Główne składniki pożywienia diabetyka to:

WĘGLOWODANY

Występowanie

Stanowią one składnik pokarmowy szeroko rozpowszechniony. Znajdują się one w makaronach, ziemniakach, ryżu, chlebie, kaszach, kukurydzy, słodyczach oraz ciastach. Węglowodany to także cukier używany do słodzenia oraz do ciast. Również owoce i jarzyny zawierają pewne ilości węglowodanów.

Podział

Tzw. węglowodany szybko przyswajalne czyli ulegające szybkiemu trawieniu w przewodzie pokarmowym obejmują cukier, słodycze, owoce oraz ciasta. Spożycie ich powoduje szybki wzrost stężenia glukozy we krwi.

Tzw. węglowodany wolniej przyswajalne znajdują się w chlebie, kaszach, makaronach. Są one szczególnie polecane u chorych na cukrzycę, ponieważ powodują powolny przyrost stężenia glukozy we krwi po ich spożyciu.

Rodzaje węglowodanów

1. Jednocukry: glukoza, fruktoza, galaktoza - powstają w przewodzie pokarmowym jako produkty rozpadu dwucukrów zawartych w owocach, jarzynach, mleku.

2. Dwucukry: najbardziej popularne mają nazwy chemiczne - cukroza, maltoza, laktoza, Najwięcej zawiera ich cukier buraczany lub cukier trzcinowy, melasa, mleko, owoce, jarzyny

3. Węglowodany złożone (wielocukry): skrobia, celuloza, hemiceluloza Najwięcej zawiera ich - pieczywo, produkty mączne, rośliny strączkowe, bulwy.

Znaczenie dla organizmu

Węglowodany stanowią dla naszego organizmu ważne źródło energii. Niektóre komórki (krwinki czerwone) mogą czerpać energię wyłącznie z glukozy stąd tak ważne jest dostarczenie w diecie węglowodanów. By glukoza mogła być wykorzystana przez tkanki konieczna jest zwykle insulina (hormon trzustkowy).

BIAŁKA

Występowanie

Stanowią one składnik takich produktów żywieniowych jak: mięso w tym drób, ryby, wędliny, rośliny strączkowe w tym soja, soczewica, białko jajek.

Podział

Białka pochodzenia zwierzęcego (np. mięso, sery, białko jaja)

Białka pochodzenia roślinnego (rośliny strączkowe, soja, soczewica,itp.)

Rodzaje

Tzw. białka pełnowartościowe:

Ryby, drób i inne rodzaje mięsa, mleko, sery, białko jaja

Tzw. białka częściowo wartościowe:

Rośliny strączkowe, zboże, jarzyny, orzechy

Znaczenie białka dla naszego organizmu

Obecność białka w diecie jest konieczna niezależnie od wieku, płci, stanu fizjologicznego. Rola białka w naszym organizmie sprowadza się przede wszystkim do roli budulca. Oznacza to, że białko dostarcza materiału budulcowego do budowy komórek, tkanek, narządów. Tym materiałem są aminokwasy powstające w jelicie w wyniku trawienia białek. Stanowią one produkt rozpadu białek w jelicie pod wpływem enzymów trawiennych.

Białko dostarczone do organizmu zostaje także wykorzystane do wytwarzania enzymów, hormonów oraz przeciwciał. Oznacza to, że jest ono niezbędne, aby metabolizm (przemiana materii) odbywał się prawidłowo, by organizm skutecznie bronił się przed infekcjami (przeciwciała).

Ilość białka w diecie

Wskazane jest, aby białko pełnowartościowe stanowiło 60 - 70% całkowitej zawartości białka w diecie. Spożywanie wyłącznie białek pochodzenia roślinnego, a zatem niepełnowartościowych powoduje niedobór w organizmie pewnych aminokwasów. Organizm nasz nie ma możliwości wyprodukowania ich sam. Stąd powstaje ich niedobór. Ilość białka zawartego w zjadanych produktach zależna jest od między innymi od wieku, dodatkowych chorób. Dziecko wymaga diety z dużą zawartością białka ze względu na szybkie tempo wzrostu. Kobieta będąca w ciąży, czy karmiąca musi dostarczyć poprzez swój organizm białko dla swojego dziecka. Zmiany dotyczące zawartości białka w diecie konieczne są w niektórych chorobach nerek.

