Implantoprotetyka
2008, tom IX, nr 4 (33) STOMATOLOGIA KLINICZNA
AnnA SzySzkowSkA, PAweł krAwczyk
Materiały stosowane do odbudowy ubytków kostnych
w stomatologii  praca poglądowa
Materiales used to regeneration bones cavities in stomatology. A review article
STRESZCZENIE Przeszczepy kostne
Kość autogenna: kiedy dawca i biorca są identyczni pod wzglę-
Praca zawiera charakterystykę materiałów stosowanych dem genetycznym. Zarówno z biologicznego i immunologicz-
do odbudowy ubytków kostnych dostępnych na rynku. nego, a także prawnego punktu widzenia najkorzystniejsze jest
Ich udział w mechanizmach wyzwalających regenerację stosowanie kości autogennej [1, 2, 3]. Użycie kości autogennej
kości zależy między innymi od rodzaju użytego materiału. wymaga jednak zawsze wykonania dodatkowego zabiegu ope-
Przedstawiono przykłady doświadczeń klinicznych, obra- racyjnego. Kość do przeszczepu może być pobrana wewnątrz
zujące zastosowanie najnowszych rozwiązań z użyciem lub zewnątrzustnie. Zewnątrzustnie wióry kostne pobierane
materiałów kościozastępczych i komórek macierzystych są z talerza kości biodrowej lub rzadziej z kości długich. Więk-
w sterowanej regeneracji tkanek. szość autorów wskazuje okolicę trójkąta zatrzonowcowego
jako główny obszar do pozyskiwania kości. Powodem jest nie
SUMMARY tylko stosunkowo łatwa dostępność oraz objętość masy kost-
nej, jak również dlatego, że kość korowa zawiera więcej białek
The study contains characteristics of materiales used to morfogenetycznych niż kość gąbczasta [4]. W obrębie jamy
reconstruct bones cavities which are available on the mar- ustnej kość pobierana jest również z bródki oraz guza szczęki.
ket. Participation in processes which release bones rege- Badania kliniczne wykazały znaczny przyrost przyczepu łącz-
neration depends on a kind of used material. There are notkankowego i odbudowę kości po operacjach płatowych
presented examples of clinical experiments which illustrate z dodatkowym użyciem kości autogennej [1, 5].
usage of the most recent solutions based on bone substi-
tutes materiale and stem cells in guided tissue regeneration Materiały kościozastępcze
(GTR). Wszczepy allogenne pozyskiwane są ze struktur kości ludz-
kich, a więc dawca i biorca różnią się pod względem gene-
tycznym, jednak należą do tego samego gatunku. Istnieją dwie
Zakład Chirurgii Stomatologicznej Uniwersytetu Medycznego w Lublinie
podstawowe formy kości allogennej: zmineralizowana  FDBA
Kierownik: dr hab. n. med. Anna Szyszkowska
(freeze driad bone allograft) i zdemineralizowana  DFDBA
(decalcified freeze driad bone allograft). Kość zdemineralizo-
SłowA KLUCZowe Key wordS wana ma tę zaletę, że w wyniku usunięcia składników mine-
materiały kościozastępcze, bone substitutes materiales,
ralnych zostaje odkryta organiczna macierz kostna (włókna
komórki macierzyste stem cells
kolagenowe) oraz dlatego, że tzw. białka macierzy (np. białka
morfogenetyczne kości) mogą łatwo dyfundować do miejsca
implantacji i działać osteoindukcyjnie [6].
