Dr n.k.f. E. Smolis-Bàk, dr n.k.f. B. Kazimierska

Konsultacja: Prof. dr hab. Hanna Szwed

Wst´p, czyli co powinieneÊ wiedzieç o zawale serca.

Serce - centralny punkt układu krà˝enia - pracuje przez całe ˝ycie człowieka. Działajàc

jak pompa ssàco-tłoczàca przetacza krew do naczyƒ oraz transportuje tlen i substancje

od˝ywcze do najodleglejszych cz´Êci organizmu. U dorosłego człowieka

serce uderza około 70 razy na minut´ i pompuje około 70 ml krwi pod-

czas ka˝dego skurczu, czyli około 5 litrów na minut´ i 7000 litrów na

dob´. Aby mog∏o wykonaç t´ ogromnà prac´ niezb´dne jest dostar-

czenie mu odpowiedniej iloÊci energii.

Tlen i energi´ doprowadzajà do mi´Ênia sercowego naczynia

krwionoÊne, oplatajàc je w kształcie wieƒca (dlatego nazywane

sà naczyniami wieƒcowymi). Mi´sieƒ sercowy od˝ywiany jest

przez krew płynàcà lewà i prawà t´tnicà wieƒcowà oraz ich

licznymi odgał´zieniami. Prawa t´tnica wieƒcowa unaczy-

nia przedsionki, prawà komor´ i dolnà Êcian´ lewej komory.

Lewa zaÊ (składajàca si´ z pnia, t´tnicy przedniej zst´pujàcej

i okalajàcej) lewà komor´ i przedsionki. T´tnice wieƒcowe sà

stosunkowo niewielkie (ich Êrednica wynosi 2-3 mm) i dzielà

si´ na coraz mniejsze naczynia, podobnie do pnia i gał´zi

drzew.

wi pod-

ów na

ostar-

Choroba niedokrwienna serca wynika z dostarczania niedostatecznej iloÊci tlenu i sub-

stratów energetycznych w stosunku do aktualnego zapotrzebowania mi´Ênia sercowego.

Najci´˝szà jej postacià jest zawał czyli martwica cz´Êci mi´Ênia sercowego. Najcz´stszà

jego przyczynà jest gwałtowne zamkni´cie t´tnicy wieƒcowej w wyniku zaawansowanego

procesu mia˝d˝ycowego lub zakrzepu krwi. Martwica mo˝e nastàpiç tak˝e w sporadycz-

nie wyst´pujàcym skurczu t´tnic wieƒcowych lub silnym, nagłym stresie.

Osoba, u której wystàpił zawał serca odczuwa dyskomfort w klatce piersiowej oraz

ból umiejscowiony najcz´Êciej za mostkiem, promieniujàcy do barków, ramion (cz´Êciej

lewego), szyi, ˝uchwy. Ból zawałowy mo˝e promieniowaç tak˝e do ˝eber, pleców (mi´dzy

łopatkami) oraz brzucha (sugeruje niestrawnoÊç). Cechuje go najcz´Êciej du˝e nasilenie

i długi czas trwania. JeÊli ból typowy dla niedokrwienia nie ust´puje po 15-20 minu-

tach od podania leków rozszerzajàcych naczynia wieƒcowe (np.nitrogliceryny), nale˝y

niezwłocznie wezwaç pomoc medycznà. Zawałowi serca towarzyszy cz´sto te˝ niepokój,

uczucie l´ku, ogromnego osłabienia, obfi te poty, dusznoÊç, kołatanie serca, zasłabni´cia,

niekiedy utrata przytomnoÊci. Zdarzajà si´ te˝ przypadki bezbólowego zawału mi´Ênia

sercowego (zwanego niemym), wyst´pujàcego najcz´Êciej u chorych z cukrzycà lub u osób

w wieku podeszłym. Objawy mogà byç wtedy nietypowe i manifestowaç si´ np. dusznoÊcià

lub silnym osłabieniem. Zawał jest nie tylko zagro˝eniem biologicznym, ale tak˝e psycho-

logicznym i społecznym.

Pami´taj!