LIPIDY (TŁUSZCZE)

Występowanie

Lipidy stanowią składnik wielu pokarmów, nie zawsze widoczny gołym okiem. Znajdują się w maśle, śmietanie, mleku pełnotłustym, smalcu, słoninie, serach żółtych, mięsie, olejach, oliwie z oliwek a także w margarynach. Jest to szereg substancji, których wspólną cechą jest ich względna nierozpuszczalność w wodzie, przy czym pozostają one rozpuszczalne w tzw. rozpuszczalnikach organicznych (eter, benzen).

Podział - rodzaje lipidów

Lipidy obejmują: m.in. tzw. tłuszcze właściwe, woski, fosfolipidy, glikolipidy, aldehydy tłuszczowe. W wyniku przemian metabolicznych mogą powstawać z nich, w określonych okolicznościach, tzw. związki ketonowe (znaczna hiperglikemia np. u osoby ze świeżo rozpoznaną cukrzycą typu 1). Zależnie od źródła tłuszcze podzielone zostały na tłuszcze zwierzęce (masło, mięso) i roślinne (oliwa, oleje).

Kwasy tłuszczowe

Składnikiem tłuszczów są kwasy tłuszczowe, które zależnie od budowy chemicznej podzielono na kwasy tłuszczowe nasycone i kwasy tłuszczowe nienasycone. Do grupy nasyconych kwasów należą m.in. kwasy palmitynowy i stearynowy - występują one powszechnie w tłuszczach roślinnych i zwierzęcych, ponadto kwas arachidowy zawarty w oleju arachidowym. Do kwasów nienasyconych należą: kwas oleinowy - (kwas tłuszczowy jednonienasycony), który obficie występuje w oleju rzepakowym, oleju z oliwek; kwas linolowy (kwas tłuszczowy wielonienasycony), który obficie występuje w oleju słonecznikowym, sojowym, kukurydzianym; oraz kwas timnodowy (wystepuje w olejach rybich np. w tranie dorszowym).

Znaczenie dla organizmu

Lipidy są ważnym dla organizmu źródłem energii, mają dużą wartość energetyczną. Umożliwiają one wchłanianie w jelicie witamin określanych jako witaminy rozpuszczalne w tłuszczach. Wobec dużej zawartości lipidów w tkance podskórnej i wokół narządów zapewniają one izolację termiczną naszemu organizmowi. Są składnikami komórek, występują w osoczu. Ich duża zawartość w tkance nerwowej jest istotna dla prawidłowego przewodzenia pobudzeń wzdłuż włókien nerwowych. Nadmierne spożywanie potraw, produktów z dużą zawartością tłuszczu prowadzi do rozwoju miażdżycy.

Oprac. dr n. med. Zofia Szczeklik-Kumala diabetolog

Jak się odżywiać w cukrzycy ?

KATECHIZM DIETETYCZNY DIABETYKA

Jakie podstawowe reguły dietetyczne powinny być przestrzegane przez chorych na cukrzycę?

Dieta diabetyka wymaga właściwego doboru podstawowych składników pokarmowych jakimi są węglowodany, tłuszcze (lipidy) i białka. Regułą doboru składników pokarmowych powinna być następująca proporcja kaloryczna składników:

a/ węglowodany dostarczają 50-60% wartości energetycznej diety

b/ tłuszcze dostarczają 20-30% wartości energetycznej diety. W związku z tym należy unikać diet wysokobiałkowych i tłustych.

c/ białka dostarczają 10-20% wartości energetycznej diety

Zasadą jest dominacja na talerzu węglowodanów w postaci pieczywa, kasz, makaronu, ziemniaków oraz dużej porcji warzyw i owoców.