Wszczep kostny lub materiały kościozastępcze służą do Wszczepy ksenogenne stanowią materiał kostny pozyskiwany
odbudowy utraconej wcześniej kości szczęk i struktur od zwierząt, dawca i biorca są różni gatunkowo. Produkty Bio-
przyzębia. Implantacje zębów, podnoszenie dna zatoki Oss, Endobone pochodzą od krów i są dostępne komercyjnie
szczękowej (sinus-lift), leczenie furkacji i kieszeni kostnych w postaci odbiałczonej  DBBM (deproteinized bovine bone
należą do zabiegów wykonywanych w dzisiejszej chirurgii mineral).Tego typu materiały mają jedynie właściwości oste-
stomatologicznej i periodontologicznej, w których zasto- okondukcyjne [7].
sowanie materiałów kościozastępczych w zależności od Wszczepy alloplastyczne są produktami wytworzonymi synte-
rodzaju użytego materiału, pozwala uzyskać zadowalające tycznie lub pochodzą z naturalnych z
ródeł organicznych (np.
efekty kliniczne. z korali, z alg), względne nieorganicznych (hydroksyapatyt, or-
Również w pozabiegowych ubytkach kostnych o średnicy tofosforan trójwapniowy, szkło bioaktywne).
0,5 1 cm, w których kość nie regeneruje się w centrum ubytku Dzięki zastosowaniu przeszczepów i materiałów wszczepo-
nawet po upływie 8 tygodni, poszukuje się matrycy na której wych nowotworzenie kości uzyskuje się na drodze zróżnico-
powierzchni może dojść do odkładania się kości i wypełnienia wanych mechanizmów.
całego ubytku. Osteogeneza: przeszczepy zawierają żywe osteoblasty, które
Materiały zawierające żywe komórki zwane są przeszczepami, wrastają w miejscu biorczym i stymulują wzrost nowej kości.
natomiast materiały kościozastępcze nie zawierające żywych Osteoindukcja: zawarte w materiałach wszczepowych białka (BMPs
komórek wszczepami. W praktyce stomatologicznej stosu-  bone morphogenic protein  białka morfogenetyczne kości)
je się różnorodne materiały kostne i kościozastępcze, które indukują w łożysku różnicowanie się komórek mezenchymalnych
w zależności od z
ródła pochodzenia i budowy dzieli się na: do osteoblastów, co ostatecznie prowadzi do odbudowy kości.
21
www.implantoprotetyka.eu
-
-
-
-
-
Implantoprotetyka
STOMATOLOGIA KLINICZNA 2008, tom IX, nr 4 (33)
Spośród około 15 czynników indukcyjnych BMPs do regene- olbrzymie. Ideałem byłaby taka synchronizacja całkowitej re-
racji ubytków kostnych stosuje się BMP-2 i BMP-7. Ich efekt sorpcji materiałów wypełniających z jednoczasowym nowo-
osseoindukcyjny został potwierdzony licznymi badaniami la- tworzeniem tkanek, aby zakończenie całkowitej regeneracji
boratoryjnymi i obserwacjami klinicznymi. Czynniki te mogą pokrywało się z początkiem resorpcji użytego materiału kost-
być dostarczane do ubytku zarówno w postaci materiału nego lub kościozastępczego. Niektóre materiały (np. hydrok-
DFDBA (demineralized freeze driad allogenic bone  zdemi- syapatyt, odbiałczona kość wołowa) resorbują się tylko czę-
neralizowana liofilizowana macierz kości), jak również przy ściowo i pozostają w nowo utworzonej kości jako związane
użyciu przenośników, m.in. kolagenu typu I, hydroksyapatytu, z nią czynnościowo ciało obce.
fosforanu wapnia, polimerów [8]. W różnych pracach badawczych analizowano właściwości
Osteokondukcja: przeszczepy i wszczepy służą jako nieaktyw- powierzchniowe i wielkość cząsteczki materiałów kościoza-
ne rusztowanie, względnie pomost dla obecnych w ubytku stępczych. Porowatość powierzchni zewnętrznej (wielkość
dojrzewających komórek kostych. porów 100 150 mikrometrów) jest istotna dla wrastania na-
Wśród materiałów osteokondukcyjnych rozróżnia się mate- czyń krwionośnych i komórek kostnych [10]. Udział porów
riały alloplastyczne i heterogenne pochodzenia zwierzęcego. w całej objętości określany jest procentowo i w przypad-
Najbardziej popularnymi wśród materiałów alloplastycznych ku materiałów kościozastępczych wynosi z reguły 30 60%.
