Balneologia Polska; 24-28

AAA

Problemy osób po zawale mięśnia sercowego na etapie rehabilitacji uzdrowiskowej

Maria Szczygielska-Majewska, Piotr Majcher, Włodzimierz Bulikowski, Teresa Stawińska, Ewa Jaracz

Z Katedry Rehabilitacji, Fizjoterapii i Balneoterapii Wydziału Pielęgniarstwa i Nauk o Zdrowiu z Oddziałem Zaocznym Akademii Medycznej im. prof. Feliksa Skubiszewskiego w Lublinie

Choroby układu krążenia stanowią jeden z najpoważniejszych problemów zdrowotnych współczesnego świata, a szczególnie zawał mięśnia sercowego, który dotyczy coraz częściej ludzi młodych w pełni sił produkcyjnych. Człowiek do tej pory aktywny, pracujący, mający dużo planów nagle traci siły i energię, znacznie pogarsza się jego samopoczucie i ogólna wydolność fizyczna. Pacjent prawidłowo leczony, w procesie rehabilitacji ma szansę na powrót do pełnej aktywności życiowej.

Celem badań było wyłonienie problemów osób po zawale mięśnia sercowego na etapie rehabilitacji uzdrowiskowej.

Badaniami objęto 120 osób po zawale mięśnia sercowego przebywających w szpitalu uzdrowiskowym w Rymanowie Zdroju. Do uzyskania materiału badawczego wykorzystano metodę sondażu diagnostycznego. Jako techniki badań zastosowano kwestionariusz wywiadu, obserwację i analizę dokumentacji.

W wyniku badań stwierdzono, iż problemy osób po zawale mięśnia sercowego dotyczyły sfery fizycznej, psychicznej, społecznej i zawodowej. W sferze fizycznej respondenci mieli największe trudności w dostosowaniu się do zaleceń związanych z trybem życia i przestrzeganiem diety. W sferze psychicznej dominującym problemem był lęk przed bólem wieńcowym i przed śmiercią. Problemy sfery społecznej związane były przede wszystkim z utratą poczucia bezpieczeństwa i uzależnieniem od innych. Problemy sfery zawodowej dotyczyły lęku przed przejściem na rentę.

WSTĘP

Choroby układu krążenia stanowią jeden z najpoważniejszych problemów zdrowotnych współczesnego świata, prowadzą do niepełnosprawności, są często przyczyną zgonów (4). Przyczyną największej umieralności jest choroba wieńcowa i nadciśnienie tętnicze z powikłaniami. Schorzenia te prowadzą do przedwczesnej śmierci, zwłaszcza młodych mężczyzn. W państwach Europy Zachodniej zanotowano ostatnio spadek umieralności z powodu chorób układu krążenia, niestety śmiertelność w krajach Europy Wschodniej rośnie. W Polsce 80-100 tys. osób zapada w ciągu roku na zawał serca, na chorobę wieńcową choruje około miliona osób (1).

Zawał serca może dotknąć każdego, coraz częściej ludzi młodych w pełni sił produkcyjnych, zwykle jest następstwem niewłaściwego trybu życia, złego odżywiania, palenia tytoniu (3). Zrozumienie czynników prowadzących do zawału to ważny element powrotu do zdrowia, ułatwia skuteczne działania profilaktyczne. Podstawową wiedzę o zawale serca, zapobieganiu czynnikom ryzyka powinna mieć również rodzina chorego, ponieważ ma to ogromne znaczenie w dalszym leczeniu i rehabilitacji oraz ochronie przed nawrotem choroby. Duże znaczenie ma pobyt w szpitalu uzdrowiskowym, gdzie chory po zawale na nowo „uczy się żyć” i korzystać z życia. Pacjent prawidłowo leczony, poddany systematycznemu treningowi fizycznemu ma szansę powrotu do pełnej aktywności fizycznej. Głównym zadaniem rehabilitacji kardiologicznej we wczesnym okresie po zawale serca jest zapobieganie skutkom akinezji, w okresie późniejszym podnoszenie wydolności fizycznej i utrzymanie jej na najlepszym dla pacjenta poziomie.

