9.01.2008
3. Akcja w rozumieniu prawa.
Zagadnienia ogólne dotyczące charakterystyki prawa udziałowego inkorporowanego w dokumencie akcji:
1.Tak jak w przypadku spółki kapitałowej spółki z.o.o. w spółce akcyjnej treść praw udziałowych wynikających z akcji można podzielić na:
-prawa korporacyjne
-prawa majątkowe
Te prawa się wzajemnie uzupełniają wobec czego trudno jest tak wprost, jednoznacznie powiedzieć jaka jest natura prawa udziałowego w ogóle. Natura nie jest na pewno tylko majątkowa bo te prawa korporacyjne waloru majątkowego nie mają, służą realizacji uprawnień o charakterze majątkowym.
2.Źródłem praw składających się na prawo udziałowe wynikające z akcji jest co do zasady K.S.H. czyli te prawa wynikają ex lege i prawa te są przez kodeks handlowy zagwarantowane każdemu akcjonariuszowi ale statut w spółce akcyjnej może być źródłem dodatkowych uprawnień które wzbogacają to prawo w zakresie wynikającym ex lege chodzi tu o przywileje które można przywiązywać do akcji ( o przywilejach możemy mówić tylko w stosunku do akcji imiennych do akcji okazicielskich żadne przywileje nie mogą być przywiązane ). Ze statutu mogą płynąć szczególne uprawnienia osobiście przyznane wspólnikowi, one wzbogacają prawa tego wspólnika ale one nie są związane z akcją ale z osobą wspólnika a zatem one nie maja wpływu na treść praw inkorporowanych w akcji wynikających z akcji.
I. PRAWA KORPORACYJNE:
a. bierne i czynne prawo wyborcze ( identycznie jak w z.o.o. ) Akcjonariusz wybiera władze spółki jak również może być wybrany.
b. prawo do uczestniczenia w walnym zgromadzeniu z prawem głosu. W przypadku praw akcjonariuszy trzeba wyraźnie podkreślić że w istocie mamy tutaj do czynienia z dwoma prawami:
- uprawnienie do uczestniczenia w walnym zgromadzeniu
- uprawnienie do głosu
Inaczej niż w spółce z.o.o. można być tylko wyłącznie uczestnikiem walnego zgromadzenia i nie móc wykonywać na tym zgromadzeniu prawa głosu wobec czego to pełne uprawnienie to jest uprawnienie do uczestniczenia z prawem głosu ( statut może przyznawać tylko uprawnieni do uczestniczenia w walnym zgromadzeniu ).
Wymagania formalne które muszą być spełnione aby można było wziąć udział w walnym zgromadzeniu: Zgodnie z art.406 trzeba oddzielić uczestnictwo w walnym zgromadzeniu ze względu na wymogi formalne w zależności od tego czy mamy do czynienia z akcjonariuszami posiadającymi akcje imienne bądź akcje które są oddane w zastaw bądź użytkowania od akcji akcjonariuszy którzy są posiadaczami akcji okazicielskich. Te wymagania formalne przedstawiają się inaczej.
Uprawnionymi do uczestniczenia w walnym zgromadzeniu są tylko ci akcjonariusze akcji imiennych jak i zastawnicy i użytkownicy którym przysługuje prawo głosu jeżeli zostali wpisani do księgi akcyjnej na tydzień przed zebraniem walnego zgromadzenia. Ich wpis do księgi akcyjnej decyduje o ich uprawnieniu do uczestniczenia w zgromadzeniu.
Uprawnieni z akcji okazicielskich maja prawo do uczestniczenia w zgromadzeniu o ile złożyli swoje akcje spółce na tydzień przed terminem i ich nie odebrali, akcje okazicielskie muszą być złożone w spółce w dniu walnego zgromadzenia. Zamiast akcji mogą być złożone zaświadczenia wydane na dowód złożenia akcji u notariusza, w banku, domu maklerskim.
Drugim wymogiem formalnym jest to alby została sporządzona i wyłożona w siedzibie spółki lista uprawnionych do uczestniczenia w walnym zgromadzeniu. Zgodnie z art.407k.s.h. lista akcjonariuszy uprawnianych do uczestnictwa w walnym zgromadzeniu podpisana przez zarząd zawierająca nazwiska i imiona albo firmy nazwy uprawnionych ich miejsce zamieszkania siedzibę liczbę rodzaj i numery akcji oraz liczbę przysługujących im głosów powinna być wyłożona w lokalu zarządu przez 3 dni powszednie przed odbyciem walnego zgromadzenia a zatem jest możliwość weryfikacji osób uczestniczących w zgromadzeniu według ich zgodności z lista która jest sporządzona.