są materiały ceramiczne. Materiały alloplastyczne dzielą się na W osteointegracji materiału kościozastępczego istotne znacze-
biozgodne, nie wywołujące szkodliwych reakcji w organizmie nie ma również przestrzeń pomiędzy cząsteczkami i zależy ona
(np. tlenek glinu) oraz materiały bioaktywne (wspomagające od morfologii, kształtu (sferyczny lub wielokątny) oraz wielkości
biologiczne procesy odbudowy kości) naturalne i syntetyczne cząsteczek. Badania kliniczne wykazują, że cząsteczki powyżej
zawierające fosforan wapnia (np. hydroksyapatyt). 100 mikrometrów tworzą wystarczającą przestrzeń dla wrasta-
O zdolnościach osteokonduktywnych decyduje w głównej jących naczyń krwionośnych i komórek kostnych [11].
mierze struktura powierzchni materiału. W przypadku gład- Możliwości kliniczne materiałów kościozastępczych sprawiają,
kiej powierzchni wszczepu, podczas kontrakcji skrzepu może że znajdują one zastosowanie w różnych dyscyplinach stoma-
dojść do odczepienia się włókien fibryny i młodej tkanki łącz- tologicznych:
nej wraz z obecnymi preosteoblastami. W wyniku utraty kon-
taktu z powierzchnią, osteoblasty tworzą nową kość w pewnej Regeneracja przyzębia:
odległości od wszczepu podążając w kierunku dośrodkowym.  kieszonki kostne,
Inny schemat tworzenia kości następuje w przypadku szorst-  otwarte furkacje II stopnia w zębach trzonowych żuchwy.
kiej powierzchni wszczepu. Taka powierzchnia ma właści-
wości ostokondukcyjne ponieważ ma większą powierzchnię Regeneracja wyrostka zębodołowego:
kontaktu wszczep-kość i umożliwia retencję włókien fibry-  implantologia:
nowych, co w konsekwencji pozwala na tworzenie się kości  ubytki w obrębie wyrostka zębodołowego (przed im-
bezpośrednio na powierzchni wszczepu. plantacją lub jednocześnie z implantacją),
Regeneracja utraconych tkanek nie zależy jedynie od stosowa-  podnoszenie dna zatoki szczękowej,
nych materiałów, lecz także od anatomii ubytku i unaczynienia  regeneracja kości po periimplantitis,
łożyska biorczego.  chirurgia stomatologiczna i szczękowa:
Materiał kostny lub kościozastępczy zanim będzie mógł być ru-  duże poekstrakcyjne ubytki kostne w miejscach plano-
tynowo stosowany w stomatologii, wymaga oceny jego przy- wanych implantacji,
datności w porównaniu z samą operacją płatową w randomi-  ubytki kości po usuniętych zębach zatrzymanych,
zowanych badaniach klinicznych u ludzi, w czasie obserwacji  ubytki kości po cystektomii (gdy średnica torbieli jest
nie krótszym niż 6 miesięcy, a najlepiej rocznym. Na podstawie większa od 1 cm),
wytycznych według Luthke-Hermollego, materiały kościoza-  endodoncja: po resekcjach szczytów korzeni z dużymi
stępcze muszą dodatkowo spełniać następujące warunki [9]: ubytkami kości.
 nie mogą być kancerogenne i nie mogą przenosić infekcji, Sterowana regeneracja kości, polegająca na ukierunkowanym
 nie mogą wywoływać martwicy tkanek uwarunkowanej jej tworzeniu w miejscu ubytku tkanki kostnej była przedmio-
przez toksyczność komórkową, tem wielu badań klinicznych. W piśmiennictwie opisywano
 nie mogą wyzwalać reakcji na ciało obce, metody zastosowania materiału kościozastępczego z resor-
 muszą posiadać zdolność resorpcyjną i substytucyjną ko- bowalnymi łącznikami. Badania kliniczne prowadzone w latach
ści w określonym czasie, 1999 2001 w Zakładzie Chirurgii Stomatologicznej IS AM
 musi istnieć synchronizacja zakresu resorpcji lub degrada- w Warszawie przedstawiały zastosowanie resorbowalnego
cji z odbudową kości, materiału naturalnego Bio-Oss oraz błon zaporowych Bio-Gi-
 muszą stymulować regenerację tkanek przyzębia, de do leczenia ubytków kostnych szczęk [12].