Niewielka objętościowo i wagowo winna być porcja tłuszczów i białka. Należy przy tym wystrzegać się widocznego i niewidocznego tłuszczu w pokarmach, przestrzegać spożywania produktów odtłuszczonych (mleka, serów, itp.) lub chudych (wędlin, mięsa, itp.). Ponadto z pożywieniem powinny być dostarczone wszystkie, niezbędne dla organizmu składniki, takie jak witaminy i składniki mineralne, pierwiastki śladowe, włóknik pokarmowy, tak, aby nie było potrzeby podawania tabletek z witaminami, solami mineralnymi i z innymi suplementami.

Jakie potrawy są zalecane z punktu widzenia zdrowia osoby chorującej na cukrzycę?

Zalecane są: pieczywo gruboziarniste, kasze, ziemniaki, ryż, makarony, mleko chude, chudy ser, jogurt, oleje roślinne, jarzyny, owoce, itp. Te potrawy powinno się jeść codziennie.

Jakie pokarmy są dozwolone w ograniczonym zakresie?

Jaja (najlepiej same białko), chudy drób, chude mięsa (np.cielęcina), niektóre gatunki ryb, np. dorsz, mintaj, pstrąg, szczupak, sielawa; miękkie margaryny. Te potrawy można jeść kilka razy w tygodniu.

Jakich potraw należy unikać?

Alkohol jest dozwolony tylko w minimalnych ilościach. Nie należy spożywać świeżego pieczywa, rosołów mięsnych i wszelkich wywarów z mięsa i kości, tłuszczu wieprzowego oraz tłustego mięsa, wędzonych ryb, tłustych, słonych wędlin, konserw mięsnych i marynat,. Należy też unikać pokarmów słodkich: słodkich ciast, tortów, cukierków, czekolady, a także orzechów, fig. Unikamy potraw smażonych i odsmażanych.

CZYM SIĘ RÓŻNI SKROBIA OD SACHAROZY?

Jaka jest rola węglowodanów w diecie osób chorych na cukrzycę?

Węglowodany - podstawowy składnik tkanki roślin uprawnych (nasion zbóż, bulw, nasion i kwiatów warzyw, (np. ziemniaki, groch, kalafior, itp.) oraz owoców - są najbardziej naturalnym pokarmem dla każdego z nas. Przy tym najtańszym i dostarczającym gotowego i szybko dającego się wykorzystać przez organizm paliwa energetycznego. Osoby z cukrzycą powinny, więc preferować węglowodany, ale wybierać przede wszystkim tzw. węglowodany złożone, a unikać węglowodanów prostych, zwłaszcza jednocukrów i dwucukrów. Szczególnym zagrożeniem dla diabetyka jest szybko metabolizowany dwucukier o nazwie sacharoza, jakim jest popularny cukier sypki sprzedawany w sklepach.

Dlaczego węglowodany złożone, np. skrobia są „dobrze spalane”, a cukier - sacharoza jest niezdrowy?

Dobrze metabolizowane i przetwarzane w energię są produkty spożywcze zwane przez specjalistów od żywienia „skrobiowymi”, gdyż dominuje w ich składzie złożony węglowodan o nazwie skrobia. Skrobia jest podstawowym składnikiem ziarna zbóż, bulw niektórych warzyw (ziemniaków). Metabolizm skrobi do glukozy jest powolny i stopniowy - toteż wchłania się równomiernie do krwi z przewodu pokarmowym. Dzięki temu może być dobrze wykorzystany, pomimo ograniczonych możliwości wytwarzania insuliny przez trzustkę. Odwrotnie - węglowodany proste np. popularny cukier - jest bardzo szybko przetwarzany na glukozę i wchłaniany do krwi - toteż jego przetworzenie w energię wymaga nagłego i obfitego wyrzutu insuliny z trzustki. Jak wiemy cukrzyca cechuje się upośledzeniem tej zdolność fizjologicznej trzustki (częściowo lub całkowicie), toteż jest to niemożliwe.

Czy są jakieś odstępstwa od zasady unikania węglowodanów szybko rozkładających się - np. cukru?