Czynniki ryzyka dzielimy na:

1. Takie na które masz wpływ i mo˝esz z nimi walczyç:

- palenie papierosów

- wysoki poziom cholesterolu

- cukrzyca

- nadwaga i otyłoÊç

- mała aktywnoÊç fi zyczna

- stres

- nadciÊnienie t´tnicze

2. Niezale˝ne od Twojej woli:

- wiek

- płeç

- obcià˝enia genetyczne

- niski status społeczno-ekonomiczny

Pa

a

mi´ta

1. Takie n

n

a

W celu udro˝nienia naczyƒ wykonuje si´ koronarografi ´ czyli badanie t´tnic wieƒ-

cowych z kontrastem. Uwidocznia ono naczynia wieƒcowe oraz pozwala zlokalizowaç

miejsce, w którym doszło do ich zamkni´cia. JeÊli jest to mo˝liwe, w trakcie koronaro-

grafi i wykonuje si´ angioplastyk´ wieƒcowà. Polega ona na wprowadzeniu do t´tnicy

wieƒcowej cewnika z balonikiem. Napompowany balonik udra˝nia t´tnic´ w zabloko-

wanym miejscu. Aby zmniejszyç ryzyko ponownego obkurczenia si´ naczynia, do Êwiatła

t´tnicy mo˝e zostaç wprowadzony tzw. stent czyli mała metalowa rurka o siateczkowatych

Êcianach.

JeÊli nie kwalifi kujesz si´ do angioplastyki wieƒcowej i mimo brania leków miewasz

bóle wieƒcowe (co grozi ponownym zawałem), byç mo˝e zostaniesz poddany leczeniu

chirurgicznemu czyli tzw. by-passom (pomostowanie t´tnic wieƒcowych).

Nie obawiaj si´. Zaufaj lekarzowi i innym specjalistom. Wszystkie ich poczyna-

nia działajà na Twojà korzyÊç, chroniàc Ci´ przed powikłaniami zawału.

Terapia po zawale to nie tylko leki – ˝yj zdrowo!

- nie pal papierosów,

- dbaj o prawidłowà mas´ ciała,

- mierz swój obwód w pasie - wraz z jego wzrostem zwi´ksza si´

prawdopodobieƒstwo zachorowania (u kobiet >80 cm, u m´˝czyzn >94 cm),

- unikaj diety wysokotłuszczowej i wysokocholesterolowej,

- kontroluj swoje ciÊnienie t´tnicze krwi,

- unikaj stresów,

- kontroluj poziom cukru i dbaj o jego prawidłowe wartoÊci,

- badaj poziom cholesterolu,

- ogranicz spo˝ywanie alkoholu,

- bàdê aktywny fi zycznie.

Nie wolno Ci!

- wykonywaç czynnoÊci zwiàzanych z napinaniem mi´Êni na bezdechu np. pchanie sa-

mochodu, przesuwanie szafy,

- unosiç na długo ràk do góry np. wieszajàc fi ranki lub malujàc sufi t,

- dêwigaç ci´˝arów,

- ci´˝ko pracowaç fi zycznie.

Pami´taj!

Najodpowiedniejszym miejscem do leczenia zawału serca jest szpital

z oddziałem kardiologicznym, do którego powinno si´ trafi ç jak najszyb-

ciej. Natychmiastowa specjalistyczna pomoc pozwoli na zmniejszenie

obszaru martwicy w sercu, które dzi´ki temu b´dzie wydajniej pracowało.

Najlepsze efekty terapeutyczne osiàga si´ w ciàgu tzw. „złotej godziny”

(1-2 godziny) od wystàpienia bólu.

Nie bój si´ szpitala!

Szpital jest miejscem, w którym pacjenci z zawałem serca sà kompleksowo leczeni czyli:

- przyjmujà leki,

- przechodzà bezpieczny program rehabilitacji,

- korzystajà z porad psychologa,

- uczà si´ jak unikaç czynników ryzyka choroby wieƒcowej i ˝yç prozdrowotnie.

Musisz wiedzieç!