 nie może być różnic w działaniu przy porównaniu implan- Materiał kościozastępczy aplikowano w chorobach przyzębia
tacji krótkoterminowej i odległej, (pionowe ubytki), po zabiegach wyłuszczenia dużych torbie-
 muszą poddawać się sterylizacji, li zapalnych oraz torbieli zawiązkowych i przyzębnych, po
 ich wytwarzanie nie może być zbyt kosztowne, dłutowaniu zębów zatrzymanych oraz podczas wszczepiania
 muszą się łatwo i długo przechowywać, implantów.
 ich użycie kliniczne powinno być jak najprostsze. Ocenę wyników leczenia przeprowadzono na podstawie ba-
Dopuszcza się degradację względnie resorpcję materiałów dania klinicznego i radiologicznego.
kościozastępczych w wyniku procesu hydrolitycznego oraz Wyraz
nym i najszybciej zauważalnym przez pacjentów z cho-
w następstwie fagocytozy przez wielojądrzaste komórki robami przyzębia wynikiem leczenia była poprawa stabilności
22
-
-
-
-
-
Implantoprotetyka
2008, tom IX, nr 4 (33) STOMATOLOGIA KLINICZNA
zębów. U tych pacjentów po leczeniu stwierdzono I stopień kowej implantacji w badaniach doświadczalnych na królikach
ruchomości zębów według klasyfikacji Entina (przed lecze- [15]. Polimery bioresorbowalne w czystej postaci wykorzy-
niem II stopień ruchomości). Na zdjęciach wewnątrzustnych stuje się głównie do naprawy ubytków tkanek miękkich. Pełnią
zębowych, zaobserwowano znaczne zmniejszenie głębokości one rolę nośników leków w procesach ich kontrolowanego
kieszeni kostnych u wszystkich chorych oraz wypełnienie be- uwalniania się do żywego organizmu, a także jako podłoża ko-
leczkami kostnymi ubytku kostnego. Konwencjonalne zdjęcia mórkowe w inżynierii tkankowej i genetycznej [16].
rentgenowskie wykazały odbudowę tkanki kostnej i były po- Z przeprowadzonych badań doświadczalnych wynika, że ko-
twierdzeniem przyjętej opinii powolnej resorpcji materiału polimer w połączeniu z hydroksyapatytem nie wywołuje
Bio-Oss oraz osteokondukcyjnego jego działania. miejscowych, ani ogólnoustrojowych negatywnych odczynów
Zadowalające wyniki terapeutyczne uzyskano stosując tkankowych. Materiały te stymulują tkankę do szybszej i bar-
Bio-Oss i błonę Bio-Gide w zabiegach implantacji wszczepów. dziej aktywnej regeneracji niż ma to miejsce w procesach na-
Według Nicola to połączenie redukuje ubytek kości wokół turalnych [15].
wszczepu w 92% oraz skraca czas osteointegracji [12]. W dążeniu do przyspieszenia procesu odbudowy ubytków kost-
Hydroksyapatyt jest materiałem alloplastycznym, nad którym nych oprócz materiałów kościozastępczych wykorzystuje się ko-
prowadzono badania kliniczne i doświadczalne, mające na celu mórki macierzyste oraz czynniki wzrostu izolowane z krwi.
weryfikację jego przydatności w procesach regeneracji kości. Wykryto dotychczas dwa rodzaje komórek macierzystych:
Hydroksyapatyt jest głównym nieorganicznym składnikiem embrionalne (tzw. prawdziwe komórki macierzyste) i nieem-
kości. Syntetyczne materiały zbudowane z hydroksyapatytu brionalne (dorosłe lub rzekome komórki macierzyste)[18].
