalezności od danych wymiarów kontekstowych, na które zazwyczaj nie mamy znaczącego wpływu. Niewątpliwie wpływaja na nie dominujące prądy społeczne,, czy filozoficzne. Cele te możemy tworzyć mniej lub bardziej subiektywnie. Ich przedmiotem może być jedna cecha ludzka, lub wybrana grupa cech. Na ogół jednak zakłada się, że celem wychowania resocjalizacyjnego jest ujęcie człowieka niedostosowanego społecznie w jego wymiarach osobowych i pełnionych rolach.
Celem wychowania resocjalizacyjnego jest także wspomaganie procesów socjalizacji, a tam gdzie przebiega ona nieprawidłowo- dokonywanie ich korekty i zmian wadliwych wpływów socjalizacji.
Zasadnicze pytanie o podstawę celów wychowania jest jednym z kluczowych pytań teleologicznych. Konstruowanie celów wychowania podlega mechanizmom myslenia przedzałożeniowego- jest to wartościujące podejście poznawcze, które składa się z dwóch płaszczyzn: ontologicznej i aksjologicznej. Płaszczyzna ontologiczna zwiazana jest z mysleniem przednaukowym, natomiast aksjologiczna opiera się na systematyzacji i hierarchizacji wartości.

Ograniczenie nieprzystosowania społecznego, analizujemy z kilku perspektyw. W zależności od tego, która przyjmiemy, rózne będą nasze cele.
- jeżeli przyjmiemy perspektywe behawioralną to nasze cele będą zorientowane na korekte indywidualnych zachowan i reakcji. (metody treningowe, oparte na „teorii zachowania”- które będą służyły wygaszaniu wyuczonych reakcji i zachowań, oraz uczeniu nowych reakcji, akceptowanych społecznie
-W przypadku perspektywy interakcyjnej (dotyczącej jakości relacji interpersonalnych) cele będą ukierunkowane na odkrywanie i modyfikowanie struktur poznawczyc, oraz integrowanie funkcji psychicznych, w celu osiągnięcia określonego poziomu dojrzałości interpersonalnej.
-Natomiast perspektywa wielowymiarowa zakłada pojęcie resocjalizacji potencjalnej.- czyli wieloaspektowe i wielowymiarowe działania skierowane nie tylko na jednostke niedostosowana, ale także na jejotoczenie społeczne i inne czynniki, które mogą pomóc lub zaszkodzić w readaptacji społecznej. Zatem cele będą ukierunkowane nana prawidłowy rozwój struktur osobowości i zapewnienie sprzyjających warunków środowiskowych.

Teleologia twórczej resocjalizacji za podstawe swych założeń przyjmuje konstruowanie celów ukierunkowanych na odkrywanie i rozwijanie potencjałów u dzieci , młodzieży, czy dorosłych. Czym jest potencjał?

Głównym celem twórczej resocjalizacji jest doprowadzenie do powstania i pomyślnego zakończenia dwóch procesów:
- wzbudzenie rozwoju strukturalnych czynników procesów twórczych i poznawczych wychowanków w celu reorganizacji treści informacyjnych i sieci wartości
- drugi zaś na zmiane zewnętrznego wizerunku społecznego, w celu umożliwienia pełnienia innych ról społecznych (innych niż role przestępcy, czy dewianta)
Działania te maja doprowadzić do wymodelowania nowych tożsamości indywidualnych i społecznych osób nieprzystosowanych społecznie.
Teleologia wyróznia również cele etapowe:
1. zidentyfikowanie strukturalnych składników procesu umożliwiającego twórcze rozwiązywanie problemów
2. rozwijanie strukturalnych składników procesu twórczego polegających na określonych próbach i cwiczeniach
3. próba zadaniowa realizacji dzieła twórczego, jakim SA nowe struktury tożsamości wychowanka, a przez nie odmienne sposoby rozwiązywania sytuacji problemowych
4. uzasadnienie i urzeczywistnieniespołeczne wykonanego dzieła

Pod pojęciem twórczości i dzieła twórczego rozumiemy nie działania artystyczne i ich wytwory, lecz twórczy sposób rozwiązywania sytuacji problemowych.

Pojecie twórczej resocjalizacji z jednej strony wiąże się z heurystyką(nauka zajmująca się metodologia twórczości, a z drugiej zas z pedagogiką resocjalizacyjną. Czerpie ona zarówno z heurystycznych teorii dotyczących rozwoju twórczych metod rozwiązywania problemów, jak i z licznych koncepcji kryminologicznych, socjologicznych, psychologicznych i pedagogicznych, które określają teoretyczne podstawy procesów resocjalizacji.
Heurystyczny wymiar tak rozumianej twórczej resocjalizacji nadaje jej nowa rolę.
Okresla on (zgodnienie z zaożeniami heurystyki) pedagogiki resocjalizacyjna, jako nauke o kreowaniu skutecznych i twórczych sposobów rozwiązywania problemów, zmierzajaca do rozwiązania najważniejszego z nich- wykreowanie nowych tożsamości osoby nieprzystosowanej społecznie. W tej perspektywie rozumowania jako „twórczośc stosowana”- pewnego rodzaju postepowanie, które ma spełnic dwa podstawowe cele.
1. rozwiązywanie zadań problemowych za pomocą konkretnych technik i metod działania
2. rozwijanie twórczych zdolności i predyspozycji zarówno poszczególnych osób, jak i zespołów ludzkich.

Pojecie nowych tożsamości, jest pojeciem kluczowym w koncepcji twórczej resocjalizacji. Jej metody maja za zadnanie poszukiwac i rozwijac zarówno potencjały tkwiące w wychowankach, jak i stwarzać im perspektywy wykreowania nowej tożsamości indywidualnej i społecznej.

