PYTKA!

4.6.RESOCJALIZACJA NIELETNICH - ANACHRONIZM, UTOPIA CZY NOWE WYZWANIE SOCJOPEDAGOGICZNE?

WOLNOŚĆ - to naczelna wartość wyznaczająca cel i sens życia ludzkich działań, zarówno w wymiarze jednostkowycm jak i społecznym. Dopóki nie pojawia się wymiar społeczny, czyli obecność innych aspirujących do tego samego dopóty problem wiarygodności takiej aksjologii czy ideologii nie istnieje. Pojawia się przy zetknięciu dwóch ludzi gdy swoboda jednego ogranicza wolność drugiego, kiedy stykają się indywidualne egozimy, tworzać żródło, pkt zapalny konfliktów. Człowiek rezygnując z własnej wolności na rzecz uzyskania poczucia bezpieczeństwa i przynależności, poddaje się mechanizmam konformizowania, ulegania i wszelkiej manipulacji.

Dwa uzupełniające się modele społecznej zaradności:

*działalność resocjalizacyjna - mówiąc o resocjalizacji mamy na myśli jej wersję aktualną i potencjalną czyli również i profilaktykę a więc zapobieganie przestępczości , przez politykę kształtowania dobrobytu społecznego i wspomaganie rozwoju rodzin polskich.

*praca socjalna

Resocjalizacja w sensie współczesnym jest zespolem odzialywań opiekuńczych , wychowawczych i terapeutycznych wobec osób naruszających normy prawne, obyczajowe w środowisku otwartym lub zamkniętym. Resocjalizacyjne oddziaływanie ma zatem naturę troistą, polega na:

- zaspokajaniu potrzeb a to przypomina lub jest odmianą pracy socjalnej ( aspekt opiekuńczy)

- doprowadzania do zinternalizowania wartości i norm pożądanych i konstruktywnych dla samej jednostki i jej otoczenia ( aspekt wychowawczy)

- leczeniu, uzupełnianiu, kompensowaniu stanów chorobowych, nieprawidłowych z pkt widzenia zdrowia fizycznego i psychicznego ( aspekt terapeutyczny)

Jest więc odmianą oddziaływania wspomagającego optymalny rozwój indywidualny i społeczny jednostki, pozwalający jej na normalne funkcjonowanie jako jednostki ludzkiej i członka wielu zbiorowości.

Związek teorii nieprzystosowania społecznego z modelami diagnozy i resocjalizacji:

TEORIE NIEPRZYSTOSOWANIA MODELE DIAGNOZY MODELE RESOCJALIZACJI

objawowe(behawioralne) behawioralny treninig - token economy

interakcyjne(hermeneutyczne) kliniczny wg poziomów rozwoju dojrzałości

wielowymiarowe wielowymiarowe opieka, wychowanie, terapia

4.6.1.TEORIE BEHAWIORALNE(ZACHOWANIOWE)

W optyce behawioralnej chodzi o rozpoznanie i kształtowanie zachowań i tylko zachowań czyli tego co dostrzegalne i manipulowalne. Nieprzystosowanie społeczne lub raczej zaburzone zachowania definiuje się w kategoriach zachowań niepożadanych, potępianych, kłopotliwych i awersywnych dla otoczenia społecznego lub dla samej jednostki. Za normalne uznaje się te zachowania które swą częstotliwością i natężeniem nie odbiegają od tzw. normy statystycznej a więc sa stosunkowo rzadkie przy czym towarzyszy im jakiś rodzaj potępienia społecznego ze względu na ich skutki społeczne. Chodzi o takie kategorie zachowania które burzą ustalony ład społeczny i schematy codziennych interakcji międzyludzkich wprowadzając zagrożenie, cierpienie, rozpacz innych ludzi lub w konsekwencji destrukcji lub autodestrukcji. Działania wychowawcze podejmowane wobec osób z zaburzeniami zachowania społecznego będą polegać na poszukiwaniu takich czynników na które dana jednostka jest wrażliwa tego co dla niej jest nagradzające od jakich bodźców jest uzależnione jej zachowanie oraz co najważniejsze - na rekostrukcji repertuaru bodźców, które mogłyby doprowadzić do wygaszenia zaistniałych patologicznych reakcji czy nawyków potępianych społecznie. Istota oddziaływania sprowadza się więc do swoistego treningu, wygaszającego stare reakcje emliminującego je w mniej lub bardziej trwały sposób. Oddziaływanie resocjlizujące będzie sie zatem odwoływać do rozmaitego rodzaju twierdzeń pozwalających przekształcić je w zalecenia metodyczne dotyczące eliminowania niepożądanych zachowań i wzmacniania zachowań pożądanych w kontakcie indywidualnym czysto społecznym. Model behawioralny w resocjalizacji wyraża się najczęściej tzw. systemami pkt, zwanymi token economy, czyli w ekonomii pkt, zmierzającej poprzez preferowanie zachowań pożądanych a unikanie niepożądanych do modyfikacji zachowania zgodnie z życzeniami jego twórców.