zostały zaakceptowane w stomatologii w latach 80 ubiegłego Do charakterystycznych cech komórek macierzystych należą:
stulecia [13]. Można wyróżnić dwie jego postacie: zbitą i poro-  klonogenność oznacza, iż mogą w wyniku podziałów i róż-
watą o wielkości porów 190 230 mikrometrów (np. Interpo- nicowania stworzyć zespół identycznych komórek wcho-
re 200). Pory są połączone ze sobą w sposób przypominający dzących w skład określonej specjalizującej się lub wyspe-
układ beleczek naturalnej kości gąbczastej [13]. Zbita postać cjalizowanej tkanki;
hydroksyapatytu (np. Celcitite, Durapatite) daje odbudowę ko-  samoodnawialność  zdolność do powielania się w razie
ści jedynie wokół cząstek materiału i nie resorbuje się. Postać potrzeby, zdolność do różnicowania się poza szpikiem;
porowata pozwala na tworzenie się kości wewnątrz wszczepu,  dystrybucja w narządach, pozwalająca na regenerację okre-
tzn. między porami i może ulegać resorpcji opóz
nionej [13]. ślonych tkanek/narządów w określonych warunkach;
Z tych właśnie powodów stosuje się zwykle hydroksyapatyt  możliwość izolowania  przeszczepianie komórek ma-
porowaty. cierzystych pochodzących ze szpiku powoduje powstanie
Badania przeprowadzone na świnkach morskich z zastosowa- tkanki kostnej i szpiku
niem krakowskiej bioceramiki hydroksyapatytowej (Ha-Bio-  plastyczność  komórki macierzyste mają zdolność prze-
cer) dostarczyły interesujących wniosków [14]. Celem pracy kształcania się we wszystkie rodzaje komórek organizmu.
była ocena wpływu granulatu hydroksyaptytu Ha-Biocer na Jednym ze z
ródeł komórek macierzystych, łatwych do izola-
gojenie ubytków żuchwy świnek morskich. Badania oparto cji jest np. miazga zębów mlecznych. Już w 6 tygodniu życia
na ocenie klinicznej, histopatologcznej i radiologicznej w 6, 8, płodowego zaczyna kształtować się blaszka zębowa pierwotna
20, 24, 32, 40 i 52 tygodniu doświadczenia. W początkowych i z biegiem czasu w niej powstają pączki zębowe stanowiące
okresach doświadczenia obserwowano tkankę łączną pomię- zawiązki zębów mlecznych [17].
dzy hydroksyapatytem a kością. Zjawisko to jest tłumaczone Komórki zębinotwórcze oraz szkliwotwórcze produkujące
przez niektórych autorów reakcją świadczącą o zabezpiecze- odmienne, mineralizujące się tkanki zęba, powstają w wyniku
niu przez hydroksyapatyt powierzchni dla póz
niejszego przy- namnażania i różnicowania się populacji prekursorów rezydu-
ciągania osteoblastów. Również spostrzeżenia innych autorów jących w miazdze. Komórki macierzyste obecne są do końca
potwierdzają, że hydroksyapatyty nie stymulują wzrostu kości. w miazdze zębów mlecznych. Stwierdzono, iż miazga zębów
Dzięki porowatej budowie niejako  kierują procesem oste- stałych jest również z
ródłem komórek macierzystych zębino-
ogenezy, zapewniając dużą stabilność odtwarzanym tkankom. wych, przez to proces regeneracji dotyczy wyłącznie zębiny
Już w 6 tygodniu doświadczenia wokół wszczepionego hydrok- i polega na wytworzeniu tkanki zębinopodobnej. Szkliwo jest
syapatytu obserwowano gdzieniegdzie dojrzałe beleczki kost- tkanką nie regenerującą się [18].
