INTERAKCJE POMIĘDZY

LEKAMI

A

ŻYWNOŚCIĄ

Działania synergiczne leków i składników

pożywienia

Katedra Żywienia i Dietetyki

Collegium Medicum w Bydgoszczy

na podstawie

M. Jarosz, J. Dzieniszewski, 2003

Mechanizmy interakcji pomiędzy żywnością a

lekami

I.

Wpływ żywności na farmakokinetykę leków

1.

Zaburzenia wchłaniania i wydalania leków

2.

Zaburzenia biotransformacji leków w
organizmie

3.

Działania synergiczne leków i składników
pożywienia

II.

Wpływ leków na wartość odżywczą pokarmu

3.

Działania synergiczne leków i składników

pożywienia

Działania synergiczne leków i żywności dotyczą

interakcji, które prowadzą do

istotnego zwiększenia

,

charakterystycznej dla danego leku,

reakcji

organizmu

w przypadku gdy lek i określony składnik

żywności są spożyte jednocześnie lub w krótkich

odstępach czasu.

Jarosz, Dzieniszewski, 2000

Typy działań synergicznych



Synergizm addycyjny

– reakcja organizmu = sumie

działania leku i danego składnika żywności



Synergizm hiperaddycyjny

– działanie leku i

składnika żywności jest > niż suma działania
każdego z tych czynników oddzielnie

Przykłady

synergizmu addycyjnego:



Działanie teofiliny i kofeiny w organizmie:



Wynika to z podobnej budowy chemicznej teofiliny
i aminofiliny oraz kofeiny. Mają one podobny
punkt uchwytu i mechanizm działania w
organizmie.



Zażywanie np. preparatów

AMINOPHYLLINUM

i

EUPHYLLIN

przez chorych z astmą oskrzelową lub

przewlekłym zapaleniem oskrzeli, spożywających
2-

3 filiżanki kawy dziennie, może prowadzić u nich

do wystąpienia bólu głowy, niepokoju,
pobudzenia, zaburzeń snu i tachykardii.

3.

Działania synergiczne leków i składników

pożywienia

Przykłady

synergizmu hiperaddycyjnego:



Działanie kofeiny i kwasu acetylosalicylowego:



Oddziaływanie hiperaddycyjne wynika z różnic w
sposobie oddziaływania kwasu
acetylosalicylowego i kofeiny na biochemiczne
przekaźniki procesów bólowych.



Kofeina (zawarta nie tylko w kawie, lecz również w
innych napojach typu Coca-Cola, Pepsi, Red Bull)
może zwiększyć działanie przeciwbólowe
preparatów kwasu acetylosalicylowego (np.

ASPIRIN

,

POLOPIRYNA

) oraz aminofenazonu (np.

PABIALGIN

,

VERAMID

,

PYRAMIDONUM

).

3.

Działania synergiczne leków i składników

pożywienia

Zawartość kofeiny w napojach

Jarosz, Dzieniszewski, 2003

Napoje

Zawartość kofeiny [mg]

Kawa (240ml)

100-150

Kawa rozpuszczalna (150ml; z 1
pełnej łyżeczki do herbaty)

43,2

Herbata (160ml; filizanka)

40-50

Napoje typu cola (330ml; puszka)

31-35

Napoje energetyzujące („energy
drink” 250ml)

~80

Zawartość kofeiny w wybranych lekach

Jarosz, Dzieniszewski, 2003

Lek

Zawartość kofeiny w

1 tabletce [mg]

Anacin

32

Kofex

40

Glukof

20

Percoffedrind N

50

Coffeinum purum

100

Claradol Caffeine

50

Coldrex tablets

25

Panadol Extra

65

Hycomine compound

30

Acenol cum coffeina

80

Analget

50

Atasol

15

Bayer Select Hatache

65

DZIAŁANKIE SYNERGICZNE

LEKÓW I ŻYWNOŚCI

AMILORYD (1/3)

1.

Preparaty farmaceutyczne (preparaty złożone):

midamour, moduretic, tialorid

2.

Główne wskazania do stosowania:

•

Obrzęki w niewydolności krążenia, w zespole
nerczycowym i w marskości wątroby.