4.6.2.TEORIE INTERAKCYJNE

Podejściem interakcyjnym można nazwać tę grupę teorii wyjaśniających ludzkie zachowania, które odwołują się do pojęcia " interakcji" czyli do stosunków między ludzkich a zwłaszcza do ich jakości. Człowiek w ujęciu interakcjonistycznym jest przede wszystkim istotą społeczną i tę swoją "społecznośc" eksponuje na rozmaite sposoby, będąc prospołecznym czy antyspołecznym w swych codziennych zachowaniach. Teorie te zakładają, że człowiek rodząc się, wkracz w świat społeczny, ktory jest warunkiem socjalizacji dziecka czyli przyswojenia treści kulturowych, dzięki mechnizmom przystosowawczym kształconym w toku adaptacji. W zależności od tego jak postrzega siebie innych ludzki otaczający je świat od tego jak postrzega siebie , innych ludzi oraz otaczający świat, reaguje, myśli, odczuwa i działa w tym - celowościowo realizując kolejne wyznaczone mu przez role społeczne zadania. Do czynów pożądanych czy nagannych jako poszczególne jednostki dojrzewamy, dochodzimy w ywniku procesu uczenia się i dorastania. Główne problemy adaptacyjne ludzi i ich społeczne codziennie funkcjonowanie zalezą od osiągnietego stadium rozwoju. Są trzy poziomy wadliwego społecznego fukncjonowania wiążącego się z trzema kolejnymi poziomami rozwoju:

- aspołecznośc, wrogość, nienawiść, złość - wszelkie formy agresji,

- konformizn, uleganie nakazom na pokaz, pozorne dostosowanie się,

- neurotyzm, niezrównoważenie emocjonalne oraz inne mieszane formy zaburzeń procesu dojrzewania od kontaktów międzyludzkich,

Istotą nieprzystosowania w podejściu interakcyjnym jest niska jakość stosunków interpersonalnych wyrażających się w trzech przytoczonych wyżej formach wadliwego, niesatysfakcjonującego kontaktu z innymi ludźmi. Teorie rozwoju dojrzałości interpersonalnej to staje sie oczywiste, że modelem diagnozy bedzie system diagnostyczno-klasyfikacyjny. Diagnoza sprowadza się w zasadzie do zastosowania kilku narzędzi diagnostycznych pozwalająych zaklasyfikować do określonej tutaj klasy potypu dewiacyjnego jednoego z wielu.

Dziewięćpodtypów dewiacyjnych: aspołeczny aktywny i pasywny na drugim poziomie; niedojrzały konformista; podkulturowy konformista i pragmatyk na trzecim oraz neurotyk aktywny; lękowy; zidentyfikowany z podkulturą i reaktywny w sytuacjach traumatyzująych. Przewiduje sie indywidualny program oddziaływania korekcyjnego obejmujący pięc elementów, dobieranych do charakterystyki jednostki resocjalizowanej: operacyjne cele - co nalezy zmienić; typ pożądania środowiska w którym ma się odbywać resocjalizacja; preferowany charakter kontroli; optymalne, sprawdzone metody oddziaływania z uwzględnieniem typu terapii; wreszcie - pożądane chechy wychowawców czy ogólniej osób zajmujących się danym przypadkiem.

Celem resocjalizacji w ujęciach interakcjonistycznych jest ukształtowanie cech osobowści zdrowej, zwłaszcza takich, któe wiążą się z postrzeganiem siebie i innych ludzi oraz ustosunkowań względem nich wraz z innymi cechami pozwalającymi odróżnić środki od cełow , dobro od zła, prospołecznośc od egozimu itp.

Cechy osobowości zdrwoej (wg.Maslowa):

1. Realistyczna percepjca rzeczywistości.

2. Akceptacja siebie, innych osób oraz otaczającego świata.

3. Spontaniczność, prostota i naturalność w stosunkach z innymi.

4. Koncentracja na problemach leżących poza własnymi "ja", nieksobność.

5. Zdrowy dystans wobec rzeczywistości, wyrażający się pojawieniem się potrzeby prywatności oraz intymności.

6. Poczucie autonomii i niezalezności od otoczenia fizycznego, społecznego i kulturowego.

7. Poczucie świeżości wrażeń napływających ze świadomości.

8. Doświadczanie niezwykłych szczytowch stanów, olsnień, ekstaz, radości.

9. Uogólnione pozytywne nastawienie do wszystkich ludzi, bez uprzedzeń i przesądów.

10. Zdolność do wchodzenia w związki głębokie i satysfakcjonujące z innymi ludźmi.

11. Demokratyczna struktura charakteru (życzliwość, szacunek)

12. Odróżnianie środków od celu, dobra od zła.

13. Niezłośliwe poczucie humoru.

14. Kreatywność.

15. Odporność na akulturację.

4.6.3.TEORIE WIELODYSCYPLINOWE

Wielodyscyplinowe, pluralistyczne, podejście do zagadnienia resocjalizacji wynika z wielości teoerii, inspiracji badawczych i metodycznych nosi więc znamiona dalkoe posuniętego eklektyzmu, któremu mozna zarzucić pewnego rodzaju bezradność metodologiczną.