Tak, jest nim tzw. niedocukrzenie - hipoglikemia. Do najczęstszych przyczyn niedocukrzenia należy zaliczyć: zwiększone zużycie glukozy wskutek znacznej, nieplanowanej aktywności fizycznej, (kiedy to organizm nie otrzymuje odpowiednio zwiększonej porcji węglowodanów), intensywne odchudzanie, głodówki, biegunki pokarmowe lub wymioty. Przyczyną niedocukrzenia może być też leczenie beta-blokerami, alkohol, choroba wątroby, czasem miesiączka. Przyczyny te w większym stopniu dotyczą leczących się przy pomocy insuliny.

Jak powinien się w takich przypadkach zachować chory na cukrzycę?

Powinien nosić z sobą cukier na wypadek incydentu hipoglikemicznego, czyli szczególnej relacji - niedocukrzenie a węglowodany proste, (hipoglikemia a węglowodany). Jeśli poczuje, że występuje u niego hipoglikemia (niedocukrzenie) i odczuwa jej objawy (niezrozumiała senność, bladość, zawroty głowy, drżenia mięśni, osłabienie, ból brzucha, przyśpieszenie tętna), powinien najpierw possać kostkę cukru lub wypić dobrze osłodzoną herbatę lub sok, następnie zjeść wolno wchłaniające się węglowodany, np. chleb. Warto pokreślić, że incydenty hipoglikemii, zdarzają się dużo rzadziej przy stosowaniu nowoczesnych leków, takich jak np. glimepiryd niż przy stosowaniu leków starszych generacji.

Niebezpieczna hipoglikemia - czyli niedocukrzenie

W jakiej postaci handlowej możemy kupić w sklepie produkty bogate w skrobię?

Są to głównie:

• Produkty zbożowe: pszenne, żytnie, z owsa, jęczmienne, gryczane, z ryżu, itp. Występują w postaci - mąki, makaronów, pieczywa kasz, płatków, itp.,

• Warzywa (głównie bulwy, nasiona) Kupujemy je w postaci surowej lub przetworów, np. ziemniaki, mąka ziemniaczana, pyzy; kukurydza, mąka kukurydziana, płatki, itp.

Pokarmy z tego typu węglowodanów powinny być podawane w każdym posiłku, gdyż w modelu racjonalnego żywienia osoby chorej na cukrzycę powinny one zaspakajać 50-60% dziennego zapotrzebowania energetycznego wyrażanego w kaloriach.

Produkty roślinne zawierające węglowodany możemy podzielić na węglowodany wskazane i węglowodany niewskazane.

Z porównania metabolizmu skrobi i sacharozy wynika, że węglowodany w pokarmach możemy podzielić najogólniej na węglowodany zalecane i niewskazane. Dogodniej dla użytku praktycznego jest wyróżnić trzy grupy węglowodanów, które ze względu na szybkość wchłaniania się glukozy z przewodu pokarmowego do krwi są zalecane bądź niezalecane. Możemy je nazwać obrazowo, ze względu na szybkość przemiany metabolicznej w glukozę jako:

• węglowodany „biegnące” - niewskazane dla osób z cukrzycą, które wchłaniają się najszybciej z przewodu pokarmowego i powodują gwałtowny przyrost glukozy we krwi. Zaliczamy do nich takie pokarmy, jak cukier sypki i w kostkach, cukierki, czekoladki, słodkie ciastka, lody, miód, konfitury, soki słodzone, słodkie owoce i kandyzowane, itp.

• węglowodany „maszerujące” - wskazane dla osób z cukrzycą - do których zaliczamy produkty dość szybko wchłaniające się, jednak dające wolniejszy przyrost glukozy we krwi. Zaliczamy do nich: chleb, ryż, ziemniaki, kasze płatki zbożowe, banany, jabłka, śliwki, truskawki, itp.

• węglowodany „czołgające się” - wysoce wskazane dla osób z cukrzycą - do których zaliczamy głównie jarzyny: (wszystkie części roślin), marchew, seler, kalafior, pietruszka; jak też chleb gruboziarnisty, itp.