Obecnie mówi się , że pomimo coraz szerszego wachlarza stosowanych srodków wychowawczych i korekcyjnych, efekty resocjalizacji nie są w dalszym ciagu zadawalające. Źródłem tego kryzysu jest to, że podczas projektowania i realizacji metod i technik oddziaływań, nie wykorzystuje się w pełni potencjałow rozwojowych tkwiących w osobach nieprzystosowanych społecznie.

Metody twórczej resocjalizacji oddziałuja dwupłaszczyznowo:
1. uaktywniają potencjały rozwojowe u osób nieprzystosowanych (przez rozwiniecie i uzupełnienie treści i wartości)- wpływają na ich nowy stosunek do otaczającej ich rzeczywistości, którą zaczynaja postrzegać, w kategoriach sytuacji akceptowalnych i rozwiązywalnych.
2. kreują konkretne, materialne i społeczne działa- efekty ich twórczości (dzieki nowym umiejętnościom i kompetencjom)- pozwalaja im rozwiązywanie sytuacji życiowych w sposób odmienny niż dotychczas.

Wychowankowie sami współtworza i wypełniaja treścia ramy swej nowez tożsamości.
Materialne i społeczne efektyoddziaływan twórczej resocjalizacji, do których należą konkretne wytwory (takie jak namalowane obrazy, rzeźby, napisane wiersze czy opowiadania) oraz prezentacje teatralne, wykonywane utwory muzyczne, czy realizowana aktywnośc sportowa (społeczne wytwory twórczości), maja za zadanie utrwalic i zakorzenić społecznie powstające cechy tożsamości wychowanków.

Wychowanie resocjalizacyjne wpływa na 2 wymiary kształtowania parametrów tożsamości wychowanka:
1. wymiar wewnętrznego kreowania wychowanka przez rozwój jego potencjałów
2. wymiar społecznego kreowania wychowanka przez prezentowanie jego twórczych dokonań.
Można powiedzieć, że w ten sposób tworzy się Ja indywidualne i Ja społeczne wychowanka. Tak rozumiana twórczośc osoby nieprzystosowanej możemy nazwać twórczościa resocjalizacyjna wewnętrzna i zewnetrzna. Twórczośc wewnętrzna to pozytywne restrukturyzacje wiedzy trwałej uzupełnianej o nowe informacje, natomiast zewnętrzna to społeczne rezultaty tych zmian.
W naukach o twórczości przyjmuje się podział twórczośc na: obiektywną, która polega na rzeczywistym, obiektywnym kreowaniu czegos nowego, unikalnego; subiektywną-to kreowanie czegoś nowego i istotnego, ale tylko dla osoby tworzącej.
Wychowankowie, odnajdujący i kreujący swoje nowe wymiary osobowe i społeczne, staja się twórcami samych siebie- nadają inny wymiar i charakter swemu zyciu. Istotne jest to, że dzięki twórczości istnieje szansa stworzenia nowego wymiaru tożsamości człowieka nieprzystosowanego społecznie, któr do tej pory miał znikome szanse na akceptację swojego społecznego funkcjonowania. (w swym poprzednim „wcieleniu”)

Heurystyka jest interdyscyplinarną wiedza z pogranicza filozofii, metodologii, epistemologii, psychologii i pedagogiki. Jej zasadniczym celem jest rozwijanie optymalnych i skutecznych metod rozwiązywania problemów (Nęcka, 2005). W tym senie twórcza resocjalizacja (podobnie jak heurystyka i klasyczna resocjalizacja) jest nauka nastawiona na praktykę, gdyz jej celem jest konstruowanie mniej lub bardziej konkretnych metodycznych rozwiązań resocjalizacyjnych. Z heurystycznego punktu widzenia sposoby dochodzenia do tego efektu mogą być różne. W przypadku osób prawidłowo funkcjonujących, z brakiem zaburzeń, cel ten można osiągnąć poprzez kształtowanie i stymulowanie rozwoju ich strukturalnych czynników i mechanizmów procesów poznawczych.

Definicje resocjalizacji w ujęciu heurystycznym możemy rozpatrywać dwupłaszczyznowo. Po pierwsze , jako problem do rozwiązania dla osób zajmujących się nim zawodowo,a więc wychowawców i po drugie, jako problem do rozwiązania przez młodzież nieprzystosowana społecznie. Resocjalizacja, jako dażenie do rozwiąznia problemów pozwala określić ja jako : heurystyczną drogę utorowania rozwoju człowieka, który ten rozwój miał utrudniony lub zablokowany. Można zatem powiedziec, ze twórcza resocjalizacja to zbiór metod, które rozwijają umiejętności nowych sposobów rozwiązywania sytuacji problemowych przez osoby niedostosowane społecznie.
Oczywiście, ażeby ten proces mógł powstać, muszą być spełnione określone warunki o charakterze wewnętrznym- czylizwiązane z parametrami osobowymi, oraz strukturalnymi czynnikami procesów poznawczych i twórczych; oraz zewnętrznym- z parametrami osób kierujących tyi procesami, oraz uwarunkowaniami administracyjn o-infrastrukturalnymi. Zarówno pierwsze, jak i drugie decydują o etapowych i końcowych efektach resocjalizacji.

Wybitny polski filozof Roman Ingarden (1999) napisał, że tożsamośc oznacza, iż w ciagu całego swego życia człowiek jest jednym indywiduum i że w ciagu całego życia pozostaje tym samym człowiekiem w niezmiennej naturze. Dodatkowo mówi o roli czasu, który określa kim jesteśmy aktualnie , kim byliśmy kiedyć i kim mamy szanse zostac w przyszłości. ( co daje szansę, czy też nadzieje na nowe wcielenie dla osób nieprzystosowanych społecznie.