Najpowszechniejszy typ reagowania na przestępstwo - to sankcja karna, dolegliwość, potępienie i cierpienie celowo zadane sprawcy przestępstwa jako konsekwencja złamania normy. Drugi jak sie wydaje póżniejszy, sposób reagowania społecznego wobec przestępczości - to model leczniczy , korygujący czy szerzej zorientowany nie na represję, lecz na pomoc jednostce, której przestępstwo jest efektem jakiegoś defektu, choroby, deficytu. Ten drugi kierunek jest bliższy modelom korygowania, resocjalizowania choć nie w całości i nie do końca. Pomóc jednostce to znaczy nie tylko ją ukształotować ale także nauczyć ją formowania warunków życia, stąd wywodzi się pojęcie resocjalizacji potencjalnej - jako działania wieloaspektowego i wielowymiarowego zmieniającego nie tylko samą jednostkę, jej sposoby myślenia, odczuwania i postępowania ale także czynności w skali makrospołecznej, ukierunkowane na całe struktuty społeczne i kontekst społeczny jednostki tak, aby zachowania przestępcze wykluczyć a czynniki do niego prowadzące - zminimalizować do akceptowanych społecznie granic. Wzmaganie represji, dolegliwość kar, zaostrzanie sankcji może wydawać się wyjściem skutecznym ale niehumanitarnym i od tego pedagogika reso. chce uciec, gdyż ona z natury jest zorientowania ku ludziom a nie przeciw nim, nawt tym najbardziej potepionym i nawet słusznie potępionym.

Do charakterystyk osobowościowych nieletniego nieprzystosowanego społecznie można dodać wiele przymiotników zupłenie trafnie oddających jego stan psychofizyczny, wynikający z biografii nieletniego. Oto one : zbłąkany, wykorzystywany i maltretowany, manipulowany i poniżany, odrzucany i odrzucający, zyjący z poczuciem winy i niższości, podejrzliwy, pełen obaw i lęków, zawstydzany i zmieszany przez występujące naprzemiennie stany nasilonej agresywności i pragnienie akceptacji, pzyjaźni i miłości, częstokroć wyszydzany i wyśmiany, uwieziony w błędnym kole własnej egzystencji mimo prób wyjścia z niego wypełniony wściekłością, gniewem na innych i siebie samego, mający poczucie obezwładnienia, niesmaku, egoistyczny i złośliwy, poszczony przez wszystkich, głęboko rozczarowany, pokrzywdzony przez los, świadomy że innym sie udaje a jemu nie, niezrównoważony w sensie emocjonalnym, wybuchowy, nierówny, chaotyczny, mający poczucie prześladowania i osaczenia od początku własnej egzystencji aż do chwili obecnej.

Nie ma więc jednej powszechnie obowiązującej koncepcji resocjalizacji czy to w odniesniu do nieletnich czy do dorosłych choć wiadomo że w przypadku dorosłych nadzieje resocjalizacyjne nie są zbyt duże. W związku z tym z zależności od poziomu rozwoju dojrzałości społecznej, stopnia zaangażowania w procey dewiacyjne, ze względu na tzw. podatność na resocjalizację, perswazję czy środki przymusy mamy do czynienia z wielością form i przejawów marginalizacji , wykolejenia obyczajowego czy przestępczego.

1.1.PRZEDMIOT I ZAKRES PEDAGOGIKI RESOCJALIZACYJNEJ

Pedagogika resocjalizacyjna jest dyscypliną teoretyczną i praktyczną zajmującą się wychowanie, osób z zaburzeniami w procesie socjalizacji. Interesuje się ososami wobec ktorych zarówno proces socjalizacji jak i wychowania nie powiódł się dlatego jednostka nieprzystosowana społecznie bywa postrzegana jako odchylająca się od normy a jej odchylenia są nie korzystne dla niej samej lub dla społeczeństwa. Zespół zabiegów pedagoggicznych o charakterze reso. ma na celu doprowadzenie do stanu poprawnego przystosowania społeczego jednostkia następnie ukształtowania takich cech jej zachowania i osobowości które będą jej gwarantować, optymalne uspołecznienie i twórcze funkcjonowanie w społeczeństwie którego normy i wartości będzie respektować ze względu na zaistaniałe w toku oddziaływania resocjalizującego. Określamy ją jakos dyscyplinę zarazem teoretczyną i praktyczną ponieważ : teoretyczne - w procesie historycznym , wypracowała równoległe do rozmaitych metod wychowania dzieci i młodzieży w róznorodnych typach społeczeństw i w różnych okresach.

Pedagogika resocjalizacyjna zawiera trzy podstawowe działy:

*Teleologię wychowania (co osiągać, jakie są cele) - aksjologia i diagnostyka wychowawcza.

* Teorię wychowania (w jaki sposób to osiągać, jakie wykorzystać zależności)- metody wychowawcze.

* Metodykę wychowania (jakimi środkami osiągać zamierzone cele, w jaki sposób formułować zalecenia określające dobór optymalnych środków ich realizacji przy wykorzystywaniu wyjaśnionych przez teorię wychowania zależności między zmiennymi - metodyka wychowania resocjalizującego (L.Pytka, 2000).