OWOCE I WARZYWA W DIECIE

Owoce i warzywa a cukrzyca - to bardzo ważna zdrowotnie kwestia. Wiadomo, że warzywa i owoce są źródłem niezbędnych organizmowi witamin, soli mineralnych, włóknika pokarmowego w diecie. Na przykład zawarte w nich związki mineralne pomagają utrzymać równowagę kwasowo-zasadową organizmu, ponadto działają odkwaszająco. Nie mniej cenny jest zawarty w nich włóknik (zwany też błonnikiem), który chociaż nie jest trawiony przez przewód pokarmowy człowieka, to zmniejsza uczucie głodu, pobudza pracę jelit i zapobiega zaparciom. Włóknik, zwłaszcza ten rozpuszczalny w wodzie jest uznanym środkiem hamującym wchłanianie cholesterolu, dzięki czemu zapobiega w pewnym stopniu miażdżycowym powikłaniom cukrzycy.

Czy są jakieś ograniczenia w konsumpcji owoców i warzyw, ze względu na zawartość węglowodanów?

Warzywa i owoce posiadają zróżnicowaną zawartość węglowodanów - jedne zawierają ich niewielkie ilości i inne dość znaczne. Znaczna ilość węglowodanów oznacza dużą zawartość kalorii i trudne zadanie dla trzustki osoby z chorej na cukrzycę. Dla potrzeb diety cukrzycowej podzielono, więc warzywa na grupy, w zależności od zawartości węglowodanów. Ułatwia to wybór warzyw i owoców z pożądanej grupy, a także równoważną energetycznie wymianę produktów między grupami.

Jak podzielono owoce i warzywa ze względu na zawartość węglowodanów?

Grupa I - warzywa o zawartości 2-5 proc. węglowodanów: boćwina, brokuły, cykoria, kalafior, ogórek, pomidor, rzodkiewki, rabarbar, sałata, szczypiorek, szpinak, szparagi. Owoce: arbuzy, cytryny, grejpfruty, melony, poziomki, truskawki, żurawiny.

Grupa II - warzywa o zawartości 5-10 proc. węglowodanów: brukiew, brukselka, buraki, cebula, dynia, jarmuż, fasolka szparagowa, kalarepa, kapusta biała, czerwona i włoska, marchew, papryka, nać pietruszki, pory, rzepa, szczaw, włoszczyzna z kapustą i bez. Owoce: agrest, ananasy, borówki, brzoskwinie, czarne jagody, czereśnie, gruszki, jabłka, jeżyny, maliny, mandarynki, morele, pomarańcze, porzeczki białe i czerwone, wiśnie.

Grupa III - warzywa o zawartości 10-25 proc. węglowodanów: bób, chrzan, czosnek, groszek zielony, koperek zielony, korzeń pietruszki, seler, ziemniaki. Owoce: banany, czarne porzeczki, śliwki, renklody, winogrona, owoce suszone.

Grupa IV - warzywa o zawartości do 75 proc. węglowodanów: groch, fasola, soja, soczewica, kukurydza.

Czy któreś z wymienionych warzyw można jeść bez ograniczeń?

Warzywa z grupy I i II mogą być spożywane przez chorych na cukrzycę prawie bez ograniczeń, ponieważ charakteryzują się niewielką ilością węglowodanów i ogólną niską wartością energetyczną.

Spożycie, których warzyw należy ograniczać?

Ograniczać należy spożywanie warzyw z grupy IV i III, szczególnie ziemniaków. Powodem jest bardzo duża ilość skrobi - wielocukru przekształcanego w organizmie w cukry proste. W sytuacji niedoboru insuliny może to skomplikować metabolizm spalania glukozy. Ponadto nadmiar węglowodanów w diecie może spowodować przekroczenie potrzeb energetycznych organizmu, co grozi nadwagą utrudniającą leczenie cukrzycy.

Czy w jedzeniu owoców trzeba się ograniczać?

Owoce, w odróżnieniu od warzyw, są bogate w łatwo przyswajalne węglowodany proste. W diecie osoby chorej na cukrzycę określa się ich ilość w zależności od wartości energetycznej oraz zalecanej dziennej liczby węglowodanów. Ograniczenia dotyczą szczególnie owoców z grupy II i III. Duże ich spożycie może spowodować zwiększenie stężenia glukozy we krwi i w moczu. Rezygnując z innych pokarmów bogatych w kaloryczne węglowodany (ziemniaki, produkty zbożowe), można zjeść więcej owoców.