Uczestniczenie:
Uczestniczyć w zgromadzeniu można albo osobiście albo przez pełnomocnika. Zgodnie z art.412 akcjonariusze mogą wykonywać prawo głosu i uczestniczyć w walnym zgromadzeniu albo osobiście albo przez pełnomocników i pełnomocnictwo powinno być udzielone na piśmie ad solemitatem. Pełnomocnikiem nie może być członek zarządu ani pracownik spółki.
Głosownie:
Głosuje akcja a nie akcjonariusz. Akcja daje prawo do jednego głosu ale od tej reguły są 3 odstępstwa:
po 1 akcji imiennej może być przyznany przywilej głosowy 1 akcja maksymalnie 2 glosy.
po 2 ograniczenia akcji co do głosu, może to mieć miejsce wtedy gdy ponad 1/5 głosów przysługuje jednemu akcjonariuszowi, czyli akcje tego akcjonariusza któremu przysługuje1/5 głosów w ogóle mogą być ograniczone co do głosu w ten sposób że 1 glos przyznaje się na kilka, kilkadziesiąt czy kilkaset akcji.
po 3 w spółce akcyjnej mogą wystąpić akcje nieme czyli akcje które są pozbawione głosu i ta sytuacja regulowana jest w art.353k.s.h. p3 wobec akcji uprzywilejowanych co do dywidendy może być wyłączone prawo głosu. Akcja niema musi być imienna i uprzywilejowana co do zysku i tylko wobec nich można głos wyłączyć.
Pytanie od jakiego momentu prawo głosu akcji służy. W spółce z.o.o. nie ma takiego problemu bo udział powstaje z momentem podziału kapitału i z tym momentem udział ma głos. Natomiast w spółce akcyjnej nie cały kapitał zakładowy musi być zgromadzony niemość ze przed rejestracją ale nawet już po rejestracji. Jest wiec przyjęta bezwzględna zasada że prawo głosy przysługuje od dnia pełnego pokrycia akcji inaczej może postanowić tylko statut. Następna kwestia to kwestia akcji na której zostało ustanowione użytkowanie ewentualnie zastaw. Prawa z akcji są nie rozszczepialne taka jest zasada a wobec czego można powiedzieć ze jeżeli jest akcja oddana w zastaw albo ustanowiono na niej użytkowanie to w tej sytuacji prawa z głosu również powinny należeć do użytkownika albo do zastawnika zgodnie z zasada nie rozszczepialności. Umowa zastawu luz użytkowania mogą w tej kwestii postanowić inaczej i może wobec czego być rozszczepienie tutaj tych praw i może prawo głosu nadal wykonywać akcjonariusz choć akcja jest w użytkowaniu bądź zastawie ale może też być tak że to prawo głosu będzie wykonywał zastawnik lub użytkownik. Wykonywanie praw w tej sytuacji jest uzależnione od tego jak postanowi umowa obciążająca tę akcje.
Kwestia samego głosowania. Pomimo posiadania prawa głosu akcjonariusze nie mogą głosować we własnej sprawie art.413 rozstrzyga o wyłączeniu akcjonariusza z głosowania - to jest wyłączenie od głosowania w konkretnej sprawie a nie pozbawienie głosu nie można mylić tej akcji niemej z wyłączeniem akcjonariusza od głosowania we własnej sprawie. Zgodnie z art413 akcjonariusz nie może ani osobiście ani przez pełnomocnika ani jako pełnomocnik innej osoby głosować w podjęciu uchwał dotyczących jego odpowiedzialności wobec spółki z jakiegokolwiek tytułu (w tym udzielenia mu absolutorium) , zwolnienia go z zobowiązania wobec spółki oraz w wypadku sporu pomiędzy nim a spółką.
c. Trzecie uprawnienie korporacyjne to prawo do zaskarżania uchwał zgromadzenia wspólników. Art. 422 zezwala na wytoczenie powództwa o uchylenie uchwały i art.425 który zezwala na wytoczenie powództwa na stwierdzenie nieważności uchwały.
