Język a komunikacja, akty mowy

JĘZYK JAKO NARZĘDZIE KOMUNIKACJI – ROMAN JAKOBSON

Składniki schematu komunikacji:

Nadawca, komunikat, odbiorca, kontekst, kod, kontakt /kontakt + kanał

Kontekst:

· Społeczny
· Językowy – aktualna wypowiedz łączy się z wypowiedzią poprzednią i następną
· Kulturowy - to co człowiek wie o cywilizacji, kompetencja kulturowa

Kod :

· system znaków

Kontakt:

· Więź emocjonalna
· Chęć komunikacyjna

Kanał:

· Droga jaką pokonuje komunikat od nadawcy do odbiorcy

Funkcje komunikacji:

1. Informacyjna/ poznawcza
2. Ekspresywna
·

-

Związana z nadawcą

·

-

Możemy próbować mówić o rzeczywistości obiektywnie ale to się nie uda

·

-

Wyrażanie opinii, sądów

·

-

autopromocja

3. Impresywna
-Wpływa na odbiorcę
4. Metajęzyko
- Mówienie językiem o języku

· Wybór z możliwości językowych
· Świadomość komunikacji

5. Poetycka – przeźroczystość/ nieprzeźroczystość tekstu, nadawanie formy, komunikat

staje się sensowny
B. Russel – odporność na elokwencje

ü

Poddajemy się elokwencji nadawcy

ü

Jesteśmy odporni na elokwencje, nie ulegamy urokowi poezji

6. Fatyczna

· Odpowiada za nawiązanie kontaktu

W każdym komunikacie obecne są wszystkie te funkcje ale w różnym natężeniu.

PRAGMATYCZNA KULTURA JĘZYKA

Pragmatyka jako czynienie świata słowami:

Użycie języka w celu osiągnięcia zamierzonych efektów. Poszukiwanie składników
skuteczności, czyli zbioru warunków, jakie musi spełniać kontekst, aby dane
wypowiedzenie było skuteczne (R. Kalisz).
To nadawca jest winny w komunikacji – to nadawca rozpoczyna komunikacje a więc

jest zobowiązany do dobrego komunikatu.
Komunikat, który od początku jest nieudany jest błędem genetycznym

Błąd taktyczny

- złe rozegranie komunikacji

Pragmatyka:

ü Nauka o intencjonalności wypowiedzi, skuteczności aktów mowy
ü Filozoficzna, idealistyczna i normatywistyczna
ü Przydatna dla opisu komunikacji bezpośredniej (ze wspólnym TU i TERAZ)
ü Wymaga redefinicji i modyfikacji w odniesieniu do komunikacji medialnej; połączenia z teorią relewancji i teorii

komunikacji odbiorcy (Joanna Szwabe)

ü Twórcy i najwybitniejsi przedstawiciele: John Austin, John Roger Searle, Herbert Paul Griceyka:

AKTY MOWY

Akt mowy – [wypowiedz z intencją, bez granic ale zawsze po coś.] Wypowiedzenie skierowanie przez nadawcę do
odbiorcy, którego celem jest przekazanie komunikatu za pomocą systemu znaków językowych.

Aspekty aktów mowy:

1. Lokucja - wykonanie aktu mowy, jego forma, sposób doboru słów, znaczeń
2. Illokucja – intencja wypowiedzi , po co komunikujemy
3. Perlokucja –skutki, efekty aktu mowy

a) Zewnętrzna
b) Wewnętrzna – przekonania, wiedza, poglądy opinie
c) Zamierzona
d) Niezamierzona – dzieje się inaczej niż planował to nadawca
e) Dodatkowa – osiągamy jakiś cel ale za pomocą niewłaściwych środków

Etapy aspektów mowy:
Illokucja à perlokucja à lokucja

AKTY MOWY JOHNA R. SEARLE’A

Searle wyróżnił kryteria podziału aktów mowy:

1. relacja między językiem a rzeczywistością -

-j. oddaję rzeczywistość
-j. zmienia rzeczywistość
Najpierw język opisuję rzeczywistość a potem ja zmienia.

2. Intencja w języku mentalnym – najprościej jest sobie wyobrazić to co chcemy powiedzieć
3. Relacje między nadawca a odbiorcą

- nadawca równy odbiorcy
- nadawca nad odbiorcą (rozkaz)
- odbiorca nad nadawca (prośba)

4. Zaangażowanie emocjonalne

- Zależy odbiorcy
- Zależy nadawcy
- Zależy nadawcy u odbiorcy
- Nikomu nie zależy

PIĘĆ RODZAJÓW AKTÓW MOWY SEARELE’A

1. Asercja – Celem jest przekazanie informacji. W komunikacji nie może być różnic między nadawcą a odbiorcą. Neutralne

zaangażowanie emocjonalne

2. Dyrektywy - ich celem jest wywarcie nacisku na odbiorcę i wpłynięcie na jego zachowanie, np. rozkazy, prośby, pytania,

ostrzeżenia, nakazy itp. Ma na celu zmiennie rzeczywistości. Początek zawsze jest taki sam „Chcę żebyś zrobił…”
Najlepiej zadawać pytania pozorne „Czy mógłbyś…” Groźba dotyczy skutków. Zaangażowanie emocjonalne odbiorcy

3. Komisywy - ich celem jest podjęcie działania albo zobowiązanie, np. obietnice. Język zmienia rzeczywistość. Intencja:

„Chce żebyś wiedział, ze zrobię dla Ciebie X po X jest dla Ciebie dobre”. Nie wolno zobowiązywać się do czegoś co
wynika z naturalnego stanu rzeczy, do czegoś co miało miejsce w przeszłości. Skutkiem jest wywołanie długu
emocjonalnego u odbiorcy. Nie wolno zobowiązywać się do czegoś w czyimś imieniu. Relacja emocjonalna jest
równorzędna ale z biegiem czasu bardziej zależy odbiorcy.
Dużo zależy od sposobu wypowiedzi. Komisywy są najmniej sprawcze.