BIAŁKO I TŁUSZCZ W DIECIE DIABETYKA

Co powinniśmy wiedzieć o roli jaką pełni białko w cukrzycy?

Białko niezbędne jest organizmowi w okresie wzrostu oraz do reperacji zużytych elementów komórek i tkanek ciała. W małym stopniu jest zużywane do wytwarzania energii. W źle leczonej cukrzycy białko może być nadmiernie zużywane, jako paliwo energetyczne, co jest niekorzystne dla zdrowia.

Ile powinno być białka w codziennej standardowej diecie dla dorosłych?

Dorosłym - chorym na cukrzycę można zalecić ilość białka równą - 10-20% wartości energetycznej codziennej diety. W tym zalecane jest, aby w 30-50% były to białka roślinne. Z danych statystycznych wynika, że w Polsce spożywa się więcej białka, niż to wynika z potrzeb fizjologicznych. Toteż, jeśli ktoś pragnie dokładniej określić dawkę potrzebną swemu organizmowi powinien przyjąć zasadę - codzienna porcja białka = 1 g białka na 1 kg należnej (optymalnej do wzrostu) masa ciała. Należną masę ciała w kg wagi ciała obliczamy uproszczoną metodą - odejmując od wzrostu mierzonego w cm - cyfrę 100).

Jaką porcję białka powinny otrzymać dzieci i kobiety w ciąży?

Dzieciom, podaje się w diecie więcej białka, które jest niezbędne do wzrostu - 2-4 g na 1 kg należnej wagi ciała. Wskazane jest, aby 60-70% należnej wagi ciała stanowiło białko zwierzęce. Zawiera ono, tzw. aminokwasy egzogenne, których ludzki organizm nie wytwarza sam, a które są niezbędne szczególnie w okresie intensywnego wzrostu i rozwoju. Kobiety chorujące na cukrzycę - w ciąży lub w laktacji - powinny spożywać nieco więcej pełnowartościowego białka, tj. 1,0 - 1,2 g na kg należnej masy ciała.

W jakich produktach znajduje się najbardziej wartościowe białko?

Najbardziej wartościowe jest białko zwierzęce zawarte w chudym mięsie: cielęcym, wołowym, końskim, jagnięcinie; drobiowym (białe mięso z kurczaka, indyka, bez skóry); królik, dziczyzna, chude wędliny (szynki drobiowe). Równie wartościowe jest białko z nabiału: z chudego mleka, twarogu, jogurtu i innych odtłuszczonych przetworów mlecznych. Z białek roślinnych szczególnie godny jest polecenia gluten, którego dużo znajdziemy np. w wysokoglutenowych makaronach. (Ale uwaga, na gluten niekiedy jesteśmy uczuleni - dotyczy to zwłaszcza małych dzieci). Dużo wartościowego białka znajduje się również w nasionach roślin strączkowych, tj. w grochu, fasolce lub soi.

Jaka jest rola tłuszczu w diecie?

Przeciętny Polak, czerpie blisko 40% zapotrzebowania na energię z tego źródła - tymczasem nie powinno ono dostarczać dziennie więcej niż 30% kalorii. Tej 30% racji kalorycznej nie należy jednak zbytnio pomniejszać, gdyż wbrew ugruntowanym poglądom tłuszcz jest nie tylko dostarczycielem kalorii, lecz źródłem niezbędnych organizmowi rozpuszczalnych w nim witamin A,E,D.

Tłuszcz a cukrzyca, to ważne pytanie: - ile i jakiego tłuszczu powinna spożywać osoba chora na cukrzycę?

Wskazane jest, aby dzienne spożycie:

• tłuszczu ze zwierząt rzeźnych i z mleka - tzw. tłuszczów nasyconych - np. masła, śmietany, tłuszczu z mięsa, serów, smalcu, itp. - stanowiło od 0- 10% ogółu kalorii w diecie. < olej czy oliwek, z oliwa (np. energii ogółu 10-20% - jednonienasycone tłuszczowe kwasy tzw. zawierającego>

• tłuszczy wielonienasyconych, które wchodzą w skład wielu olei roślinnych - mieściło się w granicach 3-7% codziennej porcji kalorii.