Jest to identycznie jak w spółce z.o.o. i zostały już wcześniej omówione na gruncie spółki z.o.o. Jest tu identyczna legitymacja a wiec akcjonariusz który uczestniczył, głosował przeciwko uchwale a następnie zażądał sprzeciwu do protokołu, ci którzy zostali pominięci itd. Identyczne są również przesłanki wytoczenia powództw o uchylenia jak i stwierdzenie nieważności uchwały. Nie ma prawa indywidualnej kontroli w spółce akcyjnej, akcjonariusz jest wyłączony od indywidualnej kontroli i stąd jest obligatoryjna rada nadzorcza obok niej może nad to funkcjonować komisja rewizyjna. To że akcjonariusz nie ma prawa indywidualnej kontroli spółki to zamiast tego w art. 428 jest wprowadzony jakby surogat tego uprawnienia.
Akcjonariusz ma uprawnienie do żądania udzielenia mu informacji dotyczących spółki ale wykonanie tego uprawnienia jest uzależnione od spełnienia jednocześnie 2 przesłanek:
- z tego uprawnienia akcjonariusz może wystąpić jedynie podczas obrad walnego zgromadzenia
- jego żądanie musi być uzasadnione ze względu na ocenę sprawy objętej porządkiem obrad, on może żądać jedynie informacji takiej która jest konieczna dla niego aby mógł powziąć decyzję jak głosować nad sprawą która jest objęta porządkiem obrad i co do której będzie podejmowana uchwała, jest to uprawnienie bardzo wąskie - temu uprawnieniu odpowiada leżący po stronie zarządu obowiązek udzielenia takiej informacji. Tylko w 2 sytuacjach może odmówić udzielenia takiej informacji art.428p2 Zarząd powinien odmówić udzielenia informacji w przypadku gdy:
1.mogło by to wyrządzić szkodę spółce albo spółce z nią powiązanej albo spółce lub spółdzielni zależnej, w szczególności przez ujawnienie tajemnic technicznych, handlowych lub organizacyjnych przedsiębiorstwa,
2.mogło by to narazić członka zarządu na poniesienie odpowiedzialności karnej, cywilnoprawnej lub administracyjnej.
Inne prawa o charakterze korporacyjnym:
- uprawnienia osobiście przyznawane akcjonariuszowi przez statut, chodzi tutaj zwłaszcza o uprawnienie do wskazywania członków władzy spółki
Nie ma żadnego obowiązku korporacyjnego który by ciążył na akcjonariuszu są tylko uprawnienia.
II.PRAWA MAJĄTKOWE:
1.Prawo do dywidendy - powstaje wtedy jeżeli są spełnione łącznie 3 przesłanki:
- sprawozdanie finansowe za poprzedni rok obrotowy musi wykazać zysk
- sprawozdanie finansowe musi być zbadane przez biegłego rewidenta i musi być przedstawione na zgromadzeniu które ma podjąć uchwałę w tym przedmiocie
Nie jest to wiec tak prosto jak w przypadku spółki z.o.o. gdzie nie podlegają weryfikacji sprawozdania finansowe wystarczy tylko że jest sprawozdanie które wykazuje zysk.
- musi być powzięta uchwała o przeznaczeniu zysku do podziału, nie ma żadnego obowiązku powzięcia takiej uchwały nawet w przypadku gdy jest zysk, spółka może przeznaczyć zysk na inne cele a nie do podziału wobec wspólników.
Jeżeli te 3 przesłanki są łącznie spełnione to można powiedzieć że akcjonariuszowi służy prawo do dywidendy.
Zysk przeznaczony do podziału dzieli się proporcjonalnie do akcji. Jeżeli akcje nie są pokryte w pełni to wówczas podział jest w stosunku do dokonanych wpłat czyli akcja nie w pełni opłacona korzysta proporcjonalnie do dokonanej wpłaty. Może być przyznany akcją imiennym przywilej dywidendowy, konstrukcja jest identyczna jak w przypadku przywileju przywiązanego do udziału tzn. że może być akcji uprzywilejowanej przyznana maksymalnie1\2 dywidendy przypadającej na akcje zwykle czyli max 1i 1\2 ( dodatkowe 50%). Jest dopuszczalne wypłacanie akcjonariuszom zaliczki na poczet przyszłej dywidendy ale nie jest to takie wyraźne prawo akcjonariusza dlatego że statut może jedynie upoważnić zarząd do tego że on może podjąć decyzje co do ewentualnej wypłaty zaliczki oczywiście pod warunkiem spełnienia przesłanek:
- musi istnieć zysk w roku obrotowym
- kwota zaliczki nie może przekraczać 1\2 całości dywidendy
Decyzja o wypłacie zaliczek wymaga zgody rady nadzorczej.