Rodzaje:

- Obietnica
- Przyrzeczenia –nie można się wycofać
- Przysięgi – najbardziej sprawcze. Można je unieważnić w wyniku długiego dochodzenia.

ü Małżeńska
ü Wojskowa

Komisywy oficjalne:

- Gwarancje – posługują się czasownikiem gwarantuję lub gwarantujemy
- Zobowiązania
- Oświadczenia
4. Ekspresywy – Intencja: „Chce żebyś widział, że czuję do Ciebie coś złego, lub coś dobrego”. Język opisuje

rzeczywistość a później ją zmienia. Relacja równorzędna. Zaangażowanie obustronne.

ü Życzenia
ü Powitania
ü Podziękowania
ü Kondolencje – mogą ją składać tylko osoby, które znają rodzinę zmarłego
ü Obrazy
ü Przeprosiny komunikacyjne – „ przepraszam, chcę z Tobą porozmawiać”

Rodzaje ekspresyw:

ü Konwencjonalne – standardow e, nie ma w nich emocji
ü Konwersacyjne –indywidualne, wymyślone specjalnie na tą okazje

5. Dekleratywy – „urzędówce” –mają charakter formalny. Nadawca ma prawo do formułowania komunikatu. Intencja:

„Chce żebyś wiedział, że X bo ja tak mówię”

Rodzaje:

ü Właściwie- ustawy, akty, rozporządzenia. Nieprzestrzeganie grozi sankcją.
ü Asercyjne - oznajmujące, mówienie o tym jaki jest świat. Wyroki sądowe, sportowe, nauczyciele,

wykładowcy

ü Medialne- informacje medialne. Jesteśmy skazani na wiedzę, którą dostarczają nam media.

Inne podziały J. R. Searle’a

ü Akty mowy: jawne/wprost/bezpośrednie i ukryte/niewprost/pośrednie
ü Akty mowy: skuteczne/fortunne/szczęśliwe i niewypały komunikacyjne oraz akty mowy nadmiarowe
ü Akty mowy: mikroakty/proste oraz makroakty/złożone

Kooperacja językowa H. P. Grice’a

ü Ogólna maksyma współpracy komunikacyjnej brzmi: Uczyń twój wkład do konwersacji taki, jaki jest wymagany na

danym etapie, na którym się znajduje, poprzez akceptację celu lub kierunku wymiany werbalnej, w którą jesteś

zaangażowany (Kalisz 1993: 67)

ü Zakłada zatem interakcyjność, reaktywność komunikacji
ü Aksjomaty kooperacyjne:

autentyczności,

adekwatności (języka, tematu i etapu), równorzędności

ü Cztery maksymy szczegółowe:

ilości,
jakości,
relewancji (odniesienia)
sposobu

ü Implikatury konwencjonalne/ ogólne (bezkontekstowe) i konwersacyjne/ szczegółowe (sytuacyjne, indywidualne)
ü Implikatury konwersacyjne jako złamanie maksym kooperacyjnych bez zniszczenia komunikacji
ü Granice ukrytej komunikacji skutecznej i niewypałów komunikacyjnych
ü Niemożność odtworzenia komunikacji po niewypale komunikacyjnym w komunikacji pośredniej i łatwość takich

działań w komunikacji „twarzą w twarz”

Reguły grzeczności R. Lakoff

ü formalności – nie narzucaj swojej woli (pozostań z boku);
ü zastanowienia – pozwalaj adresatowi dokonywać wyboru;
ü wielkoduszności – wybaczaj błędy językowe i nie czepiaj się „słówek”
ü równości (lub przyjacielskości): działaj tak, jakbyście ty i adresat byli równi. Czyń tak, żeby twój adresat czuł się

dobrze

Akty mowy według G. N. Leecha

Dwa cele:

· indywidualny;
· społeczny.

Akty mowy:

· konfliktowe;
· towarzyskie;
· neutralne;
· współzawodniczące.

Reguły grzeczności G. N. Leech

Ø Maksyma taktu (przy rozkazach i obietnicach):
· minimalizuj koszt dla innych;
· maksymalizuj korzyści dla innych.
Ø Maksyma szlachetności (w rozkazach i obietnicach):
· minimalizuj korzyści dla siebie;
· maksymalizuj koszt dla siebie;
Ø Maksyma aprobaty (w wypowiedziach oceniających i dyskusji):
· minimalizuj negatywną ocenę innych;
· maksymalizuj pozytywną ocenę innych.
Ø Maksyma skromności (w wypowiedziach oceniających i dyskusji):
· minimalizuj pozytywną ocenę własną;
· maksymalizuj negatywną ocenę własną.
Ø Maksyma zgodności (w dyskusji):
· minimalizuj niezgodę między sobą a innymi;

· maksymalizuj zgodę pomiędzy sobą a innymi.
Ø Maksyma sympatii (w rozkazach i w dyskusji):
· minimalizuj antypatię między sobą a innymi;
· maksymalizuj zgodność pomiędzy sobą a innymi.