Co powinniśmy wiedzieć o zawartości cholesterolu w diecie?

Cholesterol w cukrzycy jest dużym zagrożeniem dla naczyń krwionośnych i układu krążenia. Lista produktów zawierających dużo cholesterolu powinna być dla osoby chorującej na cukrzycę „listą pokarmów zakazanych”, rzadko obecną w jadłospisie. Z tego względu nie należy jeść podrobów (wątroba, mózg, nerki, ozór) i ograniczyć żółtka jaj do 2-3 na tydzień. Ważne jest, aby kontrolować stężenie cholesterolu we krwi. Nie powinno ono przekraczać 180 mg% cholesterolu ogólnego. Przy czym zalecanym jest, aby w powyższej ogólnej zawartości cholesterolu zawartość tzw. dobrego cholesterolu HDL była bliska 45 mg%. tj. 1 cholesterolu ogólnego.

Nadciśnienie - cholesterol i cukrzyca

WITAMINY, MINERAŁY, WODA A CUKRZYCA

Co chory na cukrzycę powinien wiedzieć o swych codziennych potrzebach witaminowych?

Po pierwsze powinien znać rolę witamin - regulatora prawie wszystkich ważnych procesów życiowych i wiedzieć, że muszą być one dostarczone z pożywieniem, gdyż organizm sam ich nie wytwarza. Jeśli dieta jest urozmaicona i obfita w owoce i warzywa, odpowiednią dawkę wartościowego białka i wspomniany wyżej zestaw tłuszczów to na ogół nie ma potrzeby podawania witaminowych tabletek z apteki.

Witaminy i cukrzyca, czyli na jakie witaminy chory na cukrzycę powinien zwrócić szczególną uwagę?

Przede wszystkim na zasobność w diecie:

• witaminy A - zwłaszcza w postaci jej roślinnej postaci -beta karotenu, którego jest najwięcej w pomidorach, marchwi, warzywach liściastych: sałacie, natce pietruszki, itp.;

• witaminy C - najwięcej jest jej w kiszonej kapuście, zielonych warzywach liściastych, owocach jagodowych (czarna porzeczka, truskawka, itp.), cytrusach.

• witaminy E - najwięcej jest w kiełkach pszenicy, soi, olejach roślinnych, zielonych warzywach liściastych, itd.

Witaminy te są znanymi ze swej skuteczności antyoksydantami. Chronią naczynia krwionośne przed miażdżycą, co zapobiega groźnym powikłaniom cukrzycy.

Sole mineralne (biopierwiastki) a cukrzyca

W poprawnie zestawionej diecie dla osoby z cukrzycą nie powinno zabraknąć żadnego z ważnych minerałów. W przypadku dzieci, kobiet ciężarnych i kobiet po menopauzie należy jednak zwrócić uwagę na zasobność w diecie mleka i jego wyrobów, które są najobfitszym źródłem wapnia. Wapnia potrzebujemy codziennie stosunkowo dużo - około 1000 - 1 500 mg na dobę. Jeśli nie lubimy mleka i jego wyrobów lub jesteśmy na nie uczuleni powinniśmy skorzystać z suplementacji aptecznej. Bardzo ważne jest żelazo, które odgrywa kluczową rolę w tworzeniu krwi dotleniającej tkanki, jak też wzmacnia odporność.( Najlepszym źródłem żelaza są warzywa strączkowe i zielone, pełnoziarniste produkty zbożowe i chude mięsa). Dużą rolę w ochronie naczyń przed powikłaniami cukrzycy - miażdżycą i chorobami krążenia odgrywają cynk, selen, miedź, mangan, które aktywizują fizjologiczną obronę antyoksydacyjną. Tętnice diabetyka są zagrożone miażdżycą i chorobami krążenia w większym stopniu, niż u osób zdrowych. Cynk i selen wzmacniają również odporność na choroby przeziębieniowe, które zaburzają metabolizm i utrudniają kontrolę cukrzycy. Związek pomiędzy magnezem a cukrzycą nie jest do tej pory w pełni poznany, chociaż są badania sugerujące, że niedobór magnezu może pogarszać kontrolę cukrzycy typu 2. Kontrowersyjnym problemem jest natomiast modna ostatnio rola chromu w cukrzycy. Jest to bowiem pierwiastek warunkujący prawidłowe działanie insuliny. Opublikowano co prawda wyniki badań, które dowodzą, że dodatek mikrodawek chromu do diety pomaga kontrolować cukrzycę, ale nie ma na to, do tej pory dostatecznie wiarygodnych danych.