1.2.INTERDYSCYPLINARNY CHARAKTER WIEDZY O PROFILAKTYCE SPOŁECZNEJ I RESOCJALIZACJI

Heurystyczny model funkcjonowania czlowieka

L. Pytka głównym przedmiotem oddziaływań, a zarazem zmienną zależną, na swoim modelu uczynił zachowanie, czyli kategorię obserwowalną, a zarazem podlegającą modyfikacjom. Należy zauważyć, że zachowanie stanowi także, jak gdyby, ostatni akord na tym modelu, czyli jest aspektem, który można uznać za jakiś pożądany abstrakt, stan końcowy, który chcemy osiągnąć przez manipulację zmiennymi niezależnymi, którymi na omawianym modelu są: potrzeby ludzkie (L. Pytka zalicza je do systemu regulacji psychobiologicznej, czyli osobowości, organizmu), role społeczne (to z kolei składnik systemu regulacji społeczno - kulturowej), postawy (nie zalicza ich ani do systemu regulacji psychobiologicznej ani do systemu regulacji społeczno - kulturowej). I w tym miejscu, rodzi się konieczność zastanowienia się nad tym, do jakiego systemu zaliczyć postawy. Nie jest to wcale zagadka łatwa do rozwiązania. Postawy, moim skromnym zdaniem, są także podobnie jak zachowanie, kategorią, która jest przedmiotem oddziaływań mających na celu dokonanie zmian w zakresie wszystkich jej czterech komponentów, ale najistotniejszym spośród nich, z punktu widzenia pedagogiki resocjalizacyjnej, jest chyba komponent nazywany przez Profesora Arthura S. Rebera z City University of New York konatywnym - odnoszącym się do predyspozycji do podejmowanych działań. Pozostałe komponenty to według Autora, o którym mowa: poznawczy (opinie i poglądy ukształtowane w świadomości jednostki), emocjonalny (uczucia, emocje pozytywne i negatywne względem przedmiotu postawy), oceniający (właściwości oceny zjawisk będących przedmiotem postawy). Mając na względzie koncepcję wykolejenia społecznego jako układu postaw Cz. Czapówa, można nazwane przez A. S. Rebera (1985) predyspozycje do podejmowanych działań utożsamiać z nastawieniami i ich licznymi odmianami (por. Cz. Czapów, 1980), czy też ustosunkowaniami będącymi konsekwencjami motywacji. Tak więc, ostatni komponent postawy w koncepcji strukturalnej A.S.Rebera (1985) jest kluczowym w koncepcji wykolejenia społecznego jako integracji postaw Cz. Czapówa (1980). Do takiego wniosku można dojść w oparciu np. o ilustrację tzw. nihilistyczno - agresywnej integracji postaw. Cz. Czapów (1980) używa przy analizie struktury postawy i jej uwarunkowań określeń nastawienia percepcyjne, poznawcze (odpowiednik komponentu poznawczego, kognitywnego postawy w koncepcji Rebera) oraz nastawienia preferencyjne, emocjonalne (odpowiednik komponentu emocjonalnego w koncepcji Rebera). Stąd nastawienia, predyspozycje mają zakres dużo szerszy u Czapówa niż w koncepcji postawy A. S. Rebera.

Jednakże co ciekawe, należy zauważyć, iż Cz. Czapów nie uwzględnia na tym modelu struktury postawy i jej uwarunkowań, komponentu oceniającego, czyli po prostu systemu oceniającego przedmiot postawy, o czym pisze A. S. Reber (1985). Mając na myśli system oceniający, trzeba zdać sobie sprawę z ważnych jego uczestników tj. podmiotu oceniającego oraz przedmiotu oceny. Należy w tym miejscu, zwrócić uwagę, na fakt, że ocena jakiegoś zjawiska, zachowania, czynu, działania, systemu wartości, zasad moralnych może być zarówno subiektywna, jak i obiektywna. Ocena subiektywna jest uwarunkowana wewnętrznie i zależy od osobistego systemu przekonań, motywów, inklinacji, pobudek, instynktów, czy wreszcie od samooceny, poczucia własnej wartości jednostki, jej poziomu zdolności do przejawiania zachowań asertywnych itd. Tak więc moim zdaniem tego rodzaju ocena, w przeciwieństwie do oceny obiektywnej, która może powstawać pod wpływem presji grupy społecznej, środowiska społecznego, społeczności, subkultury, kultury, sumienia jest zawsze trudniejsza do modyfikacji np. przez wychowawcę, gdyż może być powiązana z podświadomością, czyli strukturą "ja", znajdującą się na najniższym poziomie samowiedzy. Ocena subiektywna nie zawsze jest autentyczna i prawdziwa, gdyż czasami tak jak prawdziwy "self" może znajdować się za swoistym pancerzem psychicznym (fałszywy self), który został ukształtowany np. w osobowości przestępcy pod wpływem otoczenia społecznego np. środowiska rodzinnego, będącego nośnikiem nawet pozytywnych, a niekoniecznie negatywnych socjalizacyjnych oddziaływań, które nie zawsze muszą prowadzić do rozwoju zdrowego "ja" tj. wolnego od fałszu, nieprawdziwości, niezgodności, sprzeczności, konfliktowości, niespójności "ja".

Wskazaliśmy trzy izolowane zmienne mikrospołeczne pozwalające wyjaśnić mechanizmy powstawania zachowań poprzez pryzmant jednej wybranej optyki : socjologicznej, psychologicznej, pedagogicznej na poziomie zachowań jednostkowych. Krótko mówiąc - człowiek zachowujący się w określony sposób może być przedmiotem zainteresowania jednocześnie kilku dyscyplin, a jego zachowanie - wyjaśniane w kategoriach potrzeb, postaw, czyl ról społecznych. Określony typ ról społecznych sprzyja lub nie okreslonym postawom ujawnianym przez ludzi w ich społecznym otoczeniu. Innymi słowy wszystkie trzy zmienne - role, postawy i potrzeby są powiązane i uzależnione od siebie.

Resocjalizacja jako system działań obejmuje trzy płaszczyzny aktywności:

*strukturalną - (dotyczącą struktury każdego podejmowanego działania) - elementami tej struktury jest postulowanie, optymalizowanie i realizowanie.