ne. Jednak dopiero po 40 tygodniach granule hydroksyapatytu Hodowle komórek macierzystych z miazgi zębów mlecznych
były otoczone całkowicie uwapnioną tkanką kostną. Obserwa- to z
ródło komórek embrionalnych, ale dających się izolować
cje te potwierdzają badania również innych autorów, którzy już po porodzie [19]. We krwi krążą komórki macierzyste
uważają, że porowate wszczepy hydroksyapatytu wypełniają tkankowo specyficzne oraz komórki biorące udział w proce-
się kością w 80% w ciągu 24 tygodni. Natomiast pomiędzy sach regeneracji, odnawiania, odtwarzania. Największe bogac-
24 a 48 tygodniem dochodzi do zakończenia procesu gojenia two takich komórek znajduje się we krwi pępowinowej, ale
i nie jest możliwe oddzielenie materiału implantacyjnego od również można je izolować z krwi dorosłego człowieka.
kości. W tym okresie następuje przerastanie hydroksyapatytu Inżynieria tkankowa pozwalająca na stymulowanie procesów
tkanką kostną i wytworzenia z nim bezpośrednich połączeń regeneracyjnych, augmentacyjnych kości opiera się na teorii,
na wszystkich powierzchniach. Aby doszło do takiego ścisłe- której głównym elementem są komórki mogące pod wpły-
go połączenia, hydroksyapatyt musi bardzo szczelnie przylegać wem miejscowego środowiska przekształcić się w komórki
do kości [14]. produkujące brakujące składniki określonej tkanki.
Do odbudowy ubytków kostnych zastosowano kompozyt Coraz bardziej popularna w chirurgii stomatologicznej jest
otrzymany z biodegradowalnego kopolimeru glikolidu z lakty- metoda polegająca na wyodrębnieniu z krwi pacjenta płytko-
dem oraz dodatkiem hydroksyapatytu w warunkach dotkan- wych czynników wzrostu, aby stymulować znacznie szybszą
23
www.implantoprotetyka.eu
-
-
-
-
-
Implantoprotetyka
STOMATOLOGIA KLINICZNA 2008, tom IX, nr 4 (33)
odbudowę kości. Metoda ta wymaga pobrania krwi żylnej 11. Nasr H. F., Aichelmann-Reidy M. E., Yukna R. A.: Bone
w gabinecie stomatologicznym. Następnie w wirówce nastę- and bone substitutes. Periodontol. 2000 : 1999, 19, 1,
puje oddzielenie erytrocytów i leukocytów od osocza zawie- 74- 82.
rającego płytki, a następnie w drugiej fazie oddzielenie części 12. Ciechowicz K. i wsp.: Zastosowanie materiałów kseno-
bezkomórkowej plazmy od części zawierającej płytki krwi. genicznych w regeneracji ubytków kostnych w materiale
Możliwość izolacji masy płytkowej z krwi obwodowej i jej Zakładu Chirurgii Stomatologicznej IS AM w Warszawie
bogactwo w czynniki kościotwórcze, jest wykorzystywana w latach 1999-2001. Prot. Stom. 2002, 52, 5, 273-278.
do stymulowania gojenia się ubytków kostnych w zabiegach 13. Osborn J. F.: Extension alveoloplastry (II). New surgical proce-
z zakresu chirurgii stomatologicznej. Masa płytkowa jest do- dures for the treatment of alveolar collapse and residual alve-
dawana do materiałów używanych w sterowanej regeneracji olar ridge atrophy. Quintessenze 1985, 36, 3, 239  247.
tkanek [19]. 14. Cieślik T. i wsp.: Ocena gojenia ran kostnych żuchwy wypełnio-
Podsumowując, można stwierdzić, iż bogactwo dostępnych nych krakowską bioceramiką hydroksyapatytową (Ha-Biocer)
materiałów kościozastępczych wymusza prowadzenie badań u świnek morskich. Czas. Stom. 1997 , 57, 8, 483-487.
doświadczalnych i stosowania tych, które dają najlepsze efek- 15. Cieślik M. i wsp.: Obserwacje gojenia ran kostnych żuchwy
ty kliniczne. Uważa się nadal, że najlepszym i równocześnie królików wypełnionych kopolimerem glikolidu z laktydem
najtańszym materiałem jest kość autogenna pobrana np. z dodatkiem hydroksyapatytu  badania wstępne. Prz. Med.