Źródła wypłaty dywidendy. Wypłata tytułem dywidendy może być z :
- zysku za ostatni rok oborowy
- z kapitału rezerwowego lub zapasowego utworzonego z zysku lat ubiegłych ale tylko za okres maksymalnie 3 lat wstecz. (w z.o.o. nie było ograniczenia czasowego)
Dzień dywidendy art.348k.s.h. Dzień dywidendy ma to znaczenie że on ustala uprawnionych do dywidendy a mianowicie uprawnionymi do dywidendy za dany rok obrotowy są akcjonariusze którym przysługiwały akcje w dniu powzięcia uchwały o podziale zysku- to jest zasada, ale statut może upoważnić walne zgromadzenie do określenia innego dnia według którego ustala się tę listę uprawnionych i dzień dywidendy nie może być wyznaczony wcześniej niż w terminie 2 miesięcy licząc od dnia powzięcia uchwały o podziale zysku.
2.Prawo do wypłaty nadwyżki likwidacyjnej. Akcjonariusze nie mają żadnego prawa do majątku w czasie gdy spółka akcyjna trwa, ona jest osobą prawną i majątek jest jej. W wypadku gdy spółka ulega likwidacji i po zaspokojeniu wszystkich wierzycieli spółki, po zadysponowaniu wszystkimi składnikami majątkowymi spółki pozostaje jakaś nadwyżka to ulega ona podziałowi pomiędzy akcjonariuszy w tym zakresie przysługuje akcjonariuszom prawo do udziału w tej nadwyżce likwidacyjnej. Nadwyżka dzieli się proporcjonalnie do akcji. Może być akcjom imiennym przyznany przywilej co do wysokości nadwyżki likwidacyjnej. To uprawnieni rozpoczyna swój bieg po roku od ogłoszenia o otwarciu likwidacji. W ciągu tego roku można z tego uprawniania korzystać jak zostaną zaspokojeni wszyscy wierzyciele i zostaną zadysponowane wszystkie składniki majątkowe spółki.
3.Prawo poboru akcji z podwyższonego kapitału. Prawo to przysługuje ex lege. Prawo poboru zgonie z ar.433k.s.h. jest prawem majątkowym natomiast jak chodzi o zbywalność tego prawa to jest zbywalne niezależnie od akcji czyli mogę zachować akcje a rozporządzić prawem poboru akcji z nowej emisji. Trzeba pamiętać że przedmiotem tego obrotu nie jest prawo poboru w ogóle tylko konkretna wierzytelność do poboru określonej ilości akcji określonej emisji czyli prawo poboru akcji z podwyższonego kapitału wynika ex lege czyli przy każdej emisji w wyniku której ma nastąpić podwyższenie kapitału akcjonariusz ma to prawo i w tym znaczeniu jest to takie ogólne natomiast może ono uleć konkretyzacji w sytuacji jeżeli nie zostało wyłączone, została podjęta uchwała o podwyższeniu kapitału to prawo to uległo konkretyzacji w tym znaczeniu że zostało określone co do ilości akcji konkretnej emisji tych akcji w ramach której ilość konkretna akcji konkretnej emisji należy się tytułem prawa poboru i ta wierzytelność może być przedmiotem obrotu czyli nie prawo jako takie poboru a skonkretyzowana wierzytelność dotycząca konkretnej ilości akcji z konkretnej emisji.
Prawo poboru może być odebrane akcjonariuszom i to pozbawienie jest ograniczone do szczególnej sytuacji. Zgodnie z art433p2 w interesie spółki walne zgromadzenie może pozbawić akcjonariuszy prawa poboru akcji w całości lub części, uchwała wymaga większości co najmniej 4/5 głosów i może być podjęta jedynie wtedy gdy zostało zapowiedziane w porządku obrad walnego zgromadzenia pozbawienie tego prawa poboru a jednocześnie zarząd przedstawia walnemu zgromadzeniu pisemną opinię uzasadniającą powody pozbawiania tego prawa oraz proponowaną cenę emisyjną akcji bądź sposób jej ustalenia. Podsumowując podstawą do pozbawienia prawa poboru jest tylko i wyłącznie uchwała walnego zgromadzenia powzięta większością 4/5 głosów. Może być podjęta tylko i wyłącznie w interesie spółki i ten interes spółki musi być wykazany i uzasadniony oraz uzasadnione musi być to pozbawienie do poboru akcji.