*funkcjonalną - realizującą funkcje opiekuńcze, wychowawcze i terapeutyczne.

*proceduralną - obejmującą takie proceruy jak psychotechnika, socjotechnika oraz kulturotechnika oddziaływań resocjalizujących.

1.3.NORMA I PATOLOGIA W ZACHOWANIU LUDZKIM

Norma jest synonimem prawidłowości tego co byc powinno zgodnie z oczekiwaniami społecznymii standardami społęczno-kulturowymi, tzn. w potocznym rozumieniu najczęściej eksponowane jest statystyczne rozumeinie zachowania normalnego. W statystcznym sensie normalne jest to, co występuje zgodnie z oczekiwana częstością i natężeniem to co mieści się w granicach jednego odchylenia standardowego. 'Normalne' jest to co przeciętne lube powszechne w danycm środowisku. Kryterium statystyczne jest jak widać dość banalne i niezawiera ocen w sensie właściwym odwołując się do pojęcia przeciętnej.

KRYTERIA PRZYSTOSOWANIA

BIOLOGICZNE - dążenie do zachowania własnej egzystencji, jak najdłuższe przetrwanie w środowisku naturalnym czy społeczno-kulturowym

MEDYCZNO-PSYCHIATRYCZNE- stan doskonałego zdrowia psychicznego i fizycznego (zgodnie z normami medycznymi) Zdrowa struktura osobowości.

PSYCHOLOGICZNE- optymalne sposoby redukcji napięć wewnętrznych, utrzymanie homeostazy psychicznej, subiektywne odczucie szczęścia, radości, pomyślności, zadowolenia.

INTERAKCYJNE- Adekwatne reagowanie na bodźce pochodzące z otoczenia fizycznego i społecznego, umiejętność przeciwstawienia się niekorzystnym czynnikom biopsychicznym, środowiskowym i sytuacyjnym.

SPOŁECZNE- zdolność postępowania ( i motywacji) z powszechnie akceptowanymi wzorami i normami.

PEDAGOGICZNA- dążenie do samourzeczywistnienia, autonomii, samowychowania i rozwoju

RODZAJE DEFINICJI NIEPRZYSTOSOWANIA SPOŁECZNEGO :

*Definicje objawowe - nieprzystosowanie społeczne określa się przez odwołanie się do jego podstawowych i specyficznych objawów albo elementarnych wskaźników o charakterze behawioralnym.( wagary, ucieczki z domu, kłamstwo, lenistwo)

*Definicje teoretyczne - poza analizą symptomatologiczną przy określaniu czym jest nieprzystosowanie społeczne wykorzystuje się pojęcia teoretyczne, wynikające z ogólnej teorii przystosowania lub normalnego funkcjonowania społecznego jednostki (np. motywacja, postawy, role społeczne, przepisy ról społecznych, normy, standardy idealne, internalizacja wartości i norm, poziom lęku, sumienie).

*Definicje operacyjne - wskazuje się w nich nie tylko na symptomy, ale także sposoby pomiaru tych symptomów za pomocą danego narzędzia pomiarowego (testu, skali, kwestionariusza).

+ trzy modele nieprzystosowania społecznego i spoby jego eliminowania - model behawioralny, interakcyjny, interdyscyplinarny.

Nieprzystosowanie społeczne jako termin często zastępowany jest określeniami : niedostosowanie, wykolejnie, demoralizacja.

Nieprzystosowanie to :

- odmiana rozwoju społecznego dziecka powodująca złe skutki dla samego dziecka i jego otoczenia społecznego,

- brak podatności dzieci i młodzieży na normalne metody wychowawcze co kłania rodziców oraz instytuje wych, do poszukiwania specjalnych metod wych, medyczno-spychologicznych i medycznych.

- rodzaj zaburzeń w zachowaniu,

- zaburzenia emocjonalne,

- zaburzenia charakterologiczne,

- złożone zjawisko wyrażające się zachowaniem sprawiającym wiele kłopotów i trudności jednostce i jej otoczeniu,

- swoista rozbieżność między systemem norm i wartości uznaawanych przez jednostkę i przez grupę do któej należy,

- pewnego rodzaju skrót językowy na oznaczenie stanu wadliwego funkcjonowania jednostki,

1.3.1. WZGLĘDNOŚĆ KRYTERIÓW

Pojęcie zdrowia i choroby są uwikłane w tematykę normalności patologii:dewiacji, grzechu, zdrady. Ujmując chorobę w kategoriach "teorii ról społecznych" można powiedzieć, że osoba chora charakteryzuje się cechami: zwolniona całkowicie lub częściowo z wykonywania ról pełnionych poprzednio, nie jest odpowiedzialne za swój stan, powinna określić swój stan jako niepożądane i dążyć do wyzdrowienia, powinna szukać kompetentnej pomocy i współdziałać z nią.

TU MA BYĆ TABELA.

Wg przeprowadzonych badań:

*zachowania antyspołeczne zależą od wieku,

*istnieje pewnego rodzaju ciągłośc i powtarzalność manifestacji nieprzystosowania społ w różnych fazach życia, zmieniają się jedynie formy zach.,

*bardziej stabilne formy zachowania antyspołecznego notuje się w wieku póżniejszym niż w wieku np 10 czy 14 lat., innymi słowy nieprzystosowanie społ. bywa często skorelowane z kryzysem adolescencji i dla wiekszosc dzieci i młodziezy okresem przejściowym

ITP.