Klasyczna pedagogika resocjalizacyjna jest nauka o naprawianiu człowieka, nauka o jego leczeniu w wielu aspektach jego funkcjonowania, przede wszystkim z uwzględnieniem społecznej perspektywy jego zaburzeń. Natomiast twórcza resocjalizacja przyjmuje nieco inną perspektywę. Poprzez swe metody chce odnaleźć, rozwinąć i zaadaptować ludzkie potencjały. Jej podstawowym założeniem jest stymulowanie i rozwijanie strukturalnych czynników i mechanizmów procesów twórczych osób nieprzystosowanych społecznie. To daje szanse na nowe sposoby rozwiązywania problemów, które mogą im pomóc w kreowaniu nowej tożsamości. Jest nauka o rozwijaniu i wzmacnianiu człowieka.

Efektem oddziaływan resocjalizacyjnych (metod twórczych) są rozwinięte ludzkie cechy tożsamościowe, oraz nowe nabyte umiejętności, dzieki którym człowiek podejmuje działania twórcze, pozwalające na społeczne funkcjonowanie. Głównym celem ma być odnajdowanie nowych sposobów rozwiązywania problemów. Efektem oddziaływań twórczych SA równieżmaterialne wytwory ludzkiej działalnośći twórczej osób nieprzystosowanych społecznie. Wytwory te, nazwane jako produkty uboczne tego procesu, nabieraja znaczenia w społecznym kontekście adoptowania nowej tożsamości wychowanków. Tzn. osoby, które zajmują się sportem, teatrem, muzyka czy plastyką i odnosza w tych dziedzinach względne sukcesy (namalowanie obrazu, czy udział w przedstawieniu) są zdecydowanie łatwiejsze do zaakceptowania przez innych ludzi żyjących w społeczeństwie, bez zaburzen patologicznych.

Człowiek rozwijający się przez obcowanie z nowymi elementami kultury i sztuki, poszerza swe emocje, pogłebia percepcję, myslenie, czy też wyobraźnię. Jeżeli przyjmiemy założenie, że twórcze rozwiązywanie sytuacji problemowych i nabywanie dzieki temu nowych cech tożsamościowych zaspokajają potrzeby człowieka w sposób akceptowany społecznie, to minimalizuje to niebezpieczeństwo kontynuacji zachowań patologicznych- redukując w ten sposób wszelkie negatywne skutki wadliwych procesów socjalizacyjnych.

Pomimo pewnych różnic dzielących pedagogike resocjalizacyjna od twórczej resocjalizacji, ta druga nie ubiega się o status nowej nauki. Jest natomiast jednym z wielu wymiarów pedagogiki resocjalizacyjnej, która wypełnia swoja treścia pedagogike resocjalizacyjną. Szczególnie jej elementy metodyczne.

Twórcza resocjalizacja jest przede wszystkim dziedziną praktyczną. Jej metody SA nastawione na kreowanie nowych tożsamości poprzez rozwijanie i uaktywnianie ich potencjałów, które nadaj…a kierunek ludzkiej aktywności oraz kreują role społeczne.
Nieprzystosowany młody człowiek musi włożyć ogromny wysiłek, aby mógł zostac zaakceptowany społecznie. Przede wszystkim rozstac się ze swoja przeszłością, -analiza i zrozumienie przyczyn swoich postaw, zrozumienie zachowan i treakcji innych ludzi na nie, oraz pokazanie gotowości do zmina. Po drugie zmodyfikować aktualnośc- czyli podjąc próby modyfikacji określonych cech tożsamości indywidualnej. I po trzecie, wykreować przyszłość.

5.6.2. ZALECENIA METODYCZNE W PROCESIE TWÓRCZEJ RESOCJALIZACJI

Wymienia się 3 kategorie zaleceń metodycznych: zasady, reguły i dyrektywy (Czapów, 1978).

Zasady- SA najbardziej ogólnymi i szerokimi zaleceniami metodycznymi, a więcogólnymi sposobami dochodzenia do zaplanowanego celu.

Reguły- racjonalizują postulowane sposóby osiągania zaplanowanego celu poprzez dobór właściwych i skutecznych środków, czyli konkretnych form działan wychowawczych.

Dyrektywy- SA najbardziej szczegółowymi wskazaniami, często mja charakter specjalistyczno-techniczny, oraz umożliwiają korygowanie określonych zaburzen ludzkich struktur czy funkcji.

Klasyfikacja zasad oddziaływania resocjalizującego : (Czapów, 1978)

a) zasada wychowania resocjalizującego
- zasada reedukacji
- zasada wszechstronnego rozwoju osobowości
b) zasada opieki resocjalizującej
- zasada wszechstronnej i perspektywicznej opieki
- zasada wymagań
c) zasada psychoterapii resocjalizującej
- zasada akceptowania
- zasada respektowania

Klasyfikacja reguł oddziaływania resocjalizującego:
- strategiczne
-proceduralne
-dotyczące projektowania
- dotyczące wykonania
- dotyczące preparacji, zalecenia dotyczące kreacji
- dotyczące interwencji
- dotyczące adaptacji

W metodyce twórczej ze względu na zakres wyróżniamy:
- metody inspirujące
- metody aktywizujące
-metody kreujące

Ze względu na przedmiot oddziaływań:
- metody aktywizowania emocjonalnego
- metody motywacyjne
- metody poznawcze

Podstawowe zalecenia metodyczne zaproponowane przez Marka Konopczyńskiego. (nie ma tu rozróżnienia na zasady , reguły, czy dyrektywy, gdyż to rozróżnienie często ma charakter czysto teoretyczny)

1. Zalecenia wszechstronnej diagnozy:
Diagnoza resocjalizacyjna powinna uwzględniać parametry osobowe wychowanka, jego stany psychofizyczne, czy środowiskowe uwarunkowania procesu demoralizacji społecznej. Oprócz klasycznego rozpoznania pedagogiczno-psychologicznego ważne jest określenie składników strukturalnych: emocje, motywacje, percepcję, pamięć, myślenie, wyobraźnię. Określenie poziomu tych czynników umożliwia projektowanie metod i form pracy i ich dostosowanie do możliwości poznawczych wychowanka. Uwzględnia potencjał twórczy.