4.Prawo do rozporządzania akcją. Akcja jest zbywalna i tę zbywalność gwarantuje ustawa i wyłączyć jej nie można. Rozporządzalność akcji można ograniczyć. Ograniczenia rozporządzenia akcją dotyczą co do zasady akcji imiennych, akcje okazicielski mogą być ograniczone co do zbycia tylko i wyłącznie w drodze umowy pomiędzy akcjonariuszami ta umowa działa inter partes i wówczas rozporządzenie akcją wbrew tej umowie ograniczającej takie rozporządzenie jest ważne i skuteczne wobec spółki i nabywcy. Można ograniczyć ex lege i ze statutu tylko akcje imienne a z umowy akcje imienne i akcje okazicielski. Rozporządzić akcja to znaczy że można ją zbyć na podstawie umowy sprzedaży darowizny zamiany może być przedmiotem użytkowania zastawu dzierżawy itd. Z akcji można prowadzić egzekucję.
To są wszystkie prawa majątkowe które wynikają z akcji ex lege.
Można jeszcze rozpatrywać ewentualne prawa przyznane osobiści akcjonariuszowi przez statut. Może być przyznane osobiści akcjonariuszowi świadczenie od spółki na jego rzecz. To jest przywilej majątkowy ale przyznany akcjonariuszowi a nie akcji.
OBOWIĄZKI MAJĄTKOWE
Istnieje tylko 1 taki obowiązek, obowiązek wniesienia wkładu.
Ten obowiązek może być zrealizowany przez akcjonariusza nie koniecznie przez wpisem spółki do rejestru, co do zasady termin wniesienia wkładu określa statut, ograniczenia co do swobody ustalenia tych terminów wynikają jedynie z charakteru wkładów bowiem wkłady niepieniężne muszą być wniesione do spółki maksymalnie w ciągu roku od daty rejestracji. Wkłady gotówkowe mogą być wnoszone później zgodnie z terminem ze statutu. Jak wspólnik nie wykonuje swojego obowiązki to ponosi odpowiedzialność o charakterze cywilnym a więc albo odsetki + odszkodowanie na ogólnych zasadach albo to są ewentualne kary umowne które zastrzega statut.
Druga część związana z kapitałem a mianowicie ZMIANY W KAPITALE- może on ulec zarówno podwyższeniu jak i obniżeniu czyli tak jak w spółce zoo, natomiast w przeciwieństwie do spółki zoo w spółce akcyjnej zarówno obniżenie jak i podwyższenie stanowią zawsze zmianę statutu spółki. Nie jest zwłaszcza możliwe umowne zastrzeżenie dopuszczalności podwyższenia kapitału zakładowego w spółce akcyjnej nie stanowiącego zmiany statutu, ale występuje na gruncie regulacji spółki akcyjnej wprowadzona po raz pierwszy przez ksh instytucje która wykazuje pewne podobieństwo do blankietowej zgody która występuje na gruncie spółki zoo umożliwiające podwyższenie kapitału nie stanowiące zmiany umowy spółki. Mianowicie jest tzw. kapitał docelowy i polega to na tym ze statut może upoważnić zarząd spółki na okres max 3 lat do podwyższenia kapitału zakładowego przy czym wysokość o którą może zarząd podwyższyć ten kapitał to ma ¾ wysokości kapitału z dnia tego upoważnienia. Ponieważ tu jest podjęta uchwała przez zarząd a nie walne zgromadzenie stąd jest pewna szczegółowość rozwiązania formalnego:
taka uchwała zarządu wymaga formy aktu notarialnego
pokrycie kapitału tego podwyższonego docelowego może nastąpić tylko wkładami gotówkowymi
nie może nastąpić podwyższenie w ramach kapitału docelowego ze środków własnych spółki
nie mogą być przyznane akcje uprzywilejowane ani żadne przywileje osobiste
5