Aby trafnie postawiç rozpoznanie i byç nowoczeÊnie leczonym musisz przejÊç w szpitalu

dokładnà diagnostyk´ w oparciu mi´dzy innymi o:

- wywiad (szczegółowa rozmowa z lekarzem na temat Twoich dolegliwoÊci),

- elektrokardiogram (EKG),

- badanie poziomu enzymów Êwiadczàcych o obecnoÊci i wielkoÊci martwicy mi´Ênia

sercowego (troponina, CKMB),

- echokardiografi ´.

Po rozpoznaniu zawału serca najpilniejszà sprawà jest przywrócenie

przepływu krwi w zamkni´tej t´tnicy wieƒcowej. Efekt taki mo˝na uzyskaç

poprzez:

- podanie leków rozrzedzajàcych krew (leczenie trombolityczne),

- udro˝nienie zamkni´tego naczynia (wykonywane w oddziale kardiologicznym

dysponujàcym odpowiednià aparaturà).

Stosowanie nowoczesnego leczenia i rehabilitacji

pomo˝e Ci w powrocie do aktywnego ˝ycia.

Musisz!

- braç regularnie leki przepisane przez lekarza,
- dbaç o swojà sprawnoÊç fi zycznà,
- znaleêç czas na odpoczynek w ciàgu dnia.

Mo˝esz w porozumieniu z lekarzem:

- po powrocie ze szpitala stopniowo włàczyç si´
do prac domowych i czynnoÊci dnia codziennego,
- wykonywaç drobne czynnoÊci na działce,
- stopniowo wróciç do pracy zawodowej
(czasem konieczna jest zmiana stanowiska pracy),
- prowadziç samochód i podró˝owaç samolotem,
- powróciç do spokojnego ˝ycia seksualnego.

AktywnoÊç fi zyczna:

- wpływa na popraw´ funkcjonowania układu
krà˝enia i układu oddechowego,
- poprawia sprawnoÊç fi zycznà,
- pomaga utrzymaç prawidłowà mas´ ciała,
- normalizuje ciÊnienie krwi t´tniczej,
- poprawia przemian´ materii,
- reguluje gospodark´ lipidowà,
- obni˝a poziom cukru,
- odpr´˝a psychicznie.

Polecane formy aktywnoÊci fi zycznej:

- spacery (chodê stopniowo nawet do 5 km dziennie),

- szybkie marsze,

- chodzenie po schodach,

- gimnastyka dostosowana do Twoich mo˝liwoÊci,

- jazda na rowerze,

- pływanie (bez nurkowania),

- rekreacyjne uprawianie sportu,

- rekreacyjnie traktowane zespołowe gry sportowe.

åwicz w dobrze przewietrzonym pomieszczeniu

lub na Êwie˝ym powietrzu

3-5 razy w tygodniu po 30 minut

lub codziennie 10-15 minut.

Przerwij çwiczenia gdy:

- poczujesz si´ êle,

- pojawi si´ ból wieƒcowy, dusznoÊç, bóle lub zawroty głowy,

- b´dziesz bardzo zm´czony,

- Twoje serce b´dzie biło nieregularnie lub gwałtownie.

Pami´taj!

Uzyskaj pozwolenie swojego lekarza prowadzàcego na rozpocz´cie çwiczeƒ

i uzgodnij z nim stopieƒ i rodzaj aktywnoÊci.

Gimnastykujàc si´, przeplataj poszczególne rodzaje çwiczeƒ

np. çwiczenia dynamiczne z çwiczeniami oddechowymi.

Zaczynaj gimnastyk´ od çwiczeƒ łatwiejszych i mniej obcià˝ajàcych,

przechodzàc póêniej do trudniejszych i bardziej intensywnych.

Koƒcz gimnastyk´ çwiczeniami rozluêniajàcymi.

u

owy,

Przyk∏adowy zestaw çwiczeƒ:

I. åWICZENIA ODDECHOWE

(iloÊç powtórzeƒ: 4-6 razy)

1. Pozycja le˝àca/siedzàca/stojàca

- uniesienie barków w gór´ – wdech nosem

- opuszczenie barków – wydech ustami

2. Pozycja le˝àca/siedzàca/stojàca, r´ce na brzuchu

- wdech nosem z uwypukleniem brzucha

- wydech ustami z wciàgni´ciem brzucha
3. Pozycja siedzàca/stojàca

- wspi´cie nóg na palce – wdech nosem

- opuszczenie pi´t na podło˝e – wydech ustami
4. Pozycja siedzàca/stojàca

- ugi´cie łokci – wdech nosem

- wyprostowanie – wydech ustami
5. Pozycja siedzàca/stojàca, dłonie oparte na biodrach