z gałęzi żuchwy lub talerza biodrowego. Jednak w przypad- Uniw. Rzesz. 2005, 3, 2, 99-102
ku rozległych ubytków kostnych ideałem wydaje się materiał 16. Kokubo T., Kim H.M., Kawashita M.: Novel bioactive materials
osteoindukcyjny, względnie osteokondukcyjny w połączeniu with different mechanical properties. Biomaterials, 2003, 24,
komórkami macierzystymi i czynnikami wzrostu. Najlepsze 13, 2161-2170.
efekty w badaniach klinicznych uzyskano stosując materiały 17. Miura M. i wsp.: Stem cells from human exfoliated deciduous
kościozastępcze łącznie z błonami zaporowymi. teeth. Proc. Nation. Acad. Sci., 2003, 100, 10, 5807-5812.
18. Knychalska  Karwan Z., Drukała J.: Komórki macierzyste
PIśMIENNICTWO a jama ustna. Mag. Stom. 2005, 15, 1, 16-18.
19. Tutak M., Drukała J., Sporniak-Tutak K.: Tkanki zęba  po-
1. Carraro J. J., Sznajder N., Alonso C. A.: Intraoral cancello- tencjalne z
ródło komórek macierzystych. Czas. Stom. 2006, 59,
us bone autografts intreatment of infrabony pockets. J. Clin. 6, 451-457.
Periodontol. 1976, 3, 1, 104-113.
2. Froum S., Stahl S. S.: Human intraosseous healing responses to
the placement of tricalcium phosphate ceramic implants. II. 13
to 18 months. J. Periodontol. 1987, 58, 1, 103  114.
3. Ganeles J., Listgarten M. A., Evian C. I.: Ultractructure of
durapatite-periodotal tissue interface in human intrabony de-
fects. J. Periodontol. 1986, 57, 2, 133 -142.
4. Froum S. J., Weinberg M. A., Tarnow D.: Comparison of bioac-
tive glass syntheticbone graft particles and open debridement
in the treatment of human periodontal defects. J. Periodontol.
1998, 69, 6, 698  709.
5. Renvert S., Garrett S., Shallhorn R. G., Egelberg J.: Healing
after treatment of periodontal intraosseous defects. III. Effects
of osseous grafting and citric acid conditioning. J. Periodontol.
1985, 12, 4, 441  450.
6. Zhang M., Powers R. M., Wolfinbarger L.: Effect(s) of the de-
mineralization process on the osteoinductivity of demineralized
bone matrix. J. Periodontol. 1997, 68, 11, 1085  1096.
7. Hammerle C. H., Chiantella G. C., Karring T., Lang N. P.:
The effect of a deproteinized bovine bone mineral on bone
regeneration around titanium dental implants. Clin. Oral Im-
plants Res. 1998, 9, 2, 151  161.
8. Maciejewska I., Nowakowska J., Bereznowski Z.: Osteointe-
gracja wszczepów zębowych  etapy gojenia kości. Prot. Stom.,
2006, 56, 3, 214  219.
9. Luthkehermolle W: Biomaterialien fur die Knochenregenera-
tion. In: Wintermantel E., Ha, S. W. (Hrsg.): Medizintechnik mit
biocompatiblen Werkstoffen unu Verfahren. Springer, Berlin-
Artykuł nadesłano: 10 maja 2008 r.
Heidelberg-New York 2002.
Artykuł przyjęto do druku: 20 pażdziernika 2008 r.
10. Gauthier O., Bouler J. M., Aguado E., Pilet P., Daculsi
Adres do korespondencji:
Anna Szyszkowska
G.: Macroporous biphasic calcium phosphate ceramics:
Zakład Chirurgii Stomatologicznej Uniwersytetu Medycznego
influence of macropore diameter and macroporosity per-
w Lublinie
centage on bone ingrowth. Biomaterials 1998, 19, 2,
20-081 Lublin, ul. Karmelicka 7
133  141.
24
-
-
-
-
-