Składnik

żywności

Skutek

interakcji z

lekiem i

konsekwencje

kliniczne

Mechanizm interakcji

• Sole
potasowe

–

substytuty
soli (NaCl).

• Wzrost
stężenia
potasu we
krwi.

•

Działanie moczopędne leku

polega na zmniejszeniu wydalania
potasu (wzrost stężenia we krwi),
a zwiększeniu wydalania jonów
sodowych i chlorkowych

–

zachodzi synergiczne działanie
dwóch czynników zwiększających
stężenie potasu we krwi.

AMILORYD (2/3)

AMILORYD (3/3)

3. Konsekwencje kliniczne:
• Zaburzenia rytmu serca,
• Blok i zatrzymanie czynności serca,
• Parestezje kończyn,
• Bóle głowy, senność, splątanie,
• Osłabienie mięśni.

AMINOFILINA (1/3)

1.

Preparaty farmaceutyczne:

aminophyllinum

prolongatum, eucardin (preparat złożony)

2.

Główne wskazania do stosowania:

•

Astma oskrzelowa,

•

Przewlekłe spastyczne zapalenie oskrzeli.

Składnik żywności

Skutek interakcji z

lekiem i

konsekwencje

kliniczne

Mechanizm

interakcji

• Kawa (kofeina).

• Objawy
przedawkowania
leku.

•

Synergiczne

działanie
spowodowane
podobną budową
chemiczną i
podobnym
mechanizmem
działania kofeiny i
teofiliny.

AMINOFILINA (2/3)

AMINOFILINA (3/3)

3. Konsekwencje kliniczne:

• Niepokój, pobudzenie, zaburzenia snu,

• Tachykardia,

• Drżenia mięśniowe,

• Bóle głowy.

CYKLOSPORYNA (1/3)

1.

Preparaty farmaceutyczne:

sandimmum

2.

Główne wskazania do stosowania:

•

Immunosupresja po przeszczepie organów,

•

Choroba Crohna,

•

Stwardnienie rozsiane,

•

Toczeń trzewny,

•

Reumatoidalne zapalenie stawów,

•

Łuszczyca,

•

Zespół nerczycowy.

Składnik

żywności

Skutek

interakcji z

lekiem i

konsekwencje

kliniczne

Mechanizm interakcji

Ograniczenie
spożycia sodu
(sól kuchenna –
NaCl), zwłaszcza
u osób
starszych po 65
roku życia.

• Nasilenie
nefrotoksy-
cznego
działania leku.

•

Restrykacja Na u osób starszych

może sprzyjać, toksycznemu
uszkodzeniu nerek (poprzez
powodowanie zaburzeń w ich
ukrwieniu i czynności).
Cyklosporyna stosowna
przewlekle prowadzi często do
zwłóknienia śródmiąższowego
nerek

– dochodzi w tym przypadku

do synergicznego działania
nefrotoksycznego dwóch
czynników.

CYKLOSPORYNA (2/3)

3. Konsekwencje kliniczne:

• Niewydolność nerek.

CYKLOSPORYNA (3/3)

FUROSEMID (1/3)

1.

Preparaty farmaceutyczne:

furosemidum, diurix,

lasilix, oedemex i inne

2.

Główne wskazania do stosowania:

•

Niewydolność krążenia,

•

Niewydolność nerek,

•

Hiperkalcemia,

•

Obrzęk mózgu,

•

Przełom nadciśnieniowy.

•

Zespół nerczycowy.

Składnik

żywności

Skutek interakcji

z lekiem i

konsekwencje

kliniczne

Mechanizm interakcji

• Lukrecja
(glycyrrhizina)
w cukierkach i
tabletkach
wykrztuśnych
oraz w innych
produktach.

• Nadmierna
utrata potasu
przez organizm
prowadząca do
hipokaliemii.

•

Synergiczne działanie

dwóch czynników
nasilających wydalanie
potasu przez nerki.
Furosemid (diuretyk
pętlowy) zwiększa wydalanie
jonów potasowych,
chlorkowych,
magnezowych, wapniowych
i fosforanowych.

FUROSEMID (2/3)

FUROSEMID (3/3)

3.