2. Zalecenia komplementarności postepowiania.
Wychowanek jest nie tylko adaptowany do umiejętności funkcjonowania w środowisku społecznym, ale będzie też przygotowany do kreacyjnego tożsamościowo działania szerszym kregu społecznym. Uruchomione procesy twórcze pozwola na powstanie procesu readaptacji i reinkulturacji. Obok metod antropotechnicznyc, psychotechnicznych i socjotechnicznych, włączamy takie formy oddziaływania: teatr resocjalizacyjny, resocjalizacja przez sport, oddziaływania dramowe, muzyczne, plastyczne.
Skutkuje to pełniejszym rozwojem i stymulacja struktur, które w przyszłości umozliwią twórcza adaptacje społeczną. U osób nieprzystosowanych wystepuje wyższy niż statystycznie poziom zapotrzebowania na stymulację oraz odmiennego sposobu regulacji napięć wewnętrznych.

3. Zalecenie elastyczności postaw pedagogicznych.
SA określonymi dyspozycjami człowieka wobec rzeczywistości wychowawczej. Okresla stosunek do zadań pedagoga, gotowość do działania zgodnie z wiedza i doświadczeniem, oraz analizę efektów jego działania (przyjmowanie i przetwarzanie informacji zwrotnych).Każdy pedagog ma okreslona wiedze specjalistyczną i doświadczenie zawodowe. Ka…zdy w swych działaniach reprezentuje swój model teleologiczny (celowośc działania). Dlatego też każdy pedagogg będzie reprezentował w swoim działaniu odmienne formy zachowan i reakcji.. Widzimy tu wpływ wiedzy teoretycznej, czy doświadczenia. Na ich zachowania ma również wpływ rutyna zawodowa. W procesie twórczych resocjalizacji wymagana jest otwarta postawa wychowawcza, na nowe, niekonwencjonalne zachowania i reakcje wychowanków. Wazne jest takż poszukiwanie i uaktywnianiem potencjałów rozwojowych osób nieprzystosowanych. Twórcza resocjalizacja wymusza uelastycznianie postaw wychowawców, polegających na otwarciu na zmiany. Wymaga również zaangażowania ze strony pedagoga, oraz otwartości na nowe doświadczenie zawodowe.

4. Zalecenie adekwatnego doboru metody.
Spełnienie tego zalecenia oznacza właściwy sposób wyboru wychowanków, wobec których SA stosowane określone metody. Wychowankowie maja różne cechy i predyspozycje osobowe wynikające z doświadczenia życiowego. Ich struktury poznawcze i struktury procesów twórczych SA na róznych etapach rozwoju. Stąd też właściwe kryteria doboru poszczególnych metod i form oddziaływan resocjalizacyjnych i ich dopasowanie do predyspozycji osobowych wychowanków SA gwarantem powodzenia tego typu działań.. Nieadekwatnie dobrana metoda może spowodowac zablokowanie emocjonalne, czy intelektualne osoby nieprzystosowanej społecznie, zamiast jej rozwój. Ograniczeniami mogą być deficyty intelektualne (upośledzenie umysłowe), jak i deficyty poznawcze (np. zaburzenia percepcji).

5. Zalecenie kreowania wychowanka.
Oznacza 2 płaszczyzny działan wychowawczych.
a) Pierwsza polega na rozwijaniu wewnętrznego i zewnętrznego obrazu własnej osoby przez wychowanka biorącego udział w oddziaływaniach resocjalizacyjnych. Ich celem jest internalizacja nowych cech tożsamościowych osoby nieprzystosowanej społecznie. Chodzi o to by wychowankowie poddani zabiegom metodycznym byli postrzegani nie jako osoby nieprzystosowane, tylko posiadające , czy kreujące , nowe sposoby postepowania. Waznym jest, aby wychowanka, który jest naznaczony społecznie jako dewiant, który bierze udział w zajęciach sportowych, czy teatralnych był identyfikowany jako sportowiec, czy aktor.
Ma to prowadzic do zmian autopercepcji własnej osoby przez wychowanka- rozpoczęcie procesu wypełniania ról społecznych nowymi treściami tożsamościowymi. Wiąże się to także z postrzeganiem przez osoby z zewnatrz (innych wychowanków, personelu placówki), oraz roli jaka pełnił dotychczas, a jaka pełni obecnie. Nie każdy jednak wychowanek może zostac wybitnym sportowcem. Dlatego tez kompetencje zdobyte w procesie alternatywnej resocjalizacji maja mu umożliwić osiaganie subiektywnych sukcesów w danych dziedzinach. One pozwola mu zaakceptować jego tożsamość.

b) Druga płaszczyzna związana z metodycznym zaleceniem kreowania wychowanka, wiąże się z tzw. Opieką opieka następczą lub opieką postresocjalizacyjną. Po zakończeniu pobytu w placówce resocjalizacyjnej i zamknieciu oddziaływan resocjalizacyjnych w dalszym ciagu istnieje potrzeba dalszego kreowania podopiecznych- w celu środowiskowego zakotwiczenia ich nowej tożsamości. Ma to oznaczac realna pomoc w adaptacji, w szerszym kregu społecznym. Wykreowanie nowej roli społecznej, aby był postrzegany przez innych , w innych niż do tej pory rolach (np. amatora plastyka, sportowca).