1.4. MODELE ZDROWEJ OSOBOWOŚCI A PRZYSTOSOWANIE SPOŁECZNE

1. W definicjach nieprzy. społ używa się określenień normy, odchylenia, zaburzenia nie definiując przy tym charakteru norm czy standardów będących pkt odniesnie w formułowaniu ocen na ile dany stan odchyla się czy nie od tzw. normy.

2. Chcąc zaprojektować oddziaływanie opiekuńcze, wychowawcze i terapeutyczne a więc resocjzalizujące nalezy znac nie tylko stan wyjściowy ale takie mieć obraz stanu do którego chcemy stan wyjściowy przybliżyć czyli winniśmy operowac modelem czy pojęciem optymalnego przystosowania lub osobowości zdrowej, dojrzałej, prawidłowo funkcjonującej.

3. Jesli chcemy reformować w określonym kierunku stany wyjściowe - choćby jak najbardziej patologiczne, to jest potrzebna wiedza nie tylko o nich a wiec o przejawach i mechanizmach zaburzeń, ale przede wszystkim o stanach pożądanych, zarówno z pkt widzenia dobrego przystosowania jak i teleologii resocjalizacyjnej.

Istotna jest tu rola rozmaitych czynników mających istotne znaczenie w kształtowaniu osobowości, chodzi tu o następujące problemy:

- świadomej i nieświadomej motywacji w działaniu,

- odpowiedzialności za siebie i innych,

- obiektywnego lub subiektywnego postrzegania świata,

- pełnej lub częściowej kontroli nad swoim życiem,

- wzrtostu czy redukcji napięcia w kontaktach z otoczeniem zew.

- roli wyobraźni.

NIEPRZYSTOSOWANIE SPOŁECZNE DZIECI I MŁODZIEŻY

2.1. OBJAWY NIEPRZYSTOSOWANIA SPOŁECZNEGO

Nieprzystosowanie społeczne młodzieży jest zjawiskiem normalnym i przejściowym - wiąże się z konfrontacją potrzeb i oczekiwań młodzieży a potrzebami i oczekiwaniami dorosłych.

Cztery grupy określenia nieprzystosowania społecznego:

a) definicje objawowe - skupiamy się na podstawowych i specyficznych objawach nieprzystosowania

b) definicje teoretyczne - oprócz objawów , skupienie na pojęciach teoretycznych dotyczących ogólnej teorii przystosowania lub normalnego funkcjonowania społecznego jednostki (np. motywacja, role społeczne)

c) definicje operacyjne - wskazanie na objawy nieprzystosowania , a przede wszystkim na sposobach jego pomiaru (odesłanie do konkretnego narzędzia np. testu, skali, kwestionariusza)

d) definicje utylitarne - nieprzystosowanie jest wynikiem bezradności środowiska wychowawczego wobec jednostki sprawiającej mu trudność, a także nieumiejętności dostosowania oddziaływań wychowawczych do możliwości dziecka .

Objawy nieprzystosowania społecznego wg MEN[1]:

a) nagminne wagary

b) ucieczki z domu i włóczęgostwo

c) sporadyczne lub systematyczne picie alkoholu

d) odurzanie się (próby odurzania też)

e) niszczenie mienia

f) stosowanie przemocy, bójki

g) przywłaszczenie cudzego mienia, kradzieże

h) udział w grupach negatywnych

i) usiłowanie i dokonanie ( no wtedy to chyba problemu nie ma ) samobójstwa

j) + demoralizacja seksualna , tatuaże, przestępstwa jak włamania, gwałty itp.

( ewidencyjna karta ucznia dodaje takie kryteria nieprzystosowania)

2.2. STADIA I TYPOLOGIE NIEPRZYSTOSOWANIA SPOŁECZNEGO

STADIA:

Trzy etapy wykolejenia społecznego wg CZ. Czapówa (identyfikuje się je na podstawie badań empirycznych i wiedzy teoretycznej):

a) stadium pierwsze - pojawia się u jednostki poczucie odtrącenia czyli niezaspokojenie potrzeby zależności emocjonalnej; reakcją może być agresja antyspołeczna, narastająca wrogość wobec rodziców i społeczeństwa jako całości; pojawiają się trudności z koncentracja uwagi, a także niekontrolowanie emocji.

b) stadium drugie - utrwalenie wrogich reakcji wobec osób socjalizująco znaczących i autorytetów; odrzucenie nawiązania więzi uczuciowej z innymi ludźmi, jednostka zaczyna zaspokajać swoje potrzeby poza domem rodzinnym; pojawiają się symptomy nieprzystosowania jak np. alkoholizowanie się, ucieczki z domu, wagary , wybryki seksualne itp.

c) Stadium trzecie - autonomizacja działalności antyspołecznej, staje się ona źródłem przyjemności i satysfakcji dla jednostki nieprzystosowanej; jednostki dążą do nawiązania kontaktów z gangami i grupami o charakterze chuligańskim, zabawowym, przestępczym; grupowa działalność antyspołeczna prowadząca do jawnego, otwartego konfliktu z obyczajem, moralnością lub prawem.