Konsekwencje kliniczne:

•

Osłabienie,

•

Kurcze i bóle mięśni,

•

Zaburzenia przewodzenia i rytmu serca,

•

Asystolia komór (zatrzymanie krążenia).

INHIBITORY ENZYMU KONWERTAZY ANGIOTENSYNY

- ACE (1/3)

1.

Preparaty farmaceutyczne:

•

ENALAPRYL: enalaplir, enap, enarenal,

•

KAPTOPRYL: captopril, capoten, tensiomin,
tensobon, monopril.

2.

Główne wskazania do stosowania:

•

Nadciśnienie tętnicze,

•

Zastoinowa niewydolność krążenia u chorych po
zawale serca.

Składnik

żywności

Skutek interakcji

z lekiem i

konsekwencje

kliniczne

Mechanizm interakcji

• Sole
potasowe

–

substytuty soli
(NaCl).

• Wzrost stężenia
potasu we krwi.

•

Jednym z objawów

niepożądanych inhibitorów
ACE jest wzrost stężenia
potasu we krwi

– zachodzi

synergiczne działanie dwóch
czynników zwiększających
stężenie potasu we krwi.

INHIBITORY ENZYMU KONWERTAZY ANGIOTENSYNY

(2/3)

INHIBITORY ENZYMU KONWERTAZY ANGIOTENSYNY

(3/3)

3.

Konsekwencje kliniczne:

•

Ryzyko wystąpienia zaburzeń czynności nerek,

•

Ryzyko wystąpienia ostrej niewydolności nerek.

KWAS ACETYLOSALICYLOWY (1/4)

1.

Preparaty farmaceutyczne:

acard, acidum

acetylosalicylicum, alka-prim, apyrin, aspirin,
polpopiryna, rhonal, ring (preparat złożony), togal
ass, upsarin inne

KWAS ACETYLOSALICYLOWY (2/4)

2.

Główne wskazania do stosowania:

•

Przeziębienie, nerwobóle, bóle głowy,

•

Zmiany zwyrodnieniowe stawów,

•

Rzut gorączki reumatycznej,

•

Choroba niedokrwienna serca,

•

Zapobieganie agregacji płytek w chorobie

wieńcowej, przewlekłym migotaniu przedsionków

oraz w świeżym i po przebytym zawale.

•

Udar niedokrwienny mózgu,

•

Miażdżyca zatorowa tętnic obwodowych.

Składnik

żywności

Skutek interakcji z

lekiem i

konsekwencje

kliniczne

Mechanizm interakcji

• Kofeina
•Napoje
zawierające
kofeinę (kawa,
Coca-Cola,
Pepsi, Red
Bull).

• Działanie dwóch
czynników w
różnych
mechanizmach
oddziałujących na
biochemiczne
przekaźniki
procesów
bólowych.

•

Dochodzi do synergizmu

hiperaddycyjnego

–

działanie leku i kofeiny
podanych jednocześnie
jest większe niż suma
działania leku i kofeiny
oddzielnie.

KWAS ACETYLOSALICYLOWY (3/4)

3. Konsekwencje kliniczne:

•

Zwiększenie działania przeciw bólowego kwasu
acetylosalicylowego.

KWAS ACETYLOSALICYLOWY (4/4)

GLIKOZYDY NAPARSTNICY (1/3)

1.

Preparaty farmaceutyczne:

bemecor, dogoxin

2.

Główne wskazania do stosowania:

•

Zastoinowa niewydolność krążenia typu

skurczowego z powiększeniem lewej komory
serca,

•

Utrwalone migotanie przedsionków z szybką

czynnością komór.

Składnik

żywności

Skutek interakcji

z lekiem i

konsekwencje

kliniczne

Mechanizm interakcji

• Lukrecja
(glycyrrhizina)
w cukierkach,
tabletkach
wykrztuśnych i
innych
produktach.

• Zwiększenie
wydalania potasu
przez nerki,
powodujące
hipokaliemię.

•

Hipokaliemia powoduje

nasilenie działanie
kardiotoksycznego
glikozydów naparstnicy na
mięsień sercowy (potas
współzawodniczy z
naparstnicą o miejsce
wiązania z enzymem
warunkującym działanie
pompy sodowo-potasowej.