(Po długiej nieobecności ktos xle postrzegany, wraca im zyskuje aprobate społeczna z powodu nowych kompetencji tożsamościowych- które mogą stać się źródłem tresci nowych ról- nowego wizerunku społecznego.

5.6.3. STRATEGIE METODYCZNE W PROCESIE TWÓRCZEJ RESOCJALIZACJI

Pod pojęciem Strategii (gr. Dowództwo, sztuka wojenna) rozumiemy (Kopaliński 2003) teorie i praktykę przygotowania i prowadzenia określonych operacji. (SA to teorie i twierdzenia , oraz założenia organizacyjne niezbędne do realizacji procesu wychowania resocjalizacyjnego.

Strategie metodyczne dzielimy dwie grupy:
a) strategie definicyjne (I rzedu)-dotyczą doboru zestawu koncepcji i teorii uzasadniających merytoryczną celowośc podejmowanych czynności metodycznych. Maja charakter teoretyczny i są nadrzędne wobec operacyjnych)
-całościowe (ogół przestrzeni resocjalizacyjnej,, odwołanie do całościowych teoretycznych uzasadnien procesu wychowania reso.
- etapowe (cząstkowe) (wybrane fragmenty środowiska i teorii

b) strategie operacyjne (II rzędu) -określają ramy organizacyjne procesu twórczej resocjalizacji. Maja charakter techniczny.
- czynnościowe (określone rodzaje działań wych.)
- organizacyjne (związane z techniczną stroną procesu twórczej resocjalizacji)

Ad. a)
Metody twórczej resocjalizacji w swojej warstwie teoretycznej w swej warstwie teoretycznej odwołuja się do teorii procesów twórczych. Ich analiza pozwala wyodrębnić struktury i składniki, które należy stymulowac i rozwijać w trakcie stosowania metod twórczej resocjalizacji. Chodzi o emocje, które są składnikiem procesu twórczego, które mogą ten proces uruchamiać lub blokować.

Wyróżniamy dwie grupy takich emocji.
1. poznawcze emocje pozytywne (ciekawośc, fascynacja,pasja,
- grupa emocji filokreatywnych- wpływaja na powstanie innowacyjnych i nieprzeciętnych pomysłów (zaciekawienie, radośc sympatia interpersonalna)

Z punktu widzenia operacyjnego emocje pozytywne ułatwiaja wprowadzenie abstrakcyjnego poziomu wiedzy pojęciowej, dzieki czemu uruchamia się mechanizm postrzegania i kojarzenia odległych faktów i zjawisk. Ten mechanizm umozliwia synteze pojęc, oraz stosowanie analogii.

Emocje te ułatwiaja także dostep do archiwów pamieci- otwierają tym samym pamięć trwałą. Metody twórczej resocjalizacji zawieraja określone techniki i sposoby modelowania emocji (stymulacja pozytywnych i wygaszanie emocji negatywnych). Dotyczy to wszystkich rodzajów metod twórczej resocjalizacji: Metody Teatru Resocjalizacyjnego, Metoda Resocjalizacji przez Sport, metody wspomagające- dramowe, plastyczne, muzyczne, socjodramy, psychodramy.

2. poznawcze emocje negatywne -obojetnośc, znudzenie, niechęć


Innym waznym składnikiem procesu twórczego SA motywacje.
a) Autonomiczne- charakter samoistny, spontaniczny. Wynikają z ciekawości i zainteresowania określoną sytuacja lub zdarzeniem; wazne na początku, gdyżgdyz powoduja wewnetrzną gotowość do podejmowania zadań.
b) Instrumentalne- umożliwiają realizację oddziaływań metodycznych przez dostarczenie bodźców. W srodkowym etapie, gdy słabną motywacje autonomiczne


Kolejnym czynnikiem jest percepcja- proces postrzegania ludzi zjawisk, rzeczywistości.
a) Allocentryczna-podstawa ludzkiej aktywności, nadawanie subiektywnych kategoryzacji otaczającemu światu
b) Fizjonomiczna-kategoryzuje świat zewnętrzny i przypisuje znajdującym się w nim obiektom znaczenie o charakterze subiektywnym i metaforycznym

Wiąże się z wypracowaniem percepcji allocentrycznej u osób nieprzystosowanych, oraz zmianę postrzegania ich samych przez otoczenie społeczne.

Rola pamięci.
-organizacja wiedzy treściwej w strukturach pamięci trwałej
-tworzenie zawartości tej wiedzy
Odbywa się to przez mechanizmy zapamiętywania, przechowywania i przywoływania. Proces twórczy w tym przypadku polega na wybiórczej kodyfikacji informacji (charakteryzuje się się oryginalnościa przypisywanych zjawisku lub obiektowi cech, lub na ich definiowaniu ich wielorako bądź niekonwencjonalnie jednorodnie). Wazna jest także zmiana struktury wiedzy , która polega na zjawisku tzw.olśnienia- rozkodowanie istoty problemu- tworzenie nowych rozwiązań. Strategie definicyjne planują organizowanie i reorganizowanie procesów pamieci u wychowanków nieprzystosowanych społecznie.