Zawał mięśnia sercowego w większości przypadków jest sytuacją zaskakującą pacjenta i jego rodzinę. Bezpośrednie zagrożenie życia zjawia się nagle, „otarcie się chorego o śmierć” powoduje szereg negatywnych reakcji w psychice, jest silnym stresem, sytuacją kryzysową, dotyka podstaw dotychczasowego życia człowieka, jego relacji z otoczeniem. Zagraża dotychczasowym wartościom, ingeruje w życie jednostki, zmusza do wysiłku przystosowania się do życia w zmienionej sytuacji. Jest też swego rodzaju okazją do zmian hierarchii wartości, odkrycia nowych zasobów i mobilizacji możliwości twórczych (7).

Już w ostrej fazie zawału i bezpośrednio po niej pacjent dokonuje „bilansu przyczyn i następstw”, które spowodowała choroba gwałtownie przerywając dotychczasowe życie, pełen jest obaw o dalszy los, towarzyszy mu lęk, depresja, troska o najbliższych, o ich zabezpieczenie materialne, obawa o funkcjonowanie zawodowe i społeczne, świadomy jest realnego zagrożenia życia. Konieczne jest więc takie postępowanie z chorym by nie potęgować tego stanu (2).

Zawał serca często dotyczy ludzi o dużej potrzebie osiągnięć, tendencji do dominacji, wysokiej samodyscyplinie, fakt choroby jest sytuacją traumatyczną. Człowiek chory często otrzymuje same zakazy „nie wolno palić papierosów, jeść tłusto, itp.” Jeżeli nakazy i zakazy podawane są bez wcześniejszego wyjaśnienia, przygotowania chorego, jeżeli nie pokaże się mu odpowiednich perspektyw, ma to wszystko wpływ na negatywny obraz choroby, pogłębia lęk, poczucie zależności od innych. Konieczne jest indywidualne traktowanie każdego chorego biorąc pod uwagę jego aktualny stan, potrzeby, sposób reagowania emocjonalnego, postawę wobec choroby, obraz własnej choroby (5, 6). Bardzo ważne jest odpowiednio wczesne rozpoznanie tych stanów, odpowiednia reakcja zespołu terapeutycznego i opanowanie poszczególnych stanów, co ma ogromny wpływ na dalszy przebieg leczenia i rehabilitacji.

CELEM PRACY

Wyłonienie problemów chorych po zawale mięśnia sercowego na etapie rehabilitacji uzdrowiskowej oraz zmian jakie zaistniały w stylu życia i poglądzie na życie z uwzględnieniem sposobów walki z chorobą niedokrwienną serca.

MATERIAŁ I METODY

Badaniem objęto 120 pacjentów po zawale mięśnia sercowego podczas rehabilitacji w Szpitalu Uzdrowiskowym „Eskulap” w Rymanowie Zdroju, w Oddziale Wczesnej i Późnej Rehabilitacji Kardiologicznej, podczas dziewięciu turnusów. Do uzyskania materiału badawczego wykorzystano metodę sondażu diagnostycznego. Jako techniki badawcze zastosowano: kwestionariusz ankiety, obserwację i analizę dokumentacji szpitala uzdrowiskowego.

WYNIKI BADAŃ I ICH OMÓWIENIE

W grupie badanych większość stanowili mężczyźni – 100 osób (83,3%), kobiet było 20 (16,7%). Średni wiek badanych wynosił 56 lat, w tym dla kobiet 57 lat, natomiast dla mężczyzn 52 lata. Respondenci w większości byli mieszkańcami miast – 77osób (64,2%), w związkach małżeńskich 112 osób (99,3%), o wykształceniu średnim 60 osób (50%), pracujący fizycznie – 95 osób (71,2%).