TYPOLOGIE :

Trzy zasadnicze typy wykolejenia społecznego, wg Cz. Czapówa (1978), ze względu na trzy różne czynniki etiologiczne:

a) zwichnięta socjalizacja - manifestacja nieprzystosowania społecznego w różnych formach; czynnik warunkujący i dominujący to niedostatek w zakresie socjalizacji dziecka ( nieodpowiednia opieka rodzicielska, brak jej itp.)

b) demoralizacja - pojawia się gdy dobrze zsocjalizowane dziecko dostaje się pod wpływy innej obyczajowości i kultury niż ta w której się wychowywało (np. emigracja ze wsi do miasta); następuje przewartościowanie wartości tradycyjnych na rzecz nowych, do których w pełni jednostka nie może się dostosować

c) socjalizacja podkulturowa - jednostka identyfikuje się z wartościami i normami podkultury, będącej w opozycji do kultury społeczeństwa jako całości (tej dominującej); socjalizacja dziecka wg wartości uznawanych przez podkulturę powoduje, iż popada ono później w konflikt z normami ogólnospołecznymi

Typologia nieprzystosowania społecznego wg C.E. Sullivana & M.Q. Granta (1957r.) - nawiązuje do charakterystycznych form dewiantywnego zachowania się jednostek nieprzystosowanych społecznie ( ten podział opiera się na jakości stosunków interpersonalnych jakie utrzymuje jednostka z najbliższym otoczeniem)

TRZY KLASY:

a) aspołeczni - dążą do swoich egoistycznych celów, innych traktują jako „ułatwiaczy” bądź „utrudniaczy” ich osiągnięcia; nie potrafią przewidzieć zachowań otoczenia wobec siebie i w sytuacji niepewności lub lekkiego zagrożenia reagują złością i agresją antyspołeczną, są impulsywni - często nie kontrolują swoich zachowań

b) konformiści - manipulują swoim konformizmem aby uzyskać doraźne korzyści i nagrody poprzez utajnienie wewnętrznego sprzeciwu; w momencie braku kontroli zewnętrznej działają zgodne z własnymi przekonaniami i upodobaniami

c) neurotycy - osoby , które w wyniku socjalizacji przyjęły zbiór wartości nakazujących określone zachowania, przeżywające nieustanny lęk iż nie sprostają tym wymaganiom; czują niemoc i bezradność, co wywołuje zachowania nieakceptowane społecznie.

MECHANIZMY PSYCHOSPOŁECZNE :

Teoria zachowań antyspołecznych pojawiających się w konsekwencji frustracji potrzeby zależności emocjonalnej wg A Bandury & R.H Waltersa (1968) :

a) brak miłości w dzieciństwie - brak więzi emocjonalnej z rodzicami, powoduje nieprawidłową socjalizacje dziecka (np. brak kontroli wewnętrznej), ciągła frustracje, co prowadzi do zachowań antyspołecznych

b) jednostka w wieku młodzieńczym nie chce nawiązywać więzi emocjonalnych z otoczeniem, jest powściągliwa i uczuciowo obojętna

c) jednak brak więzi emocjonalnej w dzieciństwie powoduje nie zawsze agresywne zachowania, bardzo często jest przyczyną wycofania się , przesadnego konformizmu czy dominacje reakcji lękowej.

DIAGNOZA:

Diagnoza ma przede wszystkim za zadanie rozpoznanie wyjściowej sytuacji wychowawczej i wyjściowego stanu osobowości dzieci i młodzieży . Składa się z 3 etapów:

a) diagnoza konstatująca fakty, wobec których należy podjąć działanie reformujące lub korygujące; należy:

· określić rodzaj występujących zaburzeń i dewiacji

· wykryć mechanizmy psychologiczne i społeczne prowadzące do wykrytych zaburzeń

· ustalić udział poszczególnych czynników w genezie obserwowanych zjawisk

· konkluzja oceniające = interweniować czy nie

b) diagnoza ukierunkowująca (projektująca) :

· sformułowanie hipotez i postulatów dających podstawę do podjęcia decyzji dotyczących kierunku i zakresu zamierzonej działalności profilaktycznej i resocjalizacyjnej

· projekt działania interwencyjnego musi uwzględniać nie tylko specyfikę, nasilenie, funkcje, genezę, stadium i tendencje rozwojowe danego zjawiska, ale także poziom ewentualnych strat i zysków przy wyborze określonego rozwiązania profilaktycznego lub resocjalizującego.

c) diagnoza weryfikująca - ma sprawdzić prawdziwość uzyskanego obrazu diagnostycznego, a także zweryfikować prawidłowość rozwiązań profilaktycznych i resocjalizacyjnych wdrożonych do realizacji

PROFILAKTYKA:

Najskuteczniejsze pozostają działania na poziomie mikrospołecznym tj. oddziaływania na poziomie: ról społecznych oferowanych młodemu pokoleniu (ich atrakcyjności), postaw (kształtowanie składników postaw i sposobów ich integracji) oraz potrzeb. Te trzy poziomy oddziaływań wiążą się ze wzmocnieniem 3 typów kontroli:

a) kontrola społeczna - jako zespół czynności podejmowanych przez instytucje wychowawcze i opiekuńcze oraz środowiskowe lokalne wobec osób z trudnościami adaptacyjnymi

b) kontrola psychologiczna - kształtowanie odpowiednich postaw, sprzyjających samokontroli, wytworzenia kontroli wewnętrznej (uodpornienie młodzieży na pokusy)

c) kontrola neurofizjologiczna - wiąże się ze zdrowiem somatycznym i psychicznym młodzieży ; ma na celu jak najszybciej wykryć i leczyć zaburzenie