Czy chory na cukrzycę powinien pić wody więcej, niż zdrowe osoby?

Płyny (woda) a cukrzyca to częste pytanie. U chorych na cukrzycę spożywanie wody może być zwiększone, ponad normę, - jaka wynosi 2-3 litry dziennie dla osób zdrowych. Obecność glukozy w moczu zwiększa wydalanie wody z moczem i powoduje nasilanie się pragnienia. Należy, więc pić tyle płynów, aby w pełni zaspokoić pragnienie. U osób starszych, które gorzej kontrolują łaknienie konieczne jest świadome czuwanie nad wypijaniem codziennie do 3 litrów płynów (wody), aby nie doszło do odwodnienia. W diecie cukrzycowej należy używać wody zwykłej lub mineralnej, (ale nie gazowanej). Można też pić herbatki ziołowe i owocowe. Należy unikać picia lemoniady z cukrem, coca-coli, pepsi-coli, słodkich soków owocowych, itp.

ZALECENIA PRAKTYCZNE DLA OSÓB Z CUKRZYCĄ

Każdego dnia dieta powinna dostarczyć taką samą wartość kaloryczną i gatunkową pokarmów (ta ostatnia wg. podanych wyżej proporcji białka, węglowodanów i tłuszczów.).

Taka dieta przyczynia się do stabilności przebiegu cukrzycy. Dodatkowe porcje pożywienia są dozwolone wyłącznie w dniach, w których podejmowany jest większy wysiłek fizyczny lub pojawi się dodatkowa choroba, np. przeziębienie czy gorączka, które zużywają energię.

Warto ograniczyć w diecie potrawy wysokokaloryczne.

Nawet wówczas, gdy zawierają one tzw. „maszerujące” węglowodany, tj. pieczywo, kasze, ziemniaki, kluski. Dzięki ich obfitemu udziałowi w posiłkach łatwo jest przekroczyć limit dozwolonych kalorii, zaś powstała wskutek tego nadwaga może pogłębić cukrzycę i utrudnić jej leczenie.

Należy unikać potraw zawierających dużo soli.

Oznacza to zalecenie unikania ryb wędzonych i solonych (śledź), wędlin, solonego pieczywa, solonych orzechów, nadmiernego solenia potraw, bardzo pikantnych przypraw, itp.

Główne posiłki - śniadanie, obiad i kolacja - powinny zawierać produkty z białka zwierzęcego.

Zalecane produkty to: mleko, chude mięso, ser, ryby, białko jaj. Najbardziej korzystne jest jedzenie ryb oceanicznych zawierających tłuszcze z grupy omega 3, których obecność w diecie zmniejsza ryzyko miażdżycy tętnic i związanych z tym powikłań cukrzycy, np. stopy cukrzycowej.

Należy zadbać o to, by posiłki były zawsze świeżo przygotowane, nie za gorące i nie za zimne.

Najpierw powinno się przyjmować pokarmy gęste, potem płynne - wolno, dokładnie przeżuwając. Zaleca się jedzenie pokarmów przetartych przez sito, zmielonych lub drobno posiekanych.

Posiłki należy spożywać 5-6 razy dziennie w małych ilościach, nie do syta.

Ostatni posiłek przed snem powinien się składać z produktów zawierających węglowodany wolno wchłaniające się, aby chroniły pacjenta przed hipoglikemią w godzinach nocnych.

Spożywanie posiłków powinno być tak rozłożone w ciągu dnia, aby harmonizowało z działaniem specyfików leczących cukrzycę.

Najwięcej węglowodanów powinno się zjeść w posiłku przypadającym na szczyt działania tych leków.

---