Największą grupę stanowili respondenci w okresie do roku od momentu wystąpienia zawału – 81 osób (67,6%). Okres do roku jest najważniejszym w całym przebiegu leczenia i kompleksowej rehabilitacji. Celem postępowania rehabilitacyjnego jest poprawa stanu zdrowia osób po zawale serca oraz zmiana życia na styl prozdrowotny. Pobyt w szpitalu uzdrowiskowym powinien być wykorzystany do prowadzenia edukacji i nauczenia pacjenta koniecznych zmian w stylu życia. Ilość przebytych zawałów ma istotne znaczenie dla prowadzenia rehabilitacji. Większość respondentów była po pierwszym zawale serca 96 osób (80,0%), natomiast 24 osoby (20,0%) po kolejnym.

Profilaktyka zawału polega na zwalczaniu czynników ryzyka rozwoju choroby jeszcze przed jej wystąpieniem. Niestety, dopiero zawał serca powoduje szereg zmian w stylu życia, które powinny być wcześniej wprowadzone. Respondenci przed zawałem w większości nie zwracali uwagi na stan swojego zdrowia.

Określając czynniki ryzyka wystąpienia zawału stwierdzono, iż 70 osób (58,3%) nie zwracało uwagi na stan zdrowia przed zawałem. Na profilaktyczne badanie lekarskie zgłaszało się 66 osób (55,0%), poziom cholesterolu oznaczano u 60 (50,0%). Dietę niskocholesterolową stosowało tylko 26 osób (21,6%). Regularnie mierzyło ciśnienie 56 osób (46,67%). Do palenia tytoniu przed zawałem przyznały się 84 osoby (70,0%).

Aktywny tryb życia prowadziły 102 osoby (85,0). Zdecydowana większość badanych narażona była na stres – 101 osób (84,2%). Nadwagę i otyłość stwierdzono u 62 osób (51,7%). Na cukrzycę chorowały 3 osoby (2,5%), w tym 1 osoba nie leczyła cukrzycy. Nadciśnienie tętnicze występowało u 37 badanych (30,8%), spośród tych 17 osób nie leczyło nadciśnienia. Dna moczowa występowała u 6 osób (5,0%). Określając czynniki ryzyka konieczne jest dążenie do ich modyfikacji, zmniejszenia ryzyka ponownego zawału i postępu choroby. Osoby o wysokim ryzyku powinny być usilnie zachęcane do prozdrowotnego stylu życia: rezygnacji z palenia tytoniu, stosowania odpowiedniej diety, zwiększenia aktywności fizycznej, przyjmowania zleconych lekarstw i stosowanie się do wskazówek lekarskich i pielęgniarskich.

W wyniku uzyskanych danych na temat stanu wiedzy o czynnikach ryzyka stwierdzono, iż dla 73 osób (60,8%) podawane informacje były zrozumiałe, a dla 33 (27,5%) były to informacje wystarczające. Niepokojącym faktem jest, że 19 respondentów (15,8%) większość informacji zdobywali sami, mogli więc mieć informacje niepełne, niekonkretne, wymagające uzupełnień, natomiast 23 osoby (19,2%) wyraziły chęć poszerzenia wiedzy i tu zadania dla zespołu rehabilitacyjnego.

W grupie badanych 118 osób (98,3%) wiedziało, że wystąpieniu bólu wieńcowego sprzyjają określone sytuacje, jak: emocje, bieg, szybki marsz, chodzenie po schodach itp. Respondenci w 82 (68,3%) przypadkach w razie wystąpienia bólu przyjmowali lekarstwa, oraz odpoczywali, przerywali wysiłek fizyczny – 37 osób (30,8%), a 11 osób (9,2%) nie odpowiedziało na pytanie co może świadczyć o braku wiedzy na temat właściwego postępowania, jest to bardzo niepokojące.