Myślenie.
Proces poszukiwania optymalnych rozwiązań problemu. Twórcze myślenie jest podejściem aktywnym do problemów, w celu ponownego zdefiniowania, czy zastapienia. Najwazniejsze cechy takiego myślenia to: analogie, przezwyciężenia stereotypów i metaforyzowanie.

Ostatnim głównym strategicznym obszarem metodyki twórczej resocjalizacji jest wyobraźnia - zdolnośc do tworzenia i posługiwania się wyobrażeniami.
a) Wyobraźnia odtwórcza- codzienna czynność poznawcza
b) Wyobraźnia twórcza-tworzenie nowych treści

Mechanizm wizualizacji- uzupełnienie procesu myślenia, żywymi wyobraźeniami wzrokowymi. Strategie definicyjne zakładają rozwój wyobraźni osób nieprzystosowanych przez uruchamianie mechanizmów wyobraźni twórczej, jako jeden z celów resocjalizacji twórczej. Może ona urealniać readaptację społęczną osoby nieprzystosowanej- przemiana tożsamości.

Ad. B)
Strategie czynnościowe dotyczą czynników osobowych, natomiast strategie organizacyjne czynników administracyjno-porządkowych.

Czynnościowe:
-jakość przygotowania profesjonalnego- specjalistyczne przygotowanie w zakresie realizacji określonych metod twórczych zdobyte na specjalistycznych kursach lub studiach podyplomowych (studia są niewystarczające),
-zaangażowanie w prowadzone działania,- zarówno wychowawcy i wychowankowie; zaangażowanie osób nieprzystosowanych jest wprost proporcjonalne do zaangażowania wychowawców
- dyspozycyjnośc subiektywną i obiektywną, -sa to dwie formy postaw wychowawczych. Pierwsza związana z subiektywnymi odczuciami ilości poświęcanego czasu i energii wychowankom, druga zaś z ramami czasowymi pracy zawodowej. Bywają zbieżne lecz i rozłączne. Wdrażanie metod twórczej resocjalizacji wymaga dyspozycyjności również poza zajęciami. Wychowankowie chcą czuć bliskośc pracującej z nimi osoby.
-właściwy podział ról- przydzielenie zadań i obowiązków w celu sprawnego przebiegu twórczych resocjalizacji. Zarówno pomiędzy wychowanków, a kooperatorów. Uwzględniając osobowośc wychowanka, stosując klasyczna diagnoze- wykrywając zaburzenia), jak i diagnozie procesów twórczych (percepcja, myślenie itd.)

Te wszystkie czynniki wpływają na skuteczne wyposażenie wychowanków w nowe kompetencje.

Organizacyjne:
-warunki lokalowe(rozwiązania infrastrukturalne), uzależnione od rodzaju stosowanej metody np. MTR czy MRS, odpowiednia sala, jej przygotowanie, wielkość, zazwyczaj praca w grupach do 24 osób
-wyposażenie w niezbędne środki i sprzęt, rekwizyty, farby , pędzle, kredki, piłki, sprzęt muzyczny, stroje
-dbałość o administracyjną legalność działań- zgodność naszego postępowania z obowiązującymi przepisami (statut placówki, uzgodnić z władzami czy można przeprowadzić takie metody twórcze; w niektórych nie można, np. w zakładach karnych
-właściwy klimat społeczny- zbiór postaw osób z najbliższego otoczenia, zarówno uczestników zajęć, jak i personel administracyjny, oraz osoby ze środowiska otwartego- rodzice itd. Działa on motywująco i kreuje zewnętrzna ocenę społeczną. Negatywny- brak motywacji, rezygnacja z zajęć.

Zajęcia z twórczej resocjalizacji, są nieobowiązkowe a działania wychowanków nie podlegają ocenom. ( w przeciwieństwie do klasycznej-opartej na przymusie).

Podstawowym narzędziem pracy wychowawczej są procedury metodyczne. Są określonymi rodzajami i sposobami konkretnego wpływu wychowawczego. Ostatnie ogniwo łączące łańcuch resocjalizacyjnego postępowania metodycznego.

5.6.4 PROCEDURY METODYCZNE W PROCESIE TWÓRCZEJ RESOCJALIZACJI

Są to, cechy uświadomionej i powtarzalnej działalności ukierunkowanej na osiągnięcie zamierzonego celu (Czapów, 1978). W naszym przypadku cechami charakterystycznymi dla twórczej resocjalizacji będą określone techniki oddziaływań.

Techniki te, ze względu na zakres i podmiot oddziaływań dzielimy na 3 grupy:

a) metodyczne techniki rozwijające- wpływają bezpośrednio lub pośrednio na rozwój procesów twórczych i prowadzą do ich wzrostu (emocje, motywacja, percepcja, myślenie, pamięć, wyobraźnia.) MTR i MRS bardziej dynamicznie, a metody wspomagające (np. przez muzykę, plastykę) bardziej statycznie i wybiórczo

b)metodyczne techniki utrwalające- ugruntować i urealnić stadia rozwoju procesu twórczego i prowadzić do ich wzrostu. Odbywa się 2 płaszczyznach:
- wewnętrznej- zakodowanie i zapamiętani
- zewnętrznej ochrona i zachowanie działa rozumianego jako wytwór działań twórczych (fragmenty nowej tożsamości i wytwory materialne)

c) metodyczne techniki adaptujące: mają doprowadzić do wewnętrznej samoakceptacji powstałej nowej tożsamości przez osobę niedostosowaną, (uwewnętrznianie wizualizowanych cech osobowych- )jak i akceptację tej tożsamości przez osoby z najbliższego otoczenia (przez wykreowanie nowego wizerunku).
Wieńczą one dzieło (są wypadkową poprzednich) jakimi pośrednio są wzbudzone potencjały, a bezpośrednio nowa tożsamość wychowanków. Adaptacja i zakorzenienie jej w nowych warunkach- przez eksponowanie materialnych wytworów twórczych wychowanka, wzmacnianie pozycji społecznej, oraz kooperację z najbliższym środowiskiem w tym zakresie.