W obecnych warunkach społeczno - ekonomicznych można jedynie doskonalić istniejące formy opieki i wychowania oraz zapobiegać zjawiskom negatywnym poprzez:

a) dokonywanie trafnych diagnoz - rzetelność badań środowiskowych, podjęcie działań interwencyjnych uzgodnionych z osobami zainteresowanymi ( dziećmi, ich rodzicami)

b) profilowanie placówek pod kątem zaburzeń adaptacyjnych , rozwój sieci poradni, instytucji natychmiastowej pomocy

c) stosowanie „normalnych” środków pedagogicznych, opieka bezpośrednia, ciągła i wszechstronna w miejscu zamieszkania dziecka

d) weryfikacja programów oddziaływania indywidualnego i mierzenie efektywności podjętych działań wobec dziecka i jego rodziny, w celu doskonalenia opieki instytucjonalnej i pozainstytucjonalnej

Profilaktyka ma sens gdy :

a) nie tylko gdy zapobiega zachowaniom antyspołecznym w stosunku do osób jeszcze nie zdemoralizowanych ale także ustrzegać przed pojawieniem się ponownie zachowań dewiacyjnych; rozwinięcie tzw. „opieki następczej” np. zapewnienie byłemu wychowankowi zakładu poprawczego pracy czy szkoły, lub też eliminacja elementów utrudniających prawidłową adaptacje w społeczeństwie ( np. alkoholizm w domu)

b) kreatywna profilaktyka społeczna ( J. KwaśniewskiJ) działania wzmagające, podtrzymujące zachowania prospołeczne .

2.3. BADANIA NAD NIEPRZYSTOSOWANIEM SPOLECZNYM (ILUSTRACJA EMPIRYCZNA)

BADANIA, REZULTATY ITD.

2.4. ELIMINOWANIE ROZMIARÓW NIEPRZYSTOSOWANIA SPOLECZNEGO

RESOCJALIZACJA

1. Resocjalizacja młodzieży nieprzystosowanej społecznie jest procesem analogicznym do zdrowienia.

a) Nieprzystosowanie to nieadekwatne reagowanie jednostki na przepisy i normy zawarte w przypisanych jej rolach społecznych.

b) Podstawowy problem resocjalizacji to „oduczanie” zachowań antagonistyczno-destruktywnych oraz uruchamianie prawidłowych mechanizmów socjalizacyjnych w warunkach kontrolowanych przez wychowawców

Fazy oddziaływania resocjalizującego ( resocjalizacja indywidualna i grupowa) :

a) Faza I :

· nawiązanie kontaktu

· wytworzenie więzi uczuciowej z wychowankiem ( np. dostrzeżenie umiejętności wychowanka, nagradzanie ich)

· odwoływanie do zainteresowań

· promocja siebie - wychowawca jako autorytet

b) Faza II:

· konflikt pomiędzy osiąganiem celów w sposób akceptowany i nieakceptowany

· należy nakierować wychowanka na zachowania akceptowanie, poprzez nadanie antyspołecznym rozwiązaniom negatywnych konsekwencji , tak aby wybór akceptowanych rozwiązań stał się naturalną reakcja jednostki

c) Faza III:

· wychowawca zmniejsza swoją kontrole nad wychowankiem

· osiągnięcie pewnej autonomii przez wychowanka, sprzyja kształtowaniu się w nim mechanizmu kontroli wewnętrznej czyli sumienia.

d) Faza IV:

· autonomizacja wychowanka

· rozluźnienie więzów między wychowankiem a wychowawcą

· wzmocnienie więzi wychowanka z innymi dorosłymi oraz rówieśnikami

Modele resocjalizacji młodzieży :

a) dyscyplinarno - izolacyjny = odizolowanie od wpływów środowiska zewnętrznego + formy dyscyplinowania młodzieży, łącznie z karami fizycznymi

b) opiekuńczy = zaspokojenie podstawowych potrzeb młodzieży (nauka, zdobycie zawodu); nacisk na więź interpersonalną pomiędzy wychowankiem a wychowawcą

c) terapeutyczny = oddziaływanie na psychikę wychowanka za pomocą środków psychologicznych; manipulacja obrazem świata oraz stosunków międzyludzkich w oczach wychowanka

d) wolnościowy lub półwolnościowy = resocjalizacja jest trudna ale efektywniejsza ( dla osób o niskim nieprzystosowaniu) od izolacji; realizuje system kurateli społecznej i zawodowej

WNIOSKI:

Nieprzystosowanie społeczne jest problemem teoretycznym i badawczym dla następujących monodyscyplin:

a) patologia społeczna - społeczne aspekty nieprzystosowania

b) psychologia kliniczna i społeczna - indywidualne i społeczne konsekwencje nieprzystosowania

c) socjologia podkultur dewiacyjnych - związki pomiędzy funkcjonowaniem grup społecznych o charakterze antagonistyczno- destruktywnym a funkcjonowaniem społeczeństwa jako całości

d) nauki prawne - regulacja prawna zachowań ocenianych jako szkodliwe

e) pedagogika resocjalizacyjna - metody i techniki oddziaływań resocjalizujących na młodzież wykolejającą lub wykolejona społecznie

f) prognostyka społeczna - określa główne tendencje rozwoju zjawisk społecznych ( w tym nieprzystosowania społecznego)

---