W grupie 111 osób (92,50%) były wykonane testy wysiłkowe, które miały na celu ocenę progu wydolności mięśnia sercowego na obciążenie wysiłkiem i były wstępem do dalszej diagnostyki. Koronorografia należąca do metod inwazyjnych wykonana była u 75 osób (62,5%). U 34 osób (28,3%) wraz z koronorografią wykonywany był zabieg przezskórnej angioplastyki PTCA, a 37 osób (30,8%) przeszło operację pomostowania naczyń wieńcowych CABG. Po zabiegu CABG obserwowana jest stopniowa poprawa, polepszenie jakości życia, wydłużenie okresu przeżycia. Leczenie chirurgiczne nie likwiduje a jedynie łagodzi skutki miażdżycy i konieczna jest modyfikacja czynników ryzyka.

Pacjenci po zawale muszą systematycznie przyjmować zlecone lekarstwa.

Spośród badanych systematycznie przyjmowało lekarstwa 113 osób (94,2%). Bardzo poważnym problemem dla wielu respondentów były wysokie koszty leczenia.

Zawał mięśnia sercowego niesie szereg skutków zdrowotnych, często pogarsza samopoczucie. Badani odczuwali szereg dolegliwości, najbardziej dokuczliwe były bóle wieńcowe, które występowały u 63 osób (52,5%), szybsze męczenie się u 91 osób (75,8%) oraz nerwowość, lęki i napięcie emocjonalne u 71 osób (59,2%).

Respondenci stan swojego zdrowia w większości ocenili jako przeciętny – 54 osoby (45,0%).

Ważnym zadaniem rehabilitacji prowadzonej w szpitalu uzdrowiskowym jest określenie czynników ryzyka ponownego zawału u każdego z pacjentów i ich modyfikacja.

Fakt wystąpienia choroby spowodował wzrost wartości zdrowia i zwracania większej uwagi na stan zdrowia w porównaniu do okresu sprzed zawału. Respondenci po zawale częściej kontrolowali poziom cholesterolu we krwi – 107 osób (89,2%), zdrowiej się odżywiali i stosowali dietę niskocholesterolową, prowadzili bardziej ustabilizowany tryb życia, dbali o właściwą masę ciała, chęć schudnięcia wyraziło 70 osób (58,3%). Po zawale poziom wartości ciśnienia kontrolowało 90 osób (75,0%), a systematycznie leczyło nadciśnienie 48 osób, spośród 53 chorych na nadciśnienie.

Życie człowieka ciągle narażone jest na stres i sytuacje konfliktowe. Umiejętność radzenia sobie ze stresem posiadało 75 osób (62,5%), a brakowało tej umiejętności 45 osobom (37,5%) i wymagało to konkretnych działań edukacyjnych. Zwiększenie dobrego samopoczucia można uzyskać przez sen, odpoczynek, relaks, rozrywki, unikanie samotności.

Człowiek będący w dobrym nastroju ma większą odporność na stres.

Palenie papierosów należy do głównych czynników ryzyka. Odrzucenie palenia jest jednym z pierwszych punktów profilaktyki. Palenie rzuciło 68 osób (56,7%), natomiast chęć rzucenia palenia wyraziło 12 osób (10,0%).

Brak aktywności fizycznej jest niezależnym czynnikiem ryzyka, istotnie modyfikuje pozostałe czynniki. Aktywność fizyczna pozwala utrzymać prawidłową wagę ciała i niesie szereg innych korzyści. Respondenci po zawale zmniejszyli swoją aktywność fizyczną – 74 osób (61,67%), co stanowi sygnał do intensyfikacji edukacji w tym zakresie.

Podczas pobytu w szpitalu uzdrowiskowym 39 osób (46,8%) swoje samopoczucie oceniło jako dobre, lub zbliżone do dobrego – większość pozostałych, co korzystnie świadczy o postępach rehabilitacji.