Mają za zadanie stymulować , rozwijać i przygotowywać do samodzielnego funkcjonowania sfer strukturalnych osób nieprzystosowanych społecznie, odpowiadających za ich proces twórczy. Jak już wcześniej wielokrotnie wspomniałam, efektem ma być wykreowanie nowej tożsamości społecznej i indywidualnej, oraz tożsamości twórczej.

We wszystkich 3 grupach technik metodycznych zawierają się techniki operacyjne, będące zbiorem konkretnych form oddziaływań- czynności wychowawców, czy osób kierujących działaniami metodycznymi, polegające na przydzieleniu określonej pracy (zadania i role), oraz sprawdzenie i ocenienie jej efektów.

Techniki te mają wpływ bezpośredni. W zależności od tego, na jaki etapie znajduje się grupa osób nieprzystosowanych , techniki te będą spełniały 3 funkcje:
- rozwijającą
- utrwalającą
-adaptującą

Techniki operacyjne niezależnie od stosowanej metody będą zawsze spełniały te same określone funkcje, zależne od stanu zaawansowania (konkretny etap oddziaływań) realizacji metody. Jeśli początkowy- TO będą spełniały funkcję rozwijającą.

Możemy wyodrębnić 8 następujących technik operacyjnych : (slajd)
- technika kreatywności emocjonalnej (pobudza rozwój emocji pozytywnych, filo kreatywnych)
-technika kreatywności motywacyjnej(wzmacnianie motywacji autonomicznych i instrumentalnych)
- technika kreatywności percepcyjnej (wzmocnienie percepcji allocentrycznej -podst. ludzkiej aktywności twórczej)
- technika kreatywności pamięciowej (nowe struktury pamięci i reorganizacja informacji)
- technika kreatywności myślenia (myślenie metaforyczne, ograniczenie stereotypów)
- technika kreatywności wyobrażeniowej (maksymalizacja wyobraźni twórczej)
- technika kreatywności interpersonalnej i technika kreatywności kooperatywnej (pogłębienie więzi, oraz wspólne konstruowanie rozwiązywania problemów i zadań

Zawierają określone sposoby i treści oddziaływań stymulujących konkretne struktury twórcze.

METODA TEATRU RESOCJALIZACYJNEGO (MTR)
-najbardziej wszechstronnie wspomaga rozwój struktur twórczych
-oparte na doświadczeniach eksperymentalnego teatru resocjalizacyjnego „Scena Coda” (Warszawa lata 90 XX w.)
-kształtowanie emocji filo kreatywnych, pamięci i wyobraźni
-motywacja i pogłębienie kontaktów interpersonalnych przez uczestników
-uprzednie badania, w celu sprawdzenia czy istnieją zaburzenia osobowości i poziomu dojrzałości interpersonalnej
-najlepiej , gdy prezentują podobny poziom, a jeśli są małe odchylenia to należy wziąć to pod uwagę podczas przydzielana ról
- przechodzenie na wyższe poziomy dojrzałości interpersonalnej
- przedstawienie planów, zachęcenie, zaciekawienie i motywacji (dobrowolność)
-pogłębienie więzi, nauka wzajemnej współpracy
-:próby teatralne” -dalsze zajęcia, oparte na konkretnych technikach operacyjnych
-kształtowanie i rozwijanie percepcji- do utrwalenia percepcji allocentrycznej, przez scenografie, rekwizyty i dobór ról
-rozwijanie wyobraźni twórczej-przydzielenie zadań umożliwiających wizualizację
- stawianie przed nimi zadań i problemów np. opracowanie kostiumów, scenografii, rekwizytów, zachowań i reakcji w trakcie grania- rozwój struktur myślenia metaforycznego i analogii
- scenariusze wspólne opracowywane dotyczące ich losów życiowych (w końcowym etapie, ktoś kto się na tym zna); lub scenariusz oparty na fikcji lub adaptacja literatury.
-Główną zasadą jest to, że treści spektaklu, wiec i scenariusz , musza dotyczyć ważnych kwestii egzystencjalnych, znanych osobom nieprzystosowanym

METODA RESOCJALIZACJI PRZEZ SPORT (MRS)
- związane z dwoma technikami operacyjnymi : kreatywności emocjonalnej (rozbudzeni, zaciekawienie-pozytywne emocje filo kreatywne) i motywacyjnej (wzmocnienie motywacji autonomicznej).
-oddziaływania „treningami sportowymi”- motywacje autonomiczne zastępowane instrumentalnymi. W takim wypadku należy zastosować silniejsze wzmocnienia poprzez zmianę ról sportowych (np. zmieniać pozycje, przydzielać dodatkowe obowiązki zw. Z treningami)
- w ich trakcie rozwijana jest percepcja allocentryczna, która jest wzmacniania przez działania treningowo-sportowe (np. zamiana ról, jak i myślenia niestereotypowego, oraz rozwijanie wyobraźni przez dynamiczne zmiany np. strategii meczy.
- jednak najpełniej realizuje techniki kreatywności interpersonalnej i kooperatywnej
-pozwalają tez na pogłębienie więzi interpersonalnych i uczy współpracy
- sukces jest wypadkową sukcesów indywidualnych
- nie ma wypracować przekonania o zbytnim profesjonalizmie- by nie było złej rywalizacji
- ważny jest wybór dyscypliny (fiz-osob. Predyspozycje, możliwości lokalowe, czy profesjonalne umiejętności wychowawcy), który następuje w trakcie zajęć wprowadzających i jest wynikiem dyskusji - nie jest narzucony