GLIKOZYDY NAPARSTNICY (2/3)

GLIKOZYDY NAPARSTNICY (3/3)

3. Konsekwencje kliniczne:
• Bradykardia,
• Blok zatokowo-przedsionkowy,
• Częstoskurcz przedsionkowy z blokiem,
• Częstoskurcz węzłowy.

NIESTEROIDOWE LEKI PRZECIWZAPALNE (1/3)

1.

Preparaty farmaceutyczne:

•

DIKLOFENAK: voltaren, feloran, allvoran, majamil,

•

INDOMETACYNA: metindol, indomethacin,

•

PIROKSYKAM: piroxicam, felden,

2.

Główne wskazania do stosowania:

•

Reumatoidalne zapalenie stawów,

•

Zesztywniające zapalenie stawów,

•

Zmiany zwyrodnieniowe stawów,

•

Nerwobóle,

•

Bóle pourazowe.

Składnik

żywności

Skutek interakcji

z lekiem i

konsekwencje

kliniczne

Mechanizm interakcji

•Ograniczenie
spożycia sodu
(NaCl-

sól

kuchenna)
zwłaszcza u
osób starszych
po 65 roku
życia.

• Zwiększona
możliwość
wystąpienia
jednego z działań
niepożądanych
tych leków tj.
uszkodzenia
nerek.

•

Restykacja sodu u osób starszych

może spowodować zaburzenia
ukrwienia nerek i ich czynności
(m.in. upośledzenie aktywacji
układu enzymatycznego renina
angiotensyna). NLP mogą
powodować także podobne
zaburzenia. Synergiczne działanie
tych 2 czynników, zwiększa ryzyko
uszkodzenia nerek.

NIESTEROIDOWE LEKI PRZECIWZAPALNE (2/3)

2. Konsekwencje kliniczne:

•

Ryzyko wystąpienia zaburzeń funkcji nerek (wzrost
mocznika),

•

Ryzyko wystąpienia ostrej niewydolności nerek.

NIESTEROIDOWE LEKI PRZECIWZAPALNE (3/3)

SPIRONOLAKTON - antagonista aldosteronu o

działaniu moczopędnym (1/3)

1.

Preparaty farmaceutyczne:

aldactone,

spironolactone, verospiron i inne

2.

Główne wskazania do stosowania:

•

Pierwotny i wtórny hiperaldosteronizm,

•

Miastenia,

•

Nadciśnienie tętnicze.

Składnik żywności

Skutek interakcji z

lekiem i

konsekwencje

kliniczne

Mechanizm interakcji

•Sole potasowe –
substytuty soli
(NaCl).

• Znaczny wzrost
stężenia potasu we
krwi.

•

Synergiczne działanie

prowadzące do
wzrostu stężenia
potasu we krwi
(spironolakton
zmniejsza wydalanie
jonów potasowych
przez nerki przez
nerki).

SPIRONOLAKTON (2/3)

3. Konsekwencje kliniczne:

•

Zaburzenia rytmu serca,

•

Blok i zatrzymanie czynności serca,

•

Parestezje kończyn,

•

Bóle głowy,

•

Osłabienie mięśni,

•

Senność,

•

Splątanie.

SPIRONOLAKTON (3/3)

AMINOFENAZON (1/2)

1.

Preparaty farmaceutyczne:

amidophen,

pyramidonum, amidochin (preparat złożony),
pabialgin (preparat złożony), veramid (preparat
złożony)

2.

Główne wskazania do stosowania:

•

Stany gorączkowe w przebiegu m.in. grypy,
anginy.

Składnik żywności

Skutek interakcji z

lekiem i

konsekwencje

kliniczne

Mechanizm interakcji

• Kofeina,
• Napoje
zawierające
kofeinę (kawa,
Coca-Cola, Red
Bull, Pepsi).

• Działanie 2
czynników w
różnych
mechanizmach
oddziałujących na
biochemiczne
przekaźniki
procesów bólowych.

•

Dochodzi do

synergizmu
hiperaddycyjnego

–

działanie leku i kofeiny
podanych
jednocześnie jest
większe niż suma
działania leku i kofeiny.

AMINOFENAZON (2/2)

3. Konsekwencje kliniczne:

• Zwiększenie działania przeciwbólowego

aminofenazonu.