U osób będących na turnusach rehabilitacyjnych wykonuje się szereg zabiegów fizykoterapeutycznych, które są częścią programu usprawniania. W grupie respondentów gimnastyka lecznicza prowadzona była u 91 osób (75,8%), obejmowała ćwiczenia oddechowe u 73 osób (60,8%) i relaksacyjne u 71 osób (59,2%). Formą treningu kardiologicznego na cykloergometrze rowerowym, pod ścisłym nadzorem, objętych było 83 badanych (69,2%).

Okres rekonwalescencji uznawany jest za najważniejszy w kompleksowej rehabilitacji, najczęściej przeprowadzany jest w szpitalu uzdrowiskowym. Dla 82 (68,3%) badanych był to pierwszy pobyt w uzdrowisku. Większość respondentów wyraziła zadowolenie z rehabilitacji w uzdrowisku. Badani mieli możliwość korzystania z porad psychologa, mogli dyskutować na temat swoich problemów i odczuć związanych z chorobą. W wyniku badań stwierdzono, że w sytuacji poważnej choroby jaką jest zawał mięśnia sercowego, zmienia się zachowanie i zaangażowanie pacjentów w kreowaniu zdrowego stylu życia. Wzmacnianie wysiłków osób po zawale serca na rzecz własnego zdrowia, jego poprawy, utrzymania i potęgowania należy do obowiązków pracowników medycznych w tym do zadań pielęgniarki.

WNIOSKI

1. Problemy osób po zawale mięśnia sercowego dotyczyły sfery fizycznej, psychicznej, społecznej, zawodowej i zajęciowej.

2. W sferze fizycznej respondenci mieli największe trudności w dostosowaniu się do ograniczeń wynikających z choroby oraz w dostosowaniu się do diety niskocholesterolowej, dużym problemem były wysokie koszty diety i leczenia.

3. W sferze psychicznej dominującym problemem był lęk przed bólem wieńcowym, przed operacją i lęk przed śmiercią.

4. Problemy sfery społecznej związane były przede wszystkim z utratą poczucia bezpieczeństwa i uzależnieniem od innych osób.

5. Problemy sfery zawodowej dotyczyły ograniczeń w pracy i zajęciach wykonywanych z okresu przed zawałem oraz lęku przed przejściem na rentę.

6. Zawał serca będący stanem zagrożenia życia, wpłynął u osób badanych na zmianę hierarchii wartości życiowych, zmianę poglądu na życie oraz zmianę stylu życia.

..............................................................................................................................................................

PIŚMIENNICTWO

1. Dobrolubow U.: Po zawale można żyć. Łódzkie Towarzystwo Naukowe. Łódź 2001.

2 Femiak J.: Poznanie, cierpienie i wartości w rehabilitacji psychologicznej. Postępy Rehabilitacji 2000, XIV, 1, 5-9.

3. Methes P.: Poradnik zawałowca – zapobieganie, rozpoznawanie, leczenie i rehabilitacja. PZWL, 1999.

4. Mianowana W., Wrońska I.: Wartość zdrowia w opiniach osób po zawale serca. Magazyn Pielęgniarki i Położnej 2001, 4.

5. Pabisiak A.: Aktywność fizyczna mężczyzn po zawale serca a przebieg rehabilitacji kardiologicznej. Postępy Rehabilitacji 2004, XVIII, 2, 14.

6. Tylka E. i wsp.: Ocena czynników somatycznych i psychicznych u mężczyzn w rok po przebytym zawale serca. Balneologia Polska 1997, XXXIX, 3-4.

7. Wrześniewski K.: Psychologiczne problemy chorych z zawałem serca. PZWL, Warszawa 1980. http://actabalneologica.pl/pl/articles/item/17233/problemy_osob_po_zawale_miesnia_sercowego_na_etapie_rehabilitacji_uzdrowiskowej