- odchylenie łokci w tył ze Êciàgni´ciem łopatek – wdech nosem

- powrót do pozycji wyjÊciowej – wydech ustami
6. Pozycja siedzàca

- delikatne, spokojne odchylenie głowy w tył – wdech nosem

- wyprost głowy – wydech ustami
7. Pozycja siedzàca

- si´gni´cie prawà r´kà do lewego ucha – wdech nosem

- opuszczenie – wydech ustami
8. Pozycja siedzàca

- uniesienie prostych ràk w gór´ – wdech nosem

- opuszczenie ràk – wydech ustami

II. åWICZENIA IZOMETRYCZNE MAŁYCH GRUP MI¢ÂNIOWYCH

(iloÊç powtórzeƒ: 4 razy, napi´cie mi´Êni ok. 3 sek, rozluênienie ok. 3-4 sek)

1. Pozycja le˝àca/siedzàca/stojàca

- zaciÊni´cie dłoni – wdech nosem

- otwieranie dłoni – wydech ustami
2. Pozycja le˝àca/siedzàca/stojàca

- napi´cie mi´Êni poÊladków – wdech nosem

- rozluênienie mi´Êni – wydech ustami
3. Pozycja le˝àca

- napi´cie mi´Êni uda prawego/lewego – wdech nosem

- rozluênienie mi´Êni – wydech ustami
4. Pozycja le˝àca

- wciÊni´cie głowy w poduszk´ – wdech nosem

- rozluênienie mi´Êni – wydech ustami
5. Pozycja le˝àca

- wciÊni´cie ràk w podło˝e – wdech nosem

- rozluênienie mi´Êni – wydech ustami

III. åWICZENIA DYNAMICZNE

(iloÊç powtórzeƒ: 6-8 razy)

1. Pozycja le˝àca na plecach, nogi wyprostowane

- spokojne skr´ty głowy w prawo i w lewo
2. Pozycja le˝àca na plecach, nogi wyprostowane

- zginanie nadgarstków i stóp – wdech nosem

- prostowanie – wydech ustami
3. Pozycja le˝àca na plecach, nogi ugi´te w kolanach

- prostowanie w gór´ nogi prawej/lewej

- opuszczenie nogi prawej/lewej

y)

osem

em

m

m

m

4. Pozycja le˝àca na plecach, nogi wyprostowane

- zginanie nogi prawej/lewej w stawie kolanowym

- prostowanie nogi prawej/lewej w stawie kolanowym
5. Pozycja le˝àca na plecach, nogi wyprostowane

- unoszenie nogi prawej/lewej w gór´

- opuszczanie nogi prawej/lewej
6. Pozycja le˝àca na plecach, nogi ugi´te w kolanach

- unoszenie bioder w gór´

- opuszczanie bioder
7. Pozycja siedzàca, dłonie na barkach

- krà˝enie ramionami w przód/tył
8. Pozycja siedzàca, ramiona w przód

- krà˝enia nadgarstkami na zewnàtrz/do wewnàtrz
9. Pozycja siedzàca

- wyprost prawej/lewej nogi w kolanie

- powrót do pozycji wyjÊciowej

10. Pozycja siedzàca

- no˝yce pionowe

- no˝yce poziome

11. Pozycja siedzàca

- naprzemienne unoszenie kolan

12. Pozycja siedzàca

- uniesienie prawej nogi i lewej r´ki w gór´

- opuszczenie

- uniesienie lewej nogi i prawej r´ki w gór´

- opuszczenie

13. Pozycja stojàca w rozkroku, dłonie oparte na biodrach

- krà˝enie biodrami

14. Pozycja stojàca, dłonie oparte o oparcie krzesła

- odstawienie prawej/lewej nogi w bok
- powrót do pozycji wyjÊciowej

15. Pozycja stojàca, dłonie oparte o oparcie krzesła

- odstawienie prawej/lewej nogi w tył
- powrót do pozycji wyjÊciowej

16. Pozycja stojàca w rozkroku, dłonie oparte o oparcie krzesła

- przenoszenie ci´˝aru ciała z nogi na nog´ bez odrywania stóp od podło˝a

17. Pozycja stojàca, dłonie oparte o oparcie krzesła

- krà˝enie prawà/lewà nogà wyprostowanà w stawie kolanowym

18. Pozycja stojàca, dłonie oparte o oparcie krzesła

- półprzysiady

IV. åWICZENIA Z PRZYBORAMI

(iloÊç powtórzeƒ: 6-8 razy)