Techniki operacyjne metody wspomagającej proces resocjalizacji
przez PLASTYKĘ.
-ma za zadanie rozwijać i utrwalać wyobraźnie twórczą i wizualizację, oraz percepcję allocentryczną.
Przez MUZYKĘ.
-stymuluje rozwój pozytywnych emocji filio kreatywnych, oraz wyobraźni twórczej
Przez DRAMĘ.
-uaktywniają pamięć, oraz myślenie metaforyczne i oparte na analogii

Procedury metodyczne w procesie twórczej resocjalizacji( techniki metodyczne i operacyjne) maja za zadanie:
- wykreowanie nowych cech tożsamościowych osób nieprzystosowanych społecznie
-nowa tożsamość powinna spełniać kryteria wyższych poziomów dojrzałości interpersonalnej
-powinna też umożliwiać im rozwiązywanie rozmaitych problemów, w nowy twórczy sposób
-ma się to odbyć za pomocą metod twórczych, oraz oddziaływań dramowych, muzycznych, plastycznych, socjodrama tycznych i psychodrama tycznych


Metody twórczej resocjalizacji:
-mają charakter uniwersalny
-wychowanek sam wybiera sobie zajęcia
-istotne SA kompetencje profesjonalne wychowawców, od jego predyspozycji i umiejętności zależy powodzenie podejmowanych czynności
-tzw. Alternatywne metody
-ich zastosowanie może być trudne, gdyż wymaga od wychowawców dodatkowego wysiłku intelektualnego, oraz bazy infrastrukturalnej
- najistotniejszym czynnikiem utrudniającym realizację może być źle pojmowana rutyna zawodowa i małe zainteresowanie efektami własnej pracy

5.6.5. TWÓRCZA RESOCJALIZACJA. KREOWANIE ALTERNATYWNEJ TOŻSAMOŚCI NIELTNICH

Metody twórczej resocjalizacji kreują nowe tożsamości nieletnich, W wyniku trenowania autoprezentacji wychowanka, przez udział w zajęciach, następuje przyswajanie przez nich nowych wzorów zachowań. Dodatkowo nauka rozwiązywania problemów wpływa na podnoszenie poziomu funkcjonowania strukturalnych czynników procesów twórczych nieletnich.. Czynniki te wpływają na nowe sposoby zachowania i utrwalania danych form zachowań.. Dzięki temu formułują własne Ja indywidualne i Ja społeczne.

Ludzie, tworzą różnorodne przestrzenie tożsamościowe powiązane z ich rolami życiowymi, które mogą zarówno wzajemnie się wypełniać, jak i wykluczać.

Istnieją 2 podstawowe typy cech strukturalnych ludzkiego Ja.
a) Zróżnicowanie- związany ze stopniem zróżnicowania wymiarów i aspektów spontanicznego myślenia o sobie np. funkcjonowanie osoby nieprzystosowanej w odmiennych rolach, od poprawnych np. dobrej matki, do nieakceptowanych np. dewianta. (potrzeba funkcjonowania w nowych rolach)
b) Integracja- z jakością i jednorodnością tego myślenia; przejawia się skalą poziomu od niejednorodności do względnej zgodności treściowej ról życiowych- wykluczanie lub współistnienie np. tworzy tożsamość kolegi i nieakceptowaną role mordercy. (Brak potrzeby wypełniania podejmowanych ról- fragmentaryczna tożsamość)

Integracja i zróżnicowanie strukturalne ludzkiego Ja SA od siebie współzależne.

Wysoki poziom zróżnicowania prowadzi do wyspecjalizowania wielu tożsamości.
-elastyczne przystosowanie człowieka do wielu okoliczności
Niski poziom:
-brak elastyczności
-kompulsywność przystosowawcza- trudności tożsamościowe w wypełnianiu ról
-brak ciągłego poczucia tożsamości

Osoby nieprzystosowane maja doczynienia, w toku rozwoju społecznego ze zjawiskiem dysonansu poznawczego.- wystąpienie rozbieżności poznawczych wytwarzanie u nich stanu psychicznego dyskomfortu. Jest on redukowany poprzez działania mające na celu zmianę ich: przekonań, uczuć względem własnej osoby, uczucia wobec innych, postawy.
- efekty dysonansu wynikającą z potrzeby zachowania własnej integralność (moralności i przystosowanie do nowej sytuacji)
-wzbudzany dysonans poznawczy jest bardziej zauważalny u osób , mających pozytywny obraz samego siebie
- w wyniku czego rozbieżność pomiędzy pojęciem własnego obrazu, a wiedzą na temat wadliwego zachowania jest większe u osób które mają pozytywny obraz siebie (widza różnice pomiędzy Ja idealne i Ja realne).
-Można stwierdzić, że efekty dysonansu poznawczego występują przede wszystkim w sytuacjach zagrożenia postrzegania siebie, jako osoby kompetentnej, moralnej i racjonalnej (Aronson, 2000).
-Mechanizm dysonansu poznawczego może zafunkcjonawać jedynie w momencie przemieszania obu środowisk , gdy osoby nieprzystosowane społecznie, wejdą w bliższe i głębsze relacje osobowe z wychowankami socjalizowanymi w sposób poprawny. Istnieje wówczas szansa na podniesienie u nich poziomu zróżnicowania własnego Ja i w ten sposób- kreowanie bardziej wyspecjalizowanych cech tożsamości, mogących wypełniać aprobowane społeczne role.

---