1. Pozycja le˝àca na plecach, w lewej/prawej dłoni mała poduszka
- przeniesienie ramion bokiem w gór´
- przeło˝enie poduszki do przeciwnej dłoni
- opuszczenie ramion

2. Pozycja le˝àca na plecach,

w dłoniach mała poduszka
- przeniesienie ramion w przód
- przeniesienie ramion w prawo
- przeniesienie ramion w lewo
- opuszczenie ramion

o we

wn

n

àt

t

rz

ór´

ór´

3. Pozycja le˝àca na plecach, nogi ugi´te w kolanach,
pomi´dzy kolanami mała poduszka

- przeniesienie kolan w prawo/lewo bez odrywania stóp

4. Pozycja le˝àca na plecach, nogi ugi´te w kolanach, w dłoniach woreczek
- przekładanie woreczka pod prawym/lewym kolanem

5. Pozycja le˝àca na plecach, nogi ugi´te w kolanach, w dłoniach woreczek
- przekładanie woreczka pod biodrami

6. Pozycja siedzàca, w dłoniach ksià˝ka
- uniesienie ramion w gór´ – wdech nosem
- opuszczenie ramion – wydech ustami

7. Pozycja siedzàca, ramiona w przód, w dłoniach ksià˝ka
- zginanie i prostowanie nadgarstków

8. Pozycja siedzàca, w prawej/lewej dłoni ksià˝ka
- dotkni´cie do prawej/lewej tylnej nogi krzesła

9. Pozycja siedzàca, w dłoniach laska
- przesuwanie laski po udach w przód i w tył

10. Pozycja siedzàca, w dłoniach laska

- unoszenie ramion nad głow´ – wdech nosem
- opuszczanie ramion – wydech ustami

11. Pozycja siedzàca, w prawej/lewej dłoni woreczek

- przekładanie woreczka raz pod prawym raz pod lewym kolanem
- przekładanie woreczka wokół brzucha z r´ki do r´ki

V. åWICZENIA GIBKOÂCIOWE

(iloÊç powtórzeƒ: 6-8 razy)

1. Pozycja siedzàca/stojàca, dłonie na biodrach

- skr´t tułowia w prawo/lewo

- wyprost tułowia

2. Pozycja siedzàca/stojàca, ramiona wzdłu˝ tułowia

- skłon tułowia w prawo/lewo

- wyprost tułowia

3. Pozycja siedzàca, ramiona w przód

- opad tułowia w przód

- powrót do pozycji wyjÊciowej

4. Pozycja stojàca, dłonie na biodrach

- kr´cenie biodrami w prawo i w lewo

5. Pozycja stojàca przy krzeÊle,

na odległoÊç jednego kroku

- skr´toskłony w prawo/lewo

z dotkni´ciem przeciwnà r´kà por´czy krzesła

anem

krzesła

VI. åWICZENIA ROZLUèNIAJÑCE

(czas trwania: 20 sek -1 min)

1. Pozycja le˝àca na plecach

- spokojne oddychanie połàczone z myÊleniem o przyjemnych rzeczach
2. Pozycja le˝àca na plecach

- odczucie ci´˝aru prawej, lewej nogi

- odczucie ci´˝aru całego ciała
3. Pozycja siedzàca

- uniesienie ramion z jednoczesnym potrzàsaniem – wdech nosem

- opuszczenie ramion z jednoczesnym potrzàsaniem – wydech ustami
4. Pozycja stojàca, dłonie na oparciu krzesła

- potrzàsanie lewà nogà

- potrzàsanie prawà nogà

no

no

gà

gà

wà nogà